Hacc Suresi

Medine’de risâletin 13. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 78 âyetten oluşan, adını 27. âyette yer alan ve “hac” anlamındaki الْحَجّ el-hacc kelimesinden alan Hacc sûresi, inişe göre 91, resmî sıralamada ise 22. sûredir.

Bu sûrenin iniş sırası itibariyle 103. sûre olduğu, bir kısım âyetinin Mekke’de, bir kısmının Medine’de indirildiği, hatta ilk grup âyetlerinin Mekke’de indirilmiş olması nedeniyle sûrenin 88. sırada indirildiği ve Mekkî olduğu da ifade edilmektedir. Özellikle hacla ilgili âyetler, kurban ibadeti, cihada, yani savunma savaşına izin verilmesi, işlenen suçlara karşılık nasıl cezalar verileceği, zekata değinilmesi gibi konular sûrenin çoğu âyetinin Medine’de indirildiğinin delili olarak kabul edilebilir. Bu konularda tartışmalara girmeme adına mesajı anlamaya çalışmanın çok daha önemli olduğu kanaatindeyiz.

Hacc sûresi, resmi sıralama bakımından öncesinde yer alan Enbiyâ’ sûresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki sûrede de “Son Saat ve kıyâmet-âhiret süreci” (Enbiyâ’ 1, 40; Hacc 1-2, 7), “çeşitli peygamberlerin kıssaları” (Enbiyâ’ 51-90; Hacc 61, 65), “kâinat kitabından çeşitli âyetler” (Enbiyâ’ 30-33; Hacc 18, 61), “Hz. İbrâhim’le ilgili çeşitli bilgiler” (Enbiyâ’ 51-73; Hacc 26-33), “namaz ve zekat ibadetlerinin evrensel anlamda bütün ümmetlerde bulunuşu” (Enbiyâ’ 73; Hacc 41) gibi ortak konular ele alınmaktadır.

Hacc sûresi, Son Saat’in şiddetini bildiren âyetlerle başlamakta, devam eden âyetlerde insanın yaratılışıyla ilgili bilgilerin ardından mahşerdeki diriltilmeye dikkat çekilmekte, inançta sınırda olanların durumu hakkında bilgi verilmekte, farklı isimlerde ve yaşantılarda olanlar arasında Yüce Allah’ın mahşerde hüküm vereceği bildirilmekte, kainattaki mahlukatın secde halinde bulunduğu beyan edilmekte, kötülerin akıbetinin cehennem, iyilerinkinin ise cennet olduğu bildirilmektedir.

25. âyetten itibaren, Mecsid-i Harâm’ın bazı özellikleri, Hz. İbrâhim’n hacca davetiyle ilgili çağrısı, şirkten uzak durmanın gerekliliği, kurban ibadetinin evrenselliği ve asıl maksadı gibi konular ele alınmaktadır. Ardından 39. âyetten itibaren kendilerine zulmedilen Müslümanların zalim saldırganlara karşı savaş edebilmeleriyle ilgili izin, Yüce Allah’ın dinine yardım edenlere Allah’ın da yardım edeceği müjdesi, önceki nesillerin inkarcılıkları ve feci akıbetleri, azabı acele isteyenlerin bu istekleri nedeniyle pişman olacakları ele alınmaktadır.

49. âyetten itibaren, iman edenlerle inkar edenlerin akıbeti, peygamberlere düşmanlık edip vahye katıştırma yapmak isteyen şeytana karşı Yüce Allah’ın vahyini sahiplenmesi, kafirlerin ümitsiz bekleyişleri, iman edenlerin cennetle ödüllendirilecekleri, herhangi bir suça karşılık nasıl davranılması gerektiği, kâinat kitabından çeşitli konu başlıkları, her ümmete ibadet esaslarının öğretildiği, mahşerde yargılamanın mutlaka gerçekleştirileceği, vahye karşı çıkmanın korkunç bir sonunun olacağı haber verilmektedir.

