İnfitâr Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 3 veya 4. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 19 âyetten oluşan ve adını ilk âyetteki “yarılmak, fıtrata kavuşturulmak” anlamına gelen انْفَطَرَتْ infetarat fiilinden alan İnfitâr sûresi, inişte 49, resmi sıralamada ise 82. sûredir.

İnfitâr sûresi resmi sıralamada öncesinde yer alan Tekvîr sûresiyle “mahşerin çeşitli sahneleri ve orada herkesin her şeyi öğreneceği” noktada konu ilişkisine sahiptir.

Sûrenin ilk grup âyetinde, “Gökyüzü yarıldığı, gezegenler serpildiği, denizler fışkırtıl(ıp kabar)tıldığı ve kabirler boşaltıldığı zaman, her can (herkes, yapıp) gönderdiklerini ve (yapmayıp) geride bıraktıklarını bilmiş (olacak)tır” ifadeleri gereği, mahşer için sistemin yeniden inşa süreci hakkında bilgi verilmektedir. İşte o günde insanoğlunun dünyada yapıp ettiği veya yapmayıp ertelediği her ne varsa, onları bileceği özellikle hatırlatılmaktadır.

6. âyetten itibaren, “Ey (nankör/inkarcı) insan! Seni yaratan, şekillendiren ve istediği şekilde (parçalardan) oluşturduğu sûrette (yaratılışını) dengeli hale getiren cömert Rabbine karşı seni aldatan nedir!?” beyanı gereği, Yüce Allah’a karşı nankörlük ve aldanmışlığın anlamsızlığı üzerinde durularak, O’nun insanı yaratmasındaki bazı sıfatları gündeme getirilmektedir.

9. âyetten itibaren, “Hayır, hayır, sizler hesabı yalanlıyorsunuz.’ Üzerinizde, yapmakta olduklarınızı bilen, değerli yazıcılardan oluşan kaydediciler vardır” ifadeleri gereği, nankörlüğün bir devamı olarak, bazılarının mahşer duruşmasını inkâr ettiği, oysa onların yaptığı her şeyi kaydeden meleklerin görevli olduğu ve kayda devam ettikleri beyan edilmektedir.

13. âyetten itibaren, iyilerin nimetler içinde, azgınların ise cehennemde olacakları hatırlatıldıktan sonra, cehennemde kalış süresi hakkında bilgi verilmektedir. Sûrenin son grup âyetinde ise Hesap Günü’nün mahiyetinin nasıllığını hiç kimsenin bilemeyeceği belirtilerek, o günde hiçbir canın, başka hiçbir can için hiçbir yetkisinin olamayacağı, ayrıca hükümranlığın bütünüyle Yüce Allah’a ait olduğu prensibiyle sûre sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, 9-19. âyetlerde nankör insanların yalanlamasına dikkat çekmekte, yapılanların kayıt altına alındığının haberini vermekte, iyilerin ödülünü kısaca zikredip, suçluların cezasına daha detaylı bir şekilde yer vermekte, hesap gününün nasıl yaşanacağını, kendisi bildirmeden hiç kimsenin bu konuda fikir beyan edemeyeceğini, çünkü hiç kimsenin bu konuda bilgi sahibi olmadığını belirtmektedir. Son âyette ise önceki âyetlerde sorulan sorunun cevabı verilmekte ve Yüce Allah’ın tek yetkili olduğu beyan edilmektedir.

a) Hesabın Yalanlanması ve Amellerin Yazılması

Yüce Allah sûrenin 9-12. âyetlerinde inkârcıların âhirete inanmama gerekçesinin, orada yargılanmayı kabul etmemelerine dayalı olduğunu “Hayır, hayır, (bütün bunlara rağmen) sizler dini (hesabı, yargılanmayı) yalanlıyorsunuz” şeklinde beyan etmektedir.

Ardından, insanların neler yapıp ettiklerini bilip onları kayıt altına alan meleklerin muhafız oluşuyla ilgili şu bilgiler zikredilmektedir: “Üzerinizde, yapmakta olduklarınızı bilen, değerli yazıcılardan oluşan hafızaya kaydediciler vardır.”

ı. Nankör İnsanın İnkârı

كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدّ۪ينِ “Hayır! Doğrusu siz dini (hesap gününü) yalanlıyorsunuz.”

Âyetteki كَلَّا kellâ edatı “hayır”; بَلْ bel edatı “bilakis, aksine”; تُكَذِّبُونَ tükezzibûne fiili “yalanlıyorsunuz”; بِالدّ۪ينِ bi’d-dîni kelimesi ise “dini, hesabı, yargılanmayı” demektir.

Burada inkârcı insanın hesap günüyle ilgili tutumu gündeme getirilmektedir.

1. كَلَّا kellâ edatının değişik anlam ihtimalleri vardır. Bu âyetteki kellâ edatı, İnfitâr 82/6. âyetteki “Ey insan! Cömert Rabbine karşı seni aldatan nedir?” ifadesinin cevabı konumunda kabul edilebilir. Buna göre, âyetteki muhataplar bu tür nankörlüğü tercih ettikleri için, tutumlarının yanlış olduğu ilan edilmekte, “anlayışınız ve tutumunuz kesinlikle doğru değildir” anlamı devreye girmektedir.

2. Bu arada كَلَّا kellâ edatının beraberinde kullanılan بَلْ bel edatı da, önceki cümlelerde doğrudan veya dolaylı olarak istenen tutumun tercih edilmemesi bir tarafa, tam tersinin yapıldığını göstermek için kullanılmaktadır.

Önceki âyetlerde, insanların mahşer için hazırlıklı olmaları ve öldükten sonra mahşerde diriltilmeye inanmaları istenmişti. Bu gaye gerçekleşsin diye, Yüce Allah insanın yoktan var edilmesini, şekillendirilmesini, dengeli hale getirilmesini ve çeşitli yapılardan teşekkül ettirilmesini gündeme getirmektedir. Yoktan var edilmeye inanan insanın, yeniden diriltilmeye inanmaması akıl kârı değildir. İşte, bu gerçekleri kabul etmeleri gerektiği halde, inkârcılar bunun tam tersini yapmayı yeğlemektedirler. Peki, yanlış olan tercihleri neydi? İşte sorunun cevabı âyetteki şu cümledir:

3. تُكَذِّبُونَ بِالدّ۪ينِ “Dini (hesabı, yargılanmayı) yalanlıyorsunuz.” Kâfirlerin ve müşriklerin yalanladığı şey bu âyette “din” olarak beyan edilmektedir.

Fâtiha 1/4’te geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, buradaki الدّ۪ينِ ed-dîn kelimesi, kurulu inanç sistemi anlamında “din” veya “İslâm dini” anlamına gelebileceği gibi, “borç” anlamından hareketle “hesap”, “Hesap Günü”, “yargılanma”, “hesap verme” anlamına da gelebilir.

Bağlam gereği, maksadın özel olarak “Hesap Günü” olduğu kanaatindeyiz. Çünkü Yüce Allah’a karşı aldanmanın yerilme nedeni “âhirete inanmamak”tır. Dahası, insanın yaratılış sürecine değinilmesi, “yok”tan yaratılmaya inanan insanın, “var”dan da yaratılabileceğine inanması gerektiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Bu nedenle, âyette yalanlamaya konu edinilen şeyin genel anlamda “din” olmaktan öte, Tîn 95/7 ve Mâ‘ûn 107/1’de de yer aldığı gibi, özel anlamda “Hesap Günü” olduğunu düşünmekteyiz. Bu sûrenin iniş zamanı ve ilk muhatapları dikkate alınıp, asıl sorunun âhirete inançla ilgili olduğu düşünüldüğünde bu tercihimizin doğru olduğu ortaya çıkacaktır. Kaldı ki, devam eden âyetlerde dile getirilen “meleklerin yazması” da konunun mahşerle ilgili olduğunu ortaya koymaktadır.

ıı. Meleklerin Bazı Görevleri

وَاِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظ۪ينَ كِرَامًا كَاتِب۪ينَ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ “Üzerinizde, yapmakta olduklarınızı bilen, değerli yazıcılardan oluşan kaydediciler (melekler) vardır.”

