Hümeze Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 2 veya 3. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 9 âyetten oluşan ve adını ilk âyetteki “alay edenler” anlamındaki هُمَزَة hümezeh kelimesinden alan Hümeze sûresi, iniş sırasına göre 34, resmî sıralamada ise 104. sûredir.

Hümeze sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan ‘Asr sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Bu sûrede, ‘Asr sûresinde sözü edilen ziyana uğramanın bir örneği olarak, insanlarla alay eden, kendisini ebedî yaşatacağı zannıyla mal biriktiren, sonunda gönüllere işleyen ve içinden çıkılması mümkün olmayan Hutame ateşine atılacak olan inkârcılardan söz edilmektedir. Bu konu, iki sûrenin anlam ilişkisinin açık göstergesidir.

Sûrenin ilk âyetlerinde “veyl” adlı cehennem vâdisine kimlerin gideceği beyan edilmekte ve bütün insanlar uyarılmaktadır. Sûrenin devam eden âyetlerinde ise, insanlarla alay edip, malının kendisini ebedî yaşatacağını zannedenlerin aldanmışlığı gündeme getirilmekte ve atılacakları ateş hakkında çarpıcı ifadeler kullanılmaktadır.

a) Alay - Mal İlişkisi

Yüce Allah, sûrenin 1-3. âyetlerinde malın sonsuz yaşatıcılığı zannıyla servet biriktirmeyi ve insanlarla el-kol veya kaş-göz işaretleriyle alay etmeyi şiddetle reddettiğini, böylelerine “yazıklar olsun” şeklinde hitap ettiğini göstermektedir.

ı. El-Kol ve Kaş-Göz Hareketleriyle Alaycılık

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ “(Arkadan) çekiştiren (ve) kusur arayan herkese yazıklar olsun!”

Âyetteki وَيْلٌ veylün kelimesi “vay haline”; لِكُلِّ هُمَزَةٍlikülli hümezetin tamlaması “her ayıplayan, alay eden için”; لُمَزَةٍ lümezetin kelimesi ise “mızrak saplamak gibi kötülemek, ayıplamak ve kaş göz kırparak alay eden” demektir.

Burada alaycılık edenlere yönelik kınama ifadesi yer almaktadır.

Bu âyetteki üç kelimeyi açıklamak gerekir.

1. Âyetteki وَيْل veyl kelimesi, “yazıklar olsun”, “vay haline” demektir. Bu durumda kelime “şiddetli şer, hüzün, helak ve elem verici azap” anlamlarını da içermektedir.

Kur’ân’da 27 âyette zikredilen وَيْل veyl kelimesinin, geçtiği bağlamlarda çeşitli konular dile getirilmektedir. وَيْل veyl kelimesi, Allah’ın kitabını değiştiren,(1) layık olmayan sıfatları O’na yakıştıran,(2) Allah’ı anmadığı için kalbini karartan,(3) yalancılık yapan ve günaha batan,(4) dindarlarla alay eden,(5) yolsuzluk yapan(6) ve ibadette bilinçsizce davranan ve gösterişe kaçan(7) kişiler için de söz konusu edilmekte, daha çok kâfirler,(8) müşrikler,(9) zalimler(10) ve ilâhî kaynaklı bildirimleri, yani hakkı yalanlayanlar için kullanılmaktadır.(11)

Kur’ân’da pek çok âyette zikredilen وَيْل veyl kelimesi “şiddetli azap” anlamına geldiği gibi cehennemdeki bir vadinin adı olarak da yorumlanmaktadır.(12) Nitekim bazı âlimler “Veyl, dibinde kâfirlerin bir süre beklediği cehennemdeki bir vadidir” hadisini(13) referans göstererek, Rasûlüllah’ın bu kelimeyi cehennemde bir vadinin adı olarak zikrettiğini de söylemişlerdir.

2.هُمَزَة hümezeh kelimesi, daha çok “fiillerde” olmak üzere “ayıplamak”, “arkadan atmak”, “el ile çimdiklemek”, “dürtmek”, “kakmak”, “vurmak”, “sıkıştırmak”, “ısırmak”, “kırmak” ve “yere çalmak” gibi anlamlara gelmektedir. Bu anlamlar gereği hümezeh, “gammazlığı âdet ve sanat haline getiren, gerek el, gerekse dil ile maddeten veya manen, şunu bunu itip kakmayı, kırıp incitmeyi âdet edinmiş dedikoducular” için kullanılır.

3. لُمَزَة lümezeh kelimesi ise, daha çok “sözlerle, dille” olmak üzere “mızrak saplamak gibi kötülemek”, “ayıplamak” ve “kaş göz kırparak”, “işaret ederek”, “eğlenerek birini diğerine göstermek” anlamlarına gelmektedir. Bu anlamlardan hareketle, söz konusu kelime “devamlı olarak herkesi ayıplayan, şuna buna ayıp ve eksiklik isnat ederek eğlenmeyi âdet edinmiş, kendini beğenmiş atak kişiler” demektir.(14) Hucürât 49/11. âyetindeki lemz de “kötülemek, kınamak” anlamına gelmektedir.

