Necm Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 2 veya 3. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 62 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen “vahiy, yıldız” anlamındaki النَّجْم en-necm kelimesinden alan Necm sûresi, inişe göre 26, resmî sıralamada ise 53. sûredir.

Necm sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Tûr sûresiyle yakın konu ilişkisi içerisindedir. Buna göre, başlarında vahiy ile ilgili yeminler bulunması, Tûr’un son kelimesi ile Necm’in ilk kelimesinin aynı oluşu, helak edilen kavimlerden örnekler verilmesi, inkârcıların vahiy ile alay edişleri, Yüce Allah ile putları karşılaştıranların alaycı bir üslüpla konu edinilmesi gibi konularda iki sûrenin konu irtibatı görülmektedir.

Necm sûresi, vahye ve onun kaynağına dikkat çeken mesajla başlamakta, ilk vahyin gelişi hakkında bilgi verilmekte, bu arada Hz. Peygamber’in Cebrâîl (as)’ı yüksek ufukta gördüğü, ayrıca uzak sidrenin yanında bir başka inişinde bir kez daha onu gördüğü belirtilmektedir.

19. âyetten itibaren, vahyin kaynağı noktasında olumsuz ve alaycı bir tutum içerisinde olanların tapındıkları putları düşünmeleri hatırlatılmakta, ayrıca kız erkek karşılaştırmasındaki çelişkileri ve çarpık anlayışları, putperestlerin temelsiz yaklaşımları göz önüne serilmektedir.

26. âyetten itibaren, müşriklerin şefaat algısı reddedilmekte, âhiret hakkındaki zanlarının bilgiden yoksunluğuna dikkat çekilmekte, nankör kişiye gönderme yapılarak ilâhî bilgilendirmede Hz. İbrâhim ve Hz. Mûsâ örnekliğinde ruh birlikteliği vurgulanmakta, sorumlulukların şahsiliğine, dünyada yapılıp edilenlerin karşılığının mahşerde mutlak surette verileceği bildirilmektedir. 41. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın mutlak gücü ve çeşitli sıfatları ele alınmakta, muhatapların dikkati çekilmek istenmektedir. Bu çerçevede eski kavimler içerisinden çeşitli örnekler verilerek onların helak edildiği, helaklerinin sebeplerinin neler olduğu, yapılan uyarılardan bir kısmı ele alınmaktadır.

Son grup âyette ise, bu vahyin bir hatırlatma ve uyarı olduğu beyan edilerek, âhiretin yakın olduğu, bu olayı Yüce Allah’tan başkasının ortaya çıkartamayacağı ifade edilerek, alaycılık yapmak yerine Yüce Allah için secdeye kapanıp ibadet edilmesi gerektiği emredilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin önceki âyet grubunda birtakım sıfatlarını, yaratıcı kudretini, helak ettiği bazı kavimleri beyan ettikten sonra, sûrenin 56-62. âyetlerinde Hz. Peygamber’in uyarıcı olduğunu, kıyametin yaklaştığını, bunlara ilgisiz durup alay edenlerin yanılgısını dile getirmekte, en sonunda ise secde ve kulluğa dikkat çekmektedir.

a) Uyarı ve “Son Saat”

Yüce Allah sûrenin 56-58. âyetlerinde Hz. Peygamber’in veya vahyin son uyarı olduğunu, artık bu âlemin sonunun yani Son Saat’in yaklaştığını ve Yüce Allah’tan başka hiçbir gücün onun vaktini açıp ortaya çıkaramayacağını beyan etmektedir.

ı. Mesaj Birlikteliği

هٰذَا نَذ۪يرٌ مِنَ النُّذُرِ الْاُو۫لٰى “İşte bu, önceki uyarılardan bir uyarıdır.”

Âyetteki هٰذَا hâzâ kelimesi “işte bu (vahiy)”; نَذ۪ير nezîrun kelimesi “bir uyarı(dır), bir uyarıcı(dır)”; مِنَ النُّذُرِ mine’n-nüzüri ifadesi “uyarı(cı)lardan, uyarılardan”; الْاُو۫لٰى el-ûlâ kelimesi ise “ilk, önceki, eski” demektir.

Burada vahyin ve/veya Hz. Hz. Peygamber’in ilahi kaynaklı uyarı ve uyarıcılardan birisi olduğuyla ilgili bilgi gündeme getirilemektedir.

Bu âyete “İşte bu (Peygamber de) önceki uyarıcılardan bir uyarıcıdır (yani onların getirdiği esasları getirmiş, yeni bir iddianın sahibi değildir)” şekinde de anlam verilebilir. Bu âyetteki هٰذَا نَذ۪ير hâzâ nezîrun ifadesinden hareketle âyetteki maksadın ne olduğu konusunda farklı yaklaşımlar söz konusu edilebilir.