Buradaki وَاِنَّ عَلَيْكُمْ ve inne ‘aleyküm ifadesi “ve muhakkak ki sizin üzerinizde vardır”; لَحَافِظ۪ينَ lehâfızîne kelimesi “elbette koruyucular, kaydediciler”; كِرَامًا kirâmen kelimesi “değerli”; كَاتِب۪ينَ kâtibine sözcüğü “yazıcılar”; يَعْلَمُونَ ya‘lemûne fiili “bilirler”; مَا تَفْعَلُونَ mâ tef‘alûne fiili ise “yaptığınız şeyleri” demektir.

Burada mahşeri inkâr edenlere karşı, meleklerin onların amellerini kaydetmekte olduğu bilgisi gündeme getirilmektedir.

- Meleklerin Görevleri

Kur’ân’da melekler hakkında çeşitli bilgiler vardır. Sâffât 37/164’te belirtildiği gibi meleklerin belirlenmiş makamlarını “ibadetleri” olarak kabul edersek, öncelikle onların Allah’a kulluktan yüksünmediklerini ve çekinmediklerini belirtmeliyiz. Bu noktada Nisâ’ 4/172. âyet mutlaka hatırlanmalıdır: “Mesih (İsa) ve Allah’a yakın melekler, Allah’ın kulu olmaktan geri durmazlar. Her kim, O’na kulluktan geri durup büyüklenirse, (bilsin ki Allah) hepsini zamanı gelince huzuruna toplayacaktır.”

Ayrıca bu bağlamda meleklerin tesbihlerini,(1) secdelerini,(2) müminler(3) ve bütünüyle yeryüzündekiler için(4) bağışlanma dileğinde bulunmalarını, Allah tarafından kendileri için belirlenmiş özel görevlerini de ifade edebiliriz. Bu genel bilgiler ışığında meleklerin şu şekilde bir görev çeşitliliğinden söz edilebilir:

ı. “Savaşçı melekler”(5),

ıı. “Helâkle görevli melekler”(6),

ııı. “Elçi melekler”,(7)

ıv. “Kadir Gecesi inip işleri planlayan melekler”,(8)

v. “Vahiy meleği, elçi melekler”,(9)

vı. “Arş’ın etrafını kuşatan ve onu taşıyan melekler”,(10)

vıı. “Ölüm meleği, melekleri”,(11)

vııı. “Yazıcı ve koruyucu melekler”,(12)

ıx. “Zebânîler, güçlü azap melekleri”,(13)

x. “Cenneti veya cehennemi bekleyen bekçi melekler”,(14)

xı. “Allah’ın huzurunda saf saf dizili bekleyen melekler”,(15)

xıı. “Allah’ı sürekli tesbih edenler”,(16)

xııı. “Koruyucu melekler”,(17)

xıv. “Mahşerdeki yargılamada Allah’ın emrini bekleyecek olan melekler”.(18)

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde, insanların üzerindeki meleklerin görevleri şu şekilde sıralanmaktadır:

1. Muhafız Oluşları

وَاِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظ۪ينَ “(Şunu iyi bilin ki), üzerinizde kaydediciler vardır.”

Bu âyette sözü edilen muhafızlar, “melekler”dir ve onların muhafız oluşu, “insanların davranışlarını kaydedici olmaları” anlamına gelir. Elbette En‘âm 6/61 ve Ra‘d 13/11’de de geçtiği üzere, meleklerin koruyuculuk özellikleri de vardır. Ancak devam eden iki âyette, meleklerin her insan için olduğu gibi, özellikle inkârcıların yaptıklarını kaydettikleri de ifade edilmektedir. Âyetteki حَافِظ۪ين hâfizîne kelimesi amellerin tespit edilip kaydedilmesi anlamına gelmektedir.

Bu ve devamında gelen iki cümle, bir önceki âyeti açıklayıcı olarak kabul edilebilir. Bu durumda, dört âyetin birlikte verdiği mesaj şöyledir: “Bunca gerçeğe rağmen ve üzerinizde, yapmakta olduklarınızı bilen, değerli yazıcılardan oluşan hafızaya kaydediciler de varken, Hesap Günü’nü hâlâ nasıl yalanlayabiliyorsunuz?”

2. Yazıcı Oluşları

كِرَامًا كَاتِب۪ينَ “(Onlar) değerli yazıcılardır.”

Bu âyette inkârcılara karşı çok önemli bir uyarı yapılmakta ve meleklerin, onların davranışlarını yazıya geçirip kaydettiği kendilerine özellikle hatırlatılmaktadır.

Tekvîr 81/10’da geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, Kur’ân’a göre, insanların yaptığı davranışlar, Yüce Allah tarafından meleklere yazdırılmaktadır. Bu husus Kur’ân’da çeşitli âyetlerde ortaya konulmaktadır.(19) Muhafız melekler, davranışı kötü olan insanların da kaydını tutmaktadır; dahası inkâr ettikleri mahşer gününde işte bu kayıtlar, birer karne gibi herkesin önüne konulacak, ellerine verilecektir.

3. Amelleri Bilmeleri

يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ “Yapmakta olduğunuz her şeyi bilirler.”

Bu âyet, meleklerin kayıt tutuculuklarının en belirgin özelliğini oluşturmakta ve insanın onlardan bir şeyler gizlemesinin mümkün olmadığını ortaya koymaktadır. Meleklerin kayıt tutuculukları, âhireti inkâr edenler için adeta bir son uyarı niteliğindedir.

Sûrenin bu üç âyetinde meleklerin bu yönleriyle ifade edilmesi, inkârcı insanlara özel bir hatırlatma yapmayı amaçlamakta ve yaşadıkları çelişkilere dikkatler çekilmektedir. Aslında, bu son âyetlerde inkârcılara zımnen bir gözdağı da yer almakta, yaptıklarının yanlarına kâr kalmayacağı kendilerine bildirilmektedir. Cömert olan Yüce Allah’a karşı aldanmanın, insan için artı bir değer olmadığı beyan edilerek, çeşitli konularda bilgilendirmeler yapılmaktadır.

Seçilen yardımcı konular bazen inanılan ortak değerlerden olabildiği gibi, karşı tarafın inanmadığı, ancak gerçek olan esaslardan da oluşabilir. Mekke müşrikleri büyük oranda âhirete inanmasa da, Yüce Allah’ın varlığına ve yaratıcı olduğuna inanmaktaydılar; dahası melek inançları da vardı. Öyle ki, Hz. Peygamber’in risâletiyle ilgili tereddütlerini, “yanında bir meleğin olmaması”na bağlamışlardı.(20)

İşte bu ortak inanç değerleri de hatırlatılarak, çok önemli bir eğitim ilkesi uygulanmakta, “eğitmeye karşıdakinin de kabul ettiği ortak esaslardan başlanması” ilkesi takip edilmektedir. Mutlak anlamda reddedileceği bilinen bir konu değil, daha esnek davranmayı sağlayacak yaklaşımların sergilenmesi, günümüzde de uygulanması güzel sonuçlar verebilecek bir eğitim metodudur.

Âyette verilmek istenen mesaj bağlamında bir de meleklerin insanların dünyada yapıp ettiklerini yazıp kaydetmeleri konusuna değinmekte yarar görmekteyiz.

- Amellerin Yazdırılması

Kur’ân’a göre, insanların yaptığı davranışlar, Yüce Allah tarafından meleklere yazdırılmaktadır. Şimdi söz konusu âyetleri sırasıyla vermek istiyoruz:

- Âl-i İmrân 3/181: “Biz onların söylemekte olduklarını elbette yazacağız.” Bu âyette konu, kitap ehlinin bazı yanlış söylemleriyle ilgilidir.

- Nisâ’ 4/81: “Allah da onların gizlice kurduklarını yazar.” Burada konu münafıkların ve bazı imanı zayıf kişilerin yapıp ettiklerinin yazılmasıyla ilgilidir.

- Yûnus 10/21: “Elçilerimiz onların ortaya koyduğu tuzakları yazmaktadır.” Âyetin başından itibaren Yüce Allah, nankör insanın, bir sıkıntının ardından kendisine nimet verilmesinden sonraki davranışlarını ele almakta ve onun, Allah’ın âyetleri aleyhinde çeşitli tuzaklar peşine düşmekte olduğunu ifade etmektedir.