Râzî’nin ifadelerine göre hemz, “iftira atmak”, “gıybet etmek”, “el hareketleriyle”, “yüze karşı, açıkça ayıplamak”, “insanlara lakaplar takmak”, “göz hareketleriyle karşısındakini kızdırmak” demektir. Lemz ise “ayıp kusur aramak”, “dil ile incitmek”, “arkadan, kaş gözle hakaret etmek” anlamlarına gelmektedir.

Her iki kelime de şu noktada birleşir: “İnsanların şeref ve haysiyetlerini alay konusu etmek, ayıplarını deşifre etmek.”(15) Hümezeh-lümezeh kelimeleri, daha derli toplu bir ifadeyle “gizli-açık, arkadan-önden, sürekli iftira atıp kara çalan, çekiştirip ayıp kusur arayan kişiler” demektir.(16)

Mekke döneminde Müslümanların inançlarıyla ilgili yaşanan tecrübe, önceleri ilgisizlik, umursamazlık, ciddiye dahi alınmama şeklindeyken, daha sonra bu durum, alaycılık ve rahatsız etmeye dönüşmüştü. Kalem 68/11’de, Hz. Peygamber’i arkadan çekiştiren ve ayıplayan hiç kimseye itaat edilmemesi emredilirken, böyle davrananların sonunun hüsran olacağı beyan edilmektedir.

Kur’ân’da, Müslümanların birbirleriyle alay etmeleri Hucürât 49/11’de yasaklandığı gibi, Bakara 2/13’te Müslümanlarla alay eden, inançlıları sefih, düşük ve değersiz olarak görenler kınanmaktadır. Alaycılık, İblis ahlaksızlığıdır. Çünkü ilk defa alaycılığı o yapmıştır.

Hz. Âdem’i beğenmediği için, ilâhî emre boyun eğmemiş, sonuçta huzurdan kovulmuştu.(17) İnananlarla alay etmeyi en çok gerçekleştirenlerden biri de Hz. Nûh’un kavmidir;(18) ancak onlar da hak ettikleri cezaya çarptırılmışlardır. Ayrıca Hz. Hûd’un kavmi,(19) Hz. Sâlih’in kavmi,(20) nihayet Mekkeli müşrikler bu alaycılığı sürdürmüşlerdi.(21)

Yüce Allah müşriklerin Hz. Peygamber’i yalanlamaları, onunla alay etmeleri, onun da bundan dolayı büyük üzüntü duyması nedeniyle kendisine moral vermeyi amaçlamakta, önceki peygamberlerin de bu türden alaycılıklara maruz bırakıldıklarını haber vermektedir. Elbette peygamberlerle alay onların tebliğ ettiği prensiplerle de alaydır. Dolayısıyla Kur’ân’da geçmişte yaşamış azgın milletlerin peygamberlere ve ilâhi öğretilere karşı bu türden alaycılıkları hakkında çeşitli bilgiler verilmektedir.(22)

Konuyu özetlemek bakımından belirtelim ki son ümmet içerisinde öncelikle Mekke döneminde, ardından bütün zamanlarda, inananlarla alay edenler ve yaşayacakları son hakkında Mutaffifûn 83/29-33’te geniş bilgiler yer almaktadır.

ıı. Mal Biriktirip Saymak

اَلَّذ۪ي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ “O ki mal biriktirir ve onu sayar durur.”

Âyetteki اَلَّذ۪ي جَمَعَ ellezî ceme‘a ifadesi “toplamış olan(dır), toplayan(dır)”; وَعَدَّدَهُ ve ‘addedehû fiili ise “ve onu saymış, saymakta (olan)dır” demektir.

Bu âyette, bu tür ahlakî bozukluk taşıyanların “mal biriktirip onu tekrar tekrar saymak” şeklinde öne çıkan iki özelliği gündeme getirilmektedir.

1. “Toplamak, biriktirmek” anlamına gelen جَمَعَ ceme‘a fiili, bazı kıraat âlimleri tarafından cemme‘a şeklinde şeddeli olarak okunmuştur. Bu durumda kelimenin anlamı, “malı şuradan buradan demeden, bir anlamda helaline ve haramına bakmadan toplamak” şeklini alır.(23) Malını biriktiren bu insanların, birikimlerini sürekli saymaları, onu daha da çoğaltma duygusunun bir sonucudur.

2. Âyetteki عَدَّدَ ‘addede fiili, “tekrar tekrar saymak” anlamı yanında, “malını kalkan yapmak” manasına da gelir.(24) “Mal canın yongasıdır” sözü gereği, eğer bu sevgi, dünya malına karşı aşırı bir tutkuya dönüşürse, söz konusu işlem, bu insanın dünya hayatına taptığını ve bu hayattan başka bir âleme inanmadığını da gösterebilir. Bir sonraki âyetin anlamı bunu desteklemektedir.

ııı. Ebedî Dünya Hayatı Yanılgısı

يَحْسَبُ اَنَّ مَالَهُٓ اَخْلَدَهُ “Şüphesiz ki o, malının kendisini ebedî kılacağını sanır.”

