Nûr Suresi

Medine’de hicretin 3. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 64 âyetten oluşan, adını 35. âyetteki “nur” anlamına gelen نُور nûr kelimesinden alan Nûr sûresi, inişe göre 97, resmî sıralamada ise 24. sûredir. Benî Müstalik gazvesi dönüşünde iftiraya uğraması nedeniyle sûrenin Hz. Ayşe ile ilgili olan 11-20. âyetlerinin hicri beşinci yılda indirilmiş olduğu belirtilmektedir.

Nûr sûresi, resmi sıralama bakımından öncesinde yer alan Vâkı‘a sûresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre birisi Mekkî, diğeri Medenî olan her iki sûrede de “cennetliklere verilecek ödüller” (Mü’minûn 10-11; Nûr 26, 38), “kâfirlere uygulanacak ceza” (Mü’minûn 103-104; Nûr 26, 38), “müminlerin özellikleri” (Mü’minûn 1-9; Nûr 36, 37, 55), “canlıların yaratılışı” (Mü’minûn 12-14; Nûr 45), “kâinat kitabından konu başlıkları” (Mü’minûn 16-19; Nûr 39-41, 43-45) gibi ortak konular ele alınmaktadır.

Nûr sûresi, Yüce Allah’ın çeşitli konularda farz hükümler belirlediğini beyanla başlamakta, zina edenlere verilecek ceza, bunların evlilik hükümleri, iftira atanlara uygulanacak işlem bağlamında yemin ettirilmeleri, Hz. Ayşe’ye atılan iftira, onun bundan uzak olduğu, fuhşun yayılmasını isteyenlere dünyada da mahşerde de ceza verileceği konuları ele alınmaktadır.

21. âyetten itibaren, insanların şeytanın adımlarını izlememeleri, bunun tersini yapanların çirkinliklere bulaşacağı, iffetli kadınlara iftira atanlara lanet edileceği, temizlerin temizlere, pislerin de pislere layık olduğu ifade edilmekte, kişilerin başkalarına ait evlere girerlerken nasıl davranmaları gerektiği, kendilerine izin verilmezse evlere girmemeleri gerektiği hükme bağlanmaktadır.

30. âyetten itibaren, mümin erkeklerin ve kadınların haramlara bakmamayla ilgili duyarlılıkları, kimlerin mahrem olduğu, köle ve cariyelerin evlendirilmeleri gerektiği, bu noktada fakir olanların desteklenmesi, Yüce Allah’ın âyetlerinin açıklanış gerekçesi üzerinde durulmakta, ardından sûreye adını veren “nur âyeti” yer almakta, sonrasında yiğit insanların bazı özellikleriyle kötülerin çaresiz durumları ele alınmaktadır.

41. âyetten itibaren, kâinat kitabından çeşitli başlıklar verilmekte, canlıların sudan yaratıldığı ifade edilmekte, bu arada bazı insanların gerçek dışı sözleri dile getirilmekte, Yüce Allah’a ve Rasûl’e itaat edenlerin kurtuluşa ereceği bildirilmekte, iman edip salih amel işleyenlere yeryüzünde iktidar verileceği müjdelenmekte, namazın kılınıp zekâtın verilmesi ve Rasûl’e itaatin zorunluluğu dile getirilmektedir.

58. âyetten itibaren, çocukların anne ve babalarının yatak odalarına üç vakitte girerlerken izin almaları gerektiği, nikâh arzulamayan yaşlı kadınların açılıp saçılmamak kaydıyla dış elbiselerini çıkarabilecekleri, her şeye rağmen iffetli davranmalarının kendi hyırlarına olacağı, engellilerin durumu, kimlerin evlerinde birlikte veya ayrı ayrı yemek yenebileceği, Hz. Peygamber’den izin almak isteyenlerin bir kısmına izin vermesi gerektiği, onunla konuşurken dikkatli davranılmasının zorunluluğu ifade edilmekte, son âyette ise Yüce Allah’ın mahlûkata hükümranlığı ile mahşerde herkese dünyada yaptıklarının haber verileceği bildirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 21-29. âyetlerinde iyiliklerin kesintiye uğratılmamasını, iftiranın lanet sebebi oluşunu, mahşerde organların şahitliklerini, kötülerin kötülere, iyilerin de iyilere layık olduğunu, başkalarına ait mekanlara girilirken neler yapılması gerektiğini dile getirmektedir.

a) İyilik, Bağışlayıcılık ve İftiranın Akıbeti

Yüce Allah, sûrenin 21-23. âyetlerinde müminlere hitaben uyarı içerikli olmak üzere şöyle buyurmaktadır: “Şeytanın adımlarını izlemeyin! Kim şeytanın adımlarını izlerse, (bilsin ki) o (şeytan) muhakkak ki çirkini (edepsizliği, yüzkızartıcı suçları) ve kötülüğü emreder. Allah’ın size bol lütfu ve merhameti olmasaydı, içinizden hiçbir kimse asla temize çıkamazdı. Fakat Allah dilediğini/layık gördüğünü arındırır. Allah her şeyi işitenir; her şeyi bilendir.”

Ardından, aynı konuyla ilişkilendirilebilecek şekilde “İçinizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere (mallarından) vermeyeceklerine yemin etmesinler; bağışlasınlar; hoş görsünler! Allah’ın sizi bağışlamasını arzulamaz mısınız?” buyrulmaktadır.

Daha sonra, iffetli kadınlara zina iftirasında bulunanlarla ilgili olarak hem dünyada hem de mahşerde ne olacağı şu şekilde beyan edilmektedir: “Namuslu, kötülüklerden habersiz mümin kadınlara zina isnadında bulunanlar dünya ve ahirette lânetlenmişlerdir. Onlar için çok büyük bir azap vardır.”

ı. İnfak-Arınma İlişkisi

يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَاِنَّهُ يَاْمُرُ بِالْفَحْشَآءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكٰى مِنْكُمْ مِنْ اَحَدٍ اَبَدًا وَلٰكِنَّ اللّٰهَ يُزَكّ۪ي مَنْ يَشَآءُ وَاللّٰهُ سَم۪يعٌ عَل۪يمٌ “Ey iman edenler! Şeytanın adımlarını izlemeyin! Kim şeytanın adımlarını izlerse, (bilsin ki) o (şeytan), şüphesiz ki çirkinliği ve kötülüğü emreder. Allah’ın size lütfu ve merhameti olmasaydı, içinizden kimse asla temize çıkamazdı. Fakat Allah dilediğini/layık gördüğünü arındırır. Allah semî‘dir (her şeyi işitenir); ‘alîm’dir (her şeyi bilendir).”

Âyetteki يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا yâ eyyuhellezîne âmenû hitabı “ey iman edenler”; لَا تَتَّبِعُوا lâ tettebi‘û emri “sakın izlemeyin, tâbi olmayın”; خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ hutuvâti’ş-şeytâni tamlaması “şeytanın adımlarını”; وَمَنْ يَتَّبِعْ ve men yettebı‘ ifadesi “ve her kim izlerse, tâbi olursa”; خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ hutuvâti’ş-şeytâni tamlaması “şeytanın adımlarını, şeytanın adımlarına”; فَاِنَّهُ fe innehû ifadesi “muhakkak ki o (şeytan)”; يَاْمُرُ ye’muru fiili “emreder”; بِالْفَحْشَآءِ bi’l-fahşâi ifadesi “kötülüğü”; وَالْمُنْكَر ve’l-münkeri ifadesi “ve çirkinliği”;وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ ve levlâ fadlüllâhi ifadesi “Allah’ın lütfu, bereketi, ihsanı, nimeti olmasaydı”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “size”;وَرَحْمَتُهُ ve rahmetühû ifadesi “ve O’nun rahmeti, merhameti”; مَا زَكٰى mâ zekâ fiili “arındırmazdı”; مِنْكُمْ minküm ifadesi “sizden”; مِنْ اَحَدٍ min ehadin ifadesi “hiç birin(iz)i”;اَبَدًا ebeden kelimesi “ebedi olarak”; وَلٰكِنَّ ve lâkinne edatı ve lakin, ancak”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah”; يُزَكّ۪ي yüzekkî fiili “arındırır, arındırmaktadır”; مَنْ يَشَآءُ men yeşâu ifadesi “dilediğini, layık gördüğünü”; وَاللّٰهُ vallâhu kelimesi “Allah”; سَم۪يعٌ sem‘ûn kelimesi “işiten(dir), duyan(dır)”; عَل۪يمٌ ‘alîmun kelimesi ise “bilen(dir)” demektir.

Burada şeytanın izlerinin neden takip edilmemesi gerektiği ve Yüce Allah’ın insanlara yönelik ihsan ve ikramı gündeme getirilmektedir.

1. يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَاِنَّهُ يَاْمُرُ بِالْفَحْشَآءِ وَالْمُنْكَرِ “Ey iman edenler! Şeytanın adımlarını izlemeyin! Kim şeytanın adımlarını izlerse, (bilsin ki) o (şeytan), şüphesiz ki çirkinliği ve kötülüğü emreder.” Yüce Allah müminleri uyararak şeytana karşı nasıl bir tavır takınmaları gerektiğini bildirmektedir.

a)يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ “Ey iman edenler! Şeytanın adımlarını izlemeyin!” Yüce Allah bu emri gereği şeytanın adımlarının izlenmemesi gerektiğini istemektedir. Âyette geçen, “adımlar”, “izler” manasına gelen ve hutveh kelimesinin çoğulu olan خُطُوَات hutuvât kelimesi Kur’ân’da beş kez(1) geçmekte ve kullanıldığı her yerde şeytana nispet edilmektedir. “Şeytanın izleri, adımları” tamlaması insan ve cin şeytanlarının kendilerince helalleri haram, haramları ise helal olarak sunması manasındaki saptırıcılıkları demektir.

Şeytanın adımlarının izlenmemesi emri “Şeytanın insanlık için apaçık düşman oluşu”ndan kaynaklanmaktadır. Yüce Allah şeytanı insanoğlu için düşman ilan etmiştir ki bununla ilgili Kur’ân’da pek çok âyet vardır.(2) Fâtır 35/6’da “şeytanın insanlar için düşman olduğu, bu nedenle onun da düşman edinilmesi gerektiği, çünkü taraftarlarını ateş azabından olmaya davet ettiği” beyan edilmektedir. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz bu âyet grubunda da şeytanın bu aldatıcı yapısına kanan inkârcıların sapkın yolunun izlenmemesi gerektiğine özellikle dikkat çekilmektedir.

b) وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَاِنَّهُ يَاْمُرُ بِالْفَحْشَآءِ وَالْمُنْكَرِ “Kim şeytanın adımlarını izlerse, (bilsin ki) o (şeytan), şüphesiz ki çirkinliği ve kötülüğü emreder.” Yüce Allah şeytanın apaçık düşman oluşu nedeniyle onun insanları aldatmak için ileri sürdüğü adımlarının izlenmemesinin gerekçesini beyan etmektedir. Bu çerçevede şeytanın muhataplarına الْفَحْشَآء el-fahşâ’ denen “bütün çirkinlikleri, yüz kızartıcı eylemleri” ve الْمُنْكَر el-münker denen “tiksinilen, çirkin görülen şeyleri” emrettiğini haber vermektedir.

ı. Bu âyetteki beyana göre, şeytanın insanlara emrettiği “ilk” davranış fahşâ’dır. Daha önce Nûr 24/19. âyette de dile getirdiğimiz üzere, Kur’ân’da yedi kez(3) geçen الْفَحْشَآء el-fahşâ’ kavramının kapsamına her türlü cinsel içerikli çirkin davranışlar, yani bir anlamda edepsizlikler girmektedir. Bu ve aynı kökten gelen diğer kelimeler “açık ve gizli yüz kızartıcı, utanç verici, çirkin her bir davranış” demektir.

ıı. Şeytanın insanlara emrettiği “ikinci” davranış veya düşünce ise “münker”dir. Kur’ân’da 37 kez geçen n-k-r kökünden kelimeler isim kalıbında birtakım âyetlerde “bilinmeyen, tanınmayan”(4) manasına gelmekte, başka bazı âyetlerde ise “kötü, çirkin, zararlı”(5) gibi manalarda kullanılmaktadır. Buna göre الْمُنْكَر el-münker kelimesi güzelliklerin tersi olan her türlü kötülüğü, çirkinliği ve zararlı şeyleri kapsamaktadır. Münker “aklın, şeriatin ve geleneğin reddettiği her şey”dir. Münker sonunda Yüce Allah’ın ateş vaadini gerçekleştirecek şeylerdir.(6)

Esasında bu kavram Kur’ân’da bazı âyetlerde el-ma‘rûf kelimesiyle birlikte kullanıldığı için “bilinenin ve iyi olan”ın zıddına “bilinmeyen ve kötü olan” her bir şey için de kullanılmaktadır. Hz. Peygamber’in bir hadisinde bu kavram ve Müslümanların bununla karşılaştıklarında takınması gereken tavırla ilgili olarak şöyle buyrulmaktadır: “Her kim bir münker yani kötülük ve çirkinlik görürse onu eliyle düzeltsin; buna gücü yetmezse diliyle düzeltsin; buna gücü yetmezse (hiç olmazsa) kalbiyle buğz etsin ki bu da imanın en zayıf noktasıdır.”(7)

İşte Yüce Allah insanlardan ve cinlerden oluşan şeytanların insanlara hak ve hakikat karşıtı her türlü çirkinliği ve edepsizliği emrettiğini haber vermekte, şeytan kaynaklı bilgilere uyulmamasını, onun adımlarının izlenmemesini muhataplarından istemektedir.

Bağlam gereği burada dikkat çekilen çirkinlik ve kötülükler çerçevesinde başta “zina yapmak”, “zina iftirasında bulunmak”, “bu iftiralara kanmak”, “gerekli araştırmaları yapmamak”, “iftirayı dillerine dolamak”, “bunu küçük ve basit bir şey olarak görmek”, “iftirayı duyduğunda ‘bu konuda konuşamam, bu büyük bir iftiradır’ diyerek tepki vermemek”, “ahlaksızlıkların toplumda yayılmasına çalışmak” gibi davranışları şeytanın emrettiği çirkinlikler olarak ifade edebiliriz.

2. وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكٰى مِنْكُمْ مِنْ اَحَدٍ اَبَدًا وَلٰكِنَّ اللّٰهَ يُزَكّ۪ي مَنْ يَشَآءُ “Allah’ın size lütfu ve merhameti olmasaydı, içinizden kimse asla temize çıkamazdı. Fakat Allah dilediğini/layık gördüğünü arındırır.” Yüce Allah kullarına yönelik ihsanını hatırlatarak, aksi bir durumda nelerin imkansız olacağını bildirmektedir.

a) وَلَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكٰى مِنْكُمْ مِنْ اَحَدٍ اَبَدًا “Allah’ın size lütfu ve merhameti olmasaydı, içinizden kimse asla temize çıkamazdı.” Yüce Allah daha önce Nûr 24/10, 14 ve 20. âyetlerde de belirtildiği üzere, kullarına lütuf ve rahmette bulunmuştur. Eğer böyle bir ihsanı ve ikramı olmasaydı, yani zina ve zina iftirasıyla ilgili ortaya koyduğu çeşitli hükümleri belirlememiş olsaydı, o zaman insanlar bu çirkinliklerden uzaklaşamaz, neyin doğru, neyin yanlış olduğunu kestiremez, böylece de toplum fertlerinden hiç birisi kendisini arındırmayı başaramazdı.

İnsanların, bu ve benzer ahlaksızlıklardan arınabilmeleri için ilahi yönlendirmelere ve vahiy kaynaklı bilgilendirmelere ihtiyacı vardır. İşte Yüce Allah burada söz konusu müdahalesini insanlara kendi katından sunduğu lütfuna ve merhametine bağlamakta, böyle bir rehberlikte bulunmamış olsaydı hiçbir insanın kendisini bu türden ahlaksızlıklardan arındırmayı başaramayacağını bildirmektedir.

Âyette yer alan زَكٰى zekâ fiili “arındırmak” manasına gelmekte, bu arada cümlenin yapısı gereği hiç kimsenin böyle bir arındırmayı gerçekleştiremeyeceği مَا mâ ve مِنْ min edatları kullanılarak ortaya konulmuş olmaktadır. Çünkü bir cümle olumsuzluk manası içeren mâ edatıyla başlayıp min veya bâ/bi edatıyla devam ederse o ifadede “hiçbir”, “hiçbir şekilde” gibi bir anlam mesaja katılmaktadır. Ayrıca cümlenin sonundaki اَبَدًا ebeden kelimesi ise ilahi müdahale ve yönlendirme olmaması halinde hak ve hakikati elde edebilmek için hiç kimsenin, hiçbir şekilde ve hiçbir zaman bunu başaramayacağı da dolaylı olarak beyan edilmiş olmaktadır.

b) وَلٰكِنَّ اللّٰهَ يُزَكّ۪ي مَنْ يَشَآءُ “Fakat Allah dilediğini/layık gördüğünü arındırır.” Bu cümleyi “Fakat Allah (arınmak) isteyen kimseyi arındırır” şeklinde de tercüme etmemiz mümkündür. Burada yer alan مَنْ يَشَآءُ men yeşâu ifadesi dilemenin öncelikli olarak insanla ilişkisini ortaya koymakta, ancak öncesindeki اللّٰهَ allâh lafzı gereği, manada Yüce Allah’ın müdahalesinin de bulunduğunu göstermektedir. Bu nedenle, tercümeyi “Allah dileyeni arındırır” veya “Allah dilediğini yani layık gördüğünü arındırır” ya da “Allah tevbe edenleri günahlarından arındırır” şeklinde yaparak aynı mesajın verilmesi sağlanabilir.

Konuyla ilgili olarak Necm 53/32’de şöyle buyrulmaktadır: “Ufak tefek kusurlar dışında, büyük günahlardan ve çirkinliklerden kaçınanlara gelince, (bunlar bilsinler ki) Rabbinin bağışlaması çok geniştir. O, sizi daha topraktan yarattığı zaman ve siz annelerinizin karınlarında saklı (ceninler halinde) bulunduğunuz sırada (bile) sizi çok iyi bilendir. Bu nedenle, kendinizi temize çıkarmayın! Çünkü O, takvâlı (duyarlı) olanı çok iyi bilir.”

Âyetin son cümlesinde insanların kendilerini temize çıkarmamaları gerektiği, çünkü bu işlemi Yüce Allah’ın mahşerde yapacağı ve kimlerin muttaki olduğunu sadece O’nun bildiği ifade edilmektedir.

Nisâ’ 4/49’da şöyle buyrulmaktadır: “Baksana kendilerini temize çıkaranlara! Ama hayır! Allah dilediğini/layık gördüğünü temize çıkarır ve kimseye zerre kadar haksızlık yapılmaz.” İşte bu âyetlerde de dile getirildiği gibi, hiç kimse övünerek ve kendini garantide görerek kendisini temize çıkarmaya çalışmamalı, bu noktada belirleyici olanın Yüce Allah olduğunu aklından çıkarmamalıdır.

Mü’minûn 23/4’te, kurtuluşa erenler arasında “arınmak için çalışanlar” ifadesi kullanılmaktadır. İlgili âyetlerdeki maksadı birlikte düşündüğümüzde, genel anlamda arınma amaçlı her türlü faaliyetin bu kapsama girdiğini söyleyebiliriz. Bunu gerçekleştirenler için hem bu dünyada söz konusu kötülüklerden kurtulmak, hem de âhirette tarifi imkânsız cennet ödülleriyle buluşturulmak mümkün olacaktır. Kurtuluş her iki âlemi de içermektedir.

Konuyla ilgili olması bakımından Şems 91/8-9’u dikkate aldığımızda, burada sözü edilen arındırmanın, takvâyı artırmak, yani nefse yerleştirilen takvâya yatırım yapmak olduğu da söylenebilir. Bakara 2/197’deki “takvâ azığını hazırlama” işlemi de bu şekilde anlaşılmalıdır. Bu durumda, arındırma işleminin hayat boyu süreceği ve kurtuluşun âhirete yönelik bir müjde olduğu sonucuna varılmış olur.

Arınmaya çalışmak dünya hayatını içerir. Zaten A‘lâ 87/14. âyetteki fiilin تَزَكّٰى tezekkâ kalıbında getirilmesi, bunun bir süreç halinde gerçekleşeceğini ortaya koymaktadır. Bu kalıp, bir işin gerçekleşmesinde sürecin gerekliliğini ifade eder. Benzer bir ifade Leyl 92/18’de bu defa yetezekkâ kalıbında geniş zaman manası içerecek şekilde gelmektedir.

Arınmış olmanın tam anlamıyla ne demek olduğu veya kimin arınmış olduğu âhirette belli olacaktır. Bu yüzden, haksız yere kendini temize çıkaranlar, bir anlamda arınma iddiasını ispatlayamayanlar Kur’ân’da kınanmaktadır. Arınmış olma ile ilgili bilgi ve yargı sadece Yüce Allah’a aittir.(8)

3. وَاللّٰهُ سَم۪يعٌ عَل۪يمٌ “Allah semî‘dir (her şeyi işitenir); ‘alîm’dir (her şeyi bilendir).” Yüce Allah âyetin sonunda genelde verdiği bütün hükümleri, özelde yani bağlam gereği zina ve zina iftirasıyla ilgili belirlediği prensipleri eşsiz ve erişilmez bilgisi gereği ortaya koyduğunu beyan etmek istemektedir.

Her şeyi işiten ve her şeyden haberdar olan Yüce Allah’ın bilgisinin ve kontrolünün dışında hiçbir şeyin kalmayacağı, bir müslümanın bu gerçeğe itibar ederek hayatını ilahi buyruklar doğrultusunda şekillendirmesi gerektiği, çünkü parçayı işiten ve görenin değil, bütünü işiten ve görenin ilkelerine teslimiyetin doğru olduğu bildirilmektedir. Buna göre, Yüce Allah verdiği hükümlere karşı kimlerin neler söylediğini hakkıyla işittiğini ve herkesin neler yapıtığını gayet iyi bildiğini ifade ederek, mahşerde bütün bunların hesabını soracağı mesajını dolaylı olarak vermiş olmaktadır.

ıı. Duyarlı Davranışlar

وَلَا يَاْتَلِ اُو۬لُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ اَنْ يُؤْتُوٓا اُو۬لِي الْقُرْبٰى وَالْمَسَاك۪ينَ وَالْمُهَاجِر۪ينَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا اَلَا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللّٰهُ لَكُمْ وَاللّٰهُ غَفُورٌ رَح۪يمٌ “İçinizden lütuf ve servet sahibi kişiler, yakınlara, yoksullara, Allah yolunda hicret edenlere (mallarından) verme(me)leri konusunda yemin etmesin; (onları) bağışlasınlar, hoşgörsünler! Dikkat edin! Allah’ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz? Allah ğafûr’dur (çok bağışlayandır); rahîm’dir (çok merhamet edendir).”

Âyetteki وَلَا يَاْتَلِ ve lâ ye’teli emri “ve yemin etmesin(ler)”; اُو۬لُوا الْفَضْلِ ulu’l-fadli ifadesi “imkan sahibi olanlar, iyilik ve servet sahipleri”; مِنْكُمْ minküm ifadesi “sizden, içinizden”; وَالسَّعَةِ ve’s-se‘ati kelimesi “ve genişlik (sahibi olanlar)”; اَنْ يُؤْتُوا en yü’tû ifadesi “vermeyle ilgili, vermek konusunda, vermemek için”; اُو۬لِي الْقُرْبٰى uli’l-kurbâ ifadesi “yakınlık sahiplerine, yakınlara”; وَالْمَسَاك۪ينَ ve’l-mesâkîne kelimesi “ve yoksullara”; وَالْمُهَاجِر۪ينَ ve’l-muhâcirîne sözcüğü “ve hicret edenlere”; ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ fî sebîlillâhi tamlaması “Allah’ın yolunda”; وَلْيَعْفُوا ve’lya‘fû emri “ve affetsinler”; وَلْيَصْفَحُوا ve’lysafehû emri “ve hoş görsünler”; اَلَا تُحِبُّونَ elâ tuhibbûne ifadesi “istemez misiniz”; اَنْ يَغْفِرَ en yağfira ifadesi “bağışlamasını”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah(ın)”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizi, sizin için”; وَاللّٰهُ vallâhu kelimesi “Allah”; غَفُورٌ ğafûrun kelimesi “çok bağışlayan(dır)”; رَح۪يمٌ rahîmun kelimesi ise “çok merhamet eden(dir)” demektir.

Burada iyilikten elini çekmemeye yemin etmemek gerektiği, cömertliğin büyük bir erdem olduğu ve bağışlamanın bağışlanmaya vesile olacağıyla ilgili müjdeler gündeme getirilmektedir.

1. وَلَا يَاْتَلِ اُو۬لُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ اَنْ يُؤْتُوٓا اُو۬لِي الْقُرْبٰى وَالْمَسَاك۪ينَ وَالْمُهَاجِر۪ينَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ “İçinizden lütuf ve servet sahibi kişiler, yakınlara, yoksullara, Allah yolunda hicret edenlere (mallarından) verme(me)leri konusunda yemin etmesin!” Yüce Allah Hz. Ayşe’ye atılan iftirayla ilgili olarak Müslümanların bir kısmının ortaya koyduğu olumsuz tavrı eleştirdikten ve konuyla ilgili birtakım esasları beyan ettikten sonra, bu tür davranışların şeytanın adımları olduğunu, onu izlememek gerektiğini, çünkü onun hep çirkinlikleri emredip durduğunu ifade etmiştir.

Bu konunun ardından Müslümanların içinde imkânı olanların bazı yanlışlıklara düşmemesiyle ilgili yeni bir hatırlatmaya yer vermektedir ki konunun bu boyutu da dolaylı da olsa Hz. Ayşe’ye atılan iftira ile ilişkidir. Bu yüzden, âyetin inişine neden olduğu ifade edilen bir iniş sebebi rivayetini burada aktarmakta yarar görmekteyiz.

“Yüce Allah daha önce de kısmen bahsettiğimiz gibi Hz. Ayşe’ye iftira edenleri, onların sözlerine itibar edenleri önceki ayetlerle terbiye ettiği gibi, artık kızı Hz. Ayşe’ye iftira ettiğinden dolayı Mistah’a bir daha infakta bulunmayacağına yemin ettiği için Hz. Ebû Bekir’i de eğitip, terbiye etmek üzere bu âyetin indirmiştir.”

“Müfessirler şöyle demişlerdir: ‘Âyet, Hz. Ebû Bekir hakkında nazil olmuştur. Çünkü o artık Mistah’a infâk etmeyeceğine yemin etmişti. Mistah ise, onun teyzesinin oğlu olup elinde yetişmiş bir yetimdi. Hz. Ebû Bekir, hem Mistah’a, hem de onun yakınlarına yardım ediyordu. İfk yani Hz. Ayşe’ye atılan iftira ile ilgili ayet inince Hz. Ebû Bekir onlara, ‘Kalkın, defolun! Artık ne siz bendensiniz ne de ben sizdenim.”

“Hiçbiriniz artık yanıma yaklaşmayın’ demişti. Bunun üzerine Mistah ‘Allah aşkına, İslâm aşkına. Akrabalık ve sıla-ı rahim hatırına bizi başkalarına muhtaç etme! İşin başında bizim bir günahımız yoktu’ deyince, Hz. Ebû Bekir ona ‘Konuşmadıysan da güldün’ demiş, Mistah ise ‘Bu, Hassân’ın sözüne şaşmamdan dolayı idi; yoksa bir gülme, sevinç değildi’ dediyse de Hz. Ebû Bekir onun bu mazeretini kabul etmeyerek, ‘Haydi gidin, uzaklaşın! Çünkü Yüce Allah sizin için bir mazeret bildirmedi ve bir çıkış kapısı göstermedi’ demişti.”

“Bunun üzerine onlar nereye gideceklerini, kime başvuracaklarını bilemez bir şekilde yanından çıkmışlardı. Derken Hz. Peygamber Yüce Allah’ın onları kovmamasını emreden bir ayet indirdiğini haber vermek üzere Hz. Ebû Bekir’e bir adam göndermişti. Hz. Ebû Bekir haberi alır almaz, tekbir getirmiş ve buna çok sevinmişti. Hz. Peygamber ilgili ayeti ona okumuştu.”

“Hz. Peygamber اَلَا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللّٰهُ لَكُمْ ‘Allah’ın size mağfiret etmesini sevmez misiniz?’ cümlesine gelince, o ‘Evet, Ya Rabbi, beni affetmeni can-ı gönülden arzu ederim’ deyip yaptıklarından vazgeçmişti. Evine gidince Mistah ve yakınlarına haber salıp onları kabul edeceğini bildirerek, ‘Allah’ın indirdiği hüküm başım gözüm üstüne.”

“Size yaptığımı ve söylediğimi Allah önceki ayette/bölümde size gazap ettiğini bildirdiği için yapmıştım. Fakat Allah sizi affedince, size ‘merhaba, hoş geldiniz’ diyorum’ demiş ve Mistah’a daha önce yaptığı yardımın iki mislini yapmaya yani onlara yönelik infaklarını ikiye katlayarak gerçekleştirmeye başlamıştı.”(9)

Sûrenin daha önce yorumladığımız Nûr 24/11. âyetinin nüzul sebebini aktarırken de kısmen beyan ettiğimiz bu iniş sebebi rivayeti, elbette yaşanan olayla tam uyum halindedir. Pek çok âyette verilen bilgilerle bu nüzul sebebi rivayetinde anlatılanlar adeta birbirini işaret eder mahiyettedir. Ancak “sebebin özel oluşu hükmün veya mesajın genel oluşuna mani değildir” şeklindeki kuralı unutmamak gerekmektedir.

