Kasas Suresi

Mekke’de risâletin 10-11. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 88 âyetten oluşan, adını 25. âyette geçen “kıssalar” anlamındaki الْقَصَص el-kasas kelimesinden alan Kasas sûresi inişe göre 67, resmî sıralamada ise 28. sûredir.

Kasas sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Neml sûresiyle de ondan bir önceki sûre olan Şu‘arâ’ suresiyle de yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrenin de mukatta‘a harfleriyle başlaması, Hz. Mûsâ kıssası ile devam etmeleri en önemli ortak noktalardır (Neml 7-14; Kasas 3-46). Öyle ki bu durum iki sûrenin adeta birbirinin devamı olduğu izlenimi vermektedir. Ayrıca kâinat kitabından sunulan çeşitli konu başlıkları da iki sûrenin ortak konularındandır (Neml 59-64; Kasas 71-73). Dahası mahşere iyilik getirenlerle kötülük götürenlerin akıbetleri de her iki sûrede ele alınmaktadır (Neml 89-90; Kasas 84).

Kasas sûresi, büyük ölçüde Hz. Mûsâ’nın Firavun’la olan kıssasından söz etmektedir. Bu bağlamda Firavun’un korkunç zulmünün sonrasında Yüce Allah’ın İsrailoğularına olan ikramı dile getirilmekte, Hz. Mûsâ’nın ırmağa bırakılması ve sonrasında annesine geri döndürülmesiyle devam etmektedir.

14. âyetten itibaren, şehirde kendisinden yardım isteyen birisine destek olurken karşıdakini öldürmesi olayı gündeme getirilmekte, sonrasında o şehirden kaçıp Medyen’e doğru yola çıktığı ve Medyen suyunda iki kız kardeşle karşılaştığı, onlara hayvanları sulamakla yardım etmesinin sonucunda babalarının onu ödüllendirmek için çağırması ve orada 8 veya 10 yıl kalması hatırlatılmaktadır. 29. âyetten itibaren, Tûr’a doğru yola çıktığı, ailesiyle birlikte orada bir ışık gördüğü, kendisine ilahi hakikatlerin ulaştırılması anlamında seslenildiği, nihayet değneğiyle ilgili olarak bir tecrube yaşadığı beyan edilmektedir. Ayrıldığı şehre gönderilirken kardeşinin de yanında olmasını istediği, her ikisinin birlikte gönderildiği, kavminin onu şiddetle reddettiği, Firavun’un ona karşı küstahça davrandığı, ilahlık tasladığı, sonrasında Firavun’un ordusuyla birlikte denizde boğuldukları haber verilmektedir.

44. âyetten itibaren, konu Hz. Peygamber’e getirilmekte, müşrik muhataplarının sözleriyle Firavun zamanındakilerin davranışlarının benzeştiği beyan edilmektedir. Kitap ehlinden insanların iman etmesi durumunda kendilerine ödüllerinin iki kat verileceği hatırlatılarak, Mekkeli müşriklerin hadsiz çıkışları cevaplandırılmaktadır.

63. âyetten itibaren, azgınların akıbetlerinin feci olacağı haber verilmekte, iman edenlerin de kurtulmuş olacakları bildirilmektedir. Daha sonra kâinat kitabından bazı konu başlıkları ele alınmakta, Kârûn’un azgınlığına gönderme yapılmakta, onun gibilerin nasıl yerle bir edildiği bildirilmektedir.

Sûrenin son grup âyetinde, âhiret yurdunun muttakilere hazırlanmakta olduğu, iyilik getirenlerin ödüllendirileceği, diğerlerine de yaptıklarının karşılığının verileceği beyan edilmekte, Hz. Peygamber’in vahiy beklemediği, bu nedenle kendisine gelen vahiyler doğrultusunda bir duyarlılık ortaya koyması kendisinden istenmekte, sûre tek ilah vurgusuyla ve sadece O’nun bâkî kalacağı, hükmün O’na aidiyeti ve bütün insanların hesap vermek üzere O’na döndürüleceği bilgisiyle sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 76-82. âyetlerinde bir azgın insan tipi olarak Kârûn’un servetini, şımarıklığını, ona özenenleri, onun ve sahip olduğu servetin akıbetini, ona gıpta edenlerin pişmanlık cümlelerini, Allah’ın rızık vermedeki uygulamasını hatırlatmaktadır.

a) Kârûn ve Şımarıklığı

Yüce Allah, sûrenin 76-78. âyetlerinde Kârûn’un Hz. Mûsâ’nın kavminden olduğunu, kavmine karşı baskı ve zulüm uyguladığını, Allah’ın ona verdiği hazinelerinin anahtarlarını bile bir grup insanın zor taşıdığını, kavminin kendisine şu şekilde uyarıda bulunduğunu haber vermektedir:

“Şımarma! Muhakkak ki Allah, şımarıkları sevmez; Allah’ın sana verdiği nimetler sayesinde (onları O’nun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu iste; (bu bağlamda) dünyadan nasibini unutma! Allah sana ihsan ettiği gibi, sen de (insanlara) iyilik et (işini düzgün yap) ve yeryüzünde bozgunculuğu arzulama. Şüphesiz ki Allah, bozguncuları sevmez.”

Buna karşılık, Kârûn’un da “O (servet) bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi” cevabını verdiği, Yüce Allah’ın, kendinden önceki nesillerden, ondan daha güçlü ve maddi birikimi daha çok fazla olan kimseleri helâk ettiğini bilmemesinin mümkün olmadığı, nihayet suçlulardan günahlarının sorulmayacağı, çünkü buna gerek kalmayacağı haber verilmektedir.

ı. Kârûn’un Akıl Almaz Serveti

اِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسٰى فَبَغٰى عَلَيْهِمْ وَاٰتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَآ اِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوٓاُ بِالْعُصْبَةِ اُ۬ولِي الْقُوَّةِ اِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِح۪ينَ “Şüphesiz ki Karun, Musa’nın kavmindendi ve onlara azgınlık ediyordu. Biz ona, anahtarlarını (taşımak) güçlü bir topluluğa bile zor gelecek hazineler vermiştik. Hani kavmi ona (Karun’a) şöyle demişti: Şımarma! Şüphesiz ki Allah şımarıkları sevmez.”

Âyetteki اِنَّ قَارُونَ inne kârûne kelimesi “muhakkak ki Kârûn”; كَانَ kâne fiili “(şöyle) idi”; مِنْ قَوْمِ مُوسٰى min kavmi mûsâ tamlaması “Musa’nın kavminden(di)”;فَبَغٰى fe beğâ fiili “ve azgınlaşmış, baskı kurmuştu”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlara, onların üzerine”; وَاٰتَيْنَاهُ ve âteynâhu fiili “ve ona vermiştik”; مِنَ الْكُنُوزِ mine’l-künûzi kelimesi “hazinelerden”;مَآ اِنَّ مَفَاتِحَهُ mâ inne mefâtıhehû ifadesi “muhakkak ki onun anahtarları”;لَتَنُوٓاُ letenûu fiili “yoracak(tır), zor gelecektir”; بِالْعُصْبَةِ bi’l-‘usbeti kelimesi “topluluğa”; اُ۬ولِي الْقُوَّةِ uli’l-kuvveti ifadesi “güçlü, kuvvetli (olan)”;اِذْ قَالَ iz kâle fiili “hani, bir zamanlar demişti ki”; لَهُ lehû ifadesi “ona”; قَوْمُهُ kavmuhû tamlaması “onun kavmi”; لَا تَفْرَحْ lâ tefrah emri “sakın şımarma”; اِنَّ اللّٰهَ innellâhe ifadesi “muhakkak ki Allah”; لَا يُحِبُّ lâ yuhıbbu fiili “sevmez, sevmemektedir”; الْفَرِح۪ين el-ferihîne sözcüğü ise “şımaranları, şımarıklık yapanları” demektir.

Burada Hz. Mûsâ’nın kavminden olan bir başka azgın olan Kârûn gündeme getirilmektedir.

1. اِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسٰى فَبَغٰى عَلَيْهِمْ “Şüphesiz ki Karun, Musa’nın kavmindendi ve onlara azgınlık ediyordu.” Yüce Allah Kârûn’un Hz. Mûsâ’nın kavminden olduğunu ve kavmine karşı baskı uyguladığını, azgınlık yapıp onlara zulmettiğini bildirmektedir.

“Firavun” sembolü siyaseti, siyasi zulüm ve baskıyı, “Hâmân” bürokrasiyi, “Kârûn” ise sermayeyi, ekonomik baskıyı ve vurguncu bir kapitalist kişiliği temsil eden bir üçlü olarak bu sûrede ele alınmaktadır.(1) Firavun Hz. Mûsâ’nın da yaşadığı dönemi içine alan oldukça uzun bir süre İsrailoğullarını, Mısırlı Kıptîleri yöneten zalim bir hükümdardı. Hâmân Firavun’un veziri olarak bilinen olumsuz bir tipti. Bununla ilgili kısa açıklamalarımızı daha önce yorumladığımız Kasas 28/6. âyetinde zikretmiştik.

Kur’ân’da 4 kez(2) geçen قَارُون kârûn kelimesiyle ifade edilen Kârûn’un kim olduğuyla ilgili olarak da şu bilgileri aktarmakla yetineceğiz.

“Âyetteki kullanım Kârûn’un da Hz. Mûsâ’nın kavminden olduğunu göstermektedir. Yine bu ifadenin zahiri, onun, Hz. Mûsâ’ya başlangıçta iman etmiş kimselerden olduğunu gösterir. Bunun akrabalık manasında bir yakınlık olması da uzak bir ihtimal değildir. Çünkü Kelbî şöyle der: ‘Kârûn, Hz. Mûsâ’nın amcası oğludur.(3) Zira onun künyesi, Kârûn b. Yasher b. Kâhis b. Lâvî b. Ya‘kûb’dur.”(4)

“Hz. Mûsâ’nın nesebi de, Mûsâ b. İmrân b. Kâhis b. Lâvî’dir.’ Muhammed b. İshâk ise şöyle der: Kârûn, Hz. Mûsâ’nın amcasıdır. Çünkü Hz. Mûsâ’nın nesebi, Mûsâ b. İmrân b. Yasher b. Kâhis’tir. Kârûn’un nesebi de, Kârûn b. Yasher b. Kâhis’tir. İbn Abbâs’dan Kârûn’un Hz. Mûsâ’nın, halaoğlu olduğu şeklinde rivayet de gelmiştir. Kârûn’a, yakışıklılığından ötürü ‘münevver’ dendiği de rivayet edilmiştir ki o, İsrailoğulları içinde Tevrat’ı en çok okuyanlardandı. Fakat tıpkı Sâmirî gibi münafık idi.”(5)

Bu tarihsel bilgiyi aktardıktan sonra şimdi de bir başka değerlendirmeyi burada aktarmakta yarar görmekteyiz:

“Kârûn servete sahip olmanın değil, servete ait olmanın prototipidir. Kârûn ismi Eski Ahid’de anılmaz. Fakat Mısır’da Feyyum vilayetinin kuzeybatısında bulunan dünyanın en eski tabiî göllerinden biri Karun ismini taşımaktadır. Burada yapılan kazılarda Firavun (ayrıca Roma ve Kıptî) döneminden kalma eserler bulunmuştur.”