Âyetteki يَحْسَبُ yahsebü fiili “sanar, zanneder”;اَنَّ مَالَهُٓ enne mâlehû tamlaması “muhakkak ki onun malı, serveti”; اَخْلَدَهُ ahledehû fiili ise “onu ebedî yaşatacak (böyle sanan)” demektir.

Burada malın ve servetin kişiyi ebedi yaşatacağı zannı eleştirilmektedir.

Bir önceki âyette verdiğimiz anlam, bu âyetle de desteklenmektedir. Kişi, kazandığı malın onu dünyada ebedî yaşatacağını zanneder de, bir gün bu hayatın ve sahip olduğu emanetlerin hesabının kendisinden sorulacağına inanmazsa, işte o zaman etrafındakilere hor bakar, onları küçümser ve/veya onlarla alay eder.

Bu üç âyetin iniş nedeni olarak çeşitli şahıs isimleri ve benzer olaylar nakledilmektedir. Elbette âyetlerde isim zikredilmemesi, hatta ilk âyette كُلّ küll “herkes” kelimesinin kullanılması, mesajın evrenselliğini ifadeye yöneliktir. Kim böyle davranırsa, sonucuna katlanır.

İster Hz. Peygamber döneminde ona karşı alaycı ve ayıplayıcı şekilde davranan Ahnes b. Şurayh olsun, ister Hz. Peygamber’i gıyabında çekiştirip yüzüne karşı ileri-geri konuşan Velîd b. Muğîre olsun, isterse Ümeyye b. Halef olsun,(25) ister dün olsun, ister bugün, isterse yarın olsun, durum değişmez. Zaten tarihin hemen her döneminde bu tür insanlar var olduğu için, Yüce Allah bu son ümmetin bütün fertlerini böyle bir yanlışa düşmemeleri noktasında açıkça uyarmaktadır.

b) Hutame: Alay ve Mala Tapmanın Sonu

Yüce Allah sûrenin 4-9. âyetlerinde, önceki âyetlerde verdiği bilgilerin sahiplerinin düşüncelerinin yanlış olduğunu beyan etmekte ve onların şöyle bir ateşe atılacağını haber vermektedir: “Muhakkak ki, o kişi Hutame’ye atılacaktır. O Hutame’nin ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!”

Ardından Hutameh adı verilen cehennemin özellikleriyle ilgili şu bilgi verilmektedir: “(Hutame), Allah’ın, (yandıkça) tırmanıp yürekleri çökerten tutuşturulmuş ateşidir. O, uzatılmış sütunlarla onların üzerine kapatılıp kilitlenecektir.”

ı. Hutame Ateşine Atılmaları

كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ وَمَآ اَدْرٰيكَ مَا الْحُطَمَةُ “Hayır! Şüphesiz ki o, Hutame’ye atılacaktır. Hutame’nin ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!”

Âyetteki كَلَّا kellâ edatı “hayır, doğrusu”; لَيُنْبَذَنَّ leyünbezenne edilgen fiili “muhakkak ki atılacak”; فِي الْحُطَمَةِ fi’l-hutameti kelimesi “Hutame’ye, kırıp parçalayana (cehenneme)”; وَمَآ اَدْرٰيكَ ve mâ edrâke ifadesi “sana bildiren ne olabilir ki”; مَا الْحُطَمَةُ me’l-hutametü ifadesi “Hutame’nin ne olduğunu” demektir.

Burada alaycılığın sonunun felaket olacağı haber verilmektedir. Yüce Allah, Kur’ân’da sadece burada “Hutame” adlı bir ateşten söz etmektedir. Onun sıra dışı bir anlamının olduğunu da, sıra dışı bir soruyla ortaya koymaktadır.

1. ‘Alak 96/6’da geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, baştaki كَلَّا kellâ edatı, önceki âyetlerle sıkı bir anlam ilişkisine sahiptir. “Malı kendisini dünyada sonsuza kadar yaşatacağını” sanan kişilerin, bu zanlarının yanlış olduğu kellâ edatıyla karşılanmakta ve onlara “hayır, bu anlayış yanlıştır” mesajı verilmektedir. Bu tür zanların sahipleri, Hutame denen ateşe atılacaklardır.

2. Kur’ân’da 13 kez geçen مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke kullanımının ilk geçtiği yer olan Hâkka 69/3’te konuyla ilgili geniş bilgi verdiğimiz için burada aynı şeyleri tekrarlamak istemiyoruz. Şu kadarını ifadeyle yetinelim:

Kur’ân’da takip edilen anlatım üsluplarından birisi de Kur’ân’da 13 kez(26) yer alan مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke şeklindeki sorudur. Buna göre “soru sorarak meseleyi ortaya koymak” önemli bir anlatım çeşididir. Soru cümleleri farklılık ve çeşitlilik arz eden yapılarda kullanılmaktadır. Sorunun bu şekilde sorulmasının nedeni, muhatapların dikkatini daha yoğun bir şekilde çekmek olabilir.