İnsanların, özellikle de bu tür nankörlerin kurduğu tuzakları Allah’ın elçilerinin, yani meleklerin kayıt altına almakta olduğu açıkça belirtilmektedir. Bu âyetteki yazma veya yazdırma işlemi, genel hakkındaki bir gerçeği özel örneklerle anlatmadır. Buna zikr-i cüz’, irade-i küll, yani “parçayı anarak bütünü kastetmek kuralı” denmektedir ve âyet, bütün insanların yapmakta olduğu her şeyin kayıt altına alındığını göstermektedir.

- İsrâ’ 17/13: “Her insanın kaderinin, (yani yapıp uçtuğunu zannettiği kuşunu) boynuna (yani kendi çabasına) bağladık. Kıyamet Günü açık bir kitap olarak onu karşısına çıkaracağız.”

- Kehf 18/49: “Bu kitaba ne oluyor da küçük büyük demeden her şeyi bir bir sayıp dökmüş! Onlar dünyada yaptıklarını karşılarında bulmuş olacaklardır; Rabbin hiç kimseye zulmetmeyecektir.” Bu iki âyette insanların bütün davranışlarının kaydettirildiği beyan edilmektedir.

- Meryem 19/79-80: “Kesinlikle hayır! Biz onun söylediğini yazacağız ve azabını uzattıkça uzatacağız. Onun dediğine biz vâris oluruz, kendisi de bize yapayalnız gelecektir.” Bu âyette de yukarıdakine benzer bir durum söz konusudur. Allah’ın âyetlerini inkâr edip kendisine mal ve evlat verileceğine dair yemin eden nankör insana, “Gaybı bilip Rahmân’dan söz alıp almadığı” sorulmaktadır.

Sonunda onun ve benzeri durumdaki insanların sözlerinin yazılacağı ve haklarında azabın uzatılacağı bilgisi verilmektedir. Buradaki yazma işleminde insanların sadece davranışlarının değil, bütün sözlerinin dahi kayıt altına alınmakta olduğundan söz edilmektedir. Benzer bir kullanım yukarıda da aktardığımız gibi Âl-i İmrân 3/181. âyette, “Onların dediklerini yazacağız…” şeklindedir.

- Enbiyâ’ 21/94: “Her kim mümin olarak sâlih ameller işlerse (iyi davranışlar yaparsa) onun çabasını inkar etmek (görmezlikten gelmek, yok saymak) olmaz. Zira biz onu(n yaptıklarını) yazmaktayız.”

- Yâsîn 36/12: “Şüphesiz ki ölüleri ancak Biz diriltiriz. Onların yaptıkları her işi, bıraktıkları her izi yazarız. Biz, her şeyi apaçık bir kitapta sayıp yazmışızdır.” Yüce Allah’ın insanların yaptığı her işi ve geride bıraktıkları her izi yaz(dır)makta olduğu ve bu işlemin ölümden sonra mahşerde diriltilen bütün insanlık için genel bir uygulama olduğu ifade edilmektedir.

Ardından yeni bir cümleyle de her şeyin açık bir kütükte teker teker sayılıp döküldüğü beyan edilmektedir.(21) Bu âyetteki imâm-ı mübîn, bazı âlimlere göre “Levh-i Mahfûz”, bazılarına göre ise “amel defteri”dir. Biz “amel defteri” anlamını benimsediğimizden, amel defteri için kullanılan ifadelerden birinin de imâm-ı mübîn olduğunu söylüyoruz.

- Zuhruf 43/80: “Yoksa onlar içlerinde sakladıklarını ve gizli kapaklı konuşmalarını duymadığımızı mı sanıyorlar? Aksine yanlarındaki elçilerimiz onların yaptıklarını yazmaktadırlar.” Bu âyet, Yüce Allah’ın, insanoğlunun gizlediğini de açıkladığını da duyduğunu, dahası her insanın yanında bulunan meleklerin, onların yaptıklarını yazmakta olduğunu ifade etmektedir.

- Câsiye 45/29: “Biz sizin yaptıklarınızı vaktiyle kayda geçirmiştik.” Amellerin kaydedilmesi anlamındaki kullanımlardan biri de “istinsâh”tır ve Kur’ân’ın beyanına göre insanların yapıp ettikleri istinsah edilmektedir.

- Kâf 50/17-18: “İki melek (insanın) sağında ve solunda oturarak yaptıklarını yazmaktadırlar. İnsan hiçbir söz söylemez ki yanında gözetleyen, yazmaya hazır bir melek bulunmasın.”(22) Bu âyetlerde hem yazmaktan hem de yazan meleklerden söz edilmektedir. Ayrıca Kâf 50/4. âyette bu işlem için kitâb-ı hafîzden, yani insanların dünyada yaptıklarının kaydedilip muhafaza altına alındığı bir kitaptan veya kayıt defterinden söz edilmektedir.

- Kamer 54/52-53: “Yaptıkları her şey kitaplarda (amel defterlerinde) mevcuttur. Küçük büyük her şey satır satır yazılmıştır.” Bu iki âyette, insanların dünyada yaptığı küçük-büyük her şeyin züburda, yani amel defteri anlamına gelen kitaplarda kayıt altına alındığı ve satır satır yazıldığı ifade edilmektedir. Buna göre, amel defteri anlamında kullanılan kelimelerden birinin de zübur olduğu anlaşılmaktadır.

- İnfitâr 82/10-12: “Şunu iyi bilin ki, üzerinizde bekçiler, yani değerli yazıcılar var. Onlar, yapmakta olduklarınızı bilirler.” İnfitâr sûresinin bu üç âyetinde konu adeta toparlanırcasına insanların üzerinde, onların yaptıklarını kayıt altına alan, her yaptıkları işi bilen ve o kayıtları koruyan meleklerin bulunduğu beyan edilmektedir.

- Târık 86/4: “Her can üzerinde bir koruyucu (kaydedici) mutlaka vardır.” Bu âyette sözü edilen hâfız kelimesi, Ra‘d 13/11. âyette geçen “koruyucu” anlamına gelebileceği gibi, İnfitâr 82/10-11’de olduğu üzere “denetleyici, kaydedici” anlamlarına da gelebilir. Kanaatimizce burada kastedilen asıl anlam bu ikincisidir. Bu son âyetlerde kitâbet kökünden kelimeler kullanılmamış olsa da, sözü edilen meleklerin, kişilerin hem yaptıklarını yazmakta olduğu hem de sözlerini kayıt altına aldığı telekkâ fiiliyle ifade edilmektedir.

Melekler bu görevi yerine getirirken bazen sadece yapılanların kayıt altına alınmasından söz edilmekte, yazma işini yapanlardan bahse yer verilmemekte; bazen rusül kelimesi kullanılmakta, bazen de hâfız ve kâtib kelimeleri zikredilmektedir.

Bu üç kelimenin dışında, yine yazıcı meleklerin bir ismi mahiyetinde şehîd kelimesi de Kur’ân’da şu şekilde kullanılmaktadır: “Herkes, yanında bir sürücü ve bir de şahitle beraber gelir.”(23) Bu âyette herkesin mahşerdeki sorgulanmaya iki melekle getirileceğinden bahisle, bunlardan birinin sâık, diğerinin de şehîd olduğu belirtilmektedir. Râzî’nin beyanına göre sâık, “insanı duruşma yerine, yani oturacağı yere götüren melek”; şehîd de “insanların davranışlarını yazan melek”tir. İyinin de kötünün de sâıkı vardır.(24)

Kâf sûresinden naklettiğimiz âyetlerde yazma işlemini yapan melekler için mütelakkıyâni ve rakîb kelimeleri kullanılmaktadır. İşte adına rasûl/rusül,(25) hâfız, kâtib,(26) sâık, şehîd,(27) mütelakkıyâni(28) ve rakîb(29) denen meleklerin yazdığı amellerin yer aldığı kayıt defterine Kur’ân’da kitâb ve zübur(30) dendiği gibi suhuf da imâm-ı mübîn(31) de denmektedir. “(Amellerin yazılı olduğu) defterler açıldığında”(32) şeklindeki âyet bunun delilidir. Zilzâl 99/7-8’de yer aldığı üzere herkes yaptığını orada görecektir.