1. Maksat, önceki mesajlardan aktarılan bir “uyarı” olabilir. Buna göre verilmek istenen mesaj, Hz. Musa ve Hz. İbrahim’in sahifelerinde bulunan ve bu sûrede aktarılan hususlarla ilgilidir.(1) Bu durumda mesaj “insanoğlunun sorumluluğu” ile ilişkilendirilmiş olur.

2. Maksat, helak edilen kavimlerin helak sebeplerinin uyarıya konu edinilmesi olabilir. Esasında bu pasajın hemen öncesinde yer alan ve helak edildiği bildirilen geçmiş kavimlerin başına gelen felaketin bu ümmet için de söz konusu olabileceği dikkatlere sunulmuş olabilir ki bağlam bu anlama da müsaittir.

3. Maksat “Hz. Peygamber” olabilir. Buna göre anlam “Bu, önceki peygamberler gibi bir peygamberdir” şeklinde olur ki âyetteki min edatına misl “gibi” manası verilmiş olur. Tıpkı önceki peygamberler gibi, yani Hz. Nûh, Hz. Hûd, Hz. Sâlih gibi Hz. Muhammed de bir peygamberdir; dolayısıyla Yüce Allah bu ümmeti Hz. Peygamber’e isyandan sakındırmakta, Allah’ın emirlerine uymalarını onlardan istemektedir.(2)

4. Maksat “vahiy, Kur’ân” olabilir. Buna göre mana, “Bu, önceki uyarılardan bir uyarıdır” şeklini alır ki bu ihtimalde öne çıkan husus, ilâhî bildirimlerin ruh ve misyon birlikteliğidir. Zaten Necm sûresinin 36. âyet ve sonrasındaki mesajlar bu yaklaşımın delili durumundadır.

5. Maksat bir sonraki âyette zikredilen “yaklaşan şey”, yani “Son Saat ve kıyamet-âhiret süreci” de olabilir. Buna göre önce bir uyarının yapılacağı bildirilmekte, ardından da uyarının ne olduğu beyan edilmektedir. Devam eden âyetlerdeki bilgiler de bunun destekçisi olabilir.

ıı. Yaklaşan Gerçek

اَزِفَتِ الْاٰزِفَةُ لَيْسَ لَهَا مِنْ دُونِ اللّٰهِ كَاشِفَةٌ “Yaklaşmakta olan (Son Saat) yaklaştı. Onu (zamanını) Allah’tan başka kimse açığa çıkaramaz.”

Buradaki اَزِفَتِ ezifet fiili “yaklaştı”; الْاٰزِفَةُ el-âzifetü kelimesi “yaklaşan (şey)”; لَيْسَ لَهَا leyse lehâ ifadesi “onun için yoktur”; مِنْ دُونِ اللّٰهِ min dûnillâhi tamlaması “Allah’tan başka, Allah’ın dışında, O’nun peşi sıra”; كَاشِفَةٌ kâşifetün sözcüğü ise “açan, ortaya çıkaran” demektir.

Burada Son Saat’in vaktinin yaklaştığı ve onu Yüce Allah’tan başka hiç kimsenin açığa çıkaramayacağıyla ilgili bilgi gündeme getirilmektedir.

1. اَزِفَتِ الْاٰزِفَة “Yaklaşmakta olan (Son Saat) yaklaştı.” “Olacak şey oldu” manasında başka kullanım örnekleri de bulunan bu ifade,(3) doğrudan doğruya bu âlemin ve elbette bu dünya hayatının sona ermesinin çok yakın olduğunu bildirmektedir. Me‘âric 70/6-7’de, “Onlar kıyameti uzak görüyorlar; biz ise onu yakın görüyoruz” buyrularak aynı gerçeğe işaret edilmektedir. Nebe’ 78/40’ta “Biz sizi çok yakın bir azapla ilgili olarak uyarıyoruz” ifadesiyle verilmek istenen mesaj da aynıdır.

Kur’ân’da Mü’min 40/18’de de yevme’l-âzifeh “Yaklaşan Gün” şeklinde dile getirilen bu ifade, zaten yakın olan Son Saat’in iyice yaklaştığını ortaya koymaktadır. Enbiyâ’ 21/97’deki “mutlaka gerçekşelecek olan vaad”, Kamer 54/1’de geçen “Son Saat yaklaştı” ifadesi ve yorumunu yapmakta olduğumuz bu âyet aynı anlamda buluşmakta, Son Saat’in günden güne iyice yaklaştığı beyan edilmektedir. Elbette bu ifadeler dolaylı olarak Enbiyâ’ 21/1’de dile getirilen “insanların hesaba çekilmesinin yaklaştığı” hakikatini haber vermektedir.

2. لَيْسَ لَهَا مِنْ دُونِ اللّٰهِ كَاشِفَة “Onu (zamanını) Allah’tan başka kimse açığa çıkaramaz.” Olumsuz mana veren لَيْسَ leyse edatının devamında bu âyette de olduğu üzere kâşifeh gibi “nekra” bir kelimenin gelmesi, manayı kuvvetlendirmek amacına yöneliktir. Verilmek istenen mesaj şudur: Son Saat’in gerçekleşme zamanını Allah’tan başka hiç ama hiç kimse bilemez, onu hiçbir güç açığa çıkartamaz.