73. âyetten itibaren, bir sivrisinek örneği, Yüce Allah’ın meleklerden ve insanlardan elçiler seçtiği, iman edenlerin kurtuluşa erebilmeleri için ruku, secde ve Allah’a kullukla yükümlü tutuldukları bildirilmekte, son âyette ise Allah yolunda gerçek mücadelenin yapılması gerektiği, Allah’a teslim olan bütün milletlere “müslüman” adının verildiği, mahşerde şahitlik kurumunun işletileceği, namaz ve zekat emriyle mevlamız olan Yüce Allah’a sımsıkı yapışmamız gerektiği beyan edilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 67-72. âyetlerinde her ümmete uygulamak zorunda oldukları bir ibadet geleneği emrettiğini, Hz. Peygamber’in tartışmalara yaklaşmaması gerektiğini, kıyamet günü insanlar arasında hüküm vereceğini, putperestliğin yanlışlığını ve kafirlerin vahye karşı düşmanlıklarını hatırlatmaktadır.

a) Hz. Peygamber’i İnşa ve İlâhî Mahkeme

Yüce Allah, sûrenin 67-69. âyetlerinde her ümmete, uygulamakta oldukları bir ibadet tarzı gösterdiğini, ehl-i kitabın bu işte Hz. Peygamber’le tartışmalarına izin vermemesi gerektiğini, Allah’a davetin zorunluluğunu, böylece dosdoğru bir hidayet üzere olduğunu ifade etmekte ve şu evrensel beyana yer vermektedir: “Eğer seninle mücâdeleye girişirlerse (onlara) de ki: Allah yaptığınızı çok iyi bilmektedir. Allah kıyamet gününde, ihtilâf etmekte olduğunuz konulara dair aranızda hüküm verecektir.”

ı. Sadece Yüce Allah’a Davet

لِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ فَلَا يُنَازِعُنَّكَ فِي الْاَمْرِ وَادْعُ اِلٰى رَبِّكَ اِنَّكَ لَعَلٰى هُدًى مُسْتَق۪يمٍ “Biz her ümmete, uygulamakta oldukları bir ibadet tarzı gösterdik. Öyleyse onlar (kitap ehli) bu işte sakın seninle çekişmesinler! Sen Rabbine davet et! Şüphesiz ki sen doğru bir hidayet üzeresin.”

Âyetteki لِكُلِّ اُمَّةٍ likülli ümmetin ifadesi “her ümmet için”; جَعَلْنَا ce‘alnâ fiili “gerekli kıldık”;مَنْسَكًا menseken kelimesi “ibadet, kurban kesmeyi ve yerini”; هُمْ hum zamiri “onlar”; نَاسِكُوهُ nâsikûhu ifadesi “onu uygulayıcıdırlar”; فَلَا يُنَازِعُنَّكَ fe lâ yunazı‘unneke emri “sakın seninle tartışmasınlar, çekişmesinler”; فِي الْاَمْرِ fi’l-emri ifadesi “iş konusunda”; وَادْعُ ved‘u emri “ve davet et, çağır”; اِلٰى رَبِّكَ ilâ rabbike ifadesi “senin Rabbine”; اِنَّكَ inneke ifadesi “muhakkak ki sen”; لَعَلٰى هُدًى مُسْتَق۪يمٍ le ‘alâ hüden müstakîmin tamlaması ise “elbette dosdoğru bir hidayet üzeresin” demektir.

Burada evrensel anlamda insanlığın ibadet etmekle yükümlü tutulduğu, Hz. Peygamber’in tartışma yapmaması, Rabbine davet etmesi emri gündeme getirilmektedir.

1. لِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ فَلَا يُنَازِعُنَّكَ فِي الْاَمْرِ وَادْعُ اِلٰى رَبِّكَ “Biz her ümmete, uygulamakta oldukları bir ibadet tarzı gösterdik. Öyleyse onlar (kitap ehli) bu işte sakın seninle çekişmesinler! Sen Rabbine davet et!” Yüce Allah bu âyette yeniden bütün insanlık tarihiyle ilgili bir ibadet prensibi belirlediğini, bu noktada Hz. Peygamber’le tartışılmamasının zorunluluğunu ve davetin Yüce Allah’a olması gerektiğini ifade etmektedir.

a)لِكُلِّ اُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ “Biz, her ümmete, uygulamakta oldukları bir ibadet tarzı gösterdik.” Daha önce Hacc 22/34. âyette de ifade ettiğimiz üzere, bu âyette geçen جَعَلْنَا ce‘alnâ fiili “gerekli kılmak”, “ibadet belirlemek”, “meşru kılmak”,(1) “ibadet kılmak”, “kulluk eylemi olarak belirlemek” gibi anlamlar içermekte, buradan hareketle biz de bunun dini bir hüküm olarak “farz kılmak” manasına geldiği görüşünü benimsemekteyiz.