Bütün bu âyetlerde insanların yaptıklarının kayıt altına alındığı beyan edilmektedir. İnkârcılara inkâr ettikleri mahşer gününde işte bu kayıtlar birer karne gibi ellerine verilecektir.

b) İyilerin ve Kötülerin Durumu

Yüce Allah sûrenin 13-16. âyetlerinde dünyada Allah’ın isteklerine uygun bir hayat yaşayanların “Muhakkak ki iyiler, elbette nimet içerisinde bulunacaklardır” beyanı gereği âhirette nimet içerisinde ödüllendirileceğini, “Muhakkak ki suçlular ise cehennemde olacaklar” ifadesi gereği yoldan çıkacak şekilde davrananların da mahşerde hak ettikleri akıbetle buluşturulacağını beyan etmekte, bunların akıbetleriyle ilgili olarak şu cümleye yer vermektedir: “Hesap Günü’nde oraya girecekler ve oradan hiçbir şekilde ayrılamayacaklardır.”

ı. İyilerin Ödülü: Na‘îm Cenneti

اِنَّ الْاَبْرَارَ لَف۪ي نَع۪يمٍ “Şüphesiz ki iyiler, elbette nimet içinde (olacak)tır.”

Âyetteki اِنَّ الْاَبْرَارَ inne’l-ebrâra kelimesi “muhakkak ki iyiler”; لَف۪ي نَع۪يمٍ le fî na‘îmin sözcüğü ise “elbette nimet içinde(dirler), nimet içinde olacaklardır” demektir.

Burada hayatını düzgün ve ilâhî emirler doğrultusunda yaşayan has kulların ödülleri kısaca hatırlatılmaktadır.

1. Âyette geçen ve el-birr kelimesinin çoğulu olan الْاَبْرَارِ el-ebrâr kavramının anlamı ve Kur’ân’daki kullanım örnekleri hakkında kısa bilgi vermek istiyoruz.

Bakara 2/44’te de belirttiğimiz üzere, b-r-r kökünden türetilen birr kelimesi sözlükte “her türlü iyilik, sıdk, itaat, salâh, hayr, doğruluk” gibi anlamlara gelmektedir.(33)

Âyetteki الْاَبْرَارِ el-ebrâr kelimesi de, aynı kökten türetilmiştir ve birr kelimesinin çoğuludur. Asıl anlamı “iyilik” demek olan el-birr kelimesi Kur’ân’da “takvâ”,(34) “itaat”,(35) “iyilik etmek, iyi olmak”,(36) “şefkatli, kerem sahibi”,(37) “kara parçası, yeryüzü”(38) ve “meleklerin bir sıfatı”(39) gibi anlamlarda kullanılmaktadır.

Yorumunu yapmakta olduğumuz İnfitâr 82/13’te de geçen bu kelime, “iyiler, iyiliği hak edenler” anlamına gelmektedir. Mutaffifûn 83/18’e göre, iyilerin amel kayıtları ‘ılliyyûn denilen yücelerdedir. Bu kişilere amel defterleri sağ taraflarından verilecek(40) ve nimetler içerisinde olacaklardır.

2. الْاَبْرَارِ el-ebrâr denilen “iyiler”in mahşerdeki ödülü ise na‘îmdir. Âyetteki نَع۪يم na‘îm kelimesi, bazı âyetlerde(41) cennet veya cennât kelimeleriyle kullanıldığı için, maksat “cennetteki nimetler”dir. Bu kelime Tevbe 9/21’de mukîm kelimesiyle birlikte “cennetlerdeki kalıcı nimetler”, Tûr 52/17’de cennât kelimesine atıf olarak “farklı ödüller”, bir âyette(42) ise “dünyadaki nimetler” için zikredilmektedir.

Dünyada ilâhî rıza doğrultusunda yaşamaya çalışanların, mahşerdeki ödülleri, nimetler içerisinde olmakla şekillenecektir. İyiler için âhiret hayatında cennet vardır. Bu cennet, Secde 32/17’de ifade edildiği gibi, nimetlerle dolu olacak, akla hayale gelmeyen rızıklar, göz aydınlıkları ve sınırsız ikramlar iyi insanlara sunulacaktır.

Âhirette nimet cennetleriyle buluşmanın yolu, dünyada Yüce Allah’ın verdiği nimetleri O’nun rızasına uygun şekilde değerlendirmekten geçmektedir. Âhirette nimet verileceklerden olmak bir sonuçtur; sebebi ise dünyadaki nimetlerin birer sınav olduğunu bilmek ve bu doğrultuda davranmaktır.

ıı. Kötülerin Cezası: Cahîm

وَاِنَّ الْفُجَّارَ لَف۪ي جَح۪يمٍ يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدّ۪ينِ وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَآئِب۪ينَ “Şüphesiz ki (yoldan) sapanlar ise cehennemde (olacak)tır. Hesap gününde oraya gireceklerdir. Oradan hiçbir şekilde kurtulamayacaklardır.”

Buradaki وَاِنَّ الْفُجَّارَ ve inne’l-füccâra kelimesi “ve muhakkak ki suçlular”; لَف۪ي جَح۪يمٍ lefî cahîmin sözcüğü “elbette cehennemde (olacaklar)”; يَصْلَوْنَهَا yaslevnehâ fiili “oraya girerler, girecekler, yaslanırlar”; يَوْمَ الدّ۪ين yevmü’d-dîni tamlaması “din günü, hesap günü”; وَمَا هُمْ ve mâ hum ifadesi “onlar kesinlikle değillerdir”; عَنْهَا ‘anhâ ifadesi “ondan, ateşten, cehennemden”; بِغَآئِب۪ينَ bi ğâibîne ifadesi ise “ayrılanlar, onlar ateşten ayrılamayacaklardır” demektir.

İyilerin ödülleri kısaca zikredildikten sonra, şimdi de sıra suçluların hangi felaketlerle karşılaşacakları konusuna getirilmektedir.

1. وَاِنَّ الْفُجَّارَ لَف۪ي جَح۪يمٍ “Şüphesiz ki (yoldan) sapanlar ise cehennemde (olacak)tır.” bu cümlede kötüler veya suçlular ya da cehennemlikler için الْفُجَّار el-füccâr kelimesi kullanılmaktadır. Bu nedenle الْفُجَّار el-füccâr kelimesinin anlamı ve suçluların âkıbeti hakkında bilgi vermek istiyoruz.

- Füccâr Kavramı

Âyetteki الْفُجَّار el-füccâr, “yarıp çıkmak” anlamındaki f-c-r kökünden türetilmiştir. “Sabah aydınlığı, karanlığı delip geçen aydınlık” anlamındaki fecr ile “yoldan çıkmak, şer içerikli davranışlar” anlamındaki fücûr da aynı köktendir. “İnsan kişiliğini yarıp parçaladığı, onu fıtratıyla ayrı düşürdüğü ve hidayetine giden yoldan onu uzaklaştırdığı” için günaha da fücûr denilmektedir.

Füccâr Kur’ân’da “iyiler” anlamındaki ebrârın(43) ve “sorumlular, duyarlı kişiler” demek olan muttakînin karşıtı olarak yer alır.(44) Buradan hareketle füccâr kelimesine “kötüler”, “haddini aşanlar”, “sorumluluğunu yerine getirmeyenler” veya “duyarsız davrananlar” anlamlarını verebiliriz. Aynı kökten gelen fâcir ve fecerah kelimeleri de keffâr ve kefera kelimeleriyle birlikte kullanılmaktadır. Bunlardan birinde fücûr “nankörlük” içeren,(45) diğerinde ise küfür “yoldan çıkmışlık” anlamını kapsayan bir nitelik olarak gündeme getirilmektedir.(46)

Mutaffifûn 83/7’de ifade edildiği gibi, bu kişilerin amel defter kayıtları Siccîn’dedir. İnşikâk 84/10’da yer aldığı üzere, bu kişilere amel defterleri arka taraflarından sol ellerine verilecektir.(47) Kayıtları Siccîn’de tutulan suçluların gideceği yer de cehennem olacaktır.

2. يَصْلَوْنَهَا يَوْمَ الدّ۪ينِ “Hesap gününde oraya gireceklerdir.” Bakara 2/3 ve ‘Alak 96/10’da da ele aldığımız üzere, يَصْلَوْن yaslevne fiili s-l-y kökünden türemekte ve “bir şeye veya bir yere yaslanmak” anlamına gelmektedir.