Sırf bu nedenledir ki Yüce Allah olayları anlatırken hiçbir isim vermemekte, sadece nelerin yaşandığını, yanlışın neler olduğunu, doğruya nasıl ulaşılacağının yollarını göstermekte, böylece kıssaların ve hükümlerin tarihsel değil, evrensel olduğunu ortaya koymak istemektedir.

Nûr 24/21. âyetteki hitap يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا “ey iman edenler” diye başladığı gibi yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de وَلَا يَاْتَلِ اُو۬لُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ اَنْ يُؤْتُوٓا اُو۬لِي الْقُرْبٰى وَالْمَسَاك۪ينَ وَالْمُهَاجِر۪ينَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ “İçinizden faziletli ve servet sahibi kimseler akrabaya, yoksullara, Allah yolunda göç edenlere (mallarından) vermeyeceklerine yemin etmesinler” şeklinde çoğul ifadeler kullanılarak, bunun bir kişiyle sınırlı olmadığı, hem vahyin indirildiği dönemdeki muhatapları hem de daha sonra yaşayacak olanları mesaja ve hükme dâhil etmiş olduğu ortaya konulmaktadır.

Yüce Allah Müslümanlar içerisinde birilerinin hata yapmış olmaları durumunda eğer tevbe etmişlerse artık onları söz konusu günahlarıyla ebediyen anmanın, hatta kendilerine iftira cezası da uygulandıktan sonra tam bir teslimiyet göstermişlerse onlara önceki hataları nedeniyle farklı bir muamele göstermenin doğru olmadığı hükme bağlanmaktadır.

Bakara 2/225’te yü’lûne/îlâ şeklinde “hanımına yaklaşmamak üzere yemin etmek” manasında kullanılmakta olan fiille aynı kökten geldiği kabul edildiği üzere, âyetin başındaki لَا يَاْتَلِ lâ ye’teli emri “geri durmamak”, “yemin etmemek”, “el çekmemek” gibi anlamlar içermektedir.(10) Bu kelimenin lâ ye’tel şeklinde “geri durmamak” manasına geldiği ve benzer bir mesaj içerdiği de ileri sürülen görüşler arasında yer almaktadır.(11)

Ayrıcaاُو۬لُوا الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ ulu’l-fadli minküm ve’s-se‘ati yani “içinizden fadl ve ihsan sahipleri” ifadesi de önemli bir mana derinliğine sahiptir. Bu çerçevede اُو۬لُوا الْفَضْلِ ulü’l-fadli tamlaması “faziletli kişiler” manasına gelmekte ve mahşerde ödülle buluşturulacaklarına dolaylı olarak gönderme yapılmaktadır. Bu ifadenin dünya şartlarında ekonomik zenginlik sahipleri anlamındaki yorumu ise bir sonraki ifade gereği tekrarı çağrıştıracağı için pek uygun olmasa gerektir.

Kur’ân’da altı kez(12) geçen السَّعَة/سَعَة es-se‘ah/se‘ah sözcükleri ise “bolluk”, “imkan”, “genişlik” gibi anlamlar içermektedir. Bu arada âyette zikredilen السَّعَة es-se‘ah kelimesi vüs‘at sahiplerini yani “genişlik sahibi olanları”, “bolluk içerisinde bulunanları”, “imkânları geniş ve rahatlık içerisindeki kişileri” içermektedir.

İşte bu iki özelliğe sahip olanların اُو۬لِي الْقُرْبٰى ulu’l-kurbâ denilen “gariban olan yakınlara”, الْمَسَاك۪ين el-mesâkîn denilen “yoksullara” ve الْمُهَاجِر۪ينَ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ el-muhâcirîne fî sebîlillâh yani “Allah yolunda hicret edenlere” infaktan, yardım etmekten, sahip oldukları zenginliklerden bir kısmını onlara vermekten geri durmamaları, onlara destek olmamaya yemin etmemeleri kendilerine emredilmektedir.

Tefsirlerimizde burada kast edilenin Hz. Ebû Bekir olup olmadığı noktasındaki tartışmaları gereksiz görmekteyiz. Çünkü eğer sadece bir kişiden söz edilseydi ifade ulû şeklinde çoğul değil de zû şeklinde tekil gelmeliydi. Mesele kimin kast edildiği değil, hangi davranışın kişiyi faziletli kıldığının bilinmesi ve gereğinin yerine getirilmesidir.

Yüce Allah dünyevi imkânlar verdiği kişilerin bu imkânlarının bir kısmını mağdur ve gariban kişilere vermelerini, mal ve servetten bir kısmını başkalarıyla paylaşarak toplumsal hayatın en önemli ilkelerinden birisi olan ekonomik rahatlık noktasında bir sorunu gündemden çıkarmalarını ilahi bir buyruk olarak hükme bağladığını haber vermektedir.

2.وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا “Bağışlasınlar; hoş görsünler!” Yüce Allah mal ve servetin garibanlarla paylaşmanın önemini vurgulamak üzere insanların yapıp ettiği birtakım hataları nedeniyle onları ebediyyen cezalandırmamak gerektiğini, kendilerini affedip bağışlamanın Allah’ın bağışlamasını da beraberinde getireceğini ifade etmektedir.

Bakara 2/109 ve Teğâbun 64/14’te yer aldığı üzere, ‘afv ve safh kavramları birbirine yakın manalar içermektedir. Bu iki kavramla birlikte mağfiret kavramının da yer aldığı Teğâbun 64/14’te şöyle buyrulmaktadır: “Ey iman edenler! Eşlerinizden ve çocuklarınızdan size düşman olanlar da vardır. Onlardan sakının. Ama affeder, hoş görür, bağışlarsanız, (bilin ki) Allah çok bağışlayandır; çok merhamet edendir.”

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçen وَلْيَعْفُوا ve’lya‘fû “affetsinler” ifadesi “affı mümkün olan suçların bağışlanması”, “kişilerin kendilerine karşı yapılan ve başkalarını ilgilendirmeyen, dünya işleriyle ilgili ya da âhiretle ilgili olup da tevbe ettikleri suçların bağışlanması”, “ceza vermekten kaçınmak” şeklinde anlaşılabilir. Bu kelime çeşitli kalıplarda Kur’ân’da oldukça fazla geçmektedir.

Âyette ikinci sırada yer alan ve Kur’ân’da yedi kez(13) geçen, yorumunu yapmakta olduğumuz âyette deوَلْيَصْفَحُوا ve’lyasfehû kalıbında yer alan bu kökten kelimeler “suçu muhatabın yüzüne vurmamak”, “başına kakmamak”, “vazgeçmek”, “dikkate almamak”, yani “hoşgörmek” demektir.

Söz konusu iki âyette zikredilen affetmeyle ilgili üç kelimenin birbirine yakın olmak üzere “hataları hoş görmek, tahammül göstermek ve affetmek, bağışlamak” şeklinde anlamlarının bulunduğu belirtilmektedir.(14) Bu arada lafızlar farklı olduğu için anlamlarda da farklılıkların bulunması gerekmektedir. Bu çerçevede üç kelimenin şu şekilde anlam farkları bulunduğu beyan edilebilir:

Afv, “azarlasa da cezalandırmaktan vazgeçmek”, safh “azarlamaktan da cezadan da vazgeçmek”, mağfiret ise “günahı tamamen silip affettiğini bile hissettirmemek”tir.(15) Bir başka ifadeyle afv, suçu söylemek, hak edilen cezayı da göstermek ve fakat bağışlamaktır. Safh, suçu söylemek, ancak cezasının ne olduğunu belirtmeyip bağışlamaktır. Mağfiret ise suçu da cezasını da söylemeden affetmektir.

Buradan anlaşılıyor ki, Yüce Allah’ın mağfiret ve rahmetinden yararlanabilmek için bunları bizim öncelikle ailemizde ve diğer insanlara yönelik ilişkilerimizde gözetmemiz gerekmektedir. Bakara 2/109, Nûr 24/22 ve Teğâbun 64/14’te bağışlamayla ilgili olarak öncelikle insanların bunu dünya hayatında insanlara yönelik olarak gerçekleştirmeleri istenmekte, hem yorumunu yapmakta olduğumuz âyette, hem de Teğâbun 64/14’te bu fedakarlık yapılırsa Yüce Allah’ın da bağışlayıcı ve merhamet edici olduğu beyan edilerek bağışlamaya yönelik çok önemli bir teşvik ortaya konulmuş olmaktadır.

3. اَلَا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللّٰهُ لَكُمْ وَاللّٰهُ غَفُورٌ رَح۪يمٌ “Dikkat edin! Allah’ın sizi bağışlamasını sevmez misiniz? Allah ğafûr’dur (çok bağışlayandır); rahîm’dir (çok merhamet edendir)” Yüce Allah mağdur ve gariban insanlara yardımcı olmanın önemini beyan etmek üzere affetmeyi ve tevbe edenleri hoş görmeyi emretmekte, ardından böyle bir davranışı Yüce Allah’ın da muhataplarını bağışlamasıyla ilişkilendireceğini haber vermektedir. Allah’ın bağışlamasını isteyenler öncelikle başkalarını bağışlamayı başarmalıdırlar.

a) Yüce Allah’ın merhametiyle ilgili olarak şu âyetleri hatırlatmakta yarar vardır:

“Allah insanlara çok şefkatlidir; çok merha­metlidir”,(16)

“Rabbiniz merhameti kendisine yazmıştır”,(17)

“Rahmetim her şeyi kuşatmıştır”,(18)

“Biz seni ancak ve an­cak âlemlere rahmetimiz gereği gönderdik”,(19)

“O (Allah), karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için size salât (yardım) ediyor, melekleri de. (Allah), müminlere çok merhametlidir.”(20)

Yüce Allah, bu ve benzer âyetlerde kendisini hem merhametin kaynağı, hem de merhamet eden kudret olarak tanıtmaktadır. Dolayısıyla Rahmân ve Rahîm sıfatları, Yüce Allah’ın merha­metinin iki yönünü oluşturmaktadır.

b) Affetmenin önemiyle ilgili olarak Rasûlüllah (as)’a nispet edilen pek çok sözü hadis kitaplarında rivayet edilmektedir. Teberruken bir kaç tanesini hatırlatmakla yetinelim:

“Affetmeyen affedilmez”,(21)

“Allah merhamet etmeyene merhamet etmez”,(22)

“Yerdekilere merhamet edin ki gökteki (yücelerdeki Allah da) size merhamet etsin”,(23)

“Allah kullarından merhametli olanlara merhamet eder.”(24)

Bu ve bezer rivayetlerde dikkat çekilen noktalar hep bu şekilde bağışlamaya bağlanmaktadır.

Eğer böyle bir duyarlılık gösterilirse, yani Yüce Allah’ın kendilerine verdiği çeşitli imkânları gariban ve mağdurlarla paylaşırlarsa, dahası insanların yapıp ettiği birtakım hataları bağışlayıp ayıplarını örterlerse Yüce Allah da bu şekilde davrananlara karşı غَفُور ğafûr “çok bağışlayan” ve رَح۪يم rahîm “çok merhamet eden” olduğunu özellikle hatırlatmaktadır. Bağışlayanın bağışlanacağı müjdesi ile bu grup âyette verilmek istenen mesaj açıkça ortaya konulmuştur diyebiliriz.

ııı. İftiranın Sonuçları

اِنَّ الَّذ۪ينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ “Namuslu, kötülüklerden habersiz mümin kadınlara zina iftirasında bulunanlar, dünya ve ahirette lanetlenmişlerdir. Onlar için büyük bir azap vardır.”

Âyettekiاِنَّ الَّذ۪ينَ يَرْمُونَ innellezîne ifadesi “(zina) iftirası atanlar, zina iftirasında bulunanlar”; الْمُحْصَنَاتِ el-muhsanâti kelimesi “namuslu kadınlara”; الْغَافِلَات el-ğâfilâti kelimesi “habersiz kadınlara”; الْمُؤْمِنَات el-mü’minâti sözcüğü “mümin kadınlara”; لُعِنُوا lu‘ınû edilgen fiili “lanete uğratıldılar, uğratılırlar, lanete uğratılmış olacaklardır”; فِي الدُّنْيَا fi’d-dünyâ ifadesi “hem dünyada”; وَالْاٰخِرَةِ ve’l-âhırati kekimesi “hem de âhirette”;وَلَهُمْ ve lehum ifadesi “onlar için vardır, olacaktır”; عَذَابٌ عَظ۪يمٌ ‘azâbun ‘azîmun tamlaması ise “büyük bir azap” demektir.

Burada iffetli, masum, hiçbir şeyden habersiz mümince yaşayan kadınlara zina iftirasında bulunanlara dünyada da mahşerde de lanet edilmiş olacağı ve kendileri için büyük bir azabın söz konusu edileceği gündeme getirilmektedir.

1.اِنَّ الَّذ۪ينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْاٰخِرَةِ “Namuslu, kötülüklerden habersiz mümin kadınlara zina iftirasında bulunanlar, dünya ve ahirette lanetlenmişlerdir.” Yüce Allah Nûr sûresinin daha önce yorumladığımız 4-9. âyetlerinde ele aldığı konuya tekrar değinmekte ve başta Hz. Ayşe vâlidemizin maruz kaldığı iftira olayı olmak üzere, kendilerine zina iftirasında bulunulan bütün iffetli, hiçbir şeyden haberi olmayan mümin kadınlara atılan iftiralara ve korkunç sonuçlarına dikkat çekmektedir.(25)

Âyette öncekilerden farklı olarak iffetli kadınlar demek olan الْمُحْصَنَات el-muhsanât kelimesini nitelemek üzere iki sıfata daha yer verilmekte ve söz konusu iffetli kadınların hem الْغَافِلَات el-ğâfilât yani “hiçbir şeyden haberdar olmadıkları” veya “dikkatsiz davrandıkları”, hem de الْمُؤْمِنَات el-mü’minât yani Allah’a inanıp güvenen mümin kimlikleri dile getirilmektedir.

İşte nüzul sebebi rivayetinde de belirtildiği üzere, kendisine iftira atılan Hz. Ayşe de Medine’ye döndükten bir süre sonrasına kadar kendisi hakkında nelerin söylediğinden habersiz bir şekilde, masum ve mümin bir eda ile hayatına devam ediyordu.