“Aynı kaynak bu bulgulardan yola çıkarak, jeolojik araştırmaların Hz. Musa’nın Firavun ve ordusundan kurtulmak için Mısır’dan çıkışı deniz yoluyla değil, Karun Gölü üzerinden gerçekleştiği sonucuna varır. Muhtemelen Karun, kendi adını alan bu gölün kenarında yaşamıştır. Yine buradaki Sâğa Sarayı kalıntılarında altın heykeller bulunmuştur.”(6)

Kârûn’la ilgili olarak derinlemesine bir tahlil ihtiyacında değiliz. Bu kelimenin özel bir isim olmadığını, bir kişiliği temsil ettiğini söylemekle yetineceğiz. Esasında yorumunu yapmakta olduğumuz bu ve devam eden âyetlerde bu tiple ilgili bilgiler verilmektedir. İlk verilen bilgi ise “bu kişinin toplumda azgınlık yaptığı”dır. Onun bu azgınlığı ekonomik gücünden kaynaklanmaktaydı.

Burada Kârûn gibi çok zengin birinin zikredilmesinin muhtemel sebebi, Hz. Peygamber’e amcası Ebû Leheb’i veya Velîd b. Muğîra’yı hatırlatmakta ve onun akıbetinin de Kârûn gibi olacağını hissettirerek ona moral vermeyi amaçlamaktadır.

2. وَاٰتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَآ اِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوٓاُ بِالْعُصْبَةِ اُ۬ولِي الْقُوَّةِ “Biz ona, anahtarlarını (taşımak) güçlü bir topluluğa bile zor gelecek hazineler vermiştik.” Yüce Allah Kârûn’a çok hazineler verdiğini beyan etmekte, bu çokluğu anlatmak için de verilen “hazineleri” değil de “hazinelerin anahtarlarını” bile güçlü kuvvetli bir insan grubunun zorlanarak taşıyabileceğine özellikle dikkat çekmektedir.

Kur’ân’da sacdece bu âyette geçen تَنُوٓاُ tenûu fiili nâe mazisinin geniş zaman kalıbıdır. Bu fiilin tenûu şeklinde müennes/dişil gelmesinin nedeni ise çoğul kalıptaki mefâtıh kelimesidir. تَنُوٓاُ tenûu fiilinin manası “yormak”tır.

Yûsuf 12/8, 14 ve Nûr 24/11’de de zikredilen الْعُصْبَة el-‘usbeh/‘usbeh kelimesi ise “on kişilik bir grup, manga” olarak anlaşılmalıdır. Bunun delili Yûsuf 12/8’de Hz. Yûsuf’un kardeşlerinin kendileri için bu kelimeyi kullanmış olmalarıdır. Bazı âlimlerimiz bu kelimeye üç kişiden 10 kişiye veya 10 kişiden 40 kişiye kadar ulaşan bir grup manası da vermişlerdir.(7) Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki maksat bu kişinin ekonomik varlığının çok fazla olduğunu insanlara hatırlatmaktır.

Kârûn’un hazinlerinin fazlalığını anlatmak için anahtarlarını bile on kişilik bir grubun zorla taşıdığı görüşü âyetle ilgili yaygın kabul görmüştür. Ancak bu noktada farklı kanaatler de vardır. En‘âm 6/59 ve Nûr 24/61’de de geçen مَفَاتِح mefâtıh kelimesini “anahtarlar” anlamında değil de hazinelerin kendisi şeklinde anlayanlar da vardır. Meselâ İbn Abbas’a göre مَفَاتِح mefâtıh “anahtarlar” ifadesi bizzat malın kendisi manasına alınır. Bu izah, daha açıktır, şüpheden de daha uzaktır.

“İbn Abbâs’ın şöyle dediği rivayet edilmektedir: “Onun hazinelerini, güçlü kuvvetli kırk adam taşıyordu. Onun hazineleri dörtyüzbin (altın) olup, her bir adam onar biner (altın) yükleniyordu.”

Ebû Müslim’e göre ise “anahtarlar” ifadesinden maksat, ilim ve kuşatmadır. Bu tıpkı “Gaybın anahtarları sadece O’nun katındadır”(8) âyeti gibidir. Buna göre ayetten kastolunan mana şu olur: “Biz ona öyle hazineler verdik ki, onları muhafaza etmek ve onları beklemek, güçlü kuvvetli ve hem de bilgili bir topluluğa son derece ağır gelir.” Yani, “Bu hazineler çok fazla ve değişik mahiyette ve türde olduğu için onu bekleyen ve gözetleyen kimseleri, onu bekleme hususunda çok yorar.”(9)

3. اِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِح۪ينَ “Hani kavmi ona (Karun’a) şöyle demişti: Şımarma! Şüphesiz ki Allah şımarıkları sevmez.” Bu ve devam eden “beş cümle” gereği, Kârûn’un azgın ve şımarık durumu hakkında içinde yaşadığı toplum tarafından uyarıldığı anlaşılmaktadır.

Kavminin ona yönelik “ilk uyarı” cümlesi “şımarmaması gerektiği ve Yüce Allah’ın şımarıklık yapanları sevmemesi”yle ilgilidir. Hadîd 57/23’te beyan edildiği gibi, Yüce Allah’ın bir imtihan vesilesi olarak verdikleriyle övünmemek gerektiği bildirilmektedir. İbn Abbâs’ın ifadesine göre, Kârûn’un bu şımarması bir şirkti. Çünkü Kârûn bu şirki nedeniyle Yüce Allah’ın azabından çekinmiyordu.(10)

Burada geçen ve “şımaranlar” manasındaki الْفَرِح۪ين el-ferihîne kelimesinin aynı manayı içeren benzerleri ferıh kalıbında Hûd 11/10’da; ferihûn(în)e kalıbında ise Âl-i İmrân 3/170, Tevbe 9/50, Mü’minûn 23/53 ve Rûm 30/32’de zikredilmektedir.

Demek ki bir toplumda ne kadar azgınlar bulunsa da hatta bunlar yönetici konumda olsalar bile, onların da uyarılması gerekir; onların yaptıklarının yanlış olduğunu kendilerine hatırlatanlar bulunmalıdır. Makamına, mevkisine, ekonomik gücüne, sosyal nüfuzuna vs. bakılmaksızın usülüne uygun bir şekilde insanları uyarmak toplumun borcudur. Şimdilerde benzer şımarıklık ve servet sarhoşluğu içerisinde bulunanların da mutlak sûrette uyarılmasının topluma yönelik bir görev olduğu anlaşılmaktadır.

Kur’ân’da beyan edildiği üzere, Yüce Allah’ın sevmediği birtakım insanlar vardır. Bu çerçevede Rabbimiz “kâfirleri”,(11) “zalimleri”,(12) “haddi aşanları”,(13) “bozgunculuk yapmayı, yapanları”,(14) “günaha dalan ve sürekli günah işleyen nankörleri”,(15) “böbürlenenleri”,(16) “günahkâr hainleri”,(17) “açıktan kötü söz söylemeyi”,(18) “israf edenleri”,(19) “ihanet edenleri”,(20) “kibirli davrananları”(21) ve “hain nankörleri”(22) sevmediğini açık ifadelerle ilan etmektedir. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette bu gruplardan birisi olan ve Kârûn örnekliğinde zikredilenler “kendini beğenenler” yani “böbürlenenler”dir.

ıı. Kârûn’a Yönelik Uyarılar

وَابْتَغِ ف۪يمَآ اٰتٰيكَ اللّٰهُ الدَّارَ الْاٰخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَص۪يبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَاَحْسِنْ كَمَآ اَحْسَنَ اللّٰهُ اِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْاَرْضِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِد۪ينَ “Allah’ın sana verdiği şeyler sayesinde ahiret yurdunu iste; dünyadan payını unutma! Allah sana iyilik yaptığı gibi, sen de (insanlara) iyilik yap ve yeryüzünde bozgunculuğu arzulama! Şüphesiz ki Allah bozguncuları sevmez.”

Âyetteki وَابْتَغِ vebteğı emri “ve ara”; ف۪يمَآ اٰتٰيكَ fî mâ âtâke ifadesi “sana verdiği şeylerde”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah(ın)”; الدَّارَ الْاٰخِرَةَ ed-dâra’l-âhırate tamlaması “âhiret yurdunu”;وَلَا تَنْسَ ve lâ tense emri “ve sakın unutma”; نَص۪يبَك nasîbeke tamlaması “senin nasibini”; مِنَ الدُّنْيَا mine’d-dünyâ ifadesi “dünyadan”; وَاَحْسِنْ ve ahsın emri “ve güzel davran, iyilik yap”; كَمَآ اَحْسَنَ kemâ ahsene ifadesi “ihsan ettiği, verdiği gibi”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah(ın)”; اِلَيْكَ ileyke ifadesi “sana”; وَلَا تَبْغِ ve lâ tebğı emri “ve sakın isteme, yönelme”; الْفَسَاد el-fesâde kelimesi “bozgunculuk, bozgunculuğa”; فِي الْاَرْضِ fi’l-ardı kelimesi “ülkede, yeryüzünde”; اِنَّ اللّٰهَ innellâhe ifadesi “muhakkak ki Allah”; لَا يُحِبُّ lâ yuhıbbu fiili “sevmemektedir, sevmez”; الْمُفْسِد۪ين el-müfsidîne sözcüğü ise “fesatlık çıkaranları, düzeni bozanları, bozgunculuk yapanları” demektir.

Burada kavminin Kârûn’a yönelik uyarılarının devamı gündeme getirilmektedir.

1.وَابْتَغِ ف۪يمَآ اٰتٰيكَ اللّٰهُ الدَّارَ الْاٰخِرَةَ “Allah’ın sana verdiği şeyler sayesinde ahiret yurdunu iste!” Kavmi Kârûn’u uyarmaya devam etmiş ve “ikinci uyarı”sını “Yüce Allah’ın kendisine ihsan ettiği ekonomik serveti O’nun yolunda harcayarak âhiret için yatırım yapması”yla ilişkilendirmiştir. Buradan hareketle, Kârûn’un âhirete inanan biri olduğu söylenebilir; çünkü bu ifadelere karşılık olarak herhangi bir inkârından söz edilmemektedir.