Âyetteki كَاشِفَة kâşifeh kelimesinin müennes “dişi” olmasının nedeni, öncesinde gizli bir enfüs kelimesinin var kabul edilmesi olabilir. Ayrıca maksat tıpkı ‘allâme kelimesinde olduğu gibi mübalağa da olabilir.(4) Bir önceki âyetin sonuyla kafiye uyumunun gözetilmiş olması ihtimali de elbette söz konusudur.

Bu âyette öncelikle Son Saat’in vaktinin Yüce Allah’tan başka hiç kimse tarafından bilinemeyeceği için onu hiç kimsenin ortaya çıkartamayacağı beyan edilmektedir. Bu konuda Kur’ân’da oldukça fazla mesaj yer almaktadır.(5) İşte söz konusu bilgilerin değişik bir ifadesi de bu âyette yer almaktadır.

Ayrıca âyette, bağlama uygun olarak şöyle bir anlam da vardır: Son Saat’te ve elbette sonrasında insanların başına gelecek sıkıntıları Yüce Allah’tan başka hiç kimse kaldırıp gideremeyecektir. Tıpkı En‘âm 6/17, Yûnus 10/107, Zümer 39/38 ve Mülk 67/28’de beyan edildiği gibi, “Eğer Allah bir insana bir sıkıntı veya azap murat ederse, onu O’ndan başka savuşturacak, kaldırıp atacak kimse olamayacak”tır. Dolayısıyla kıyamet ve mahşer ortamlarında yaşanacak sıkıntıları da Yüce Allah’tan başka giderecek herhangi bir güç yoktur.

b) Vahye Karşı Tutumlar

Yüce Allah sûrenin 59-62. âyetlerinde, vahye karşı duranlara inkârî bir soru sormakta, “Gülüyorsunuz; ağlamıyorsunuz. Sizler (gaflet içinde) oyalanıyorsunuz!” ifadesi gereği vahiy ile alay edenleri kınamakta, en sonunda ise Allah’ın emirlerine boyun büküp kulluk yapılmasını bütün muhataplara emretmektedir.

ı. Vahye Tuhaf Bakılması

اَفَمِنْ هٰذَا الْحَد۪يثِ تَعْجَبُونَ “Şimdi siz bu sözü mü tuhaf buluyorsunuz!”

Âyettekiاَفَمِنْ هٰذَا الْحَد۪يثِ efemin hâze’l-hadîsi sorusu “(şimdi) bu sözden mi, bu sözü mü”; تَعْجَبُونَ ta‘cebûne fiili ise “tuhaf buluyorsunuz, bu söze mi şaşırıyorsunuz” demektir.

Burada müşriklerin ve elbette inkarcıların vahiy ile alay edişlerinin kınanması gündeme getirilmektedir.

Kur’ân’a inanmayı tuhaf bulan Mekkeli müşriklere yönelik gerçekleştirilen bu hitapta maksat, cevabı beklenen bir soru sormak değil, bu kanaatte olanları kınamaktır. Kur’ân’da istifhâm-ı inkârî denen bu türden pek çok soru cümlesi yer almaktadır ki, bunlar muhatabın tercihinin yanlışlığını vurgulayan etkileyici bir ifade biçimidir.

Kalem 68/44’te de yer aldığı üzere, الْحَد۪يث el-hadîs kelimesi, kök olarak, “vâki olmak”, “yokken var olmak”, “yeni olmak”, “bir şeyi yeniden meydana getirmek”, “icat etmek” gibi çeşitli anlamlara gelmektedir. Bu kelime, özel olarak “haber”, Hz. Peygamber’in sözleri, fiilleri ve takrîrleri” manasına gelmektedir. H-d-s kökünden kelimeler Kur’ân’da 36 yerde geçmekte ve “anlatmak”,(6) “yaratmak”,(7) “mesaj”,(8) “söz”,(9) “olgu, olay”,(10) “sır”,(11) “efsane”(12), “yeni”(13) gibi anlamlarda kullanılmaktadır.

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette yer alan الْحَد۪يث el-hadîs kelimesinin anlamı ve dolayısıyla âyetin mesajı hakkında başlıca iki ihtimal vardır:

1. Bu kelime “Kur’ân, vahiy” anlamına gelebilir. Yüce Allah bu durumda inkârcıları muhatap almakta ve kendilerine “Kur’ân’ı mı tuhaf bulduklarını” sormaktadır.(14) Kur’ân’ı inanılmaması gereken acayip bir şey olarak görmeleri kınamaya konu edinilmektedir. Yûnus 10/2’de beyan edildiği gibi, içlerinden bir beşere vahyin gönderilmesine şaşmışlar ve bunu hiçbir şekilde kabullenmemişlerdi.