İster Hz. Ayşe özelinden gidilsin, isterse âyetteki çoğul kelimelerden hareket edilsin, burada verilmek istenen mesaj son derece açıktır. Böylesi hiçbir şeyden haberdar olmayan mümin kadınlara iftira atanlara -eğer yaptıklarından tevbe etmezlerse- Yüce Allah tarafından hem dünyada hem de mahşerde lanet edileceği beyan edilmektedir. Bunların elebaşısı durumundaki kişi münafık olduğu için en azından onun ve onun gibilerin tevbe etmeyeceği, dolayısıyla dünyada ve mahşerde lanet içerisinde kalacakları ifade edilmiş demektir.

Lanetin dünyevi boyutu 80 celdelik sopa ile teşhir cezası, mahşerdeki lanet ise ebedi olarak azapta kalmak şeklinde cereyan edecektir. Zina iftirası bir anlamda toplumda fuhşun yani iftiranın yaygınlaşmasını istemek manasını da içereceği için, burada verilmek istenen mesaj ile daha önce yorumladığımız Nûr 24/19. âyetin mesajı hemen hemen aynı noktada buluşmaktadır diyebiliriz. Hz. Ayşe’nin Hassân b. Sâbit’in gözünün kör olmasını dünyevi lanete yorumlaması da bu âyetin mesajıyla birebir uyumludur.(26)

“Lanet” kavramıyla ilgili olarak sûrenin yedinci âyetinde ve daha önce de Bakara 2/159 ve A‘râf 7/44’te bilgi verdiğimiz için burada benzer şeyleri tekrarlamak istememekteyiz.

2. وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌ “Onlar için büyük bir azap vardır.” Yüce Allah böyleleri için dünyada da mahşerde de lanetin söz konusu olduğunu beyan etmekte, âyetin sonunda ise mahşerdeki lanetin büyük bir azap olacağını haber vermektedir. Eğer yaptıklarından tevbe etmezlerse dünyada kendilerine uygulanacak olan 80 celdelik sopanın ardından, mahşerde ise korkunç bir azabın bunları beklediği ifade edilmiş olmaktadır.

Benzer bir tehdidin daha önce yorumladığımız Nûr 24/19’da bu türden çirkinlikleri müminler arasında yaygılaştırmak isteyenler için söz konusu edildiğini ifade etmiştik. Böylece iki suçun da benzer şekilde hem dünyada hem de mahşerde lanete ve azaba neden olacağına dair bilgiler verilmiş olmaktadır.

b) Mahşerdeki Şahitlik ve Karşılıklar

Yüce Allah, sûrenin 24-26. âyetlerinde mahşerde insanların dilleri, elleri ve ayaklarının dünyada yapmış olduklarıyla ilgili olarak aleyhlerinde şahitlik edeceklerini, o gün Allah’ın onlara gerçek karşılıklarını tastamam vereceğini, Allah’ın sadece ve sadece apaçık gerçek olduğunu bilip anlayacaklarını haber vermektedir.

Ardından, sosyal hayatın parçası olan aile kurumu hakkında şu evrensel bilgi sunulmaktadır: “Kötü kadınlar kötü erkeklere, kötü erkekler ise kötü kadınlara; temiz kadınlar temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadınlara yaraşır. Bu (sonuncular, iftiracıların) söylediklerinden uzaktırlar. Onlar için bağışlanma ve değerli bir rızık vardır.”

ı. Organların Şahitliği

يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ اَلْسِنَتُهُمْ وَاَيْد۪يهِمْ وَاَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ “O gün, dilleri, elleri ve ayakları, yapmış olduklarıyla ilgili olarak aleyhlerinde şahitlik edecektir.”

Âyetteki يَوْمَ yevme kelimesi “o gün”; تَشْهَدُ teşhedü fiili “şahitlik edecek, şahitlikte bulunacak”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlar aleyhinde”; اَلْسِنَتُهُمْ elsinetuhum ifadesi “onların dilleri”;وَاَيْد۪يهِمْ ve eydîhim ifadesi “ve onların elleri”; وَاَرْجُلُهُمْ ve arcüluhum ifadesi “ve onların ayakları”; بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ bimâ kânû ya‘melûne ifadesi ise “yapmış olduklarıyla, yaptıklarıyla ilgili olarak” demektir.

Burada insanların mahşerdeki yargılamada inkâra kalkışacakları hususlarda çeşitli organlarının konuşturulup aleyhlerinde şahitlikte bulunacaklarıyla ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah bu gibi iftiracılar başta olmak üzere, suçunu veya günahını mahşerdeki duruşmada inkâra kalkışanlarla ilgili son derece önemli bir noktaya temas etmekte ve iradelerinin kontrolündeki dillerinin o gün hakikati söyleyen bir yapıya dönüştürüleceği, dolayısıyla hem dillerinin, hem ellerinin, hem de ayaklarının dünyada yapıp ettikleriyle ilgili olarak aleyhte şahitlikte bulunacağını haber vermektedir.

2. Mahşerdeki sorgulama ve yargılama esnasında kişilerin organlarının kendileri aleyhinde şahitlikte bulunacaklarıyla ilgili olarak bazı âyetleri mutlak surette hatırda tutmak gerekmektedir.

a) Fussılet 41/20-22’de şöyle buyrulmaktadır: “Nihâyet oraya geldikleri zaman kulak(lar)ı, gözleri ve derileri, işledikleri şeylerle ilgili olarak onların aleyhine şahitlik edecektir. (Kişiler) derilerine ‘niçin aleyhimize şahitlik ettiniz?’ diyecekler; onlar da şu cevabı vereceklerdir: Her şeyi konuşturan Allah, bizi de konuşturmuştur. İlk defa sizi o yaratmıştır. Yine O’na döndürülüyorsunuz. Siz kulaklarınızın, gözlerinizin ve derilerinizin aleyhinize şahitlik etmesinden sakınmıyordunuz. Ancak (üstelik) yaptıklarınızdan çoğunu Allah’ın bilmeyeceğini sanıyordunuz.”

Yüce Allah kendisinin düşmanı olduklarını ilan ettiği inkârcı, azgın ve sapkın kişilerin mahşerdeki duruşmaya geldiklerinde kendi vücut organlarının onlar aleyhinde şahitlikte bulunacağını haber vermektedir. Bu bağlamda kulakların, gözlerin ve derilen kişilerin dünyada yapıp ettikleri her ne varsa onlarla ilgili olarak aleyhte şahitlik edeceği bildirilmektedir.

Mahşerde yaşanacak olan yedi aşamanın içerisinde yer alan “değerlendirilme”de esas olanlardan birisi de “şahitlik” kurumudur.(27) İnsanlar bu hayatta her ne yapmışlarsa o yapılanlar kendileriyle ilgili şahitlik edeceklerdir. Bu şahitlik hem lehte hem de aleyhte cereyan edecektir. Burada sözü edilen şahitliğin aleyhte olduğu anlaşılmaktadır; çünkü sahipleri bu organlarına neden böyle söylediklerini soracakları da beyan edilmektedir.

b) Konuyla ilgili olarak Yâsîn 36/65’te şöyle buyrulmaktadır: “Bugün cehennemliklerin ağızlarını mühürleyeceğiz; kazandıklarına dair bize elleri konuşacak ve ayakları da şahitlik edecektir.” Bu âyette Yüce Allah inkârcıların mahşer sorgulamasındaki hallerinden bir kısmını ifade etmekte ve “suçunu inkâra yeltenecek” kişilerin bu girişimini ortadan kaldıracağını beyan etmektedir.

c) Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette üç organın şahitliğinden söz edilmektedir. Buna karşılık olarak İsrâ’ 17/36’da beyan edildiği üzere, “bilinmeyen bir şeyin arkasına bilirmiş gibi düşülmemesi” emredilmekte, ardından “kulakların, gözlerin ve gönüllerin de sorgulanacağı” ifade edilmektedir. İşte bu âyetler, ağızların inkâra kalkışacağı suçları diğer organların itiraf edeceğini, yapılanlara organların şahitlik edeceğini göstermektedir.

Ayrıca Nûr 24/24’te yer alan “dillerinin, ellerinin ve ayaklarının yaptıkları hakkında aleyhinde şahitlik edecek” oluşu bağlamında zikredilen “dillerin konuşması” ifadesi ile Yâsîn 36/65’teki “ağızlarını mühürleyeceğiz” ifadesi arasında herhangi bir anlam zıtlığı söz konusu değildir. Çünkü Nûr 24/24’te suçlu kişilerin kendileriyle ilgili bilgileri “dilleri”yle de verecekleri beyan edilirken, Yâsîn 36/65’te bu tip insanlar içinden mazeret üretmeye çalışanlara bu imkânın verilmeyeceği, inkâra yeltenmelerinin önünün kesileceği ortaya konulmaktadır.

Belli ki Yüce Allah mahşerde herkesin kendi kendisine yeteceğini ve kötü insanların büyük bir mahcubiyet yaşayacaklarını beyan etmektedir. Bu bağlamda Nisâ’ 4/42, İsrâ’ 17/14, Kıyâmet 75/14 gibi âyetler özellikle hatırlanmalıdır.

3. O gün her şey ortaya serilecek, özellikle insanlar için gökler ve yeryüzü, her şey şahit kılınacaktır. Zira insanlar bu âleme sahip olmaya değil, şahit olmaya geldiklerini unutmamalıdırlar. Kur’ân’da kendilerine yemin edilen her ne varsa hepsi insanların şahitleri olacaktır.

Burûc 85/3’te “şahide ve kendisine şahit tutulana yemin olsun” ifadesinde verilmek istenen mesaj da budur. Ayrıca Meryem 19/37’de de “büyük günün şahitliği”nden söz edilirken de mahşerin şahitliğine dikkat çekilmektedir. Şahitlerin getirilmesi veya şahitlikle ilgili olarak En‘âm 6/130, Hûd 11/103, Zümer 39/69, Mü’min 40/51, Kâf 50/21 ve Burûc 85/3’te verilen bilgiler konuyu özetlemektedir.

4. Mahşerde organların şahitliği noktasında Hz. Peygamber’den nakledilen bir hadisi aktarmak istiyoruz:

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَضَحِكَ فَقَالَ « هَلْ تَدْرُونَ مِمَّ أَضْحَكُ »قَالَ قُلْنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ . قَالَ « مِنْ مُخَاطَبَةِ الْعَبْدِ رَبَّهُ يَقُولُ يَا رَبِّ أَلَمْ تُجِرْنِى مِنَ الظُّلْمِ قَالَ يَقُولُ بَلَى . قَالَ فَيَقُولُ فَإِنِّى لاَ أُجِيزُ عَلَى نَفْسِى إِلاَّ شَاهِدًا مِنِّى قَالَ فَيَقُولُ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ شَهِيدًا وَبِالْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ شُهُودًا قَالَ فَيُخْتَمُ عَلَى فِيهِ فَيُقَالُ لأَرْكَانِهِ انْطِقِى . قَالَ فَتَنْطِقُ بِأَعْمَالِهِ قَالَ ثُمَّ يُخَلَّى بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْكَلاَمِ قَالَ فَيَقُولُ بُعْدًا لَكُنَّ وَسُحْقًا . فَعَنْكُنَّ كُنْتُ أُنَاضِلُ Enes b. Mâlik’ten şöyle rivayet edilmiştir: “Rasûlüllah (as)’ın yanında idik. Güldü ve ‘Niye gülüyorum, biliyor musunuz?’ dedi. Biz, ‘Allah ve Rasûlü daha iyi bilir’ cevabını verdik. Bunun üzerine şöyle buyurdu: ‘Kulun Rabbiyle konuşmasına gülüyorum. Kul, ‘Yâ Rabbi! Sen beni zulümden korumadın mı?’ diyecek. Yüce Allah da, ‘Evet, korudum’ buyuracak. Kul, ‘Ama ben kendime benim tarafımdan bir şâhid getirilmesinden başka bir şeye razı değilim’ diyecek. Yüce Allah da, ‘Bugün sana tek şâhid olarak nefsin, çok şâhid olarak da kiramen kâtibîn melekleri kâfidir’ buyuracak ve ağzına mühür vurulacaktır. Daha sonra organlarına, ‘Konuş’ denilecek. Onlar da bu kişinin amellerini söyleyecektir. Sonra konuşmak hususunda serbest bırakılacak ve şahitlik yapan organlarına, ‘Sizler uzak olun, ırak olun! Ben ancak sizin için mücadele ediyordum’ diyecektir.”(28)

Bu rivayette aktarılanların bir kısmının kabulü son derece zor olsa da genelde konuyu ortaya koymak için içerdiği mesaj bakımından bilinmesinde ve aktarılmasında herhangi bir zarar olmadığı düşüncesindeyiz. Bu türden rivayetler eğer sahih iseler Hz. Peygamber’e isnatları noktasında da sorun yoksa kabul edilirler; ancak bilinmelidir ki her bir rivayetin gerçekliği ve geçerliliği Kur’ân’a aykırı olmaması şartına bağlıdır. Eğer bir rivayet Kur’ân’a aykırı ise onu Hz. Peygamber’in demediği ifade edilmeli, aktarımında sorunlar yaşandığı unutulmamalıdır.

ıı. Mahşerde Haksızlık Olmaması

يَوْمَئِذٍ يُوَفّ۪يهِمُ اللّٰهُ د۪ينَهُمُ الْحَقَّ وَيَعْلَمُونَ اَنَّ اللّٰهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُب۪ينُ “O gün, Allah onlara gerçek karşılıklarını tastamam verecektir ve Allah’ın sadece apaçık gerçek olduğunu bilip anlayacaklardır.”

Âyetteki يَوْمَئِذٍ yevmeizin kelimesi “o gün”; يُوَفّ۪يهِمُ yüveffîhim ifadesi “onlara tam karşılık verecektir”; اللّٰهُ allahu kelimesi “Allah”; د۪ينَهُمُ dînehum tamlaması “onların tam karşılıklarını”; الْحَقَّ el-hakka kelimesi “tam, gerçek, hakiki”; وَيَعْلَمُونَ ve ya‘lemûne fiili “ve bileceklerdir, bilirler”; اَنَّ اللّٰهَ هُوَ ennellâhe huve ifadesi “muhakkak ki Allah’tır, sadece O’dur”; الْحَقُّ الْمُب۪ينُ el-hakku’l-mübînu tamlaması ise “apaçık gerçek (olduğunu)” demektir.

Burada mahşerde inkârcılara hak ettiklerinin karşılığının tastamam verileceği ve Yüce Allah’ın gerçeğin ta kendisi olduğunu anlayacakları gündeme getirilmektedir.

1.يَوْمَئِذٍ يُوَفّ۪يهِمُ اللّٰهُ د۪ينَهُمُ الْحَقَّ “O gün, Allah onlara gerçek karşılıklarını tastamam verecektir.” Yüce Allah mahşerdeki yargılamada kişilerin organlarının kendi aleyhlerinde şahitlik edeceğini haber verdikten sonra, yargılama bitince herkese hak ettiğinin tam karşılığını vereceğini bildirmekte ve inkârcıların Allah’ın apaçık bir gerçeklik olduğunu anlayacaklarını beyan etmektedir.