2. وَلَا تَنْسَ نَص۪يبَكَ مِنَ الدُّنْيَا “Dünyadan payını unutma!” Bu ifade kavminin Kârûn’a yönelik uyarıları arasında “üçüncü” sırada yer almakta, âhiret yurdu için çalışırken “dünyadan da nasibini unutmaması” şekkinde belirlenmektedir. Buradaki “asıl maksat dünyada sahip olduğu ekonomik imkânları dünyadayken âhiret için seferber edebilmesidir.”

Konuya dair bir başka yoruma göre maksat bir anlamda “kendisine yetecek kadar helal rızık kazanması”(23) gerektiği noktasında şekillenmektedir. Esasında kanaatimizce dünya hayatını tamamen boşlayarak başkalarına muhtaç olmamak için dünya için de çalışmak gerektiği belirtilmek istenmektedir.

“Âhiret için yatırım yapılması dünya hayatını ihmali gerektirir mi?” konusunu A‘lâ 87/16-17’de geniş bir şekilde ele alacağız. Bu âyetlerde de beyan edildiğine göre, âhireti esas alıp dünya hayatını tamamen bir boşvermişliğe terk etmek hiçbir şekilde doğru değildir.

Bu arada, maksadı, kendisine verilen dünya hayatını boşa geçirmeyip yaratılış amacına uygun sürdürmesi, isyan içerisinde tüketmemesi şeklinde yorumlayan âlimler de vardır.(24)

Râzî bu cümleyle ilgili olarak şu bilgileri vermiştir:

a) “Kârûn belki de bütün gayret ve gayesini dünyayı elde etmeye sarfediyordu. Bundan ötürü onlardan istifadeye ve yararlanmaya zaman ayıramıyordu. İşte nasihat eden kişi de onu bundan nehyetmişti.”

b) “Nasihat eden kimse ona, malını ahiret yurdu için sarfetmesini emredince, bu sözüyle de ona, dünya malından mubah yollarla yararlanmada bir zarar bulunmadığını açıklamıştır.”

c) “Bundan maksat, malı, Yüce Allah’a itaat uğruna harcamadır. Çünkü kişinin dünyadan nasibi, yediği ve içtiği şeyler değil, budur; yani Allah için harcadığıdır. Nitekim Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: ‘Öyleyse herkes kendi nefsinden yine kendisi için bir şeyler ayırsın; dünyasından bir şeyler ayırıp ahireti için hazırlık yapsın; ihtiyarlık gelmeden önce gençliğinden bir şeyler ayırsın; ölüm gelmeden önce de hayatından bir şeyler ayırsın! Muhammed’in hayatı elinde olan kudrete yemin ederim ki ölümden sonra artık rızalık (tevbe) imkânı olmadığı gibi, dünyadan sonra cennet ya da cehennem dışında bir diyar da olmayacaktır.”(25)

Bu üç izah tarzı içerisinde elbette “kişinin dünya için de nasibini araması” manası vardır; ancak “asıl maksat dünyada sahip olduğu ekonomik imkânları dünyadayken âhiret için seferber edebilmesidir.” Dünyadayken âhireti kazanmak için çalışmak asıl verilmek istenen mesajdır;(26) kaldı ki bu yaklaşım önceki cümle ile de gayet uyumlu bir mana vermiş olmaktadır. Diğer yaklaşımlar ise bu yorumdan sonraya bırakılmalıdır.

3. وَاَحْسِنْ كَمَآ اَحْسَنَ اللّٰهُ اِلَيْكَ “Allah sana iyilik yaptığı gibi, sen de (insanlara) iyilik yap (işini düzgün ve güzel yap)!” Kavmi Kârûn’u uyarmaya devam etmekte ve “dördüncü sırada” bu defa “kendisine Yüce Allah nasıl ihsanda bulunmuş, o kadar serveti kazanma imkânını ve şartlarını vermişse, onun da aynı şekilde başkalarına yardımcı olmasını ondan istemeleri zikredilmektedir.

Bir İslam kavramı olarak “İhsân”, Hz. Peygamber’in ifadesiyle “Yüce Allah’ı görüyormuş gibi kulluk etmektir. Kul her ne kadar Yüce Allah’ı göremiyorsa da Allah onu görmektedir.”(27)

Kârûn’a söylenmek istenen şey Yüce Allah’ın ona verdiklerini Allah rızasını kazanma bilinciyle harcamasıdır. Esasında ihsân “bir işi olması gerektiği gibi ve güzel yapmak” manasına da gelmektedir. Buradan hareketle, ona söylenmek istenen şey, malı kendisine veren kudretin isteği doğrultusunda güzel bir harcama gerçekleştirmesidir. Bu uyarı bir insanın hayatı Allah bilinciyle yaşaması uyarısıydı ve buna en çok muhtaç olanlardan birisi olan Kârûn’a bu büyük gerçeklik hatırlatılmıştı.

Bu cümlede verilmek istenen mesajın bir infak duyarlılığı oluşturmak olduğunda şüphe yoktur. Buradan bakıldığında âyetin ilk iki cümlesinde verilen mesajla bu mesajın birbirinin destekçisi ve devamı unusurlar içerdiği görülmektedir. “Yüce Allah’ın verdiklerinde âhiret yurdunu istemek”, bu uğurda “dünyadayken âhiret için çalışma nasibini unutmamak” ve nihayet “Yüce Allah’ın ona ihsan ettiği gibi onun da başka fakirlere ihsanda bulunması” uyarıları birbirini tamamlar mahiyettedir. Dolayısıyla ikinci cümledeki yaklaşımımızın doğru olduğu bu şekilde de ortaya çıkmış olmaktadır.

4. وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْاَرْضِ اِنَّ اللّٰهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِد۪ينَ “Yeryüzünde bozgunculuğu arzulama! Şüphesiz ki Allah bozguncuları sevmez.” Uyarıcılar Kârûn’a “beşinci” olarak bir uyarıda daha bulunmuş ve ülkede fesatlık çıkarmamasını, çünkü Yüce Allah’ın bu tür bozguncuları sevmediğini kendisine beyan etmişlerdi.

Ekonomik mal varlığını fakirlerle bölüşmemek bir çeşit fesattır; toplumda yaşanan zengin-fakir ayırımının körüklenmesini ve zenginlerin mallarında fakirlerin gözlerinin kalmasını beraberinde getirmektedir. Şüphe yok ki böyle bir durum bozulmanın en temel nedenlerinden ve göstergelerinden bir tanesidir.

Kur’ân’da 11 âyette(28) zikredilen فَسَاد/ الْفَسَادَfesâd/el-fesâd kelimesi ise “herhangi bir şeyi ve malları faydalanılabilecek halden çıkarmak ve özellikle Rabbine isyan ile kendi nefsini heder etmek, yok etmek,(29) dünyada isyan etmek” demekttir.(30)

Kur’ân’da beyan edildiği ve önceki âyette de belirttiğimiz üzere, Yüce Allah’ın sevmediği birtakım insanlar vardır. Bu çerçevede bozgunluk yapanlar da O’nun sevmedikleri arasında yer almaktadır.

ııı. Kârûn’un Tepkisi ve İlâhî Bildirim

قَالَ اِنَّمَآ اُو۫ت۪يتُهُ عَلٰى عِلْمٍ عِنْد۪ي اَوَلَمْ يَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ قَدْ اَهْلَكَ مِنْ قَبْلِه۪ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ اَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَاَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا يُسْـَٔلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ “(Karun ise) ‘O (servet), bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi!’ demişti. Bilmiyor muydu ki Allah kendinden önceki nesillerden, ondan daha güçlü ve (maddi) birikimi çok daha fazla olan kişileri elbette helak etmişti. Suçlulara günahları(nın ne olduğu)ndan sorulmaz (bile).”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”;اِنَّمَآ اُو۫ت۪يتُهُ innemâ ûtîtühû edilgen fiili “o (mal, servet) ancak ve ancak bana verilmiştir”; عَلٰى عِلْمٍ ‘alâ ‘ılmin ifadesi “bir bilgiye göre”; عِنْد۪ي ‘ındî tamlaması “benim katımdaki, bendeki”;اَوَلَمْ يَعْلَمْ evelem ya‘lem sorusu “bilmedi mi ki”; اَنَّ اللّٰهَ ennellâhe ifadesi “muhakkak ki Allah”;قَدْ اَهْلَكَ kad ehleke fiili “elbette helak etmiştir, yok etmiştir”; مِنْ قَبْلِه۪ min kablihî ifadesi “ondan önce”; مِنَ الْقُرُونِ mine’l-kurûni kelimesi “nice nesillerden”; مَنْ هُوَ اَشَدُّ men hüve eşeddü ifadesi “çok daha ileri, güçlü olan(ları)”; مِنْهُ minhu ifadesi “ondan”; قُوَّة kuvveten sözcüğü “kuvvet, güç bakımından”; وَاَكْثَرُ ve ekseru kelimesi “ve daha çok”; جَمْعًا cem‘an kelimesi “topluluk, sayı, birikim bakımından”; وَلَا يُسْـَٔلُ ve lâ yüs’elü edilgen fiili “ve sorulmayacaktır”; عَنْ ذُنُوبِهِمُ ‘an zünûbihim ifadesi “onların kendilerinin günahlarından”; الْمُجْرِمُون el-mücrimûne kelimesi ise “suçlular” demektir.

Burada kendisine beş konuda uyarıda bulunan kavmine Kârûn’un verdiği cevap gündeme getirilmektedir.

1.قَالَ اِنَّمَآ اُو۫ت۪يتُهُ عَلٰى عِلْمٍ عِنْد۪ي “(Karun ise) ‘O (servet), bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi!’ demişti.” Âyette geçen اُو۫ت۪يتُ ûtitü edilgen fiili Kârûn’a bu servetin başkaları tarafından verildiğini göstermez; aksine kendi çabasıyla buna sahip olduğu manasını içerir. Söylemek istediği şuydu: “Servet bana başkaları tarafından lutfedilmedi; bu benim hakkımdı; kendim çalıştım ve elde ettim.”

Burada geçen اُو۫ت۪يتُ ûtitü edilgen fiili, Kârûn’un bu konudaki bir kanaatini ortaya koyabilecek şekilde de yorumlanabilir. Müfessirlerimize göre, Kârûn yaşadığı toplumda Tevrât’ı en iyi bilen kişiydi. Dolayısıyla Tevrat bilgisi sayesinde Yüce Allah’ın kendisine fedakarlıklarının karşılığında bol servet verdiği beyan edilmiş de olabilir.(31) Eğer bu yaklaşım doğruysa, o zaman Kârûn’un eleştirildiği konu servetin kaynağında kendisini görmesi değil, sahip olduğu onca mal ve mülkü Allah yolunda harcamaması şeklinde ortaya çıkmış olur.