Bu ifade, “Sen nereden bilebilirsin ki!”, “Sana hangi şey bildiriyor ki!”, “Bilir misin!”, “(Bundan) maksat nedir!”, “Bildin mi!” şeklinde de tercüme edilebilir. Kur’ân’da, bu tür soru ifadesiyle gündeme getirilen meseleyi Yüce Allah cevaplandırmadığı sürece, Hz. Peygamber dâhil hiç kimsenin bilemeyeceği ortaya konulmaktadır.

Çeşitli vesilelerle belirttiğimiz üzere, Kur’ân’da sözlük anlamları itibariyle bilinmesine rağmen, bazı kavramlara Rabca diyebileceğimiz yeni anlamlar yüklenmiştir. İşte مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke şeklindeki ifadeler, Kur’ân’ın bu tür kavramlarının en güzel örneklerini oluşturmaktadır.

İmâm Ferrâ’nın da belirttiği üzere Kur’ân’da Yüce Allah مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke diyerek Hz. Peygamber’e sorduğu şeylerin cevabını verirken, مَا يُدْر۪يكَ mâ yüdrîke dediği yerlerde cevabı vermemektedir.(27) Çünkü Kur’ân’da مَا يُدْر۪يكَ mâ yüdrîke ifadeleri “Son Saat”le(28) ve insanın peygamber bile olsa “gaybı bilememesi”yle ilgilidir.(29) Yüce Allah, bu iki konudaki bilgiyi hiçbir varlıkla paylaşmamaktadır.

Hutameh kelimesi Neml 27/18’de de fiil olarak zikredildiği gibi “ezmek, çer çöp haline getirmek” anlamlarıyla birlikte düşünüldüğünde, bunun “tutuşturulmuş bir ateş olduğu” ve “gönüllere işlediği” anlaşılmaktadır. Bu yapısıyla söz konusu ateşin, sirayet etmedik hiçbir yer bırakmadığı, insanı tâ canevinden vuran bir niteliğe sahip olduğu ifade edilmek istenmektedir.

Yüce Allah, Hz. Peygamber’in bile Hutame’nin hakikat anlamını bilemeyeceğini soru cümlesi ile belirtmektedir. “O Hutame’nin ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” buyurarak, söz konusu kelimenin anlamını, sonraki âyetlerde bizzat kendisi vermektedir.

ıı. Hutame’nin Yüreklere İşlemesi

نَارُ اللّٰهِ الْمُوقَدَةُ اَلَّت۪ي تَطَّلِعُ عَلَى الْاَفْـِٔدَةِ “(O), Allah’ın tutuşturulmuş ateşidir. O (ateş) ki kalplerin üzerinde yükselir.”

Âyetteki نَارُ اللّٰهِ nârullâhi tamlaması “Allah’ın ateşi(dir)”; الْمُوقَدَةُ el-mûkadetü kelimesi “tutuşturulmuş”; اَلَّت۪ي تَطَّلِعُ elletî tettali‘u ifadesi “tırmanan, yükselen, işlenen, tırmanan”; عَلَى الْاَفْـِٔدَةِ ‘ale’l-ef’ideti sözcüğü ise “kalblerde, yüreklerde” demektir.

Burada Hutame cehenneminin Rabca açılımı hakkında bilgi verilmektedir.

Bu ifadeler, Hutame denen ateşin dehşeti hakkında insanları bilgilendirmeyi ve ona göre önlem almaları gerektiğini kendilerine öğretmeyi amaçlamaktadır. Âyetteki “tettali‘u fiili, bu ateşin dışarıdan değil, içeriden dışarıya yükseleceğini, içinden yanıp dışını yakacağını ifade eder. (Hutame), emanet edilen fıtratın, bastırılan vicdanın, saptırılan bilincin, güdülerin emrine verilen bilinçaltının ve duyguların, kendilerini Allah’tan mahrum eden sahiplerinden intikam almak için yaktığı bir ateştir.”(30)

Bakara 2/24’te de ifade ettiğimiz üzere, Kur’ân’da cehennemle ilgili çeşitli kelimeler kullanılmaktadır. Önemine binaen onları sıralamak istiyoruz.

- Cehennemin İsimleri

Kur’ân-ı Kerîm’de cehennemin birtakım isimlerinden söz edilmektedir. Şimdi bunların bir bölümünü aktarmak istiyoruz.

- نَار/ النَّارNâr/en-Nâr. Bu kelime Kur’ân’da 145 yerde(31) geçmekte ve “ateş” anlamına gelmektedir.

- جَهَنَّم Cehennem. Bu kelime Kur’ân’da 77 yerde(32) geçmekte ve “kötü, korkunç” manasına gelmektedir.

- جَح۪يم/الْجَح۪يم Cahîm/el-Cahîm. Bu kelime Kur’ân’da 25 kez(33) geçmekte ve “harlı, ateş” anlamına gelmektedir.

- سع۪ير/السع۪ير Sa‘îr/es-Sa‘îr. Bu kelime Kur’ân’da 16 yerde(34) geçmekte ve “tutuşmuş alev” anlamına gelmektedir.

- سَقَر Sekar. Bu kelime Kur’ân’da 4 kez(35) geçmekte ve “ateşle kızartmak” anlamına gelmektedir.

- الْحُطَمَة el-Hutameh. Bu kelime Kur’ân’da 2 kez(36) geçmekte ve “kırıp geçiren, yüreklere işleyen ateş” anlamına gelmektedir.