2. Maksat, “söz, haber” de olabilir. Esasında bağlam gereği buradaki el-hadîs kelimesine bu anlamın verilmesi de doğrudur. Buna göre soruya veya kınamaya konu mesele, önceki âyetlerde geçen Son Saat ve onunla ilgili açıklamalara inanmayıp onlarla alay etmek olur. Zaten el-hadîs kelimesinin başındaki hâzâ edatı “bu söz, bu haber” anlamıyla bu tercihi öne çıkartabilir.

Âyette yer alan تَعْجَبُونَ ta‘cebûne fiili ‘a-c-b kökünden gelmekte ve Kur’ân’da 27 yerde geçmektedir. Bunların bir kısmı “şaşırmak, tuhaf bulmak”,(15) bazıları ise “hoşuna gitmek, imrenmek, etkilenmek”(16) anlamına gelmektedir. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de söz konusu fiil “şaşırmak, hayret etmek, tuhaf bulmak” gibi anlamlar vermekte ve başta Mekkeli müşrikler olmak üzere, bütün zamanların inkârcı alaycıları kınanmaktadır.

ıı. Müminlerle Alay Edilmesi

وَتَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ وَاَنْتُمْ سَامِدُونَ “Gülüyorsunuz; ağlamıyorsunuz. Siz (gaflet içinde) oyalanıyorsunuz!”

Buradaki وَتَضْحَكُونَ ve tadhakûne fiili “ve gülüyorsunuz”; وَلَا تَبْكُونَ ve lâ tebkûne fiili “ve ağlamıyorsunuz”; وَاَنْتُمْ ve entüm zamiri “ve siz”; سَامِدُونَ sâmidûne kelimesi ise “oyalananlarsınız, kafa tutanlarsınız” demektir.

Burada Mekkeli inkârcıların Hz. Peygamber’e, Müslümanlara ve vahye karşı olumsuz tutumları gündeme getirilmektedir.

1. وَتَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ“Gülüyorsunuz; ağlamıyorsunuz.” Mekkeli müşrikler kendi durumlarını sorgulamaları gerekirken, inkârcılıkları ve vahiyde yer alan mesajlara karşı isyanları nedeniyle üzülüp ağlayacakları yerde, Bakara 2/13, Kıyâmet 75/33’te ve Mutaffifûn 83/29-34 gibi âyetlerde de geçtiği üzere, Müslümanlarla alay etmeyi ve onların hallerine gülmeyi tercih etmişlerdi.

Risaletin ilk yıllarındaki bu tutum tarihte diğer peygamberlerin ümmetleri arasında da görülmüş, inkârcılar müminleri küçük görüp onlarla alay etmişlerdi.(17) Bu olumsuz tavır bugün de maalesef sürmekte, Allahu a‘lem ilerde de kim bilir çok daha artan boyutlarda süreceğe benzemektedir.

Hakka ve hakikate karşı bu alaycı tutumun arka planında İblis kaynaklı bir kibir vardır.(18) Buna “üstün olmadığı ve üstünlüğü hak etmediği halde kendini üstün görme hastalığı” diyebiliriz. İblis de Hz. Âdem’e verilen bilgi nedeniyle secdeye kapanma emrine karşı kibir göstermiş ve sahte bir üstünlük anlayışı üreterek daha sonrakilere bu yolu açmıştır.

Yüce Allah Mekkeli müşriklerin vahye karşı takındıkları bu anlamsız tutumun yanlışlığını beyan etmek üzere, onların vahyi tuhaf bulmalarını kınamakta, bu arada ağlanacak hallerine gülmelerini de aynı kınama cümlesinin peşinden getirmektedir. Mutaffifûn 83/29-34’te de geçtiği gibi, müminleri her gördüklerinde onlara gülenler, mahşer sabahı kendilerine gülüneceğini akıllarından çıkarmamalıdırlar.

Bu dünyada kaş-göz işaretleriyle veya el-kol hareketleriyle insanlarla alay edip onların gönüllerini kıranların, âhirette el-hutameh denen ve gönüllerde tutuşup dışarıya doğru sirayet eden, hak edenlerin yüreklerini kırıp darmadağın eden ateşte yanacakları Hümeze sûresinde dile getirilmektedir.

Bu âyetin indirilmesinden sonra Hz. Peygamber’in güldüğünün hiç görülmediği rivayetlerine rağmen,(19) bunların doğruluğu tartışmalıdır. Çünkü âyette sözü edilenler vahyi inkâr edip mahşer yargılamasını reddeden müşriklerdir. Onların duyarsız tutumlarının kınandığı bir bağlamda Hz. Peygamber’e veya Müslümanlara yönelik bir çıkarımda bulunmanın sağlam bir yaklaşım olmadığı kanaatindeyiz.