Bizim de tercih ettiğimiz ilk yaklaşıma göre, Kârûn, sahip olduğu mal ve servetin kendi bilgi ve becerisinin sonucu olduğunu belirtmiş, “ben çalıştım, ben kazandım” mantığını dile getirmiş, dolayısıyla onların verilmesinde başkalarının etkisinin bulunmadığını söyleyerek nimetin kaynağında Yüce Allah’ın bulunduğu gereçeğini gözardı etmişti.

Kârûn’un ortaya koyduğu bu tutum Kur’ân’da olumsuz ve nankör bir insan tutumu olarak Zümer 39/49’da şöyle sunulmaktadır: “İnsana bir zarar dokunduğu zaman bize yalvarır. Sonra, kendisine tarafımızdan bir nimet verdiğimiz vakit, ‘Bu bana ancak bilgimden dolayı verilmiştir’ der. Hayır o, bir imtihandır; fakat çokları bilmezler.” İşte bu âyette de belirtildiği gibi insanoğluna bütün nimetler Allah tarafından verilmiştir ve bunların veriliş nedeni ise servetle imtihandır. Dahası nankör insanın bu noktadaki aynı tutumu Fussılet 41/50’de de zikredilmektedir.

Kârûn ve onun gibiler nimetin asıl sahibinin Yüce Allah olduğunu unuttukları için nimetin veriliş nedenini de yitirmişler, dolayısıyla mal ve servetle şekillenen imtihanı kaybetmişlerdir. “Kârûn serveti bir sınav aracı olan emanet değil, mutlak bir mülkiyet olarak gördü. Servetin sadece alınan değil, verilen bir şey olduğunu hatırlamadı. Eğer hatırlasaydı ‘vereni’ görecekti. Kârûn mutlak anlamda servete sahip olduğunu sanınca servete ait oldu.”(32)

2. اَوَلَمْ يَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ قَدْ اَهْلَكَ مِنْ قَبْلِه۪ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ اَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَاَكْثَرُ جَمْعًا “Bilmiyor muydu ki Allah kendinden önceki nesillerden, ondan daha güçlü ve (maddi) birikimi çok daha fazla olan kişileri elbette helak etmişti.” Yüce Allah kendisini hesaba katmayan ve muhtemelen servetinin onu ebedî yaşatacağını sanan Kârûn gibilere seslenmekte ve Nemrut gibi(33) onlardan çok daha güçlü ve kalabalık olan nice nesilleri helak ettiğini haber vermektedir.

Bağlam gereği şımarıklık yapan kişi Kârûn olmasına rağmen, ona verilen cevapta “nesiller, kavimler” anlamına gelen الْقُرُون el-kurûn kelimesinin kullanılması, çok daha güçlü olanların, hatta çok daha fazla maddi birikimi olanların helak edildiği bu dünyada Kârûn gibi tek bir kişinin helakinin ne kadar kolay olduğu vurgulanmaktadır.

Bu cümlenin sonunda yer alan اَكْثَرُ جَمْعًا ekseru cem‘an ifadesi “sayıca daha kalabalık” manasına alınabileceği gibi “birikimi daha fazla” anlamına da gelmektedir. Esasında sayıca kalabalık oluş zaten “nesiller” anlamındaki الْقُرُون el-kurûn kelimesiyle ortaya konulduğu için, maksadı servet çokluğu şeklinde anlamak daha doğru gözükmektedir. Bu yaklamış daha doğru olsa da diğer görüşü kabul eden âlimlerin de var olduğu aktarılan bilgiler arasında yer almaktadır.(34)

Hümeze 104/2-3’te de dile getirildiği üzere, malına ve servetine aşırı derecede güvenen olumsuz insan tipinin Yüce Allah’ın kudretini unuttuğu, aslında geçici ve yetersiz olan sahte bir gücün arkasına sığınarak gerçeklerden kaçtıkları, sonunda bunun hesabını mutlak sûrette vereceklerini hatırlamak istemedikleri anlaşılmaktadır.

Hümeze sûresinde de beyan edildiği gibi, insanlarla alay edenlerin varıp duracağı son mekân Hutame cehennemidir ki bu cehennem dünyada servet şımarıklığı ile insalarla alay edip onların gururunu kıranların mahşerdeki ateş azabında kemiklerinin kırılacağı yer olarak tarif edilmektedir. İşte kavminin uyarısından anlaşıldığı üzere, Kârûn da şımarıklık yapmış, servetinin gerçek sahibini unutmuş, dolayısıyla servetin kendisine veriliş gayesini de görmezlikten gelmişti.

Konuyla ilgili olarak Yüce Allah Kâf 50/36’da şöyle buyurmaktadır: “Biz, onlardan önce kendilerinden çok daha güçlü olan nice nesilleri helâk etmişizdir.” Bu cümleden maksat ve uyarıda ilk hedef elbette Mekke müşrikleridir. Çünkü onlar da önceki kavimler gibi peygamberi yalanlamış, tebliğ ettiği kitapla alay etmişlerdi. İşte Kârûn gibilerin yolundan gidip gücüne güvenenlerin akıbetinin nasıl olduğu hem zenginlikleriyle şımaran Mekkeli müşriklere, hem de sonraki nesillere hatırlatılmak istenmektedir.

Zuhruf 43/8’de şöyle buyrulmaktadır: “Biz bunlardan daha zorba olanları da helâk ettik. Nitekim öncekilerin örneği geçmiştir.” Burada sözü edilenler için kullanılan batş kelimesi öncekilerin hem güçlerinin hem de zorbalıklarının sonrakilere göre daha fazla olduğunu ifade etmektedir. Bu özelliklerine rağmen, ilâhî iradenin onları helak ettiği gibi, sonrakileri de helak edebileceği mesajı verilmektedir.

Helâk edilen önceki kavimlerin Mekkelilerden çok daha güçlü oldukları,(35) yeryüzünde daha fazla kalıcı eser bırakıp sayıca daha kalabalık bir halde bulundukları Kur’ân ayetleriyle sabittir.(36) Yüce Allah müşriklere hitaben, yaratılışça daha güçlü oldukları anlaşılan önceki kavimleri helâk ettiği gibi, Mekkelileri de sonra gelecek olan diğer zalim inkârcıları da helâk edebileceğini ifade etmek istemektedir.

“Hakikâti yalanlayanların âkıbeti nasıl olmuş diye yeryüzünde gezip dolaşmadılar mı?”(37) mealindeki âyetlerde maksat, öncekilerin âkıbetinden ibret alınmasını sağlamak ve onların düştüğü yanlışa düşülmemesi için uyarıda bulunmaktır. Bu gibi âyetler sayesinde hem son ümmetin inkârcılarına ders verilmesi sağlanmakta hem de yorumunu yapmakta olduğumuz âyette sözü edilen Kârûn gibilerin çok daha önceden uyarıldığı haber verilmektedir.

3. وَلَا يُسْـَٔلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ “Suçlulara günahları(nın ne olduğu)ndan sorulmaz (bile).” Bu ifade “Allah onların hepsini bilir; çünkü yapılan her şey amel defterinde kayıt altına alınmıştır” manasında “sorgulamaya gerek kalmaz” şeklinde anlaşılabilir. Hatta bazı âlimlerimiz buradaki sorgulanmamayı suçluların günahlarının keyfiyetinin ve kemiyetinin sorulmaması şeklinde anlamışlardır. Meseleye böyle bakılmasının muhtemel nedeni, A‘râf 7/6 ve Hıcr 15/92 gibi âyetlerde dile getirilen “herkesin sorgulanacağı” bilgisiyle herhangi bir çelişki yaşanmamasıdır.

Ebû Müslim el-Isfehânî ise konuya şöyle yaklaşmıştır: “Sorma, bazen muhasebe için olur; bazen takrîr ve susturma için olur; bazen de kınama, ayıplama ve azarlama için olur. Burada uygun olan mana ‘azarlama ve ayıplama’ manasıdır. Nitekim Murselât Nahl 16/84 ve 77/35-36’da cehennemliklere özür dilemeleri için izin verilmeyeceği bildirilmektedir.”(38)

Biz bu konuyu Rahmân 55/39-41’de geniş bir şekilde ele alacak ve âyetler arasında herhangi bir anlam zıtlığının söz konusu olmadığını ispatlamaya çalışacağız. Önemine binaen ve yanlış anlamalara kapı aralamamak için konuyu burada da ana hatlarıyla hatırlatmakta yarar görmekteyiz.

Rahmân 55/39’da şöyle buyrulmaktadır: “İşte o gün, kişinin günahından dolayı (başka) hiçbir insan ve cin sorumlu tutulmayacaktır.” Hem burada hem de yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçen لَا يُسْـَٔلُ lâ yüs’elü edilgen fiili “sorgulanmak”tan ziyade “sorumlu tutulmamak” manasına alınmalıdır. “Suçların şahsiliği prensibi”nden hareketle, hiç kimse başkasının günahından sorumlu olmayacak, herkes yaptığını görüp karşılığında ilâhî iradenin kararına boyun eğecektir.

Bakara 2/134, 286, En‘âm 6/152, Necm 53/38-39 gibi çeşitli âyetlerde zikredildiği üzere, “günah ve sorumluluklar şahsidir.” Çünkü insan için kendi yaptığından başka bir şey söz konusu olmayacaktır. Çeşitli âyetlerde yer aldığı üzere, mahşerde kimsenin kimseye bir faydası dokunamayacak, herkes yaptığıyla karşılaşacaktır.(39)

Kâri‘a 101/6-7 gibi âyetlerde beyan edildiği üzere, her insan mahşerde yargılanacak,(40) A‘râf 7/8 ve Enbiyâ’ 21/47’de de vurgulandığı gibi, âhirette mîzân kurulacak, herkesin amelleri tartılacaktır. Mahşerde mutlak adalet sağlanacak ve herkese hak ettiği tastamam verilecektir;(41) yargısız infaz yapılmayacaktır.