- لَظٰى Lezâ. Bu kelime Kur’ân’da 1 kez(37) geçmekte ve “şiddetli, kavurucu ateş” anlamına gelmektedir.

- هَاوِيَة Hâviyeh. Bu kelime Kur’ân’da 1 kez(38) geçmekte ve “uçurum” anlamına gelmektedir.

- غَيّ Ğayy. Bu kelime Kur’ân’da 1 kez(39) geçmekte ve “çukur, kuyu” anlamına gelmektedir.

- صِلِيّ Sıliyy. Bu kelime Kur’ân’da 1 kez(40) geçmekte ve “yaslanılacak yer” anlamına gelmektedir.

- دَارَ الْبَوَارِ Dâra’l-Bevâr. Bu tamlama Kur’ân’da 1 kez(41) geçmekte ve “yok oluş, tükeniş yurdu, helak ve yıkım yurdu” manasına gelmektedir.

- سُوٓءُ الدَّار Sûü’d-dâri. Kur’ân’da 1 kez(42) geçmekte ve “bu yurdun kötü sonu, kötü yurt, cehennem” demektir.

- دَارُ الْخُلْدِ Dâru’l-huldi. Kur’ân’da 1 kez(43) geçmekte ve “ebedi kalma yeri” manasına gelmektedir.

- Bunlardan ayrı olarak Mütaffifûn 83/7-8’de geçen سِجّ۪ينٍ siccîn kelimesi de bazı âlimler tarafından “cehennem”in isimleri arasında sayılmaktadır. Esasında bu kelimenin cehennemliklerin amel defterlerinin bulunacağı yer manasında zikredilmekte olduğunu belirtmekte yarar görmekteyiz.

- Ef’ideh Kelimesi

Kur’ân’da 11 kez(44) geçen الْاَفْـِٔدَة/اَفْـِٔدَة el-ef’ideh/ef’ideh kelimesi el-fuâd kelimesinin çoğuludur ve insanın manevi dünyası ile duygu ve düşünce yetenekleri için kullanılan bir kelimedir. el-Fuâd kelimesi Kur’ân’da beş kez(45) yer almakta ve her bulunduğu yerde “gönül” anlamı vermektedir.

el-Ef’ideh ve el-fuâd kelimeleri altı âyette(46) duyma ve görme duyularının peşinden, muhtemelen onları da içeren bir anlam dizisinde yer almaktadır. el-Kalb kelimesi hem maddî, fiziki, hem de manevi manada kullanılırken, el-ef’ideh kelimesi sadece manevi duyular için kullanılır ve insanın bütün bir iç dünyasını ifade eder.(47) Bunun için tekil de gelse çoğul da gelse manevi donanımı içerir.

Bu ateşin vereceği acı ve ızdırap, kalbin cidarına ve merkezine işleyecek, yani insanın derinliklerine ulaşacak ve onu en derinden etkileyecektir. Bu cezanın nedeni şudur: Bu kişiler, insanlarla alay ederek, onları küçümseyerek kalplerini kırdılar, onları derinden üzdüler, gönüllerini yıktılar. O nedenle bu cezaya çarptırılacaklardır. Cezanın türü ve ağırlığı, işlenen suçun türü ve ağırlığına uygun olmaktadır. Suça denk ceza verilmektedir.(48)

Son söz olarak şunu belirtelim: Alay edip dalga geçerek kalp kıranlar, insanların onurunu zedeleyenler Nebe’ 78/26 gereği aynı akıbetle karşılaşacaklardır: Kalp kıranların kalbi kırılacaktır, vesselâm.

ııı. Sütunlu ve Kilitli Mekân

اِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ ف۪ي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ “Şüphesiz ki o (ateş), uzatılmış sütunlarda onların üzerine kapatılıp kilitlenmiş (olacak)tır.”

Âyetteki اِنَّهَا innehâ ifadesi “muhakkak ki o (Hutame cehennemi)”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onların üzerinedir, üzerlerinde olacaktır”; مُؤْصَدَةٌ mü’sadetün kelimesi “kilitlenmiştir”;ف۪ي عَمَدٍ fî ‘amedin sözcüğü “direklerin içinde”; مُمَدَّدَةٍ mümeddedetin kelimesi ise “uzatılmış, uzun” demektir.

Burada Hutame cehennemi hakkında bilgi verilmeye devam edilmektedir. Bu ifadelerden anlaşıldığına göre, Hutame, içine girenlerin bir daha dışarı çıkamayacağı bir ateştir.

1. Bir kez de Beled 90/20’de yer alan مُؤْصَدَة mü’sadeh kelimesi, “tıpalanmış, sımsıkı kapatılmış” demektir. Bu durumda âyetteki maksat, Hutame cehenneminden çıkış olmayacağını ortaya koymaktır. Zaten Yüce Allah, cehennemde ölüm olmayacağını(49) ve oradan çıkmak isteyenlerin çıkarılmayacağını çeşitli âyetlerde dile getirmektedir.(50)

2. عَمَدٍ مُمَدَّدَة “Uzatılmış sütunlar” ifadesi, benzer şekilde cehennemden çıkış olmayacağını ve orasının kuşatılmış bir yer olduğunu belirtmeye yönelik bir tamlama olsa gerektir. İnsanların onurunu kırıp haklarını gasp edenler, hatta vicdanlara kelepçe vurmaya kalkışanlar, orada sütunlara bağlanacaklardır. Kehf 18/29’da, cehennemin duvarlarının, içindekileri çepeçevre kuşattığından söz edilmektedir.