Âyette geçen د۪ينَهُمُ الْحَقَّ dînehumu’l-hakka ifadesi “hak ettikleri dinleri, karşılıkları”, يُوَفّ۪ي yüveffî fiili ise “tastamam vermek” manasına geldiği için, mahşerde bu kişilere herhangi bir şekilde haksızlık edilmeyeceği, hak ettikleri karşılığın tastamam verileceği bildirilmiş olmaktadır. Burada yer alan د۪ين dîn kelimesi “borç” veya “karşılık” manasına gelmesi nedeniyle, söz konusu kelime bilinen manada “din” demek değil, kişilerin dünya hayatındaki suç ve günahlarının mahşerdeki “karşılığı” manasını vermektedir.

2. وَيَعْلَمُونَ اَنَّ اللّٰهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُب۪ينُ “Allah’ın sadece apaçık gerçek olduğunu bilip anlayacaklardır.” Yüce Allah, kudretini, mahşeri, oradaki dirilticiliğini, insanları yargılayacağını, cennete veya cehenneme göndereceğini vs. konularda verdiği bilgileri inkâr edenlerin mahşerde artık herhangi bir şeyi inkâr edemeyeceklerini anlayacaklarını haber vermektedir.

Kur’ân’da Yüce Allah’ın isim ve sıfatlarından birisinin الْحَق el-hakk olduğunu gösteren âyetlerin var olduğu bilinmelidir.(29) Bu çerçevede sadece ve sadece Yüce Allah’ın الْحَقُّ الْمُب۪ينُ el-hakku’l-mübînu oluşunu anlayacaklarından söz edilmektedir ki bu tamlama Allah’ın her şeyi yerli yerince yapan kudret manasında “mutlak âdil oluşu”, “hakkı ve hakikati apaçık bir şekilde ortaya çıkarıcılığı”, “nihai gerçekliğin sadece Allah oluşu”, “apaçık Hak oluşu” gibi anlamlar içermektedir.

İnkârcılar inkâr ettikleri mahşerle karşılaşınca artık Yüce Allah’ın zatının da buyruklarının da vaatlerinin de vaîdlerinin de nihayetinde O’nun ortaya koyduğu her bir şeyin gerçeğin ta kendisi olduğunu anlayacakları bildirilmekte, zımnen bu durumun onlarda herhangi bir şeyi değiştirmeyeceği, bu bilginin kendilerine herhangi bir yararının bulunmayacağı özellikle tembihlenmiş olmaktadır.

ııı. Kötülerin ve İyilerin Hak Ettikleri

اَلْخَب۪يثَاتُ لِلْخَب۪يث۪ينَ وَالْخَب۪يثُونَ لِلْخَب۪يثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّب۪ينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ اُو۬لٰٓئِكَ مُبَرَّؤُ۫نَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَر۪يمٌ “Pis kadınlar pis erkeklere, pis erkekler de pis kadınlara (layık)tır; temiz kadınlar temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadınlara (layık)tır. Bu (temiz olanlar, iftiracıların) söylediklerinden uzaktır. Onlar için bağışlanma ve değerli bir rızık vardır.”

Âyetteki اَلْخَب۪يثَات el-habîsâtü kelimesi “kötü kadınlar”; لِلْخَب۪يث۪ينَ li’l-habîsîne sözcükleri “kötü erkekler için(dir)”; وَالْخَب۪يثُونَ ve’l-habisûne kelimesi “ve kötü erkekler de”; لِلْخَب۪يثَاتِ li’l-habîsâti ifadesi “kötü kadınlar için(dir)”; وَالطَّيِّبَاتُ ve’t-tayyibâtü kelimesi “ve temiz kadınlar”; لِلطَّيِّب۪ين li’t-tayyibîne sözcüğü “temiz erkekler için(dir)”; وَالطَّيِّبُونَ ve’t-tayyibûne kelimesi “ve temiz erkekler de”; لِلطَّيِّبَاتِ li’t-tayyibâti ifadesi “temiz ekadınkar için(dir); اُو۬لٰٓئِكَ ülâike kelimesi “işte onlar”; مُبَرَّؤُ۫ن müberraûne kelimesi “uzaktırlar”; مِمَّا يَقُولُونَ mimmâ yekûlûne ifadesi “onların dediklerinden”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için vardır, olacaktır”; مَغْفِرَة mağfiratün sözcüğü “bir bağışlanma”; وَرِزْقٌ كَر۪يمٌ ve rızkun kerîm tamlaması ise “ve değerli bir rızık” demektir.

Burada kötülerin kötülere, iyilerin de iyilere layık olduğu, iyilerin diğerleri tarafından ileri sürülen iftiralardan uzak olduğu ve kendileri için çeşitli ödüllerin söz konusu edileceği gündeme getirilmektedir.

1. اَلْخَب۪يثَاتُ لِلْخَب۪يث۪ينَ وَالْخَب۪يثُونَ لِلْخَب۪يثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّب۪ينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ “Pis kadınlar pis erkeklere, pis erkekler de pis kadınlara (layık)tır; temiz kadınlar temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadınlara (layık)tır.” Yüce Allah Nûh sûresinin dördüncü âyetinden itibaren ele aldığı, 11. âyetinden itibaren de Hz. Ayşe’ye atılan iftira ile ilgili detaylı bilgileri ve hükümleri ortaya koyduktan sonra, konuyu son derece veciz bir beyanla toparlamaktadır.

Yüce Allah bu âyette esasında sûrenin üçüncü âyetinde dile getirdiği zinakârların birbirleriyle evlenebilecekleri veya böyle bir ilişkiden hoşlanacakları beyanıyla ilişkili bir açılım yapmaktadır diyebiliriz. Bu doğrultuda zinakar birilerinin aslında habîs yani “kötü” bir iş yaptıkları için kendilerinin de اَلْخَب۪يثَات el-habîsâtü ve الْخَب۪يثُونَ el-habîsûne kelimeleriyle anılacağı ortaya konulmakta, zinakarların kendileri gibi zinakarlara layık olduğu beyan edilmektedir. Ayrıca Nûr sûresinin üçüncü âyetinde de belirtildiği gibi, bu gibilerin sadece ve sadece onlarla evlenebilecekleri, çünkü başka bir davranışın müminlere haram kılındığı ifade edilmektedir.

Bunun tersine olmak üzere, temiz ve erdemli bir hayat yaşayanlara tayyib sıfatının uygun görüldüğü, bunlara da الطَّيِّبَات et-tayyibâtü ve الطَّيِّبُون et-tayyibûne sıfatlarının münasip olduğu, dolayısıyla bunların da birbirlerine layık oldukları, temiz erkeklerin temiz kadınlara, temiz kadınların da kendileri gibi temiz erkeklere uygun olduğu bildirilmiş olmaktadır.

Konu kötü eylemler ve bunları ortaya koyanlarla da ilişkilendirilebilir. Buna göre, çirkin söz ve davranışların ahlaksız kişilere, ahlaksız kişilerin de çirkin söz ve davranışlara yaraşacağı, ayrıca güzel söz ve davranışların ahlaklı kişilere, ahlaklı kişilerin de güzel söz ve davranışlara yaraşacağı bildirilmiş olmakta,(30) böylece hem zina fiilinin hem de zina iftirasında bulunmanın kötü insanlara ait olduğu ifade edilmiş olmaktadır.

2. اُو۬لٰٓئِكَ مُبَرَّؤُ۫نَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَر۪يمٌ “Bu (temiz olanlar, iftiracıların) söylediklerinden uzaktır. Onlar için bağışlanma ve değerli bir rızık vardır.” Yüce Allah temiz kadınların temiz erkeklere, temiz erkeklerin de temiz kadınlara layık olduğunu beyan ettikten sonra, bu şekilde nitelendirilen insanların yani başta Hz. Ayşe olmak üzere Hz. Peygamber’in ailesinin, zina iftirasına maruz bırakılan Safvân adlı sahâbînin, Medine toplumundaki az sayıda müfterinin iftirasından uzak olduğunu beyan etmektedir.

Dahası, onların ve onlar gibi iftiraya maruz bırakılan ne kadar masum varsa hepsinin söz konusu ahlaksızlıklarla herhangi bir ilişkisinin bulunmadığını ifade etmekte, onların tertemiz olduğunu kendilerine ve çevrelerindekilere, hatta bu pasajı okuyan kim varsa hepsine iletmiş olmaktadır.

Hem Hz. Ayşe hem de Safvân adlı sahâbi daha önce yorumladığımız Nûr 24/11. âyette de belirtildiği gibi, bu olayın kendilerinin şerrine değil, hayrına olduğunu görerek çok büyük bir mutluluk yaşamışlardı. Çünkü bir insanın bizzat Yüce Allah tarafından aklanması onun yaşayabileceği en büyük mutluluktur, ulaşabileceği en büyük bahtiyarlıktır. Bu nedenle, kendileri için işlemiş oldukları başka günahlarıyla ilgili olarak bağışlanma vaadedildiği gibi, mahşerde değerli bir rızkın da onlara verileceği, yani cennetle ödüllendirilecekleri müjdelenmektedir.

Âyetin ve konunun bu son cümlesi benzer şekillerde iftiraya maruz bırakılanların da dünyada çektikleri korkunç sıkıntı ve ıstırabın karşılığı olarak mahşerde bağışlanabilecekleri ve kendileri için değerli bir rızık anlamında ödüllerle buluşturulacakları müjdelenmiş olmaktadır.

Ayetin sonunda yer almakta olan رِزْقٌ كَر۪يمٌ rızkun kerîmun tamlaması Kur’ân’da çeşitli âyetlerde(31) geçmekte ve mahşerdeki bütün ödüller, özellikle de cennette verilecek ödüller için kullanılmaktadır. Hak edenlerden olmamızı Yüce Allah’tan en kalbi duamız olarak niyaz ediyoruz.

c) Mesken Dokunulmazlığı

Yüce Allah, sûrenin 27-29. âyetlerinde müminlere hitap etmekte, geldiklerini farkettirip ev halkına selâm verinceye, sonunda selamları alınıncaya kadar kendi evlerinden başka evlere girmemeleri gerektiğini, bu davranış biçiminin kendileri için daha hayırlı olacağını bildirmektedir.

Ardından, orada hiçbir kimse bulamadıklarında izin verilinceye kadar oraya girilmemesi, “Geri dönün!” denilirse hemen dönmeleri, çünkü bunun onlar için daha nezih, daha uygun olacağı, buna karşılık, içinde kendilerine ait eşya veya ihtiyaçları bulunan, içinde oturulmayan evlere izinsiz girmelerinde ise herhangi bir günah ve sorumluluk bulunmadığı da haber verilmektedir.

ı. Evlere İzinsiz Girilmemesi

يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتّٰى تَسْتَاْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلٰىٓ اَهْلِهَا ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ “Ey iman edenler! (Geldiğinizi) fark ettirip ev halkına selam verinceye (onlar selamınızı alıncaya) kadar kendi evinizden başka evlere girmeyin! Bu (davranış), sizin için hayırlı olandır; umulur ki (gerçeği) hatırlarsınız.”

Âyetteki يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا yâ eyyuhellezîne âmenû hitabı “ey iman edenler”; لَا تَدْخُلُوا lâ tedhulû emri “girmeyin”;بُيُوتًا buyûten kelimesi “(şu) evlere”; غَيْرَ بُيُوتِكُمْ ğayra buyûtiküm ifadesi “sizin evlerinizin dışında”; حَتّٰى تَسْتَاْنِسُوا hattâ teste’nisû ifadesi “izin isteyinceye kadar”; وَتُسَلِّمُوا ve tüsellimû ifadesi “ve selam verinceye, selamınız alınıncaya kadar”; عَلٰىٓ اَهْلِهَا ‘alâ ehlihâ ifadesi “oranın ehline, ev sahiplerine”; ذٰلِكُمْ zâliküm kelimesi “işte bu”; خَيْرٌ hayrun kelimesi “hayırlı olandır”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”;لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ le‘alleküm tezekkerûne ifadesi ise “(gerçeği) hatırlayasınız diye” demektir.

Burada toplumsal hayatın en önemli unsurlarından birisi olan “başkalarının evine girerken nasıl davranılması gerektiği” gündeme getirilmektedir.

1. يَآ اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتّٰى تَسْتَاْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلٰىٓ اَهْلِهَا “Ey iman edenler! (Geldiğinizi) fark ettirip ev halkına selam verinceye (onlar selamınızı alıncaya) kadar kendi evinizden başka evlere girmeyin!” Yüce Allah toplumsal hayatın düzeniyle ilgili olarak zina ve iftira konusunu detaylı bir şekilde beyan ettikten sonra, aynı şekilde sosyal hayatın en önemli konularından birisine değinmektedir. Bu çerçevede kişiler kendilerine ait olmayan evlere girmek istediklerinde aile mahremiyetine sadakat göstermek maksadıyla önce izin istemeli, sonra da söz konusu evin sahiplerine, ev halkına selam vermelidir.

Bu konuyla ilişkili olabilecek bir beyan Hz. Peygamber’in evlerine izinsiz girilmemesi gerektiği noktasında Ahzâb 33/53’te şöyle zikredilmektedir: “Ey iman edenler! Siz (yemeğin hazırlanma) zamanını gözetlemeksizin, bir yemek için size izin verilmedikçe (yemeğe davet edilmedikçe), Nebî’nin evlerine girmeyin.”

a) Yüce Allah sûrenin bu bölümünde yer verdiği bu meselenin belli ki cahiliye zamanında farklı ve can sıkıcı boyutlarının giderilmesini arzu etmektedir. Anlaşılıyor ki, İslam öncesi Arap toplumunda başkalarına ait evlere girerken herhangi bir şekilde izin isteme durumu olmuyordu. Hatta Ensâr’dan bir kadının Nebî (as)’a gelip “Yâ Rasûlallah, ben evimde öyle bir halde bulunurum ki o halimle beni hiç kimsenin görmesini istemem; fakat ailemden (çevremden) bir kimsenin üzerime gelip giriverdiği de eksik olmaz” dediği ve bu âyetlerin de bunun üzerine indirildiği rivayet edilmektedir.(32)

b) Âyette geçen تَسْتَاْنِسُوا teste’nisû fiili “isti’nâs etmek” yani “izin istemek”, “haber vermek”, “farkettirmek”, “ünsiyet sağlamak”, “kaba saba değil de nezaket içerisinde izin istemek”(33) gibi anlamlar içermektedir. İbn Abbâs’ın bu kelimeyi teste’zinû şeklinde “izin istemek” manasına gelecek şekilde okuduğu rivayet edilmektedir.(34) “Selâm vermek” ise bilinen haliyle uygulanmalıdır.