Benzer içeriklerde olmak üzere, Kur’ân’da beş kez(48) geçen يَصْلَوْنَ yaslevne fiili “girmek”, “yaslanmak” manasına gelmektedir. Bu âyette, fiilin “ma‘lûm” sigada, yani etken bir kalıpta getirilmesinden anlaşılıyor ki, Yüce Allah hiç kimseyi haksız yere ateşe atmayacaktır; cehenneme gidecek kişiler kendi hak edişlerinin karşılığında oraya girmiş olacaklardır.

Kişi iki şeyden birine yaslanmak durumundadır: Ya Allah’a ya da şeytana. Dünya hayatında Yüce Allah’ın buyruklarına uygun bir hayat yaşayan kişi, sonunda Allah’a yaslanmanın karşılığında âhirette cennet ödülüyle buluşturulacaktır. Bir önceki âyette bu konu ele alınmıştı. Dünya hayatında şeytana yaslananlar ise öbür âlemde ateşe yaslanacaklardır. Sûrenin bu âyetinde dile getirilen husus da budur.

A‘lâ 87/12’de de belirtildiği üzere, ilâhî öğütten kaçınmanın sonu, “en büyük ateşe yaslanmak”tır. Kişi ya öğüde yaslanmalı, ondan yararlanmalı ve o doğrultuda hayatını yaşayıp cennete gidebilmelidir; ya da öğütten yararlanmayarak sonuçta ateşe yaslanacağını bilmeli ve ona göre davranmalıdır.

Cehenneme gidecekleri bildirilen füccâr’ın oraya girme zamanı, “Hesap Günü” olarak belirlenmiştir. Cehenneme girmeden önce, altı aşamanın yaşanacağı Kur’ân’da bildirilmektedir. Sıklıkla hatırlattığımız bu yedi aşamalar şunlardır: “Diriltilme”, “toplanma”, “Allah’a sunulma”, “bilgilendirilme”, “sorgulanma, yargılanma”, “değerlendirilme” ve “cennete veya cehenneme sevk edilme.”(49) Demek ki hak edenler, mahşerde yaşanacak bu aşamaların sonuncusu olarak ateş azabıyla buluşturulacaklardır. Yorumunu yaptığımız İnfitâr 82/15’te bu husus açıkça ifade edilmektedir.

3. وَمَا هُمْ عَنْهَا بِغَآئِب۪ينَ “Oradan hiçbir şekilde kurtulamayacaklardır.” İşte, cehennemlik olmanın en vahim sonuçlarından biri budur. Âyette yer alan مَا mâ ve بِ bâ/bi harflerinin birlikte kullanımı, anlama “hiçbir şekilde” manasını katmaktadır.

Nebe’ 78/23’te geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, cehennem ebedîdir. Dolayısıyla bu tür insanların orada ebedî olarak kalacaklarına ve azabın şiddet ve dehşetine dair Kur’ân’da oldukça fazla delil vardır. Nisâ’ 4/56, Mâide 5/37, Furkân 25/65, Müddessir 74/28, İnfitâr 82/16 gibi çeşitli âyetlerdeki kullanımlar da dolaylı yoldan da olsa cehennemin ebedi oluşunun delillerindendir. Unutulmamalıdır ki mahiyetini bilemesek de cehennemde kalış ebedidir.(50)

Füccâr denilen suçlular, aslında âhireti inkâr ettikleri için, onlara yönelik tehdit içerikli sunumlar olabildiğince caydırıcılık içeriklidir, bir anlamda onların inkârının boyutu ne kadar ileri ise, Yüce Allah’ın cevabının şiddeti de o boyutta olmaktadır.

c) Yüce Allah’ın Mutlak Hükümranlığı

Yüce Allah sûrenin 17-19. âyetlerinde “Hesap Günü’nün ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki! Evet, evet, o Hesap Günü’nün ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” ifadesiyle Hz. Peygamber’in de ilahi vahyi olmadan hesap gününün mahiyetini bilemeyeceğini beyan etmektedir.

Ardından, sûrenin son âyetinde bu sorunun cevabı bizzat Yüce Allah tarafından şu şekilde verilmektedir: “O gün hiçbir kimse başka hiçbir kimse için hiçbir şey yapamaz. O gün, yetki sadece Allah’ındır.”

ı. Mahşer-İdrâk İlişkisi

وَمَآ اَدْرٰيكَ مَا يَوْمُ الدّ۪ينِ ثُمَّ مَآ اَدْرٰيكَ مَا يَوْمُ الدّ۪ينِ “Hesap gününün ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki! Evet! O Hesap gününün ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!”

Buradaki وَمَآ اَدْرٰيكَ ve mâ edrâke ifadesi “sana hangi şey bildirmiş olabilir ki!”; مَا يَوْمُ الدّ۪ينِ mâ yevmü’d-dîn ifadeleri ise “din günününü ne olduğunu, hesap gününün ne olduğunu”; ثُمَّ sümme edatı “sonra, tekrar”; مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke ifadesi “yine sana bildiren ne olabilir ki”;مَا يَوْمُ الدّ۪ينِ mâ yevmü’d-dîni ifadesi ise “din günününü ne olduğunu, hesap gününün ne olduğunu” demektir.

Burada mahşerdeki hesabın, hesap gününün mahiyetini hakkında vahiy almadığı sürece Hz. Peygamber’in de bilemeyeceğiyle ilgili bilgi gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah, kendisi bildirmeden hiç kimsenin mahşer günü hakkında fikir beyan edemeyeceğini, mahşerle ilgili sorunun cevabını sadece kendisinin vereceğini haber vermekte, bu bağlamda o gününün yegâne hükümranlığının kendisine ait olduğunu bildirmektedir.

Bu iki âyette aynı soru iki kez sorulmuş gibi görünüyor. Önce soru ifadesinin anlamını inceleyelim, daha sonra ikinci kez gelişin nedenine değineceğiz.

1. Kur’ân’da 13 kez geçen مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke kullanımının ilk geçtiği yer olan Hâkka 69/3’te konuyla ilgili geniş bilgi verdiğimiz için burada aynı şeyleri tekrarlamak istemiyoruz. Şu kadarını hatırlatmakla yetinelim:

Burada iki kez geçen مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke ifadeleri, “Sen nereden bilebilirsin ki!”, “Sana hangi şey bildirdi?”, “Bilir misin?” “(Bundan) maksat nedir?” veya “Bildin mi?” şeklinde de tercüme edilebilir. Yüce Allah, yevmü’d-dîni yani “din günü” ifadesinden maksadın ne olduğunu iki kez peş peşe sormakta ve bunu O bildirmediği sürece, Hz. Peygamber dâhil hiç kimsenin bilemeyeceğini ortaya koymaktadır.

Sıkça hatırlattığımız gibi, Kur’ân’da sözlük anlamları itibariyle bilinmesine rağmen, bazı kavramlara Rabca diyebileceğimiz yeni anlamlar yüklenmiştir.(51) İşte bunlardan biri yevmü’d-dîni yani “din günü” kavramıdır. Aslında bu sûreden çok daha önce indirilmiş olan Fâtiha’da “din günü” ifadesi “hesap günü, karşılık veya ceza günü” anlamlarına geldiği bilinen bu ifade hakkında, Yüce Allah Hz. Peygamber’e bunun başka bir açılımının bulunduğunu hatırlatmakta ve sorunun cevabını bir sonraki âyette bizzat kendisi vermektedir.

Fatiha’da olduğu gibi genel manada “din günü” denildiğinde bunun mahşerdeki “hesap günü, borçların tahsil edildiği gün” olduğu anlaşılmıştı. Ancak bu âyetlerde iki kez kullanılan ve mâ edrâke ifadeleri “din günü” hakkında daha önce bilinmeyen, sıra dışı ve Rabca bir anlamı devreye sokmakta, din gününün kullar tarafından farkında olunamayan bir yönüne dikkat çekmekte ve o gün hiçbir canın başkası için hiçbir şeye sahip olamayacağı ve o gün yetkinin, emrin ve işin bütünüyle sadece ve sadece Yüce Allah’a ait olduğu vurgulanmaktadır.