Ancak bazıları var ki onlar için teraziye gerek olmayacaktır. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin ikinci manasına göre bu konuya işaret edilmiş olmaktadır. Rahmân 55/33’te yer aldığı şekliyle, Yüce Allah’ın kudretine ve sistemine karşı bir başkaldırı içerisine girip adeta Allah’a meydan okuyanlar, O’nun mülkünden başka yerler arayıp oralara doğru bir kaçış girişiminde bulunanlar başta olmak üzere, Kehf 18/105’te de geçtiği gibi, Allah’ın âyetlerini ve âhireti inkâr edenlerin bütün amelleri silinmiş olacaktır. Böylece kıyâmette onlar için teraziye gerek kalmayacaktır.(42)

Bu insanlar zor ölecekleri gibi,(43) diriltilirken de irkilerek ve derin pişmanlıklar içerisinde haşr edileceklerdir.(44) Ardından amel defterleri kendilerine sol arka taraflarından verilecek,(45) kendileri suçluluklarını bilip görecekler,(46) dahası bu durumları simalarından okunacaktır.(47)

Yüce Allah’a karşı isyan içeren korkunç yanlışlıklarla hayatını yaşayanlara Kur’ân “mücrimler” adını vermektedir. Müslim “Allah’a teslim olan kişi”dir; mücrim ise bunun aksine “Allah’ı teslim almaya çalışan hadsiz kişi”dir. İşte Kârûn gibi bu mücrimler için mizana gerek kalmayacak, onların sorgulanmasına ihtiyaç olmayacaktır.(48) Çünkü o aşamaya kadar sonucun nasıl olacağı çoktan anlaşılmış olacaktır. Demek ki, bu tür insanlar yargılanmaya layık bulunmayacak, Allah katında hiçbir değere sahip olamayacaklardır.

Bu âyetin iki temel manadan ayrı olarak, şöyle bir anlam ihtimali de vardır: “İşte o gün, suçlular günahlarından sorgulanmayacaklardır.” Çünkü onların dünyada yapıp ettikleri her ne varsa hepsi kaydedilmiş olduğu için, amellerini karşılarında hazır bulacaklardır;(49) vücut organlarından “elleri, ayakları, dilleri ve derileri” kendi aleyhlerine şahitlik yapacaktır.(50) Amel defterleri mahşer günü tamamıyla hakkı konuşacak ve hiçbir sır kalmayacaktır.(51)

O gün insanlar mazeret üretemeyecek,(52) üretseler bile zalimlere mazeretleri fayda vermeyecek,(53) sadece haklarında verilen bilgiyi dinleyip haklarındaki karara uyacaklardır.(54) Bu arada amel defterlerini görünce yaşayacakları pişmanlıkların adeta havada uçuşacağı da Kur’ân’da konuyla ilgili verilen bilgiler arasında yer almaktadır.(55) Esasında A‘râf 7/6’da yer alan “herkesin sorgulanacağı” ifadesinin ardından, A‘râf 7/7. âyette Yüce Allah’ın her şeyi engin bilgisiyle kendilerine anlatacağı beyan edilmektedir.

Bu yaklaşımın diğerlerinden farkı, insanların sorgulanmaması değil, her şeyin zaten açık seçik ortaya serilmiş olmasının kast edilmesidir. Mahşer uzun bir zaman sürecektir ve çeşitli mekânları vardır. Bir yerde soru sorulunca başka bir yerde sorulmaması burada kast ediliyor da olabilir. Dolayısıyla sorgulanma prensibiyle bu âyet arasında herhangi bir çelişki söz konusu olmaz.(56)

Onlara cevabı beklenen bir soru sorulmasına gerek olmayacaktır; tıpkı bebekken öldürülen kız çocuğuna hangi günahı sebebiyle öldürüldüğünün sorulması gibi,(57) sadece ayıplamak ve azarlamak için soru sorulacaktır.(58) Verilmek istenen mesaj, kimin suçlu olup olmadığını tespit için şuradan buradan delil toplanmasına ihtiyaç olmamasıdır. Rahmân 55/41’de de yer aldığı gibi, suçlular zaten simalarından tanınacaktır. Çünkü yüzlerini toz toprak kaplamış olarak karardıkça kararacak,(59) umutsuzca donup kalacaklardır.(60)

İşte aralarında Kârûn’un da bulunduğu mücrimler denen cehennemlik suçluların günahlarının sorgulanmamasının veya başkalarının bu noktada sorumlu tutulmamasının anlamı bu olsa gerektir. Her konuda olduğu gibi bu konuda da gerçeği Yüce Allah bilir.

b) Kârûn’un İhtişamı ve Ona Özentinin Sonu

Yüce Allah, sûrenin 79-82. âyetlerinde Kârûn’un aşırı zinet yani debdebe ve ihtişam içerisinde kavminin huzuruna çıktığını, dünya hayatını isteyenlerin “Âh, keşke Kârûn’a verilenin benzeri bize de verilseydi; gerçekten o çok büyük bir payın (servetin, devletin) sahibidir!” beyanı gereği ona verilen servete gıpta ettiklerini, buna karşılık kendilerine ilim verilenlerin de onlara şu cevabı verdiklerini beyan etmektedir: “Yazıklar olsun size! İman edip iyi işler yapanlar için Allah’ın mükâfatı çok daha üstündür. Ona da ancak sabredenler kavuşturulabilir.”

Ardından, onun da, evinin ve barkının da yani servetinin de yerin dibine geçirildiği, dolayısıyla Yüce Allah’a karşı kendisine yardım edecek grubunun da olmadığı, dahası kendisini kurtarabileceklerden de olmadığı bildirilmektedir.

Daha sonra, daha dün Kârûn’un yerinde olmayı isteyenlerin “Vay! Demek ki, Allah, rızkı kullarından dilediğine bol da veriyor, (bir süre sonra) azaltıyor da. Şâyet Allah bize lütufta bulunmuş olmasaydı, bizi de yerin dibine geçirirdi. Vây! Demek ki inkârcılar iflâh olmazmış!” dedikleri bildirilmektedir.

ı. Kârûn’a Gereksiz Özenti

فَخَرَجَ عَلٰى قَوْمِه۪ ف۪ي ز۪ينَتِه۪ قَالَ الَّذ۪ينَ يُر۪يدُونَ الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَآ اُو۫تِيَ قَارُونُ اِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظ۪يمٍ “(Karun), süslü bir şekilde kavminin karşısına çıkmıştı. Dünya hayatını arzulayanlar, ‘Ah, keşke Karun’a verilenin benzeri bize de verilseydi! Şüphesiz ki o, çok büyük bir payın (servetin) sahibidir!’ demişlerdi.”

Âyettekiفَخَرَجَ fe harace fiili “çıkmıştı”; عَلٰى قَوْمِه۪ ‘alâ kavmihî ifadesi “onun kavmine, kavminin huzuruna”;ف۪ي ز۪ينَتِه۪ fî zînetihî tamlaması “onun süsü ve ihtişamı içinde, zineti, debdebesi içinde”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”;الَّذ۪ينَ يُر۪يدُونَ ellezîne yürîdûne ifadesi “isteyenler, arzu edenler”; الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا el-hayâte’d-dünyâ tamlaması “dünya hayatını, yakın hayatı”; يَا لَيْتَ yâ leyte hitabı “âh keşke olsa”; لَنَا lenâ ifadesi “bizim de, bizim için de”; مِثْل misle kelimesi “gibi, benzeri”;مَآ اُو۫تِيَ mâ ûtiye edilgen fiili “verilmiş olan şey (gibi)”; قَارُون kârûnu kelimesi “Kârûn’a”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; لَذُو حَظٍّ lezû hazzın tamlaması “pay sahibi(dir)”; عَظ۪يم ‘azîmin kelimesi ise “büyük” demektir.

Burada Kârûn’un debdebesi ve ona özenenlerle ilgili bazı bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. فَخَرَجَ عَلٰى قَوْمِه۪ ف۪ي ز۪ينَتِه۪ “(Karun), süslü bir şekilde kavminin karşısına çıkmıştı.” Yüce Allah Kârûn’la ilgili bölümü devam ettirmekte ve sadece onun değil, onun gibi olmak isteyenlerin de felakete uğrayacaklarını haber vermektedir.

Burada geçenز۪ينَتِه۪ zînetihî ifadesi “görkemi, gösterişi, debdebesi, ihtişamı, süsü” gibi anlamlar içermektedir. Rivayete göre bir gün Kârûn zîneti içinde kavminin huzuruna çıkmıştı. Kârûn işte bu ihtişam ve debdebesi içerisinde kavminin karşısına çıkar, böylece onların kendisiyle ilgili hayranlığını ve ona verilen servete gıpta etmelerini, verilmeyince de hasetlerinin artmasını sağlardı.

Kasas 28/77. âyette geçen “Ülkede fesatlık çıkarma” ifadesi işte onun bu şekilde davranıp insanları kışkırtmak istemesi manasına da alınabilir. Aşırı gösteriş içerisinde davranan Kârûn’un malıyla ve servetiyle ihtişam gösterisinde bulunması Kasas 28/76. âyette dile getirilen “Övünme; Allah övünenleri sevmez” uyarısında bulunulmasına da neden olmuştu.

2. قَالَ الَّذ۪ينَ يُر۪يدُونَ الْحَيٰوةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَآ اُو۫تِيَ قَارُونُ اِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظ۪يمٍ “Dünya hayatını arzulayanlar, ‘Ah, keşke Karun’a verilenin benzeri bize de verilseydi! Şüphesiz ki o, çok büyük bir payın (servetin) sahibidir!’ demişlerdi.” Yüce Allah Kârûn’un muhataplarından olup dünya hayatına tamah edenlerin, düşkünlük gösterenlerin “âh, keşke ona verilen dünyalıkların, servet ve ihtişamın bir benzeri bize de verilseydi! Çünkü o, çok büyük bir payın ve servetin sahibi” dediklerini ifade etmektedir. Bu kişiler muhtemelen Allah’a inanan, ancak dünya sevgisini kontrollü tutamayanlardı.

Yüce Allah Nisâ’ 4/32’de beyan ettiği gibi “Allah’ın birini diğerinden farklı ve üstün tuttuğu (dünyalık) şeyleri temenni etmeyin” ifadesinde de dikkat çekilen nokta budur. Bu insanların inkârcı olma ihtimali de elbette vardır; ancak sözün akışı bunların müminler olduğu izlenimi vermektedir.

ıı. İlim Ehlinin Uyarısı

وَقَالَ الَّذ۪ينَ اُو۫تُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللّٰهِ خَيْرٌ لِمَنْ اٰمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقّٰيهَآ اِلَّا الصَّابِرُونَ “Kendilerine ilim verilmiş olanlar ise şöyle demişlerdi: Yazıklar olsun size! İman edip iyi iş(ler) yapan için Allah’ın (vereceği) ödül hayırlı olandır. Ona da ancak sabredenler kavuşturulabilir.”