2. وَاَنْتُمْ سَامِدُونَ “Sizler (gaflet içinde) oyalanıyorsunuz!” Kur’ân’da sadece bu âyette geçen سَامِدُونَ sâmidûne kelimesinin “gaflet içinde olmak”, “alay etmek”, “ibretlere ve öğütlere karşı kayıtsız davranmak”, “umursamamak”, “âyetlerden yüz çevirmek” gibi anlamları vardır.

Mekkeli müşrikler Kur’ân okunurken şarkı söylerler ve Fussılet 41/26’da da geçtiği gibi vahyin sesini bastırmak için onu oyun ve eğlence aracı haline getirmeye çalışırlardı.(20) Kelimenin “gaflette olmak” anlamı önceki âyetteki mesajla uyumlu bir mana oluşturmakta, ağlamaları gereken hallerine rağmen gafilce davranıp gülmeleri kınanmaktadır.

Âyetteki sâmidûne kelimesinin “sinirlenmek, öfkelenmek” gibi bir anlamından da söz edilmektedir.(21) Bu durumda tıpkı Kalem 68/51’de beyan edildiği gibi, müşriklerin vahye karşı kin ve öfkelerinden dolayı bakışlarıyla Hz. Peygamber’i devirme hisleri dile getirilmiş olur.

Her iki durumda da bu âyetin bir önceki âyetin “hâl cümlesi” olduğunu bilmekte yarar vardır. Gaflet içerisinde veya vahye karşı öfke dolu olan bu kişiler ağlanacak hallerine gülerek anlaşılmaz bir tutum sergilemekteydiler. Risaletin ilk yıllarındaki bu umursamaz tutum aslında bütün zamanların inkârcılarını bir anlamda özetlemekte ve böyle davranmanın sonunun felakete neden olacağı beyan edilmiş olmaktadır.

ııı. Secde ve Kulluk Emri

فَاسْجُدُوا لِلّٰهِ وَاعْبُدُوا “Allah için secde edin ve (O’na) kulluk edin!”

Âyetteki فَاسْجُدُوا fescüdû emri “secde edin”; لِلّٰهِ lillâhi ifadesi “Allah için”; وَاعْبُدُوا va‘büdû emri ise “ve kulluk, ibadet edin” demektir.

Sûrenin son âyetinde ise kınanan ve yanlış olduğu dolaylı olarak ifade edilen bu tutumun karşısında gerekli olan davranışın nasıl olması gerektiği gündeme getirlmektedir.

Yüce Allah, sûrenin başından beri aslında bu asıl mesajı dile getirmek istemektedir. Bu çerçevede vahyin kaynağını belirttikten sonra putperestliğin ve zannın yanlışlığını, hakikate arkalarını dönmelerini ve çeşitli özelliklerini hatırlatmıştır.

Daha sonra, helak edilen çeşitli kavimleri örnekler vermiş, kıyamet ve mahşere dikkat çekmiş, vahye karşı olumsuz tutum ve tavırlarını kınamıştır. Şimdi ise yaratılışın gayesine değinerek bunu evrensel bir emir olarak gündeme getirmektedir.

1. فَاسْجُدُوا لِلّٰهِ “Allah için secde edin!” Yanlış gidişatın tevbesi hakikate dönmektir. Bunun için yapılacak öncelikli iş, diğer varlıkları ma‘bûd olarak görmemektir.

Kelime-i tevhîdin ilk kısmı lâ ilâhe şeklindedir ve bununla üstün güç anlamında başka varlıklar devre dışı bırakılmaktadır. Aslında lâ ilâhe demek çok önemli bir kararlılıktır ve insanın yüreğinin kıblesini doğru belirlemesinin ilk adımıdır. Ancak lâ ilâhe demek yetmez; peşinden mutlak surette illallâh da demek gerekir. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette bir anlamda illallâh ifadesinin ispatı emredilmektedir.

İnsanoğlunun yaratılış gayesi yaratıcısını tanımak ve O’nun buyruklarına uyarak bir hayat yaşamaktır. Bunu gerçekleştirmenin ilk adımı Yüce Allah’ın gönderdiği ilkeleri ve prensipleri tereddütsüz kabul etmek, onlara bütün varlığıyla boyun eğmektir. Secde denen eylem bu anlamda dini hayatta çok önemli bir yer tutmaktadır.

“Secde” kavramı hakkında ‘Alak 96/19’da detaylı bilgi vereceğimiz için burada şu kadarını söylemekle yetinelim: Secde kavramı namazın bir rüknü(22) olarak da, namazdan ayrı bir emir(23) olarak da Kur’ân’da zikredilmektedir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki secde emrinin bir yönüyle bu emri de içerdiğini söyleyebiliriz.

Secde genel olarak “boyun eğmek”(24) ve Allah’ın yüceliği karşısında “boyun bükmek” manasına gelmektedir.(25) Ayrıca fiziksel olarak “başı öne eğmek” anlamı da dikkat çekmektedir.(26) Bunların dışında çeşitli varlıkların secdesi, yani Allah’ın emrine amade olmaları, O’nun kararına teslimiyet göstermeleri hakkında Kur’ân’da çeşitli bilgiler vardır.