2. Sûrenin bu son âyetlerinde söz konusu soru iki defa zikredilmektedir. Kur’ân’da sadece burada yer alan bu sorunun iki kez getirilme nedeni, dikkat çekmekte ve iki cevap akla gelmektedir.

- Râzî’nin de dediği gibi, ilk sorudan maksat, “iyi insanlar”, diğeri ise “suçluların durumu”yla ilgili olabilir. Kıyâmet ve sonrası hakkında sadece ilâhî mesajlar sayesinde bilgi sahibi olmak mümkündür. Aksi takdirde, herhangi bir insanın bu konuda kanaat sahibi olması veya fikir yürütmesi kesinlikle doğru değildir. İster nimetlerin tam anlamıyla bilinmesi, isterse azabın detaylarının anlaşılabilmesi olsun, bunu bilmek mümkün olmadığı için soru iki kez sorulmuş ve bilinmeye konu edinilen şeylerin farkı gözetilmiş olabilir. Hz. Peygamber bile devreden çıkartılınca, bu konuda görevimiz söz söylemek değil, ilâhî kelâma kulak vermektir.

- Âhirette hem ödülü hak edenlere hazırlanan nimetler, hem de azabı hak edenlerin karşılaşacağı âkıbet hakkında insan idrakini aşan hakikatler söz konusudur. Bu konuda insanların kendi çabalarıyla bilgi sahibi olmaları mümkün olmadığı için, mesele iki kez vurgulu bir şekilde gündeme getirilmektedir. Amaç, bu konuda bilgilenmenin ne kadar imkânsız olduğunun kavratılması olabilir.

Âyette muhatap ilk etapta her ne kadar Hz. Peygamber ise de, asıl ders alması gerekenler başta inkârcılar olmak üzere bütün insanlardır. Durum böyle olunca, vahye sarılmanın önemi yeniden ve vurgulu bir şekilde gündeme getirilmekte ve adeta “bilemeyeceğiniz konuda akıl yürütmeyin” mesajı verilmek istenmektedir.

Sözün özü şudur: Âhiret hayatı hakkında konuşmak, sadece Yüce Allah’ın tekelindedir. O bilgilendirmediği sürece bu konuda hiç kimse hiçbir şey söyleyemez. O’nun bildirdikleri de Kur’ân’da olanlardır. Mesele son derece hassas olduğu için, bu mesaj peş peşe getirilmekte ve insanlar açık bir şekilde uyarılmaktadır.

ıı. Mahşerde Tek Yetkili: Yüce Allah

يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْـًٔا وَالْاَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلّٰهِ “O gün, kimse kimse için herhangi bir şeye (yetkiye) sahip olamaz. O gün, yetki yalnızca Allah’a aittir.”

Âyetteki يَوْمَ yemve kelimesi “o gün”; لَا تَمْلِكُ lâ temlikü fiili “sahip olamaz”; نَفْسٌ nefsün kelimesi “hiçbir can, hiçbir insan”; لِنَفْسٍ li nefsin ifadesi “hiçbir insan için”; شَيْـًٔا şey’en sözcüğü “hiçbir şeye, herhangi bir şeye”; وَالْاَمْرُ ve’l-emru kelimesi “ve iş, yetki, buyruk”; يَوْمَئِذٍ yevmeizin ifadesi “o gün, mahşer günü”; لِلّٰهِ lillâhi ifadesi ise “Allah’ındır, Allah’a aittir” demektir.

Burada mahşerde hiç kimsenin hiç kimseye yardımının olamayacağı ve tek teykinin Yüce Allah’ta olacağı gerçeği gündeme getirilmektedir.

1. يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْـًٔا “O gün, kimse kimse için herhangi bir şeye (yetkiye) sahip olamaz.” Önceki âyetlerde مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke şeklindeki iki soru ifadesiyle sorulan soruların cevabı, işte bu âyette verilmekte ve mahşerde yardımlaşmanın olamayacağı ifade edilmektedir.

Son âyetin bu bölümünde, mahşer duruşmasında insanların birbirlerine yardımcı olamayacağı ifade edilmekte, bu arada kullanılan نَفْس nefs kelimesiyle de bunu hiçbir canın başaramayacağı özellikle vurgulanmaktadır. Sadece insan değil, can taşıyan hiçbir varlık, o gün başkasına yardımcı olamayacaktır.

Târık 86/10’da şöyle buyurulmaktadır: “(O gün) insan için hiçbir güç ve yardımcı olmayacaktır.” Mahşerdeki duruşma ve sorgulamada nankör insanın, Yüce Allah’ın azabından kurtaracak gücü ve takati olmayacağı gibi, hiçbir şekilde yardımcısı da bulunmayacaktır.

Oysa bu tür insanlar dünyada övündükleri yakınları, arkadaşları, akrabaları varken adeta esip savuruyorlardı. Bu geçici âlemde yaşanan yanlış tecrübelerin âhirette benzerlerinin bulunmayacağı, her nankör insanın kendi yaptığıyla baş başa kalıp, adeta yalnızlığa ve çaresizliğe terk edileceği anlaşılmaktadır.

Mahşerde insana mirası, malı ve çocukları fayda vermeyeceği gibi,(52) gücü, otoritesi ve saltanatı da yarar sağlamayacaktır.(53) Dünyadayken çevresinde dolaşanlar veya kendisinin çevresinde dolaştığı ya da tapındığı varlıklar, bu tapınma iddialarını inkâr edeceklerdir.(54) Mahşerde Yüce Allah’tan başka ne bir dost, ne bir yardımcı, ne bir güç, ne de bir kuvvet kaynağı olacaktır.(55) Bu nedenle, dünya hayatındayken Allah’a yaslanmak ve O’nun kulu olup dediği gibi yaşamaya çalışmak gerekmektedir.

Şu husus özellikle bilinmelidir ki nankör insanın mahşerde gücü ve yardımcıları olamayacaktır. Yüce Allah’a yaslanmayanlar azaba yaslanmak zorunda kalacaklardır.

Yüce Allah, âhirette yardımlaşmanın imkânsızlığını kavratmak için meseleye çeşitli açılardan bakılmasını sağlamaktadır. İnfitâr 82/19’a mesaj olarak benzeyen, ancak bazı açılımlar da içeren şu âyet son derece önemlidir: “Hiç kimsenin hiç kimse adına hiçbir şey ödeyemeyeceği, kimseden şefaatin kabul edilmeyeceği, kurtuluş akçesi alınmayacağı ve hiç kimsenin yardım görmeyeceği günün (dehşetine karşı) duyarlı olun!”(56)

Konuyla ilgili bir başka âyet şudur: “Ey insanlar! Rabbinize karşı duyarlı olun! Dahası hiçbir anne-babanın çocuğuna, hiçbir çocuğun da anne-babasına hiçbir fayda sağlayamayacağı bir günün dehşetinden sakının!”(57)

Hiçbir yarar sağlanamamasının nedeni ise ‘Abese sûresinde ifade edilmektedir: “O gün, kişi kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçacak. Çünkü o gün, herkesin birbirinden kaçması için yeterli bir mazereti olacak.”(58)

Kaçmak bir tarafa, o gün çok daha ağır durumlar da yaşanacaktır. Nitekim Me‘âric sûresinde konuyla ilgili şu ifadeler yer almaktadır: “(O gün), hiçbir yakın dost, başka bir dostundan hiçbir şey sorup isteyemeyecek. Birbirlerine gösterilecekler. O gün, suçlular azaptan kurtulmak için kendi çocuğunu, eşini, kardeşini, kendisine sığınmış bütün yakınlarını, hatta yeryüzünde yaşayan herkesi fidye vermek isteyecek ki kurtulabilsin. Fakat ne mümkün!”(59)

Bu âyetler meseleyi yeterince ortaya koymaktadır. Şu kadarını söyleyelim ki, mahşerde insanlar başkalarından yardım isteyemeyecekler, isteseler de yardım gerçekleşmeyecektir. Bunun nedeni ise, sûrenin ve âyetin şu son cümlesindedir:

2. وَالْاَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلّٰهِ “O gün, yetki yalnızca Allah’a aittir.” Burada mahşer günü hükümranlığın sadece ve sadece Yüce Allah’a ait olacağı dile getirilmektedir.