Âyetteki وَقَالَ ve kâle fiili “demişti ki”; الَّذ۪ينَ ellezîne kelimesi “(şu) kişiler”; اُو۫تُوا ûtû edilgen fiili “kendilerine verilmiştir”; الْعِلْمَ el-‘ılme kelimesi “ilim”; وَيْلَكُمْ veyleküm ifadesi “yazıklar olsun size”; ثَوَابُ اللّٰهِ sevâbullâhi tamlaması “Allah’ın (vereceği) sevabı, ödülü”; خَيْر hayrun kelimesi “mutlak hayırlı(dır), çok daha üstün(dür)”;لِمَنْ اٰمَنَ limen âmene ifadesi “iman etmiş kişi için, inanan kişi için”; وَعَمِلَ ve ‘amile fiili “ve yapmış olan (için)”; صَالِحًا sâlıhan sözcüğü “iyilik”; وَلَا يُلَقّٰيهَآ ve lâ yulakkâhâ edilgen fiili “ve ona kavuşturulmaz, onunla karşılaştırılmaz”; اِلَّا الصَّابِرُونَ ille’s-sâbirûne istisnası ise “sabredenlerden başkası” demektir.

Burada dünyalık isteyenlere karşılık bilinçli kişilerin verdiği cevap gündeme getirilmektedir.

1. وَقَالَ الَّذ۪ينَ اُو۫تُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللّٰهِ خَيْرٌ لِمَنْ اٰمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا “Kendilerine ilim verilmiş olanlar ise şöyle demişlerdi: Yazıklar olsun size! İman edip iyi iş(ler) yapan için Allah’ın (vereceği) ödül hayırlı olandır.” Âyette sözü edilenler önceki âyette dile getirilen ve Kârûn’un servetine gıpta edip “keşke bizde de olsaydı” diyenlerin yanlış yolda olduğunu bilen duyarlı kişilerdi.

Bunlar diğerlerini kınamakta veوَيْلَكُمْ veyleküm “Size veyl olsun, size yazıklar olsun” diyerek Yüce Allah’ın ihsan edeceği sevabın dünya hayatındayken iman edip sâlih amel işleyenler için çok daha hayırlı olduğunu beyan etmişlerdi.

Kur’ân’da وَيْل veyl kelimesi takısız bir şekilde 27 kez,(61) çeşitli zamirlerle 13 kez(62) geçmektedir. Buna göre Tâhâ 20/61’de ve yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçenوَيْلَكُمْ veyleküm ifadesi hem “size yazıklar olsun” manasına gelmektedir; hem de cehennemdeki bir vâdi olan veyl’in Yüce Allah’ın vereceği sevabı ve cenneti bırakıp dünyayı tercih edenler için olacağı manasını içermektedir. Dahası, bazı âlimlerimiz bu kelimeyle kast edilen asıl manayı “beddua” şeklinde belirlemişlerdir.(63)

Bu bilgin yiğitlerin yaptığı uyarıyla ilgili olarak temel bir hayat öğretisi olması bakımından Kehf 18/45-46. âyetlerin mealini özellikle hatırlatmakta yarar görmekteyiz: “Onlara şunu da misal göster: Dünya hayatı, gökten indirdiğimiz bir su gibidir ki, bu su sayesinde yeryüzünün bitkisi (önce gelişip) birbirine karışmış; arkasından rüzgârın savurduğu çerçöp haline gelmiştir. Allah, her şey üzerinde iktidar sahibidir. Mal mülk ve çocuklar, dünya hayatının süsüdür. Sâlih amellerden oluşan kalıcı işlerin hem ödülü hem de (kendilerine) ümit beslenmesi Rabbinin katında daha hayırlıdır.”

Esasında Nahl 16/96, Meryem 19/76 ve Zuhruf 43/32 gibi âyetlerde verilmek istenen mesajlar da aynı istikamettedir. Dünya hayatı ve nimetleri ile âhirette verilecek ödüllerin karşılaştırılması noktasında gerekli açıklamaları Kehf 18/45-46’da yaptığımız için burada detaya girmeyeceğiz.

2. وَلَا يُلَقّٰيهَآ اِلَّا الصَّابِرُونَ “Ona da ancak sabredenler kavuşturulabilir.” Dünya hayatını isteyip Kârûn’a gıpta edenlere seslenen bilgin kullar, Yüce Allah’ın sevabına sadece ve sadece sabredenlerin kavuşturulacağını beyan ederek, dünyalıklara itibar etmemek gerektiğini, karşılaşılan zorluklara karşı sabretmenin zorunlu olduğunu, geçici hayatın ihtişamını değil, kalıcı hayatın ödülünü tercih edip ona göre davranmanın erdem olduğunu ifade etmişlerdi.

Âyetteki لَا lâ ve اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı cümleye hasr/kasr denen “vurgu” manası katmakta ve Yüce Allah’ın ihsan edeceği sevaba ve elbette onun devamında müjdelenen cennet ödülüne ancak ve ancak sabredenlerin kavuşturulacağı bildirilmektedir.

Benzer içerikte olmak üzere Fussılet 41/33-35’te şöyle buyrulmaktadır: “(İnsanları) Allah’a çağıran, iyi iş yapan ve ‘Ben müslümanlardanım’ diyenden kimin sözü daha güzel olabilir ki!’ İyilikle kötülük bir olmaz, Sen (kötülüğü) en güzel bir şekilde önle. O zaman seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki candan bir dost olur. Buna (bu güzel davranışa) ancak sabredenler kavuşturulur; buna ancak (hayırdan) büyük nasibi olan kimse kavuşturulur.”

Bu âyetlerden de anlaşıldığına göre, hayra ulaşmak fedakârlık gerektirmektedir. “Emek olmadan ekmek de yemek de olmamaktadır.” Kârûn’un dünyalıklarının birer imtihan ve aldatmaca olduğunu fark eden bilgin yiğitler, dünyalıktan başka bir düşüncesi olmayanların gittikleri yolun yanlış olduğunu, Yüce Allah’ın ihsan edeceği ödülün çok daha hayırlı olduğunu ve buna da sabredenlerin kavuşturulacağını işte bu cümleleriyle dile getirmişlerdi.

ııı. Şımarıklığın Korkunç Sonu

فَخَسَفْنَا بِه۪ وَبِدَارِهِ الْاَرْضَ فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِر۪ينَ “Sonunda biz onu da evini de yerin dibine geçirmiştik. Allah’a karşı kendisine yardım edecek grubu (kimsesi) de yoktu; kendini kurtarabileceklerden de değildi.”

Âyetteki فَخَسَفْنَا fe hasefnâ fiili “yerle bir etmiştik”; بِه۪ bihî ifadesi “onu”; وَبِدَارِهِ ve bi dârihî ifadesi “ve onun evini, yurdunu”; الْاَرْض el-arda kelimesi “yere, yerin dibine”; فَمَا كَانَ fe mâ kâne fiili “(şöyle) olmamıştı”; لَهُ lehû ifadesi “onun için”;مِنْ فِئَةٍ min fietin sözcüğü “hiçbir grup, hiçbir topluluk”; يَنْصُرُونَهُ yensurûnehû fiili “ona yardım edebilecek”; مِنْ دُونِ اللّٰهِ min dûnillâhi ifadesi “Allah’ın peşi sıra, Allah’tan başka”; وَمَا كَانَ ve mâ kâne fiili “ve o kişi (şöyle) olmamıştı da”; مِنَ الْمُنْتَصِر۪ينَ mine’l-muntesırîne ifadesi ise “yardım görenlerden, kendilerine yardım edilenlerden” demektir.

Burada Kârûn’un ve sevetinin korkunç akıbeti gündeme getirilmektedir.

1.فَخَسَفْنَا بِه۪ وَبِدَارِهِ الْاَرْضَ “Sonunda biz onu da evini de yerin dibine geçirmiştik.” Yüce Allah Kârûn’u ve edindiği evini, barkını, köşkünü, kâşanesini, sarayını, servetini yerle bir ettiğini beyan etmekte, böylece dünyaya ve dünyalıklara güvenmenin akıbetinin nasıl korkunç bir hal aldığını ortaya koymaktadır. Bu ve benzer âyetlerde geçen خَسَفْنَا hasefnâ/hasefe/yahsifu(64) fiilleri “yerle bir etmek, yere batırmak, yerin dibine geçirmek”(65) manasında helak için kullanılmaktadır. Bu ifadenin benzerleri Nahl 16/45 ve Mülk 67/16’da da yer almaktadır.

“Servet, merâtibü’l-vücutta “varlık hiyerarşisi”nde en aşağı tabakayı ifade eder. İnsan yüzünü servete dönerse sırtını Allah’a dönmüş olur. Kendisine tutunanı servet aşağı çekerek yerin dibine batırır. Sözün özü: Servet insanın nesnesidir. İnsan servet elinde nesneleşirse, Allah onu servetinin eline vererek cezalandırır. Bu takdirde at süvarisinin sırtına binmiş olur. Kıssanın verdiği ders şudur: Sırta alınan servet, sahibini yere geçirir.”(66)

2. فَمَا كَانَ لَهُ مِنْ فِئَةٍ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللّٰهِ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِر۪ينَ “Allah’a karşı kendisine yardım edecek grubu (kimsesi) de yoktu; kendini kurtarabileceklerden de değildi.” Yüce Allah Kârûn’u ve servetini yerle bir edince, Yüce Allah’ın peşi sıra güvendiği şeylerin veya güvendiği grupların hiçbirinin ona yardım edemediğini, kendi başına kurtulmayı da ebette başaramadığını haber vermektedir.

Âyette geçen فِئَة fieh kelimesi “grup, topluluk” gibi anlamlar verdiği için, belli ki Kârûn çevresinde ona yardım edeceğini varsaydığı insanlar oluşturmuştu. Ancak Yüce Allah’a rağmen yardımın imkânsız ve sonuçsuz bir iş olduğu bu şekilde ortaya konulmuş olmaktadır. Âyette yer alan مِنْ دُونِ اللّٰهِ min dûnillâhi ifadesi “Allah’ın peşi sıra, O’ndan başka” manasına gelebileceği gibi “Allah’a rağmen” manasına da gelebilir.

Âyetin sonunda yer alan الْمُنْتَصِر۪ين el-muntesırîne kelimesi “kendi kendine yardım edenler” manasına gelebilceği gibi “yardımı hak edenler” manasına da alınabilir. Hatta bazı âlimlerimiz وَمَا كَانَ مِنَ الْمُنْتَصِر۪ينَ ifadesini “Hz. Mûsâ’dan intikam alamayanlar” veya “Allah’ın azabına karşı korunma gücüne sahip olamayanlar” manasında yorumlamışlardır.(67)

Her durumda da bu tür nankör insanların Yüce Allah’ın yardımından mahrum bırakılacağı ve başka bir yardımcı kaynaktan da yardıma mazhar kılınmayacağı beyan edilmiş olmaktadır.