Bu bağlamda söz konusu mesajlar “göklerde ve yerde ruhu olan veya olmayan canlı varlıklar”,(27) “Güneş, Ay, yıldızlar”,(28) “dağlar, ağaçlar, debelenen canlılar”,(29) “pek çok insan”,(30) “gövdeli ve gövdesiz bitkiler”(31) ve “gölgeler”(32) Yüce Allah’ın onlar için belirlediği esaslara boyun eğmek anlamında secde eden varlıklar olarak tanıtılmaktadır.

2. وَاعْبُدُوا “(Allah’a) kulluk edin!” Âyetin bu kısmı, secde edilmeye layık olan Yüce Allah’ın kulluğa da layık tek zat olduğu vurgulanmakta, putlara tapanların bundan vazgeçmeleri istenmektedir. Zâriyât 51/56’da da beyan edildiği gibi, cinlerin ve insanların yaratılış gayesi sadece ve sadece Yüce Allah’a kulluk etmeleridir.

Kur’ân’da pek çok yerde ve çeşitli kalıplarda yer alan “Allah’a kulluk” emri aynı zamanda ilâhî mesajların ortak noktası ve yaratılışla eşzamanlı bir eylem olarak tanıtılmaktadır. Demek ki Allah’a kulluk etmek insanlık tarihiyle de buluşmaktır. Bu emir hem Nahl 16/36’da belirtildiği gibi bütün peygamberlerin tebliğ ilkelerinin başında Yüce Allah’ın zikrettiği bir husustur; hem de bütün peygamberler ümmetlerine bunu tebliğ etmişlerdir.(33)

Fâtiha 1/5’te her fırsatta ilan etmeye çalıştığımız “Sadece Sana kulluk ederiz” sözümüz işte bu ve benzer âyetlerdeki “kulluk edin” emrinin faaliyete geçirilmiş halidir. Biz Rabbimizin “Allah’a secde edin” emrinin peşinden “O’na kulluk edin” şeklindeki emrine boyun eğerek bu ilâhî davete koştuğumuzu ve O’na lebbeyke dediğimizi ilan etmekteyiz.

“Allah’a kulluk”, aslında kozmik âlemde tesbihe kodlanmışlığın iradeyle ortaya konulmasıdır; bu bir anlamda zikirdir. İradeli-iradesiz varlıkların tesbihi insanlarda zikre dönüşür; yani bir anlamda yaptığımız kulluk eylemleri zikrimizin göstergesi olur. İbadetsiz hayat yaratılış gayesinin ıskalandığı bir hayattır. Bu noktada bir boşluğa düşmemek için değer süsü verilen sahte şeylerden behemehâl uzaklaşmalı ve tek yaratıcımız olan Yüce Allah’a secde edip O’na ibadete sarılmalıyız. Necm suresinin bütününde verilmek istenen asıl mesaj da budur.

3. Şirk ve inkâr bataklığına gömülmüş insanlara tarihten örnekler verilerek, benzer hataların benzer sonuçlar doğuracağı hatırlatılırcasına yanlıştan dönmeleri istenmektedir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki öncelikli muhataplar elbette Hz. Peygamber’e karşı düşmanlık yapan müşriklerdir.

Ancak mesaj bunlardan ibaret sayılmamalı, bütün zamanların inkârcıları hitabın kapsamında kabul edilmeli ve “Allah için secdeye kapanın, O’na kulluk edin” emrinin onları da ilgilendirdiği bilinmelidir. Kur’ân’daki “Ey insanlar, Rabbinize kulluk edin”(34) emrinin verdiği anlam da zaten budur.

Buna göre Müslümanlar da gayrimüslimler de bu emirlerin gereğini yerine getirme noktasında sorumlu tutulmakta, bu yolda yürümeleri ve başka taraflara sapmamaları gerektiği kendilerine bildirilmektedir. Bakara 2/2’de de beyan edildiği gibi, “Kur’ân’ın muttakilere hidayet olması” nasıl ki “hidayet üzere kalmak” anlamına geliyorsa, Müslümanların secdeye ve kulluğa çağrılması da aynı şekilde secde ve kulluğa devam etmeleri manasını vermiş olmaktadır. Bu şekilde âyetin mesajı hem daha kapsamlı olur; hem de Yüce Allah’a yakın olmanın huzuru herkesi kuşatmış olur.

Hz. Peygamber’in ifadesiyle, secde kulun Rabbine en yakın olduğu andır.(35) ‘Alak 96/19’da beyan edildiği gibi, kul secde sayesinde Yüce Allah’a yaklaşmış olur. Secde ibadeti ilâhî huzura ve rızaya yakınlığın en önemli sembollerindendir. Şüphesiz ki Yüce Allah’a boyun eğenler, bütün davranışlarında mümkün mertebe bu yakınlığı ve O’nun rızasını amaçlayan insanlardır. Öyleyse Allah için secdeye kapanmak aynı zamanda O’nun emir ve yasaklarına boyun eğmeyi gerektireceği için, bunun karşılığı da davranışlarımıza bunu taşımaktır; yani ibadet, kulluk etmektir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz Necm sûresinin son âyetinde muhataplar bu duyarlılığa davet edilmekte, Yüce Allah’tan başkasının ma‘bûd olamayacağı vurgulanmakta, İslâm’dan, Kur’ân’dan başka yolların çıkmaz sokaklar olduğu bildirilmektedir.