Fâtiha 1/4’te de geçtiği üzere, “Hesap Günü’nün tek sahibi ve hâkimi Yüce Allah’tır.” O’nun huzurunda bütün sesler kısılmış(60) ve bütün yüzler saygı ile yere eğilmiş olacaktır.(61) Dahası, o gün hiç kimse O’na karşı söz söyleme cesaretini ve imkânını asla kendinde bulamayacak,(62) sadece Rahman’ın izin verdikleri ve sadece doğruyu söyleyecek kişiler konuşabilecektir.(63) Şartları böyle belirlenmiş olan bir ortamda başkasından bir şey istemenin nasıl bir izahı yapılabilir ki?

İnsanlar kendilerini seven veya acıyan yakınlarının yardımını isterler, bu doğrudur ve anlaşılabilirdir; ancak yardım isterken, kendilerini en çok kimin sevdiğini o esnada unuttuklarının farkında olamamaktadırlar. Şu gerçek bilinmelidir ki, hiçbir varlık insanı Yüce Allah kadar sevemez. Yüce Allah’ın sevgisini kaybetmiş insan, asıl sevgiyi yitirdiği için, sevilmeye de layık değildir. Gerçek Sevgili’nin sevgisini kaybeden kişi, sevgiyi anlayamamıştır. Kim, kime, kimden daha yakınmış ki, insan ile Yüce Allah arasına girebilsin.

İnsan ile Yüce Allah arasında, başka hiçbir varlığın giremeyeceği kadar yakınlık vardır; hatta aralarında başkalarının girebileceği hiçbir alan yoktur ki başkasına imkân doğsun. Yüce Allah, insana şah damarından daha yakındır;(64) dahası O, insan ile kalbi arasına girecek güce sahip tek zattır.(65)

Kendisinden isteyene karşılık vereceğini ilan etmesine rağmen,(66) başkalarını devreye sokmaya çalışmak, Yüce Allah’ın merhametini hiç anlamamak demektir. Af, mağfiret, merhamet, ödülle buluşmak veya azaptan kurtulmak için Yüce Allah’tan başka hiçbir kapı doğru adres değildir. O’na ulaşmak için vahyine sarılıp Nebî (as)’ı kılavuz edinmenin dışında başka yollar çıkmaz sokak mesabesindedir.

Yüce Allah kullarına “niçin geldin?” demez; “neden gelmedin?” der. O’nun kapısı rahmet parıltılarının kâinatı tutacak kadar engin olduğu tek kapıdır. Rahmân ve Rahîm olan Allah varken, başkasına ne hacet! Merhametin kaynağı olan ve rahmeti bütün yaratılmışları kuşatan Yüce Allah’tan başkasından yardım istemek, Yüce Allah’ı uzağında görmek ve O’ndan istemeye yüzü olmamak demektir. Allah’tan istemek için yüzümüz olsun yeter. O’na açılmış eller ve yönelmiş gönüller, inşâallah mahzun ve mahcup bırakılmayacaktır.

Unutulmamalıdır ki, Yüce Allah’a yüzü olmayanları ne Hz. Peygamber ne de bir başkası savunamaz. Çünkü Yüce Allah’ın sevmediğini elbette onlar da sevmemektedir.

Sevgisini doğru belirleyenlerden olmak niyazındayız.