Rivayetlere göre, birisi Nebî (as)’dan izin isteyip “gireyim mi?” demiş, Hz. Peygamber de Ravzâ isimli bir hanıma “Kalk da şuna öğret, izin isteme işini güzel yapmıyor; ona söyle ki es-selâmu ‘aleyküm, girebilir miyim?” desin diye tembihte bulundu. Adam da bu söyleneni işitince aynısını söylemiş ve Nebî (as) da kendisine izin vermiştir.(35)

c) İnsanlar kendi evlerinde istedikleri gibi davranma hürriyetine sahip oldukları için, başkalarına ait bir eve girerken mutlak sûrette izin istemek durumundadırlar. Hz. Peygamber’in evine girmeyle ilgili olarak Ahzâb 33/53’te verilen bilgilerde “izin verilinceye kadar Nebî’nin evlerine girmeyin” hükmü de aynı doğrultuda kabul edilmelidir. Aksi takdirde, evin halkı tesettür gibi noktalarda hazırlıksız yakalanabilecekleri için uygunsuz durumlarla karşılaşılması, sonrasında zina veya iftira gibi durumlara kapı aralanması söz konusu olabilir.

Kur’ân bir konuda sorun çıktıktan sonra onu çözecek esaslar getirdiği gibi, herhangi bir konuda sorun çıkmadan ona dair tedbir almayı da uygulamaya sokmuştur. İşte bu cümleden olmak üzere, insanlar kendilerine ait olmayan evlere girmeden önce izin istemeli, eve henüz girmeden evin halkına selam vermelidirler.

d) Burada verilen “selam” hem kendilerinin geldiğini bildiren bir işlem olarak görülebilir; hem de ev halkının gelen kişiden emin yani güvende olduklarını kendilerine iletmek anlamını taşır. Eğer bu nezaket ve Kur’ân âdâbına riayet edilmezse ev sahipleri için kendilerini savunma ihtiyacı belirebilir; baskına uğradıkları hissine kapılabilir ve hoş olmayan birtakım durumlar kaçınılmaz bir hal alabilir.

Böylesi olumsuz bir görüntüye meydan vermemek için önce isti’nâs denen “izin istemek”, peşinden bir anlamda güvenlik garantisi manasına gelen “selam vermek” toplumsal hayatın daha düzgün ilerlemesinde önemli bir yer tutmaktadır.

e) Günümüzde bu amaçla veya güvenlik nedeniyle kullanılmakta olan dış kapılar, kapı zilleri, güvenlik görevlileri, kamera gibi uygulamalar Kur’ân’ın burada ortaya koymak istediği prensibi yerine getirmede önemli bir mahiyet arz etmektedir.

Esasında böyle imkanların olmadığı zamanlarda ve yerlerde başkalarının kapısına gelenlerin tesbih, tekbir, dua vs. içerikli kelamlara yer vermesi de isti’nâs kapsamında değerlendirilebilecek uygulamalardır. Geriye kalan selam verme kısmı da hayata geçirlirse sosyal hayatta çok önemli sorunların çıkmasına neden olabilecek bir problem, henüz çıkamadan önlem alınmış, tedbir uygulanmış olur.

Andolu’da, meselâ Elazığ Harput evlerinde olduğu gibi, eski dönemlerde kapılarda üç tür kapı vurma, kapı çalma mekanizması vardır. Buna göre, en üstte bulunup kalın ve iri sesli olan büyük uygulama gelenin erkek, daha aşağıda olup hafif sesli olan gelenin kadın, en altta ve en ince sesli olanın ise gelenin çocuk olduğunu göstermekteydi.

Böylece çok önemli bir duyarlılık ortaya konularak, daha sonra meydana gelebilecek birtakım problemler henüz belirmeden önlem alınmış oluyordu ki bu uygulamanın Kur’ân’ın yorumunu yapmakta olduğumuz âyetinin hayata yansıtılma biçimi olarak görülmesi gerekmektedir.

f) Kişiler kendi evlerine girerken de aynı nezaketi göstermelidirler; çünkü evde anneleri, kızları, kızkardeşleri gibi mahremleri olsa da onları da uygunsuz bir şekilde görme ihtimali nedeniyle kapıyı çalmak, içeri girmeden önce evdekilere selam vermek ve cevabını aldıktan sonra eve girmek en doğrusudur. Hatta insanlar kendi evlerinin içinde farklı odalara girerlerken de bu hassasiyeti göstermelidirler ki daha sonra yorumlayacağımız Nûr 24/58’de verilen bilgiler de bunun bir delilidir.

g) İzin isterken bağıra çağıra gürültü çıkarmamak, kapının önüne hemen dikilmemek ve izin isteme işlemini üç kez uygulamak da bir âdâb gereğidir diyebiliriz. Rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber “üç kez izin istendiği halde izin verilmezse geri dönülsün” buyurmuştur.(36)

Ayrıca Hz. Peygamber’in odalarının arkasından bağıra çağıra gürültülü bir şekilde ses çıkaranlar Hucürât 49/4’te kınanmaktadır. Önemli olan husus, sorun çıkmamasını sağlamaktır ki bu noktada Kur’ân’ın sosyal hayata dair bu güzel prensibine riayet edilmesinde hiç kimsenin hiçbir kaybı ve zararı olmadığı gibi pek çok faydası da söz konusudur.

h) Burada evlere girişle ilişkilendirilen “selâm”ın Müslümanın hayatında çok önemli bir yerinin bulunduğunu bu vesileyle hatırlatmak gerekmektedir. En‘âm 6/54 ve Yâsîn 36/58’de de açıkladığımız üzere, Yüce Allah dünyada peygamberlerine “selâm olsun” buyurduğu gibi,(37) cennetliklere de bu şekilde bir esenlik lütfetmiş olacaktır.

Bu arada ölüm meleklerinin müminlerin canını alırlarken kendilerine selam vermelerini,(38) cennete girerlerken müminlerin selam ile karşılanmalarını,(39) cennetteki konuşmalarının boş söz ve günaha sokan ifadelerden değil, selâm, yani “esenlik dileği” cümlelerinden oluşacağını belirtmekte yarar vardır.(40)

“Selam”la ilgili olarak Hz. Peygamber de kardeşine “selam verme”nin Müslümanların birbiri üzerindeki “davetine icabet”, “nasihat”, “hapşırdığında ona ‘Allah sana rahmet etsin’ demek”, “hastalandığında onu ziyaret” ve “öldüğünde cenazesine gitmek” ile birlikte “altı hakkı”ndan birisi olduğunu beyan etmekte,(41) kin ve öfkenin kalpten sökülmesi için de aralarında selamı yaymalarını Müslümanlara emretmiştir.(42) Dahası, kişinin tanıdığı veya tanımadığı herkese selam vermesiyle ilgili de Hz. Peygamber’e nispet edilen ifadeler söz konusudur.(43)

Evlere girmeden verilmesi gereken selamın hayatın her alanına yaygınlaştırılmasının da çok önemli olduğu bilinmelidir. Çünkü selam bir duadır, esenlik dileğidir, barış ilanı ve itirafıdır, paroladır, bir güvenlik beyanıdır, karşıdakine zarar vermeme garantisi sunmaktır. Kaldı ki selâm, kardeşinin cenneti olabilmektir; kardeşini cennette hayal etmektir.

2. ذٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ “Bu (davranış), sizin için hayırlı olandır; umulur ki (gerçeği) hatırlarsınız.” Yüce Allah kişilerin kendilerine ait olmayan evlere izin isteyip selam verdikten sonra girmelerinin, hakikati kavramaları noktasında, âdâb-ı muâşeret konularında, konu komşunun hakkına riayet noktasında, problemlerin çıkmamasını temin maksadıyla önceden tedbirli davranma hassasiyetini ortaya koymada kendileri için elbette çok daha hayırlı ve doğru olacağını beyan etmektedir.

Bu ve benzer hükümlerden de anlaşıyor ki, Kur’ân insan hayatına dair önemli olan noktalarda hükümler ve prensipler getirmiş, hayatı akışına terk ederek değil de kuralları gözeterek yaşamanın erdemine dikkat çekmiş olmaktadır. Başkalarının evlerine girmek için getirilen bu harika uygulama sayesinde kişiler başkalarını gizlice dinlemediklerini, kapı arkasında nelerin konuşulduğunu merak etmediklerini, herkesin harim-i ismetine saygı duyduklarını ortaya koyarak toplumsal hayata dair çok önemli bir duyarlılık ortaya koymuş olacaklardır.

Özellikle selam vererek kardeşinin kendisinden emin olmasını sağlama nezaketi, karşıdakinin de selamı alarak aynı duyguyu vermesi toplum hayatının her halde en güzel hassasiyet noktaları arasında önemli bir yer tutmaktadır diyebiliriz.

ıı. Gerekiyorsa Geri Dönülmesi

فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا ف۪يهَآ اَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتّٰى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَاِنْ ق۪يلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ اَزْكٰى لَكُمْ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَل۪يمٌ “Orada hiçbir kimse bulamazsanız, size izin verilinceye kadar oraya girmeyin! Size ‘Geri dönün!’ denirse hemen dönün! (Çünkü) bu, sizin için daha uygundur. Allah yapmakta olduğunuz her şeyi bilendir.”

Âyetteki فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا fe in lem tecihû ifadesi “eğer bulamazsanız”; ف۪يهَآ fîhâ ifadesi “orada, size ait olmayan evlerde”; اَحَدًا ehaden ifadesi “herhangi birini”; فَلَا تَدْخُلُوهَا fe lâ tehdulûhâ emri “oraya girmeyin”; حَتّٰى يُؤْذَنَ hattâ yü’zene ifadesi “izin verilinceye kadar”; لَكُمْ leküm ifadesi “size için, size”; وَاِنْ ق۪يلَ ve in kîle ifadesi “eğer (şöyle) denirse”; لَكُمُ leküm ifadesi “sizin için, size”; ارْجِعُوا ırcı‘û emri “geri dönün”; فَارْجِعُوا farci‘û emri “siz de hemen geri dönün”; هُوَ huve zamiri “o, bu durum”; اَزْكٰى ezkâ kelimesi “daha hayırlıdır, daha uygundur”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”; وَاللّٰهُ vallâhu kelimesi “Allah”; بِمَا تَعْمَلُونَ bimâ ta‘melûne ifadesi “yapmakta olduğunuz her şeyi”; عَل۪يمٌ ‘alîmun kelimesi ise “bilen(dir)” demektir.

Burada başkalarına ait evlerde birileri yoksa izin verilmedikçe oralara girilmemesi, geri dönülmesi gerektiğiyle ilgili uyarılar gündeme getirilmektedir.

1.فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا ف۪يهَآ اَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتّٰى يُؤْذَنَ لَكُمْ “Orada hiçbir kimse bulamazsanız, size izin verilinceye kadar oraya girmeyin!” Yüce Allah başkalarına ait evlere izin istemeden ve selam vermeden girilmemesi gerektiğini beyan ettikten sonra, bu defa evlerde hiç kimse bulunamamışsa yetkili birisi tarafından kendisine izin verilmedikçe o evlere girilmemesi gerektiğini açıkça hükme bağlamaktadır.

İçinde kimsenin bulunmadığı evle ilgili olarak “Size izin verilinceye kadar” denmesinin amacı, o evlere girilmemesidir veya evde birilerinin olmadığı zamanlar için daha önce izin verilip verilmediğine itibar edilmesinin gerekliliği ya da yasal sahibinden, evle ilgilenen birisinden izin alınması gerektiği dile getiriliyor demektir.

2.وَاِنْ ق۪يلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ اَزْكٰى لَكُمْ “Size ‘Geri dönün!’ denirse hemen dönün! (Çünkü) bu, sizin için daha uygundur.” İçerde hiç kimse yoksa veya eve girmeleri için kendilerine izin verilmemiş de “geri dönün” denmişse, evlerin kapısında durup dikilmek de hoş olmadığından, hemen oradan ayrılmak gerekmektedir.

Daha önce de belirttiğimiz üzere, makul aralıklarla üç kez izin istenmesine rağmen izin verilmemişse, artık ısrar etmenin bir anlamı yoktur ve oradan ayrılmak gerekmektedir. Zaten işi uzatmamak anlamında فَارْجِعُوا farci‘û emrinin başındaki فَ fâ/fe harfi “takıbiye” manasına alınırsa zaman geçirmeden hemen geri dönülmesi isteniyor demektir.

Eğer kendilerine izin verilmemiş veya “geri dönün” denmişse hemen oradan ayırılıp gitmenin اَزْكٰى ezkâ yani bunlar için “çok daha nezih”, “çok daha uygun”, “çok daha temiz” bir davranış olacağı beyan edilmekte, kapının önünde durup dikilmenin veya dibinde oturup beklemenin doğru olamaycağı ifade edilmek istenmektedir. Bu kelime farklı içeriklerde Bakara 2/232, Kehf 18/19 ve Nûr 24/28, 30’da olmak üzere, Kur’ân’da toplam dört kez zikredilmektedir.

Yüce Allah’ın “bu, böylesi daha iyidir, güzeldir, doğrudur, uygundur, vs” dediği başka kullanım örnekleri de Kur’ân’da yer almaktadır ki Rabbimizin “bu daha uygundur” beyanı müslümanlar için emir mesabesindedir ve mutlaka o noktada ne dediyse o uygulanmalıdır. Bu bağlamda “alış-verişte şahitlik”,(44) “iddet sonrasından yapılacak evlilikler”,(45) “tek eşle yetinmek”,(46) “erkeklerin haramdan sakınma duyarlılığı”(47) ve “örtünme”(48) konularını hatırlatabiliriz.

İçerdekilerin izin vermemelerinin, kapıyı açmamalarının nedeni gelenden hoşlanmamaları olabilir; evin içinin uygun olmaması da söz konusu olabilir; dahası evdekilerin tesettür halleri uygunsuz olabilir. Veya bunların hiçbir olmadan kişi kendince başka bir nedene bağlı olarak kapıyı açmayabilir. İşte bu hallerde oradan ayrılmanın çok daha nezih ve uygun bir davranış olacağı beyan edilerek, âdâb-ı muâşeret denilen kurallardan birisinin de bu olduğu ortaya konulmuş olmaktadır. Yüce Allah’ın emirlerine ve yasaklarına riayet edenler hem nezih bir davranış ortaya koyacaklardır; hem de kendilerini hatalardan arındırmayı başaracaklardır.

3. وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَل۪يمٌ “Allah yapmakta olduğunuz her şeyi bilendir.” Yüce Allah toplumsal hayatın en önemli unusurlarından birisi olan komşuluk ve başkalarıyla iletişimde nasıl davranılması gerektiğine dair bilgi verdikten sonra, kimlerin neleri, nasıl yaptığını gayet iyi bildiğini beyan etmekte, böylece duyarlı davrananların duyarlılıklarının zayi edilmeyeceği, diğerlerinin ise yaptıklarının yanlarına kâr bırakılmayacağı mesajını vermek istemektedir.