Âyette bir taraftan kulun acizliği vurgulanmakta, diğer taraftan da Yüce Allah’tan başkasına güvenmenin ne kadar yanlış bir inanış ve davranış olduğu ortaya konulmuş olmaktadır. Çünkü gerek dünya hayatında yaşanmış veya yaşanabilecek helaklerde, gerekse mahşerde insanların çarptırılacağı azapta Yüce Allah’ın iradesine rağmen hiç kimse hiçbir şekilde yardım göremeyecektir.

Yüce Allah’a rağmen herhangi bir şeyin meydana gelmesini sağlayamayacak ve böyle bir duruma da şahit olamayacaktır. Bu âyet insanoğluna doğru bir bilinç vererek hayatı doğru inşa edebilmek için Yüce Allah’a güvene dayalı çok önemli bir ilke belirlemektedir.

ıv. Özenenlerin Servet İtirafı

وَاَصْبَحَ الَّذ۪ينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْاَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَاَنَّ اللّٰهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَآءُ مِنْ عِبَادِه۪ وَيَقْدِرُ لَوْلَآ اَنْ مَنَّ اللّٰهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَيْكَاَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ “Daha dün onun (Karun’un) yerinde olmayı isteyenler şöyle diyorlardı: Vay! Demek ki Allah rızkı kullarından dilediğine (layık olana) açarak (bol) da veriyor, kısarak (dar) da. Allah bize lütufta bulunmuş olmasaydı, bizi de (yerin dibine) geçirirdi. Vay! Demek ki kâfirler kurtulamazmış!”

Âyetteki وَاَصْبَحَ ve asbeha fiili “ve sabahlamıştı, dönüşmüştü”; الَّذ۪ينَ تَمَنَّوْا ellezîne temennevv ifadesi “isteyenler, temenni edenler”; مَكَانَهُ mekânehû tamlaması “onun yerinde (olmayı)”; بِالْاَمْسِ bi’l-emsi kelimesi “dün”; يَقُولُونَ yekûlûne fiili “derler ki”; وَيْكَاَنَّ veykenne edatı “vay, vay be, demek ki”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah”; يَبْسُطُ yebsütu fiili “geniş, bol vermektedir”; الرِّزْق er-rızka kelimesi “rızkı, nimeti”; لِمَنْ يَشَآءُ limen yeşâu ifadesi “dilediğine, layık gördüğüne”; مِنْ عِبَادِه۪ min ‘ıbâdihî ifadesi “O’nun kullarından”;وَيَقْدِرُ ve yakdiru fiili “ve kısarak da, az da veriyor, azaltıyor da”; لَوْلَآ اَنْ مَنَّ levlâ en menne ifadesi “eğer ihsan ve ikram etmemiş olsaydı”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; عَلَيْنَا ‘aleynâ ifadesi “bize”; لَخَسَفَ lehasefe ifadesi “elbette yerin dibine geçirmiş olurdu”; بِنَا binâ ifadesi “bizi”; وَيْكَاَنَّهُ veykeennehû ifadesi “vay be, demek ki (gerçek) o ki”; لَا يُفْلِحُ lâ yuflihu fiili “kurtulamaz”; الْكَافِرُون el-kâfirûne sözcüğü ise “kâfirler, inkârcılar, nankörler” demektir.

Burada daha önce Kârûn’a verilen servete özenenlerin dile getirdiği pişmanlıklar ve itiraflar gündeme getirilmektedir.

1. وَاَصْبَحَ الَّذ۪ينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْاَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَاَنَّ اللّٰهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَآءُ مِنْ عِبَادِه۪ وَيَقْدِرُ “Daha dün onun (Karun’un) yerinde olmayı isteyenler şöyle diyorlardı: Vay! Demek ki Allah rızkı kullarından dilediğine (layık olana) açarak (bol) da veriyor, kısarak (dar) da.” Yüce Allah Kasas sûresinin 79. âyetinde dile getirdiği üzere, Kârûn’un sahip olduğu dünyalıklara imrenen ve “âh keşke, Kârûn’a verilenlerin benzeri bize de verilseydi” diyen kişilerin Kârûn ve serveti yerle bir edildikten sonra bu arzularından pişman olduklarını, vazgeçip uzaklaştıklarını haber vermektedir.

Kur’ân’da iki kez ve sadece bu âyette geçen وَيْكَاَنَّ veykeenne ifadesi Halil b. Ahmed’in ifadesine göre “tenbih” ve “hayret” edatı olan, hatadan dönmeyi ifade eden وَيْ vey ve ayrıca كَاَنَّ keene’den meydana gelmiş birleşik bir kelimedir. Bu ifade “vah ki ne vah, vah bize, vay canına, vay demek ki” veya “görmedin mi o” şeklinde bir mana içermektedir.(68)

Kârûn’a ve dünya hayatına özenmenin hata olduğunu anlayanların ilk itirafı “Yüce Allah’ın dilediğine rızkı geniş de kısarak da verdiğidir”; yani Yüce Allah aynı insana rızkı çok verdiği de olur, az verdiği de. Burada Yüce Allah’ın bazı insanlara rızkı çok verdiği, bazılarına az verdiği mesajı da vardır elbette. Nitekim kendisine çok rızık verilen Kârûn ile az verilenlerden söz edilmesi bunun bir örneğidir.

Anlaşılan o ki söz konusu kişiler esasında şunu söylemek istemişlerdi: “Demek ki Yüce Allah kullarından dilediğine ikram olsun diye değil, ilâhi irade, meşiet ve hikmetine göre rızkı geniş geniş verebilir; onu hor ve hakir kılmak için değil, aksine onu denemek için, hikmeti ve kazası gereği dilediğine ise rızkını kısarak verir.”(69)

Rızkın dileyene veye Yüce Allah’ın dilediğine verileceğiyle ilgili olarak bu ifadenin benzerleri Ra‘d 13/26, İsrâ’ 17/30, ‘Ankebût 29/62, Rûm 30/37, Sebe’ 34/36, 39, Zümer 39/52, Şûrâ 42/12’de de geçmektedir. R‘ad 13/26’da da ele aldığımız üzere bu âyetlerde geçen لِمَنْ يَشَآءُ limen yeşâu ifadelerine “dilediğine” manası da verilebilir. Bu durumda mesaj rızkı elde etmek için çalışanlara Yüce Allah’ın hikmeti gereği dilediği kadar verebilir olduğunu beyan etmek olur.

“Dilemek” fiili insana nispet edildiğinde rızık için çalışmak gerektiği ortaya konulmuş olur. Dileyen insan olsa da nimeti ve rızkı yaratacak ve verecek olan kudret elbette Yüce Allah’tır. Manayı böyle verince, hâşâ Yüce Allah devre dışı bırakılmamakta, sadece insan iradesinin de devrede olduğunu ortaya koymak kast edilmektedir.

Fecr 89/15-16’da nankör insan için dile getirilen şöyle bir ifade yer almaktadır: “Şöyle insan(lar) vardır: Rabbi kendisini imtihan edip ona ikramda bulunduğunda ve bol nimet verdiğinde, ‘Rabbim bana ikram etti’ der(ler). Onu imtihan edip rızkını daralttığında ise, ‘Rabbim beni rezil etti’ der(ler).” Konuyla ilgili detayı söz konusu âyetlerde vereceğimiz için burada aynı şeyleri tekrarlamayacağız.

Aslında rızkın ne kadar verildiğine değil de onu verenin iradesi doğrultusunda, nasıl harcandığına veya nasıl değerlendirildiğine bakılmalıdır. Dünyalıklara ve Kârûn’a özenen kişilerin de bunun farkına vardığı anlaşılmaktadır. Çünkü hem bu cümlede, hem de devam eden cümlelerde bu farkındalık görülmektedir.

2.لَوْلَآ اَنْ مَنَّ اللّٰهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا “Allah bize lütufta bulunmuş olmasaydı, bizi de (yerin dibine) geçirirdi.” Dünya hayatı özentisi içindeyken bundan vazgeçen kişiler bir başka hakikatin daha farkına varmışlar ve altından kalkılamayacak, hakkı verilemeyecek veya üstesinden gelinemeyecek servetin insan için felaket olacağını söylemişlerdir. Malı ve serveti kendisini şımartan Kârûn’un yerin dibine geçirilmesi gibi aynı durumun kendileri için de söz konusu olabileceğini beyan etmişlerdi.

Kasas 28/79. âyette dile getirildiği üzere, “keşke bizim de olsaydı” dedikleri servetin bu defa kendilerine verilmemesine sevinmiş, hakkından gelinemeyeceği için kişinin felaketine neden olan servetin verilmemesini Yüce Allah’ın bir lütfu olarak gördüklerini beyan etmişlerdi.

“Bir musibet bin nasihatten evlâdır” sözü gereği, bu kişiler de Kârûn’un başına geleni görünce akıllarını başlarına devşirmişler, “Şâyet Allah bize lütufta bulunmasaydı, bizi de yerin dibine geçirirdi” diyebilmişlerdi. Kadri, kıymeti ve veriliş gayesi bilinmeyen, dolayısıyla veriliş gayesi dışında kötü yerlerde kullanılan servet, sahibinin başına sadece ve sadece beladır. Onun bela oluşunun sonuçları bazen bu dünyada fiilen görülmekte ve yaşanmakta, ancak çok kesin olarak mahşerde korkunç akıbetlere zemin hazırlamaktadır.

Burada yaptığımız açıklama ve vardığımız bazı sonuçlar hiçbir şekilde bir servet düşmanlığı manasında değildir. A‘lâ 87/16-17’de de yer aldığı gibi, âhiret için yatırım yapabilmenin en önemli imkânlarından birisi dünya hayatında yapılan infak, verilen zekât ve sadakalardır. Bunlar elbette ekonomik imkânlarla gerçekleştirilebilecek hususlardır. Kaldı ki helalinden rızık temini için çalışıp çaba sarfetmek de Yüce Allah’ın açık emridir.(70) Burada sorun, rızkı vereni ve rızkın veriliş gayesini unutmaktır; hatta dünyalıkların ebedi olduğunu sanmaktır.

Böyle bir probleme dönüşmediği ve harcamada Yüce Allah’ın rızası dışına çıkılmadığı sürece fazla malın da servetin de hiçbir zararı ve sakıncası yoktur. Aksine bunlar cennet derecelerini arttırmanın da infak yapabilmenin de garibanlara destek çıkabilmenin de birer vesilesini oluştururlar.

3. وَيْكَاَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ “Vay! Demek ki kâfirler kurtulamazmış!” Kârûn’un ve servetinin yerin dibine geçirildiğini görerek hakikatin farkına varanlar bu defa bir başka gerçeği daha dile getirmişlerdir. Demek ki kâfirler, yani nankörler, nimeti inkâr edenler, nimeti vereni unutanlar, nimeti veriliş gayesinin dışında tüketenler, inkârı ve nankörlüğü hayat tarzına dönüştürenler kurtuluşa eremeyeceklerdir.

Bu konunun gayet net bir şekilde mesajını ortaya koyması bakımından son olarak Şûrâ 42/27’yi burada aktarmak yerinde olacaktır: “Allah kullarına rızkı bolca verseydi, yeryüzünde azarlardı. Fakat O, (rızkı) dilediği ölçüde indirir. Muhakkak ki O, kullarından haberdardır; (onları) görendir.”

Dipnotlar

• 1 - Yazır, age., VI, 202; İslâmoğlu, age., s. 728.
• 2 - Kasas 28/76, 79; ‘Ankebût 29/39; Mü’min 40/24. 3 - Semerkandî, age., II, 645; Taberî, age., XX, 105; Zemahşerî, age., III, 415. 4 - Taberî, age., XX, 105. 5 - Râzî, age., XXV, 13.
  • Kasas 28/76 Kasas 28/79 ‘Ankebût 29/39 Mü'min 40/24
• 6 - İslâmoğlu, age., s. 744’te 85. not.
• 7 - Semerkandî, age., II, 646; Taberî, age., XX, 107-108.
• 8 - En‘âm 6/59. 9 - Râzî, age., XXV, 15.
  • En‘âm 6/59
• 10 - Râzî, age., XXV, 15.
• 11 - Âl-i İmrân 3/32; Rûm 30/45. 12 - Âl-i İmrân 3/57, 140; Şûrâ 42/40. 13 - Bakara 2/190; Mâide 5/87; A‘râf 7/55. 14 - Bakara 2/205; Mâide 5/64; Kasas 28/77. 15 - Bakara 2/276. 16 - Nisâ’ 4/36; Kasas 28/76; Lokmân 31/18; Hadîd 57/23. 17 - Nisâ’ 4/107. 18 - Nisâ’ 4/148. 19 - En‘âm 6/141; A‘râf 7/31. 20 - Enfâl 8/58. 21 - Nahl 16/23. 22 - Hacc 22/38.
  • Âl-i İmrân 3/32 Rûm 30/45 Âl-i İmrân 3/57 Âl-i İmrân 3/140 Şûrâ 42/40 Bakara 2/190 Mâide 5/87 A‘râf 7/55 Bakara 2/205 Mâide 5/64 Kasas 28/77 Bakara 2/276 Nisâ 4/36 Kasas 28/76 Lokmân 31/18 Hadîd 57/23 Nisâ 4/107 Nisâ 4/148 En‘âm 6/141 A‘râf 7/31 Enfâl 8/58 Nahl 16/23 Hacc 22/38
• 23 - Taberî, age., XX, 112; Zemahşerî, age., III, 416. 24 - Semerkandî, age., II, 647.
• 25 - Râzî, age., XXV, 15.
• 26 - Semerkandî, age., II, 647; Taberî, age., XX, 112.
• 27 - Buhârî, İmân, 1; Müslim, İmân, 1.
• 28 - Bakara 2/205; Mâide 5/32, 33, 64; Enfâl 8/73; Hûd 11/116; Kasas 28/77, 83; Rûm 30/41; Mü’min 40/26; Fecr 89/12. 29 - Yazır, age., VI, s. 204. 30 - Semerkandî, age., II, 649; Taberî, age., XX, 122; Zemahşerî, age., III, 420.
  • Bakara 2/205 Mâide 5/32 Mâide 5/33 Mâide 5/64 Enfâl 8/73 Hûd 11/116 Kasas 28/77 Kasas 28/83 Rûm 30/41 Mü'min 40/26 Fecr 89/12
• 31 - Semerkandî, age., II, 647; Taberî, age., XX, 113; Zemahşerî, age., III, 416-417; Râzî, age., XXV, 16.
• 32 - İslâmoğlu, age., s. 772’de 1. not. 33 - Semerkandî, age., II, 647.
• 34 - Zemahşerî, age., III, 417; Râzî, age., XXV, 16.
• 35 - Meryem 19/74; Muhammed 47/13. 36 - A‘râf 7/69; Rûm 30/9; Fâtır 35/44; Mü’min 40/21, 82; Fussılet 41/15-16; Hâkka 69/4-8. 37 - Âl-i İmrân 3/137; En‘âm 6/11; Nahl 16/36; Yûsuf 12/109; Hacc 22/46; Neml 27/69; Rûm 30/9, 42; Fâtır 35/44; Mü’min 40/21, 82; Muhammed 47/10.
  • Meryem 19/74 Muhammed 47/13 A‘râf 7/69 Rûm 30/9 Fâtır 35/44 Mü'min 40/21 Mü'min 40/82 Fussilet 41/16 Hâkka 69/8 Âl-i İmrân 3/137 En‘âm 6/11 Nahl 16/36 Yûsuf 12/109 Hacc 22/46 Neml 27/69 Rûm 30/9 Rûm 30/42 Fâtır 35/44 Mü'min 40/21 Mü'min 40/82 Muhammed 47/10
• 38 - Râzî, age., XXV, 16.
• 39 - Bakara 2/48, 123; En‘âm 6/164; İsrâ’ 17/13-15; Lokmân 31/33; Zümer 39/7; Fatır 35/18. 40 - Hıcr 15/92; Sâffât 37/24; Tekâsür 102/8. 41 - Bu konuda geniş açıklamalar için bk. Okuyan, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Kabir Kavramı ve Kıyâmet-Âhiret Süreci, s. 573-578. 42 - Kehf 18/105.
  • Bakara 2/48 Bakara 2/123 En‘âm 6/164 İsrâ 17/15 Lokmân 31/33 Zümer 39/7 Fâtır 35/18 Hicr 15/92 Sâffât 37/24 Tekâsür 102/8 Kehf 18/105
• 43 - En‘âm 6/39; Enfâl 8/50; Nahl 16/28; Muhammed 47/27. 44 - Yâsîn 36/52. 45 - Vâkı‘a 56/41; Hâkka 69/25-27; İnşikâk 84/10; Beled 90/19. 46 - İsrâ’ 17/14; Kehf 18/49; Kıyâmet 75/14. 47 - Rahmân 55/39-41. 48 - Kasas 28/78.
  • En‘âm 6/39 Enfâl 8/50 Nahl 16/28 Muhammed 47/27 Yâsîn 36/52 Vâkı‘a 56/41 Hâkka 69/27 İnşikâk 84/10 Beled 90/19 İsrâ 17/14 Kehf 18/49 Kıyâmet 75/14 Rahmân 55/41 Kasas 28/78
• 49 - Kehf 18/49; Yâsîn 36/12; Kamer 54/52-53. 50 - Nûr 24/24; Yâsîn 36/65; Fussılet 41/20. 51 - Mü’minûn 23/62; Câsiye 45/29; Târık 86/9. 52 - Nahl 16/84; Murselât 77/36. 53 - Mü’min 40/52. 54 - Kıyâmet 75/15-19. 55 - İsrâ’ 17/14; Kıyâmet 75/14; Hâkka 69/25-29.
  • Kehf 18/49 Yâsîn 36/12 Kamer 54/53 Nûr 24/24 Yâsîn 36/65 Fussilet 41/20 Mü'minûn 23/62 Câsiye 45/29 Târık 86/9 Nahl 16/84 Mürselât 77/36 Mü'min 40/52 Kıyâmet 75/19 İsrâ 17/14 Kıyâmet 75/14 Hâkka 69/29
• 56 - Zemahşerî, age., IV, 439. 57 - Tekvîr 81/8-9. 58 - Semerkandî, age., III, 385; Zemahşerî, age., IV, 439-440. 59 - ‘Abese 80/40-41. 60 - Kıyâmet 75/24.
  • Tekvîr 81/9 ‘Abese 80/41 Kıyâmet 75/24
• 61 - Bakara 2/79; İbrâhim 14/2; Meryem 19/37; Enbiyâ’ 21/18; Sâd 38/27; Zümer 39/22; Fussılet 41/6; Zuhruf 43/65; Câsiye 45/7; Zâriyât 51/60; Tûr 52/11; Merselât 77/15, 19, 24, 28, 34, 37, 40, 45, 47, 49; Mutaffifûn 83/1, 10; Hümeze 104/1; Mâ‘ûn 107/4. 62 - Mâide 5/31; Hûd 11/72; Kehf 18/49; Furkân 25/28; Ahkâf 46/17; Tâhâ 20/61; Kasas 28/80; Enbiyâ’ 21/14, 46, 97; Yâsîn 36/52; Sâffât 37/20; Kalem 68/31. 63 - Zemahşerî, age., III, 418.
  • Bakara 2/79 İbrâhîm 14/2 Meryem 19/37 Enbiyâ 21/18 Sâd 38/27 Zümer 39/22 Fussilet 41/6 Zuhruf 43/65 Câsiye 45/7 Zâriyât 51/60 Tûr 52/11 Mürselât 77/15 Mürselât 77/19 Mürselât 77/24 Mürselât 77/28 Mürselât 77/34 Mürselât 77/37 Mürselât 77/40 Mürselât 77/45 Mürselât 77/47 Mürselât 77/49 Mutaffifîn 83/1 Mutaffifîn 83/10 Hümeze 104/1 Mâ‘ûn 107/4 Mâide 5/31 Hûd 11/72 Kehf 18/49 Furkân 25/28 Ahkâf 46/17 Tâhâ 20/61 Kasas 28/80 Enbiyâ 21/14 Enbiyâ 21/46 Enbiyâ 21/97 Yâsîn 36/52 Sâffât 37/20 Kalem 68/31
• 64 - Nahl 16/45; İsrâ’ 17/68; Kasas 28/81, 82; ‘Ankebût 29/40; Sebe’ 34/9; Mülk 67/16. 65 - Semerkandî, age., II, 648; Taberî, age., XX, 116. 66 - İslâmoğlu, age., s. 773’te 7. not.
  • Nahl 16/45 İsrâ 17/68 Kasas 28/81 Kasas 28/82 ‘Ankebût 29/40 Sebe' 34/9 Mülk 67/16
• 67 - Zemahşerî, age., III, 419; Râzî, age., XXV, 18-19.
• 68 - Semerkandî, age., II, 648; Taberî, age., XX, 120-121; Zemahşerî, age., III, 419; Râzî, age., XXV, 19.
• 69 - Râzî, age., XXV, 19.
• 70 - ‘Ankebût 29/17; Cum‘a 62/10; Müzzemmil 73/20.
  • ‘Ankebût 29/17 Cum‘a 62/10 Müzzemmil 73/20