Sadece Yüce Allah’a secde edip O’na kulluk edenler hürriyetin zirvesini yakalayanlardır; böylece başkasına köle olmaktan kurtulurlar.

Dipnotlar

• 1 - Taberî, age., XXVII, 80-81.
• 2 - Semerkandî, age., III, 367.
• 3 - Vâkı‘a 56/1; Hâkka 69/15.
  • Vâkı‘a 56/1 Hâkka 69/15
• 4 - Râzî, age., XXIX, 26. 5 - A‘râf 7/187; Tâhâ 20/15; Lokmân 31/34; Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17; Muhammed 47/18; Nâzi‘ât 79/43.
  • A‘râf 7/187 Tâhâ 20/15 Lokmân 31/34 Ahzâb 33/63 Şûrâ 42/17 Muhammed 47/18 Nâzi‘ât 79/43
• 6 - “Anlatmak” anlamında kullanımlar için bk. Bakara 2/76; Kehf 18/70; Duhâ 93/11; Zilzâl 99/4. 7 - “Yaratmak” anlamında kullanımlar için bk. Tâhâ 20/113; Talâk 65/1. 8 - “Kur’ân” anlamında kullanımlar için bk. Nisâ’ 4/78; Kehf 18/6; Zümer 39/23; Tûr 52/34; Necm 53/59; Vâkı‘a 56/81; Kalem 68/44. 9 - “Söz” anlamında kullanımlar için bk. Nisâ’ 4/42, 87, 140; En‘âm 6/68; A‘râf 7/185; Yûsuf 12/111; Lokmân 31/6; Ahzâb 33/53; Câsiye 45/6; Murselât 77/50. 10 - “Olgu, olay” anlamında kullanımlar için bk. Yûsuf 12/6, 21, 101; Tâhâ 20/9; Zâriyât 51/24; Nâzi‘ât 79/15; Burûc 85/17; Ğâşiye 88/1. 11 - Tahrîm 66/3. 12 - Mü’minûn 23/44; Sebe’ 34/19. 13 - Enbiyâ’ 21/2; Şu‘arâ’ 26/5.
  • Bakara 2/76 Kehf 18/70 Duhâ 93/11 Zilzâl 99/4 Tâhâ 20/113 Talâk 65/1 Nisâ 4/78 Kehf 18/6 Zümer 39/23 Tûr 52/34 Necm 53/59 Vâkı‘a 56/81 Kalem 68/44 Nisâ 4/42 Nisâ 4/87 Nisâ 4/140 En‘âm 6/68 A‘râf 7/185 Yûsuf 12/111 Lokmân 31/6 Ahzâb 33/53 Câsiye 45/6 Mürselât 77/50 Yûsuf 12/6 Yûsuf 12/21 Yûsuf 12/101 Tâhâ 20/9 Zâriyât 51/24 Nâzi‘ât 79/15 Burûc 85/17 Ğâşiye 88/1 Tahrîm 66/3 Mü'minûn 23/44 Sebe' 34/19 Enbiyâ 21/2 Şu‘arâ 26/5
• 14 - Semerkandî, age., III, 367; Zemahşerî, age., IV, 419.
• 15 - “Şaşırmak” anlamında kullanımlar için bk. A‘râf 7/63, 69; Yûnus 10/2; Hûd 11/72, 73; Ra‘d 13/5; Kehf 18/63; Sâffât 37/12; Sâd 38/4, 5; Kâf 50/2; Necm 53/59. 16 - “Hoşuna gitmek, imrenmek, etkilenmek” anlamında kullanımlar için bk. Bakara 2/204, 221; Mâide 5/100; Tevbe 9/25, 55, 85; Kehf 18/9; Ahzâb 33/52; Feth 48/29; Hadîd 57/20; Münâfıkûn 63/4; Cinn 72/1.
  • A‘râf 7/63 A‘râf 7/69 Yûnus 10/2 Hûd 11/72 Hûd 11/73 Ra‘d 13/5 Kehf 18/63 Sâffât 37/12 Sâd 38/4 Sâd 38/5 Kâf 50/2 Necm 53/59 Bakara 2/204 Bakara 2/221 Mâide 5/100 Tevbe 9/25 Tevbe 9/55 Tevbe 9/85 Kehf 18/9 Ahzâb 33/52 Fetih 48/29 Hadîd 57/20 Münâfikûn 63/4 Cinn 72/1
• 17 - Hûd 11/27; Şu‘arâ’ 26/111; Zuhruf 43/47.
  • Hûd 11/27 Şu‘arâ 26/111 Zuhruf 43/47
• 18 - A‘râf 7/12; Hıcr 15/33; İsrâ’ 17/62; Sâd 38/76.