Dipnotlar

• 1 - Ra‘d 13/13. 2 - Nahl 16/49. 3 - Mü’min 40/7. 4 - Şûrâ 42/5.
  • Ra‘d 13/13 Nahl 16/49 Mü'min 40/7 Şûrâ 42/5
• 5 - Bedir’de savaşan melekler hakkında bk. Âl-i İmrân 3/124-125; Enfâl 8/9. Ordu olan melekler için bk. Müddessir 74/31. 6 - Bunlara “rasûl” denmektedir. Bk. Hûd 11/69-70. 7 - Hz. Meryem’e gelen melekler için bk. Âl-i İmrân 3/42, 45. Bunların içinde gelen Hz. Cebrâîl için de rasûl kelimesi kullanılmıştır. Bk. Meryem 19/17. 8 - Kadir 97/4. 9 - Bakara 2/97; Mâide 5/110; Nahl 16/2; Şu‘ara 26/193-194. Ayrıca elçi melekler için bk. Hacc 22/75; Fâtır 35/1. 10 - Zümer 39/75; Hâkka 69/17. 11 - En‘âm 6/61, 93; Enfâl 8/50; Nahl 16/28, 32; Secde 34/11. 12 - Kâf 50/17-18; İnfitâr 82/10-12. 13 - Tahrîm 66/6; ‘Alak 96/18. 14 - Zümer 39/71, 73; Mülk 67/8. 15 - Sâffât 37/165. 16 - Sâffât 37/166. 17 - En‘âm 6/61; Ra‘d 13/11. 18 - Fecr 89/22.
  • Âl-i İmrân 3/125 Âl-i İmrân 3/124 Enfâl 8/9 Müddessir 74/31 Hûd 11/70 Âl-i İmrân 3/42 Meryem 19/17 Kadir 97/4 Bakara 2/97 Mâide 5/110 Nahl 16/2 Bakara 2/97 Mâide 5/110 Nahl 16/2 Fâtır 35/1 Zümer 39/75 Hâkka 69/17 En‘âm 6/61 En‘âm 6/93 Enfâl 8/50 Nahl 16/28 Nahl 16/32 Sebe' 34/11 Kâf 50/18 İnfitâr 82/12 Tahrîm 66/6 ‘Alak 96/18 Zümer 39/71 Zümer 39/73 Mülk 67/8 Sâffât 37/165 Sâffât 37/166 En‘âm 6/61 Ra‘d 13/11 Fecr 89/22
• 19 - Âl-i İmrân 3/181; Nisâ’ 4/81; Yûnus 10/21; İsrâ’ 17/13; Meryem 19/79-80; Yâsîn 36/12; Zuhruf 43/80; Câsiye 45/29; Kâf 50/17-18; Kamer 54/52-53; Cinn 72/28; İnfitâr 82/10-11; Târık 86/4.
  • Âl-i İmrân 3/181 Nisâ 4/81 Yûnus 10/21 İsrâ 17/13 Meryem 19/80 Yâsîn 36/12 Zuhruf 43/80 Câsiye 45/29 Kâf 50/18 Kamer 54/53 Cinn 72/28 İnfitâr 82/11 Târık 86/4
• 20 - En‘âm 6/8, 111; İsrâ’ 17/92, 95; Furkân 25/7.
  • En‘âm 6/8 En‘âm 6/111 İsrâ 17/92 İsrâ 17/95 Furkân 25/7
• 21 - Benzer bir kayıt altına alma işlemi için ayrıca bk. Cinn 72/28.
  • Cinn 72/28
• 22 - Kâf 50/17-18.
  • Kâf 50/18
• 23 - Kâf 50/21. 24 - Râzî, age., XXVIII, 164.
  • Kâf 50/21
• 25 - Yûnus 10/21; Zuhruf 43/80; 26 - İnfitâr 82/10-12; Târık 86/4. 27 - Kâf 50/21. 28 - Kâf 50/17. 29 - Kâf 50/18. 30 - Kamer 54/53. 31 - Yâsîn 36/12. 32 - Tekvîr 81/10.
  • Yûnus 10/21 Zuhruf 43/80 İnfitâr 82/12 Târık 86/4 Kâf 50/21 Kâf 50/17 Kâf 50/18 Kamer 54/53 Yâsîn 36/12 Tekvîr 81/10
• 33 - Birr kelimesinin anlamı hakkında bk. Isfehânî, age., s. 114; Muhammed b. Ya‘kûb el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut, 1987, s. 444; Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Ezherî, Tehzîbu’l-Luğa, Kahire, 1969, XV, 185; Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, Kahire, 1960, s. 41.
• 34 - Bakara 2/189; Âl-i İmrân 3/92; Mücâdele 58/9. 35 - Âl-i İmrân 3/193, 198; Mâide 5/2; İnsân 76/5; İnfitâr 82/13; Mutaffifîn 83/18, 22. 36 - Bakara 2/224; Mümtehıne 60/8. “İyilik etmek, iyilik, iyiler” anlamında örnekler için bk. Bakara 2/44, 177, 189; Âl-i İmrân 3/92, 193, 198; Mâide 5/2; Meryem 19/14, 32; Mücâdele 58/9; İnsân 76/5; İnfitâr 82/13; Mutaffifûn 83/18, 22. 37 - Tûr 52/27-28. 38 - Mâide 5/96; En‘âm 6/59, 63, 97; Yûnus 10/22; İsrâ’ 17/67, 68, 70; Neml 27/63; ‘Ankebût 29/65; Rûm 30/41; Lokmân 31/32. 39 - ‘Abese 80/13-16. 40 - İnşikâk 84/7. Amel defterini sağ taraftan alma konusunda geniş bilgi için bk. Okuyan, Kısa Sûrelerin Tefsîri II, İnşikâk sûresi 7. âyet. 41 - Mâide 5/65; Yûnus 10/9; Hacc 22/56; Şu‘arâ’ 26/85; Lokmân 31/8; Sâffât 37/43; Vâkı‘a 56/12, 89; İnsân 76/20; Kalem 68/34; Me‘âric 70/38; İnfitâr 82/13; Mutaffifûn 83/22, 24. 42 - Tekâsür 102/8.
  • Bakara 2/189 Âl-i İmrân 3/92 Mücâdele 58/9 Âl-i İmrân 3/193 Âl-i İmrân 3/198 Mâide 5/2 İnsân 76/5 İnfitâr 82/13 Mutaffifîn 83/18 Mutaffifîn 83/22 Bakara 2/224 Bakara 2/224 Mümtehine 60/8 Bakara 2/44 Âl-i İmrân 3/92 Âl-i İmrân 3/193 Âl-i İmrân 3/198 Mâide 5/2 Meryem 19/14 Meryem 19/32 Mücâdele 58/9 İnsân 76/5 İnfitâr 82/13 Mutaffifîn 83/18 Mutaffifîn 83/22 Tûr 52/28 Mâide 5/96 En‘âm 6/59 En‘âm 6/63 En‘âm 6/97 Yûnus 10/22 İsrâ 17/67 İsrâ 17/68 İsrâ 17/70 Neml 27/63 ‘Ankebût 29/65 Rûm 30/41 Lokmân 31/32 ‘Abese 80/16 İnşikâk 84/7 İnşikâk 84/7 Mâide 5/65 Yûnus 10/9 Hacc 22/56 Şu‘arâ 26/85 Lokmân 31/8 Sâffât 37/43 Vâkı‘a 56/12 Vâkı‘a 56/89 İnsân 76/20 Kalem 68/34 Me‘âric 70/38 İnfitâr 82/13 Mutaffifîn 83/22 Mutaffifîn 83/24 Tekâsür 102/8
• 43 - İnfitâr 82/13-14; Mutaffifûn 83/7-18. 44 - Sâd 38/28; Şems 91/8. 45 - Nûh 71/27. 46 - ‘Abese 80/42.
  • İnfitâr 82/14 Mutaffifîn 83/18 Sâd 38/28 Şems 91/8 Nûh 71/27 ‘Abese 80/42
• 47 - İnşikâk 84/10. Amel defterini taraftan sol eline alma konusunda geniş bilgi için bk. Okuyan, Kısa Sûrelerin Tefsîri 2, İnşikâk sûresi 10. âyet. 48 - Nisâ’ 4/10; İbrâhim 14/29; Sâd 38/56; Mücâdile 58/8; İnfitâr 82/15.
  • İnşikâk 84/10 İnşikâk 84/2 İnşikâk 84/10 Nisâ 4/10 İbrâhîm 14/29 Sâd 38/56 Mücâdele 58/8 İnfitâr 82/15
• 49 - Bu konuda geniş bilgi için bk. Okuyan, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Yedi Aşamada Âhiret, İstanbul, 2015, Düşün Yayınları.
• 50 - Bakara 2/39, 81, 162, 217, 257, 275; Âl-i İmrân 3/88, 116; Nisâ’ 4/14, 56, 93, 169; Mâide 5/37, 80; En‘âm 6/128; A‘râf 7/36; Tevbe 9/17, 63, 68; Yûnus 10/27, 52; Hûd 11/8, 107; Ra‘d 13/5; Nahl 16/29; Tâhâ 20/101; Enbiyâ’ 21/99; Mü’minûn 23/103; Furkân 25/69; Secde 32/14; Sâffât 37/9; Zümer 39/72; Mü’min 40/76; Fussılet 41/28; Zuhruf 43/74; Muhammed 47/15; Mücâdile 58/17; Haşr 59/17; Teğâbun 64/10; Cinn 72/23; Müddessir 74/28; Nebe’ 78/23; İnfitâr 82/16; Beyyine 98/6.
  • Bakara 2/39 Bakara 2/81 Bakara 2/162 Bakara 2/217 Bakara 2/257 Bakara 2/275 Âl-i İmrân 3/88 Âl-i İmrân 3/116 Nisâ 4/14 Nisâ 4/56 Nisâ 4/93 Nisâ 4/169 Mâide 5/37 Mâide 5/80 En‘âm 6/128 A‘râf 7/36 Tevbe 9/17 Tevbe 9/63 Tevbe 9/68 Yûnus 10/27 Yûnus 10/52 Hûd 11/8 Hûd 11/107 Ra‘d 13/5 Nahl 16/29 Tâhâ 20/101 Enbiyâ 21/99 Mü'minûn 23/103 Furkân 25/69 Secde 32/14 Sâffât 37/9 Zümer 39/72 Mü'min 40/76 Fussilet 41/28 Zuhruf 43/74 Muhammed 47/15 Mücâdele 58/17 Haşr 59/17 Teğâbun 64/10 Cinn 72/23 Müddessir 74/28 Nebe' 78/23 İnfitâr 82/16 Beyyine 98/6
• 51 - Rabb’ca anlamları olduğunu belirttiğimiz kelime veya kavramların geçtiği âyetler için bk. Hâkka 69/3; Müddessir 74/27; Murselât 77/14; İnfitâr 82/17, 18; Mutaffifûn 83/8, 19; Beled 90/12; Kadr 97/2; Kâri‘a 101/3, 10; Hümeze 104/5. Ve mâ yüdrîke şeklindeki ifadeler için de bk. Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17; ‘Abese 80/3.
  • Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 İnfitâr 82/17 İnfitâr 82/18 Mutaffifîn 83/8 Mutaffifîn 83/19 Beled 90/12 Kadir 97/2 Kâri‘a 101/3 Kâri‘a 101/10 Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 Şûrâ 42/17 ‘Abese 80/3
• 52 - Şu‘arâ 26/88; Hâkka 69/28; Leyl 92/11; Tebbet 111/2. 53 - Hâkka 69/29. 54 - İbrâhim 14/22; Meryem 19/82. 55 - Bakara 2/107, 120; En‘âm 6/70; Tevbe 9/74, 116; Ra‘d 13/11, 37; ‘Ankebût 29/22; Şûrâ 42/8, 31.
  • Şu‘arâ 26/88 Hâkka 69/28 Leyl 92/11 Tebbet 111/2 Hâkka 69/29 İbrâhîm 14/22 Meryem 19/82 Bakara 2/107 Bakara 2/120 En‘âm 6/70 Tevbe 9/74 Tevbe 9/116 Ra‘d 13/11 Ra‘d 13/37 ‘Ankebût 29/22 Şûrâ 42/8 Şûrâ 42/31
• 56 - Bakara 2/48, 123. 57 - Lokmân 31/33.
  • Bakara 2/48 Bakara 2/123 Lokmân 31/33
• 58 - ‘Abese 80/34-37. 59 - Me‘âric 70/10-15.
  • ‘Abese 80/37 Me‘âric 70/15
• 60 - Tâhâ 20/108. 61 - Tâhâ 20/111. 62 - Nebe’ 78/37. 63 - Nebe’ 78/38.
  • Tâhâ 20/108 Tâhâ 20/111 Nebe' 78/37 Nebe' 78/38
• 64 - Kâf 50/16. 65 - Enfâl 8/24. 66 - Bakara 2/186; Mü’min 40/60.
  • Kâf 50/16 Enfâl 8/24 Bakara 2/186 Mü'min 40/60