ııı. Kamuya Açık Alanlardaki Serbestlik

لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ اَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ ف۪يهَا مَتَاعٌ لَكُمْ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ “İçinde kendinize ait eşyanın (ihtiyaçlarınızın) bulunduğu oturulmayan evlere (izinsiz) girmenizde size herhangi bir vebal yoktur. Allah sizin açığa vurduklarınızı da gizlediklerinizi de bilir.”

Âyetteki لَيْسَ عَلَيْكُمْ leyse ‘aleyküm ifadesi “herhangi bir günah, vebal, sorumluluk yoktur”; جُنَاحٌ cunâhun ifadesi “size, sizin üzerinize”; اَنْ تَدْخُلُوا en tedhulû ifadesi “girmenizde”; بُيُوتًا buyûten ifadesi “(şu) evlere”; غَيْرَ مَسْكُونَةٍ ğayra meskûnetin ifadesi “içinde oturulmayan”; ف۪يهَا fîhâ ifadesi “orada, içinde vardır”; مَتَاعٌ metâ‘un kelimesi “eşya”; لَكُمْ leküm ifadesi “size ait, orada size ait eşya vardır”; وَاللّٰهُ vallâhu kelimesi “Allah”; يَعْلَمُ ya‘lemu fiili “bilmektedir, bilir”; مَا تُبْدُونَ mâ tübdûne ifadesi “açığa vurduğunuz şeyleri”; وَمَا تَكْتُمُونَ ve mâ tektümûne ifadesi ise “ve gizlediğiniz şeyleri” demektir.

Burada insanların ihtiyaçlarının bulunduğu ve içlerinde oturulmayan mekânlara izinsiz girebilecekleriyle ilgili prensipler gündeme getirilmektedir.

1. لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ اَنْ تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ مَسْكُونَةٍ ف۪يهَا مَتَاعٌ لَكُمْ “İçinde kendinize ait eşyanın (ihtiyaçlarınızın) bulunduğu oturulmayan evlere (izinsiz) girmenizde size herhangi bir vebal yoktur.” Yüce Allah başkalarının evlerine izinsiz girilmemesi gerektiğini beyan ettikten sonra, konunun bir başka boyutuna daha değinmekte ve meskün yani şenlik durumda olmayan, ancak içlerinde kendilerine ait eşyanın veya ihtiyaç duydukları herhangi bir şeyin bulunduğu evlere, yerlere, mekanlara izinsiz girilmesinde herhangi bir sorun ve günah olmayacağını da hükme bağlamaktadır.

Burada sözü edilen mekanların kamuya açık han, hamam, resmî daire gibi az ya da çok kamu yararına herkese açık bina ve mahaller olma ihtimalinin yanında, metrük, harabe durumunda olan mekanlar olma ihtimali de elbette vardır. İşte bu gibi yerlere girmede izin alınacak kimseler bulunmadığı için bu mekanlara girerken diğer evler gibi herhangi birinden izin alınması imkansız olduğu için, izin alınma zorunluluğunun bulunmadığı, izinsiz girilmesi durumunda da herhangi bir günahın söz konusu olmayacağı dile getirilmektedir.

2. وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَكْتُمُونَ “Allah sizin açığa vurduklarınızı da gizlediklerinizi de bilir.” Mâide 5/99’da da geçen bu cümlede Yüce Allah toplumsal hayatta ortaya koyduğu prensiplere kimlerin itaat ettiğini, kimlerin kalplerinden neler geçirdiğini, kimlerin neleri ortaya koyduğunu vs. her şeyi bildiğini beyan ederek muhataplarının daha duyarlı davranmalarının kendi lehlerine olacağı mesajını vermek istemektedir.

a) Bu cümlenin mesajına benzer mesajlar başka âyetlerde de vardır. Öncelikle Bakara 2/33, Âl-i İmrân 3/29, 167, Mâide 5/61, 99, Enbiyâ’ 21/110, Nûr 24/29 ve Ahzâb 33/54’te verilen bilgilerin doğrudan bu manada olduğunu hatırlatmalıyız.

b) Yüce Allah’ın eşsiz ve erişilmez bilginin sahibi olduğu konusunu Bakara 2/33 ve Mâide 5/97’de verdiğimiz için burada aynı şeyleri tekrarlamayacak, önemine binaen bazı noktaları son derece önemli gördüğümüz için ana hatlarıyla hatırlatmakla yetineceğiz.

Yüce Allah’ın Eşsiz ve Erişilmez Bilgisi

Kur’ân-ı Kerîm’de Yüce Allah’ın ilim sıfatıyla ilgili pek çok âyet bulunmaktadır. “Allah her şeyi bilendir” mealinde oldukça fazla ayet vardır. Yorumunu yapmakta olduğumuz bu âyet vesilesiyle konuya dair açıklamalar yapmak istiyoruz.

1. Yüce Allah her şeyi bilendir;(49) çünkü O, gaybı ve şehâdeti bilen yegâne bilgindir.(50) Yüce Allah “Gönüllerin içindekini bilir”,(51) “Gözlerin hain (bakış)ını bilir.”(52) Çünkü “gaybın anahtarları sadece O’nun katındadır; karada ve denizde var olan her şeyi sadece O bilir; O’nun bilgisi olmadan bir yaprak bile yerinden düşemez; yerin karanlıklarında bulunan şeyler de yaş ve kuru bütün varlıklar açık bir kayıtta”(53) yani O’nun bilgi sistemindedir.

2. Yaptığı işleri Yüce Allah da dâhil hiç kimsenin bilmediğini veya görmediğini sananlar, O’nun bilgisinin boyutunu fark edemeyenlerdir. “Sözünüzü ister gizleyin, ister açığa vurun; bilin ki O, kalplerin içindekini bilmektedir. Yaratan, yarattığını bilmez mi hiç! O, en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır”(54) âyetleri, söz ister gizli olsun, ister aşikâr, Yüce Allah’ın bilmediği hiçbir şeyin olamayacağını ortaya koymaktadır. Benzer bir ifade Enbiyâ’ 21/110’da “Allah, sözün açıktan söylenenini de bilir, gizlemekte olduklarını da bilir” şeklinde zikredilmektedir.

3. Ra‘d 13/9-10’da şöyle buyrulmaktadır: “O, görüleni de görülmeyeni de bilir; çok büyüktür, yücedir. Sizden, sözü gizleyenle onu açığa vuran, geceleyin gizlenenle gündüzün yürüyen (onun ilminde) eşittir.” Aynı mesajı içermesi bakımından Enbiyâ’ 21/4’te de şöyle buyrulmaktadır: “(Peygamber şöyle) demişti: Rabbim, yerde ve gökte (söylenmiş her) sözü bilir. O, hakkıyla işitendir; (her şeyi) bilendir.” Demek ki Yüce Allah’ın bilgisi dışında hiçbir an ve alan yoktur.

4. Hz. Lokmân’ın, oğluna yaptığı nasihatler arasında yer alan Lokmân 31/16’daki şu ifade de oldukça dikkat çekicidir: “Yavrucuğum! (Yaptığın iyi veya kötü) bir iş, hardal tanesi ağırlığı kadar küçük (veya önemsiz) olsa, kayaların içerisinde gizlense veya göklerde (uzay boşluğunda) ya da yerin diplerinde bile olsa, Allah onu getirecektir. Çünkü Allah, bilgisi sınırsız olandır; her şeyi bilendir.” Burada verilmek istenen mesaj, Yüce Allah’a hiçbir şeyin gizli kalmayacağı gerçeğidir.

5. Mücâdele 58/6-7. âyetler de son derece ilginç mesaj içerir: “Allah, onların hepsini dirilteceği gün, (dünyada) yaptıklarını kendilerine haber verecektir. (Allah) onların unuttuklarını da bir bir sayıp önlerine koyacaktır. Allah her şeye şahittir. Bilmez misin ki, Allah göklerde ve yerde olan her şeyi bilmektedir. Gizlice konuşan üç kişinin dördüncüsü, beş kişinin altıncısı Allah’tır. Sayı daha az da çok da olsa, onlar her neredeyseler Allah da onlarla beraber oradadır. Sonra Allah, kıyâmet günü onların (dünyada) yaptıklarını kendilerine haber verecektir. Allah her şeyi bilendir.”

6. İsrâ’ 17/13’te belirtildiği gibi, insanların yaptığı eylemler, onların boyunlarına asılan bir kayıt defterine gün be gün, an be an kaydedilmektedir. Bu kayıt alma işi, küçük-büyük ayırımı yapmadan her şeyi satır satır belirleme veya kaydetme şeklinde gerçekleştirilmekte ve bu durum herkes için hayatı boyunca devam ettirilmektedir.(55)

7. Konu Yüce Allah olunca, meselenin hiçbir gizli ve kapaklı yanı olamaz. Yukarıda saydığımız pek çok âyet, bu konudaki ayetlerden sadece bir kısmıdır. Aslında Yüce Allah’ın eşsiz bilgi sahibi olmasının yanında, “gören” ve “gözetleyen” olduğu konusunda da Kur’ân’da pek çok âyet vardır. Yüce Allah’ın basîr sıfatı, O’nun her şeyi vasıtasız bir şekilde görebildiğini ifade eder. “Gözler O’nu idrak edemezler/göremezler; hâlbuki bütün gözleri O görür/idrak eder”(56) âyeti, tek başına bu gerçeği gözler önüne sermektedir.

8. İnsanlar hayır ve şer türü yaptıkları her şeyi görecekler(57) ve yaptıklarının karşılığı kendilerine tastamam verilecektir.(58) Yüce Allah’ın bilme ve görme konusundaki erişilmez ayrıcalıklı halini bilmeyen veya O’nu böyle tanımayanlar, açık veya gizli olarak yaptıkları veya gönüllerinden geçirdikleri şeyleri bir daha görmeyeceklerini ve yapılanların hesabını vermeyeceklerini sanırlar. Oysa böyle bir düşünce son derece hatalıdır.

9. Bakara 2/225 ve Mâide 5/89’da beyan edildiği üzere, kalplerin kazandığı şeylerden de sorumlu tutulacağımız gerçeğinden hareketle, Yüce Allah’ın her şeyi bildiği ve hesabı buna göre soracağı da Kur’ân’da verilen bilgiler arasındadır.

10. Konuyla ilgili çarpıcı başka bir ayrıntı ise Bakara 2/284’tedir: “Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah’ındır (ve O’nun bilgi alanındadır). Siz içinizdeki bilgi veya düşünceleri açıklasanız da onları gizlide saklasanız da Allah onunla sizi hesaba çekecektir. Dilediğini bağışlayacak, dilediğine ise azap edecektir. Allah’ın gücü her şeye yeter.”

Bütün bu ve benzer âyetlerdeki mesajlardan anlaşılıyor ki, Yüce Allah için açık-gizli davranışlarla ilgili olarak bilgi sahibi olmada herhangi bir sınır söz konusu değildir. Esasında kalplerde bulunan her şey mahşerde ortaya dökülecektir.(59) Bakara 2/33, Âl-i İmrân 3/29, Mâide 5/99, Nûr 24/29 ve Ahzâb 33/54’te verilen bilgilerin de doğrudan bu manada olduğunu hatırlatmalıyız.

11. “(Bilin ki), Allah kalplerin özünü dahi bilmektedir.” Bu ifade Kur’ân’da sıklıkla(60) kullanılmakta ve Yüce Allah’ın bilgisindeki erişilmezliği ortaya koymaktadır. Kalplerdekinin bilinmesine özellikle dikkat çekilmesinin muhtemel sebebi Âl-i İmrân 3/118’deki şu bilgidir: “… Kinleri ağızlarından taşmaktadır; ancak kalplerinde sakladıkları ise çok daha büyüktür…” Demek ki, olumsuz anlamda insanların davranışları bazen sahip olduklarının tamamını göstermez; çünkü içlerinde çok daha fazlasını barındırmaktadırlar.

12. Mü’min 40/19’da geçen “Gözlerin gizlediği (ihanetleri) de yüreklerin sakladıklarını da bilir” ifadesi, meselenin ortaya konulmasında ve doğru anlaşılmasında çok önemli bilgi içermektedir. Yüreklerde saklanan şey esasında belirleyici olandır. Çünkü gözler yüreklerdeki duygunun bakışa yansıtılmasının aracıdır.

13. İster olumlu, isterse olumsuz anlamda olsun, davranışların değer kazanmasında veya isimlendirilmesinde kalbin onay durumu son derece önemlidir ve belirleyicidir. İşte Yüce Allah kendisine kalpten yönelenleri de karşı gelenleri de gayet iyi bilmekte ve değerlendirmesini ona göre yapmaktadır.

Bilgisini hatırlatmasının başta gelen amacı bu olsa gerektir. Hiç kimse hiçbir şeyi Allah’tan gizleyemez,(61) bir anlamda O’na sürpriz yapamaz. Hiç kimse de yaptığının kaybolup gittiği, kayıt altına alınmadığı ve böylece zarara uğratılacağı gibi bir vehme kapılmamalıdır.(62)

14. Yüce Allah’ın bilgisinin eşsiz ve erişilmez oluşuyla ilgili olarak esasında bütün mahlûkatı içerecek şekilde en önemli ifadelerden birisi de Sebe’ 34/2 ve Hadîd 57/4’te yer alandır: “Yerin içine gireni ve ondan çıkanı; gökten ineni, oraya çıkanı bilir.”

15. Yüce Allah’ın bilgisinin erişilmezliği noktasında bilinmesi gereken mesajlardan birisi de Yûnus 10/61’dedir: “Ne zaman sen bir işte bulunsan, ne zaman Kur’an’dan bir şey tilâvet etsen ve siz ne zaman bir iş yaparsanız, o işe daldığınız zaman biz mutlaka üstünüzde şahidizdir. Yerde de gökte de zerre ağırlığınca hiçbir şey Rabbinden uzak (ve gizli) kalmaz. Bundan daha küçüğü ve daha büyüğü (hiçbir şey) yoktur ki apaçık kitapta bulunmasın.” Benzer bir mesaj da Sebe’ 34/3’te yer almaktadır.

16. Yüce Allah insanların gizlediklerini de açığa vurduklarını da gayet iyi bilmektedir. Bu bağlamda Kur’ân’da pek çok âyet(63) vardır. Bu çerçevede Ra‘d 13/8-10’da olduğu gibi Teğâbun 64/4’te şöyle buyrulmaktadır: “Göklerde ve yerde olanları bilir. Gizlediklerinizi ve açığa vurduklarınızı da bilir. Allah kalplerde olanı bilendir.” Benzer bir ifade “Yüce Allah’ın gökte ve yerde olan her bir şeyi bildiği” şeklinde Hacc 22/70’de de yer almaktadır.