Bu özellikleri gereği Hutame cehennemi, insanları can evinden vuran ve gönülden dışarıya doğru yükselen ateş yapısıyla, uzun direkler veya tomruklarla arkasından kapatılmış kapılarıyla, aslında dehşetli bir zindan havası vermektedir. Zindanların insandaki en önemli etkisi, gönüllerde oluşturduğu “sevgililerden uzak kalma hicranı” olsa gerektir.

Dipnotlar

• 1 - Bakara 2/79. 2 - Enbiyâ’ 21/18. 3 - Zümer 39/22. 4 - Câsiye 45/7. 5 - Hümeze 104/1. 6 - Mutaffifûn 83/1. 7 - Mâ‘ûn 107/4. 8 - İbrâhim 14/2; Meryem 19/37; Sâd 38/27; Zâriyât 51/60. 9 - Fussılet 41/6. 10 - Zuhruf 43/65. 11 - Tûr 52/11; Murselât 77/15, 19, 24, 28, 34, 37, 40, 45, 47, 49; Mutaffifûn 83/10.
  • Bakara 2/79 Enbiyâ 21/18 Zümer 39/22 Câsiye 45/7 Hümeze 104/1 Mutaffifîn 83/1 Mâ‘ûn 107/4 İbrâhîm 14/2 Meryem 19/37 Sâd 38/27 Zâriyât 51/60 Fussilet 41/6 Zuhruf 43/65 Tûr 52/11 Mürselât 77/15 Mürselât 77/19 Mürselât 77/24 Mürselât 77/28 Mürselât 77/34 Mürselât 77/37 Mürselât 77/40 Mürselât 77/45 Mürselât 77/47 Mürselât 77/49 Mutaffifîn 83/10
• 12 - Semerkandî, age., III, 349. 13 - Hadis için bk. Tirmizî, Tefsîr Sûre 21; Ahmed b. Hanbel, III, 75.
• 14 - Yazır, age., IX, 438-439.
• 15 - Râzî, age., XXXII, 92. 16 - İslâmoğlu, age., II, 1302.
• 17 - A‘râf 7/12; Hıcr 15/33; İsrâ’ 17/61; Sâd 38/75. 18 - Hûd 11/27; Mü’minûn 23/24; Şu’arâ’ 26/111. 19 - Mü’minûn 23/33. 20 - Kamer 54/24-25. 21 - Bakara 2/13; Hucürât 49/11; Kalem 68/11. 22 - En‘âm 6/5, 10; Tevbe 9/65; Hûd 11/8; Ra‘d 13/32; Hıcr 15/11, 95; Nahl 16/34; Enbiyâ’ 21/41; Şu‘arâ 26/6; Rûm 30/10; Yâsîn 36/30; Zümer 39/48; Mü’min 40/83; Zuhruf 43/7; Câsiye 45/33; Ahkâf 46/26.
  • A‘râf 7/12 Hicr 15/33 İsrâ 17/61 Sâd 38/75 Hûd 11/27 Mü'minûn 23/24 Şu‘arâ 26/111 Mü'minûn 23/33 Kamer 54/25 Bakara 2/13 Hucurât 49/11 Kalem 68/11 En‘âm 6/5 En‘âm 6/10 Tevbe 9/65 Hûd 11/8 Ra‘d 13/32 Hicr 15/11 Hicr 15/95 Nahl 16/34 Enbiyâ 21/41 Şu‘arâ 26/6 Rûm 30/10 Yâsîn 36/30 Zümer 39/48 Mü'min 40/83 Zuhruf 43/7 Câsiye 45/33 Ahkâf 46/26
• 23 - Yazır, age., IX, 442.
• 24 - Esed, age., s. 1306.
• 25 - Râzî, age., XXXII, 91.
• 26 - Bu 13 kullanım için bk. Hâkka 69/3; Müddessir 74/27; Murselât 77/14; İnfitâr 82/17, 18; Mutaffifûn 83/8, 19; Târık 86/2; Beled 90/12; Kadr 97/2; Kâri‘a 101/3, 10; Hümeze 104/5.
  • Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 İnfitâr 82/17 İnfitâr 82/18 Mutaffifîn 83/8 Mutaffifîn 83/19 Târık 86/2 Beled 90/12 Kadir 97/2 Kâri‘a 101/3 Kâri‘a 101/10 Hümeze 104/5
• 27 - Ebû Zekeriya Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Me‘âni’l-Kur’ân, III, 280. 28 - Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17. 29 - ‘Abese 80/3.
  • Ahzâb 33/63 Şûrâ 42/17 ‘Abese 80/3