  • A‘râf 7/12 Hicr 15/33 İsrâ 17/62 Sâd 38/76
• 19 - Zemahşerî, age., IV, 419.
• 20 - Taberî, age., XXVII, 82; Semerkandî, age., III, 367. 21 - Taberî, age., XXVII, 83.
• 22 - “Namazdaki secde” anlamında örnekler için bk. Feth 48/29; Kâf 50/40; Kalem 68/42, 43. 23 - “Namaz dışında müstakil bir ibadet” anlamında secde için bk. Âl-i İmrân 3/43, 113; Tevbe 9/112; Hacc 22/77; Furkân 25/64; Zümer 39/9; İnsân 76/26; ‘Alak 96/19. 24 - “Hz. Âdem için secde” anlamında kullanım örnekleri için bk. Bakara 2/34; A‘râf 7/11, 12; Hıcr 15/29, 30, 31, 32, 33; İsrâ’ 17/61; Kehf 18/50; Tâhâ 20/116; Sâd 38/72, 73, 75. 25 - “Genel anlamda boyun bükmek” anlamında örnekler için bk. A‘râf 7/125; Yûsuf 12/4, 100; Hıcr 15/98; İsrâ’ 17/107; Meryem 19/58; Tâhâ 20/70; Furkân 25/60; Şu‘arâ’ 26/46, 129; Neml 27/25; Secde 32/15; Fussılet 41/37; İnşikâk 84/21; Necm 53/62. 26 - Bakara 2/58, 125; Nisâ’ 4/154; A‘râf 7/161; Hacc 22/26; Feth 48/29. 27 - Ra‘d 13/15; Nahl 16/49; Hacc 22/18. 28 - Hacc 22/18. 29 - Hacc 22/18. 30 - Hacc 22/18. 31 - Rahmân 55/6. 32 - Ra‘d 13/15; Nahl 16/48.
  • Fetih 48/29 Kâf 50/40 Kalem 68/42 Kalem 68/43 Âl-i İmrân 3/43 Âl-i İmrân 3/113 Tevbe 9/112 Hacc 22/77 Furkân 25/64 Zümer 39/9 İnsân 76/26 ‘Alak 96/19 Bakara 2/34 A‘râf 7/11 A‘râf 7/12 Hicr 15/29 Hicr 15/30 Hicr 15/31 Hicr 15/32 Hicr 15/33 İsrâ 17/61 Kehf 18/50 Tâhâ 20/116 Sâd 38/72 Sâd 38/73 Sâd 38/75 A‘râf 7/125 Yûsuf 12/4 Yûsuf 12/100 Hicr 15/98 İsrâ 17/107 Meryem 19/58 Tâhâ 20/70 Furkân 25/60 Şu‘arâ 26/46 Şu‘arâ 26/129 Neml 27/25 Secde 32/15 Fussilet 41/37 İnşikâk 84/21 Necm 53/62 Bakara 2/58 Bakara 2/125 Nisâ 4/154 A‘râf 7/161 Hacc 22/26 Fetih 48/29 Ra‘d 13/15 Nahl 16/49 Hacc 22/18 Hacc 22/18 Hacc 22/18 Hacc 22/18 Rahmân 55/6 Ra‘d 13/15 Nahl 16/48
• 33 - Bakara 2/21; Âl-i İmrân 3/51; Nisâ’ 4/36; Mâide 5/72, 117; En‘âm 6/102; A‘râf 7/59, 65, 73, 85; Yûnus 10/3; Hûd 11/50, 61, 84; Meryem 19/36; Enbiyâ’ 21/25, 92; Hacc 22/77; Mü’minûn 23/23, 32; Neml 27/45; ‘Ankebût 29/16, 17, 36, 56; Yâsîn 36/61; Zuhruf 43/64; Necm 53/62; Nûh 71/3.
  • Bakara 2/21 Âl-i İmrân 3/51 Nisâ 4/36 Mâide 5/72 Mâide 5/117 En‘âm 6/102 A‘râf 7/59 A‘râf 7/65 A‘râf 7/73 A‘râf 7/85 Yûnus 10/3 Hûd 11/50 Hûd 11/61 Hûd 11/84 Meryem 19/36 Enbiyâ 21/25 Enbiyâ 21/92 Hacc 22/77 Mü'minûn 23/23 Mü'minûn 23/32 Neml 27/45 ‘Ankebût 29/16 ‘Ankebût 29/17 ‘Ankebût 29/36 ‘Ankebût 29/56 Yâsîn 36/61 Zuhruf 43/64 Necm 53/62 Nûh 71/3
• 34 - Bakara 2/21.
  • Bakara 2/21
• 35 - Müslim, Salât, 215.