17. Yâsîn 36/76’daki şu ifade de aynı manayı vermektedir: “(Ey Peygamber!) O halde sözleri sakın seni üzmesin. Biz, onların gizlemekte olduklarını da, açığa vurduklarını da biliyoruz.” Bütün bu ve benzer âyetlerde verilmek istenen mesaj Yüce Allah’a hiçbir şeyin gizli kalmayacağını bildirmektir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de söylenmek istenen budur.

Yüce Allah’ın bilgisi sınırsız ve vasıtasız olduğu için, O’na güvenenler mahçup olmayacaklardır. Her şeyi bilenin gönderdiği vahiy ile donanımlı olanlar, O’nun desteğini de arkalarında veya yanıbaşlarında bulacaklardır; yeter ki O’na sığınılmış ve O’ndan yardım beklenmiş olsun.

Dipnotlar

• 1 - Bakara 2/168, 208; En‘âm 6/142; Nûr 24/21.
  • Bakara 2/168 Bakara 2/208 En‘âm 6/142 Nûr 24/21
• 2 - Bakara 2/168, 208; Nisâ’ 4/101; En‘âm 6/142; A‘râf 7/22; Yûsuf 12/5; İsrâ’ 17/53; Kehf 18/50; Tâhâ 20/117; Kasas 28/19; Yâsîn 36/60; Zuhruf 43/62.
  • Bakara 2/168 Bakara 2/208 Nisâ 4/101 En‘âm 6/142 A‘râf 7/22 Yûsuf 12/5 İsrâ 17/53 Kehf 18/50 Tâhâ 20/117 Kasas 28/19 Yâsîn 36/60 Zuhruf 43/62
• 3 - Bakara 2/169, 268; A‘râf 7/28; Yûsuf 12/24; Nahl 16/90; Nûr 24/21; ‘Anekbût 29/45. 4 - Yûsuf 12/58; Hıcr 15/62; Zâriyât 51/25. 5 - Âl-i ‘Imrân 3/104, 110, 114; Mâide 5/79; A‘râf 7/157; Tevbe 9/67, 71, 112; Nahl 16/90; Kehf 18/74, 87; Hacc 22/41, 72; Nûr 24/21; ‘Ankebût 29/29, 45; Lokmân 31/17, 19; Kamer 54/6; Mücâdele 58/2; Talâk 65/8 6 - Semerkandî, age., II, 302.
  • Bakara 2/169 Bakara 2/268 A‘râf 7/28 Yûsuf 12/24 Nahl 16/90 Nûr 24/21 ‘Ankebût 29/45 Yûsuf 12/58 Hicr 15/62 Zâriyât 51/25 Âl-i İmrân 3/104 Âl-i İmrân 3/110 Âl-i İmrân 3/114 Mâide 5/79 A‘râf 7/157 Tevbe 9/67 Tevbe 9/71 Tevbe 9/112 Nahl 16/90 Kehf 18/74 Kehf 18/87 Hacc 22/41 Hacc 22/72 Nûr 24/21 ‘Ankebût 29/29 ‘Ankebût 29/45 Lokmân 31/17 Lokmân 31/19 Kamer 54/6 Mücâdele 58/2 Talâk 65/8
• 7 - Müslim, İman, 78; Tirmizî, Fiten, 11; Nesâî, İman, 17; Ahmed b. Hanbel, III, 2, 49.
• 8 - Nisâ’ 4/49; Nûr 24/21; Necm 53/32.
  • Nisâ 4/49 Nûr 24/21 Necm 53/32
• 9 - Râzî, age., XXIII, 186.
• 10 - Semerkandî, age., II, 526; Taberî, age., XVIII, 101; Zemahşerî, age., III, 216; Râzî, age., XXIII, 186. 11 - Semerkandî, age., II, 526; Taberî, age., XVIII, 101; Zemahşerî, age., III, 216; Râzî, age., XXIII, 186.
• 12 - Bakara 2/247; Nisâ’ 4/100, 130; Nûr 24/22; Talâk 65/7.
  • Bakara 2/247 Nisâ 4/100 Nisâ 4/130 Nûr 24/22 Talâk 65/7
• 13 - Bakara 2/109; Mâide 5/13; Hıcr 15/85; Nûr 24/22; Zuhruf 43/89; Teğâbun 64/14. 14 - Semerkandî, age., III, 457; Taberî, age., XXVIII, 126; Zemahşerî, age., IV, 537; Esed, age., s. 1157.
  • Bakara 2/109 Mâide 5/13 Hicr 15/85 Nûr 24/22 Zuhruf 43/89 Teğâbun 64/14
• 15 - İslâmoğlu, age., s. 1136’da 6. not.
• 16 - Bakara 2/143. 17 - En‘âm 6/54. 18 - A‘râf 7/156.
  • Bakara 2/143 En‘âm 6/54 A‘râf 7/156
• 19 - Enbiyâ’ 21/107. 20 - Ahzâb 33/43. 21 - Buhârî, Edeb, 18, 27; Müslim, Fedâil, 65; Ebû Dâvûd, Edeb, 145; Tirmizî, Birr, 12; Ahmed b. Hanbel, II, 228, 241, 269, 514. 22 - Buhârî, Tevhîd, 2; Müslim, Fedâil, 66; Tirmizî, Birr, 16; Zühd, 48; Ahmed b. Hanbel, III, 40; IV, 358, 360. 23 - Buhârî, Tefsîru Sûre-i Haşr, 6; Edeb, 90; İbn Mâce, Zühd, 13; Dârimî, Ferâıd, 6; İmam Mâlik, Muvatta’, Cihâd, 36; Ahmed b. Hanbel, IV, 47, 48.
  • Enbiyâ 21/107 Ahzâb 33/43
• 24 - Buhârî, Cenâiz, 32; Eymân, 9; Mardâ, 9; Tevhîd, 25; Müslim, Cenâiz, 9, 11; Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24; Edeb, 58; İbn Mâce, Cenâiz, 53; Nesâî, Cenâiz, 22; Ahmed b. Hanbel, V, 204, 206, 207.
• 25 - Taberî, age., XVIII, 104-105.
• 26 - Semerkandî, age., II, 528.
• 27 - Bu konuda bk. Okuyan, Kur’ân’a Göre Yedi Aşamada Âhiret, Düşün yayınları, İstanbul, 2015.
• 28 - Müslim, Zühd ve Rakâik, 17.
• 29 - En‘âm 6/62; Yûnus 10/30, 32; Kehf 18/44; Tâhâ 20/114; Hacc 22/6, 62; Mü’minûn 23/116; Nûr 24/25; Lokmân 31/30.
  • En‘âm 6/62 Yûnus 10/30 Yûnus 10/32 Kehf 18/44 Tâhâ 20/114 Hacc 22/6 Hacc 22/62 Mü'minûn 23/116 Nûr 24/25 Lokmân 31/30
• 30 - Yazır, age., V, 564-565; Mustafa Öztürk, Meâl, s. 400.
• 31 - Enfâl 8/4, 74; Hacc 22/50; Nûr 24/26; Ahzâb 33/31, 44; Sebe’ 34/4.
  • Enfâl 8/4 Enfâl 8/74 Hacc 22/50 Nûr 24/26 Ahzâb 33/31 Ahzâb 33/44 Sebe' 34/4
• 32 - Semerkandî, age., II, 529; Taberî, age., XVIII, 111; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, VI, VI, 171.
• 33 - Zemahşerî, age., III, 220. 34 - Semerkandî, age., II, 529; Taberî, age., XVIII, 109; Râzî, age., XXIII, 196. 35 - Taberî, age., XVIII, 110; İbn Kesîr, Tefsîr, III, 280.
• 36 - Buhârî, İsti’zân, 13; Ahmed b. Hanbel, IV, 394. 37 - Sâffât 37/79, 109, 120, 130, 181.
  • Sâffât 37/79 Sâffât 37/109 Sâffât 37/120 Sâffât 37/130 Sâffât 37/181
• 38 - Nahl 16/32; Vâkı‘a 56/91. 39 - Ra‘d 13/24; Hıcr 15/46; Furkân 25/75; Ahzâb 33/44; Zümer 39/73; Kâf 50/34. 40 - Yûnus 10/10; İbrâhim 14/23; Meryem 19/62; Vâkı‘a 56/26. 41 - Buhârî, Cenâiz, 2; Müslim, Selâm, 4-6. 42 - Buhârî, İman, 20; Müslim, İman, 93; Tirmizî, Et‘ımeh, 45; Kıyâmeh, 4, 56; İsti’zân, 1; İbn Mâce, Mukaddime, 174; Edeb, 11; Dârimî, Salât, 156; İsti’zân, 26; Ahmed b. Hanbel, I, 165, 167; II, 477; IV, 282, 286. 43 - Buhârî, İman, 3; İsti’zân, 9, 19; Müslim, İman, 63; Ebû Dâvûd, Edeb, 131; Nesâî, İman, 12; Ahmed b. Hanbel, II, 169.
  • Nahl 16/32 Vâkı‘a 56/91 Ra‘d 13/24 Hicr 15/46 Furkân 25/75 Ahzâb 33/44 Zümer 39/73 Kâf 50/34 Yûnus 10/10 İbrâhîm 14/23 Meryem 19/62 Vâkı‘a 56/26
• 44 - Bakara 2/282; Mâide 5/108. 45 - Bakara 2/232. 46 - Nisâ’ 4/3. 47 - Nûr 24/30. 48 - Ahzâb 33/59.
  • Bakara 2/282 Mâide 5/108 Bakara 2/232 Nisâ 4/3 Nûr 24/30 Ahzâb 33/59
• 49 - Yüce Allah’ın ‘alîm sıfatı Kur’ân’da oldukça fazla geçmektedir. 50 - Bakara 2/33; Mâide 5/109, 116; En‘âm 6/73; Tevbe 9/78, 94, 105; Yûnus 10/20; Hûd 11/123; Ra‘d 13/9; Nahl 16/77; Kehf 18/26; Mü’minûn 23/92; Neml 27/65; Secde 32/6; Sebe’ 34/48; Fâtır 35/38; Zümer 39/46; Hucürât 49/18; Haşr 59/22; Cum‘a 62/8; Teğâbun 64/18; Cinn 72/26. 51 - Mülk 67/13. Benzer âyetler için bk. Bakara 2/235; Âl-i İmrân 3/119, 154; Mâide 5/7; Enfâl 8/43; Hûd 11/5; Tâhâ 20/7; Neml 27/74; Kasas 28/69; ‘Ankebût 29/10; Lokmân 31/23; Fâtır 35/38; Zümer 39/7; Şûrâ 42/24; Hadîd 57/6; Teğâbun 64/4. 52 - Mü’min 40/19. 53 - En‘âm 6/59. 54 - Mülk 67/13-14.
  • Bakara 2/33 Mâide 5/109 Mâide 5/116 En‘âm 6/73 Tevbe 9/78 Tevbe 9/94 Tevbe 9/105 Yûnus 10/20 Hûd 11/123 Ra‘d 13/9 Nahl 16/77 Kehf 18/26 Mü'minûn 23/92 Neml 27/65 Secde 32/6 Sebe' 34/48 Fâtır 35/38 Zümer 39/46 Hucurât 49/18 Haşr 59/22 Cum‘a 62/8 Teğâbun 64/18 Cinn 72/26 Mülk 67/13 Bakara 2/235 Âl-i İmrân 3/119 Âl-i İmrân 3/119 Âl-i İmrân 3/154 Mâide 5/7 Enfâl 8/43 Hûd 11/5 Tâhâ 20/7 Neml 27/74 Kasas 28/69 ‘Ankebût 29/10 Lokmân 31/23 Fâtır 35/38 Zümer 39/7 Şûrâ 42/24 Hadîd 57/6 Teğâbun 64/4 Mü'min 40/19 En‘âm 6/59 Mülk 67/14
• 55 - Kehf 18/49; Kamer 54/52-53.
  • Kehf 18/49 Kamer 54/53
• 56 - En‘âm 6/103. 57 - Zilzâl 99/7-8. 58 - Necm 53/39-41.
  • En‘âm 6/103 Zilzâl 99/8 Necm 53/41
• 59 - ‘Âdiyât 100/10.
  • ‘Âdiyât 100/10
• 60 - Âl-i İmrân 3/119, 154; Mâide 5/7; Enfâl 8/43; Hûd 11/5; Neml 27/74; Kasas 28/69; ‘Ankebût 29/10; Lokmân 31/22; Fâtır 35/38; Zümer 39/7; Şûrâ 42/24; Hadîd 57/6; Teğâbun 64/4; Mülk 67/13.
  • Âl-i İmrân 3/119 Âl-i İmrân 3/154 Mâide 5/7 Enfâl 8/43 Hûd 11/5 Neml 27/74 Kasas 28/69 ‘Ankebût 29/10 Lokmân 31/22 Fâtır 35/38 Zümer 39/7 Şûrâ 42/24 Hadîd 57/6 Teğâbun 64/4 Mülk 67/13
• 61 - En‘âm 6/59; Lokmân 31/16; Mücâdele 58/6-7. 62 - Bakara 2/143; İsrâ’ 17/13; Kehf 18/49; Kâf 50/18; Necm 53/39-40; Kamer 54/52-53; İnfitâr 82/10-12; Zilzâl 99/7-8.
  • En‘âm 6/59 Lokmân 31/16 Mücâdele 58/7 Bakara 2/143 İsrâ 17/13 Kehf 18/49 Kâf 50/18 Necm 53/40 Kamer 54/53 İnfitâr 82/12 Zilzâl 99/8
• 63 - Bakara 2/77, 235, 284; Âl-i İmrân 3/5, 29, 118, 154; Nisâ’ 4/149; En‘âm 6/3, 28; Tevbe 9/78; Hûd 11/5; Ra‘d 13/8-10; İbrâhim 14/38; Nahl 16/19, 23; Tâhâ 20/7; Enbiyâ’ 21/110; Furkân 25/6; Neml 27/25; Ahzâb 33/37, 54; Yâsîn 36/76; Mü’min 40/16-19; Zuhruf 43/80; Muhammed 47/26; Mümtehıne 60/1; Teğâbun 64/4; Mülk 67/13; Hâkka 69/18; A‘lâ 87/7.
  • Bakara 2/77 Bakara 2/235 Bakara 2/284 Âl-i İmrân 3/5 Âl-i İmrân 3/29 Âl-i İmrân 3/118 Âl-i İmrân 3/154 Nisâ 4/149 En‘âm 6/3 En‘âm 6/28 Tevbe 9/78 Hûd 11/5 Ra‘d 13/10 İbrâhîm 14/38 Nahl 16/19 Nahl 16/23 Tâhâ 20/7 Enbiyâ 21/110 Furkân 25/6 Neml 27/25 Ahzâb 33/37 Ahzâb 33/54 Yâsîn 36/76 Mü'min 40/19 Zuhruf 43/80 Muhammed 47/26 Mümtehine 60/1 Teğâbun 64/4 Mülk 67/13 Hâkka 69/18 A‘lâ 87/7