• 30 - İslâmoğlu, age., s. 1302’de 4. not.
• 31 - Örnek için bk. Bakara 2/24, 39, 80, 81, 126, 167, 174, 175, 201, 217, 221, 257, 266, 275; Âl-i İmrân 3/10, 16, 24, 103, 116, 131, 151, 183, 185, 191; Nisâ’ 4/145; Mâide 5/29, 37, 72; En‘âm 6/27, 128; A‘râf 7/12, 36, 38, 44, 47, 50; Enfâl 8/14; Tevbe 9/17, 35, 63, 68, 81, 109; Yûnus 10/8; Hûd 11/16, 17, 98, 106, 113; Ra‘d 13/5, 17, 35; İbrâhim 14/30, 50; Hıcr 15/27; Nahl 16/62; Kehf 18/53; Tâhâs 20/10; Enbiyâ’ 21/39, 69; Hacc 22/19, 72; … 32 - Bakara 2/206; Âl-i İmrân 3/12, 162, 197; Nisâ’ 4/55, 93, 97, 115, 121, 140, 169; A‘râf 7/18, 41, 179; Enfâl 8/16, 36, 37; Tevbe 9/35, 49, 63, 68, 73, 81, 95, 109; Hûd 11/119; Ra‘d 13/18; İbrâhim 14/16, 29; Hıcr 15/43; Nahl 16/29; İsrâ’ 17/8, 18, 39, 63, 97; Kehf 18/100, 102, 106; Meryem 19/68, 86; Tâhâ 20/74; Enbiyâ’ 21/29, 97; Mü’minûn 23/103; Furkân 25/34, 65; ‘Ankebût 29/54, 68; Secede 32/13; Fâtır 35/36; Yâsîn 36/63; Sâd 38/56, 85; Zümer 39/32, 60, 71, 72; Mü’min 40/49, 60, 76; Zuhruf 43/74; Câsiye 45/10; Feth 48/6; Kâf 50/24, 30; Tûr 52/13; Rahmân 55/43; Mücâdele 58/8; Tahrîm 66/9; Mülk 67/6; Cinn 72/25, 23; Nebe’ 78/21; Burûc 85/10; Fecr 89/23; Beyyine 98/6. 33 - Bakara 2/119; Mâide 5/10, 86; Tevbe 9/113; Hacc 22/51; Şu‘arâ 26/91; Sâffât 37/23, 55, 64, 68, 97, 163; Mü’min 40/7; Dühân 44/47, 56; Tûr 52/18; Vâkı‘a 56/94; Hadîd 57/19; Hâkka 69/31; Müzzemmil 73/12; Nâzi‘ât 79/36, 39; Tekvîr 81/12; İnfitâr 82/14; Mutaffifûn 83/16. Kur’ân’da Sâffât 37/97 ve Tekâsür 102/6’da geçen el-cahîm kelimeleri dünyada yakılan ateş manasına gelmektedir. 34 - Nisâ’ 4/10, 55; İsrâ’ 17/97; Hacc 22/4; Furkân 25/11; Lokmân 31/21; Ahzâb 33/64; Sebe’ 34/12; Fâtır 35/6; Şûrâ 42/7; Feth 48/13; Mülk 67/5, 10, 11; İnsân 76/4; İnşikâk 84/12. 35 - Kamer 54/48; Müddessir 74/26, 27, 42. 36 - Hümeze 104/4, 5. 37 - Me‘âric 70/15.
  • Bakara 2/24 Bakara 2/39 Bakara 2/80 Bakara 2/81 Bakara 2/126 Bakara 2/167 Bakara 2/174 Bakara 2/175 Bakara 2/201 Bakara 2/217 Bakara 2/221 Bakara 2/257 Bakara 2/266 Bakara 2/275 Âl-i İmrân 3/10 Âl-i İmrân 3/16 Âl-i İmrân 3/24 Âl-i İmrân 3/103 Âl-i İmrân 3/116 Âl-i İmrân 3/131 Âl-i İmrân 3/151 Âl-i İmrân 3/183 Âl-i İmrân 3/185 Âl-i İmrân 3/191 Nisâ 4/145 Mâide 5/29 Mâide 5/37 Mâide 5/72 En‘âm 6/27 En‘âm 6/128 A‘râf 7/12 A‘râf 7/36 A‘râf 7/38 A‘râf 7/44 A‘râf 7/47 A‘râf 7/50 Enfâl 8/14 Tevbe 9/17 Tevbe 9/35 Tevbe 9/63 Tevbe 9/68 Tevbe 9/81 Tevbe 9/109 Yûnus 10/8 Hûd 11/16 Hûd 11/17 Hûd 11/98 Hûd 11/106 Hûd 11/113 Ra‘d 13/5 Ra‘d 13/17 Ra‘d 13/35 İbrâhîm 14/30 İbrâhîm 14/50 Hicr 15/27 Nahl 16/62 Kehf 18/53 Tâhâ 20/10 Enbiyâ 21/39 Enbiyâ 21/69 Hacc 22/19 Hacc 22/72 Bakara 2/206 Âl-i İmrân 3/12 Âl-i İmrân 3/162 Âl-i İmrân 3/197 Nisâ 4/55 Nisâ 4/93 Nisâ 4/97 Nisâ 4/115 Nisâ 4/121 Nisâ 4/140 Nisâ 4/169 A‘râf 7/18 A‘râf 7/41 A‘râf 7/179 Enfâl 8/16 Enfâl 8/36 Enfâl 8/37 Tevbe 9/35 Tevbe 9/49 Tevbe 9/63 Tevbe 9/68 Tevbe 9/73 Tevbe 9/81 Tevbe 9/95 Tevbe 9/109 Hûd 11/119 Ra‘d 13/18 İbrâhîm 14/16 İbrâhîm 14/29 Hicr 15/43 Nahl 16/29 İsrâ 17/8 İsrâ 17/18 İsrâ 17/39 İsrâ 17/63 İsrâ 17/97 Kehf 18/100 Kehf 18/102 Kehf 18/106 Meryem 19/68 Meryem 19/86 Tâhâ 20/74 Enbiyâ 21/29 Enbiyâ 21/97 Mü'minûn 23/103 Furkân 25/34 Furkân 25/65 ‘Ankebût 29/54 ‘Ankebût 29/68 Secde 32/13 Fâtır 35/36 Yâsîn 36/63 Sâd 38/56 Sâd 38/85 Zümer 39/32 Zümer 39/60 Zümer 39/71 Zümer 39/72 Mü'min 40/49 Mü'min 40/60 Mü'min 40/76 Zuhruf 43/74 Câsiye 45/10 Fetih 48/6 Kâf 50/24 Kâf 50/30 Tûr 52/13 Rahmân 55/43 Mücâdele 58/8 Tahrîm 66/9 Mülk 67/6 Cinn 72/25 Cinn 72/23 Nebe' 78/21 Burûc 85/10 Fecr 89/23 Beyyine 98/6 Bakara 2/119 Mâide 5/10 Mâide 5/86 Tevbe 9/113 Hacc 22/51 Şu‘arâ 26/91 Sâffât 37/23 Sâffât 37/55 Sâffât 37/64 Sâffât 37/68 Sâffât 37/97 Sâffât 37/163 Mü'min 40/7 Duhân 44/47 Duhân 44/56 Tûr 52/18 Vâkı‘a 56/94 Hadîd 57/19 Hâkka 69/31 Müzzemmil 73/12 Nâzi‘ât 79/36 Nâzi‘ât 79/39 Tekvîr 81/12 İnfitâr 82/14 Bakara 2/119 Mâide 5/10 Tevbe 9/113 Hacc 22/51 Nisâ 4/10 Nisâ 4/55 İsrâ 17/97 Hacc 22/4 Furkân 25/11 Lokmân 31/21 Ahzâb 33/64 Sebe' 34/12 Fâtır 35/6 Şûrâ 42/7 Fetih 48/13 Mülk 67/5 Mülk 67/10 Mülk 67/11 İnsân 76/4 İnşikâk 84/12 Kamer 54/48 Müddessir 74/26 Müddessir 74/27 Müddessir 74/42 Hümeze 104/4 Hümeze 104/5 Me‘âric 70/15
• 38 - Kâri‘a 101/9. 39 - Meryem 19/59. 40 - Meryem 19/70. 41 - İbrâhim 14/28. 42 - Mü’min 40/52. 43 - Fussılet 41/28.
  • Kâri‘a 101/9 Meryem 19/59 Meryem 19/70 İbrâhîm 14/28 Mü'min 40/52 Fussilet 41/28
• 44 - En‘âm 6/110, 113; İbrahim 14/37, 43; Nahl 16/78; Mü’minûn 23/78; Secde 32/9; Ahkâf 46/26; Mülk 67/23; Hümeze 104/7. 45 - Hûd 11/120; İsrâ’ 17/36; Furkân 25/32; Kasas 28/10; Necm 53/11. 46 - İsrâ’ 17/36; Nahl 16/78; Mü’minûn 23/78; Secde 32/9; Ahkâf 46/26; Mülk 67/23. 47 - İslâmoğlu, age., s. 1302’de 3. not. 48 - Bayraklı, age., XXI, 353.
  • En‘âm 6/110 En‘âm 6/113 İbrâhîm 14/37 İbrâhîm 14/43 Nahl 16/78 Mü'minûn 23/78 Secde 32/9 Ahkâf 46/26 Mülk 67/23 Hümeze 104/7 Hûd 11/120 İsrâ 17/36 Furkân 25/32 Kasas 28/10 Necm 53/11 İsrâ 17/36 Nahl 16/78 Mü'minûn 23/78 Secde 32/9 Ahkâf 46/26 Mülk 67/23
• 49 - Nisâ’ 4/56; İbrâhim 14/17; Tâhâ 20/74; Furkân 25/13-14; Fâtır 35/36; İnşikâk 84/11-12; A‘lâ 87/13. 50 - Fâtır 35/36-37; Müddessir 74/28.
  • Nisâ 4/56 İbrâhîm 14/17 Tâhâ 20/74 Furkân 25/14 Fâtır 35/36 İnşikâk 84/12 A‘lâ 87/13 Fâtır 35/37 Müddessir 74/28