Hacc 22/34. âyette zikredilen مَنْسَك mensek kelimesi bağlam gereği hem “kurban kesmek”(2) hem de “kurban kesilen yer”(3) manasına geldiği için âyet hakkında çeşitli tartışmalar yapılagelmiştir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette ise bu kelime İbn Abbâs’tan da nakledildiği gibi daha çok genel manada “şeriat”, “yol”, “ibadet”,(4) hatta Taberî’nin de dediği gibi “ülfet edilen, alışılagelen yer” manasına alınmalıdır. Çünkü sıklıkla yani her yıl yapılan hac ve umre ibadetiyle ilgili gereken şeyler herkes tarafından bilindiği için, o uygulamalara menâsik denmesinin sebebi de budur.

Mâide 5/48’de de belirtilen husus aynıdır. Nitekim âyetin başında yer alan لِكُلِّ اُمَّةٍ likülli ümmetin ifadesi, ibadet yapmanın insanlık tarihi itibariyle en eski dönemlerden itibaren geçerli olduğunu ortaya koymaktadır.(5) Anlaşılıyor ki burada sözü edilen husus, bütün ümmetlere farz kılınan bütün ibadetlerdir.

b)فَلَا يُنَازِعُنَّكَ فِي الْاَمْرِ “Öyle ise onlar bu işte sakın seninle çekişmesinler!” Yüce Allah ibadetler genelinde müşriklerin Hz. Peygamber’i gereksiz tartışmaların içine çekmelerine izin vermemesini ondan istemektedir. Yüce Allah her biri birer tevhid eylemi olan genel anlamda ibadetler konusunda başkalarının Hz. Peygamber’i herhangi bir tartışmanın içine çekmemesi gerektiğini, onun da buna izin ve fırsat vermemesini hükme bağlamaktadır.

Bu emir, Hz. Peygamber’in onların sözlerine iltifat etmemesi, kendisini bir tartışma zeminine çekmelerine izin vermemesi üzerinde bir inşa ifadesidir. Hz. Peygamber onlarla tartışmaya girmeyecek, onlar da böyle bir tartışmanın tarafı olma fırsatı elde edemeyecekler. Âyette onların Hz. Peygamber’i mağlup etmelerine izin verilmemesi gerektiği üzerinde duruluyor demektir.(6) Buna benzer teknik kullanımlar En‘âm 6/14, Yûnus 10/105, Kasas 28/86 ve 87 gibi âyetlerde de söz konusudur.

Âyetteki konuyu kurbanlık hayvanlarla ilişkilendirenler buradaki mesajı da “kesilirken üzerlerine Allah’ın adı anılan hayvanların yenmesine karşılık, kendiliğinden ölen hayvanların neden yenmediğini eleştiren müşriklerle Hz. Peygamber’in tartışmaya girmemesini sağlamaya yönelik bir ilke” olarak ele almaktadır.

Müşrikler kendiliğinden ölen hayvanları Yüce Allah’ın öldürdüğünü, insanlar keserken hayvanları insanların öldürdüğünü düşünerek, Allah’ın öldürdüğünü yemenin gerekli, insanların kestiklerinin ise yenmemesi gerektiğini düşünmeleri eleştirilmektedir. Bu gibi konularda tartışmaya girilmemesi özellikle tenbihlenmiş olmaktadır.(7) Bu yaklaşım çeşitli âlimler tarafından kabul edilmiş olsa da ilkinin daha doğru olduğunu söylemek durumundayız.

c) وَادْعُ اِلٰى رَبِّكَ “Sen, Rabbine davet(e devam) et!” Yüce Allah Hz. Peygamber’i inşa ettiği bu âyetinde davetinin de sadece ve sadece Allah’a olması gerektiğini hükme bağlamaktadır. Bir benzeri de Kasas 28/87’de geçen bu ifadede, Yüce Allah Hz. Peygamber’in davet adresini belirlemekte, başka şeyleri düşünmemesini ondan istemektedir.

Nahl 16/125’te konuyla ilgili olarak şöyle bir emir yer almaktadır: “(Ey Peygamber), Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et! Rabbin, kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, hidâyete erenleri de çok iyi bilir.” Davetin yönü Yûnus 10/25’te Yüce Allah’ın da kullarını çağırdığı dâr-ı selâm yoludur; sırât-ı müstakîmdir.

Konuyla ilgili olarak Ahzâb 33/45-46’da Hz. Peygamber’in sıfatlarından bir bölüm sayılırken “Allah’ın izniyle, buyruğuyla Allah’a davet eden” şeklinde bir ifadeye yer verilmektedir. Benzer bir ifade Yûsuf 12/108’de yer almaktadır. Aynı mesajı içermesi bakımından Fussılet 41/33’te geçen “Allah’a davet edenden daha güzel sözlü kim olabilir ki!” beyanı da oldukça belirleyicidir. Ayrıca İbrâhim 14/1’de de insanların karanlıklardan aydınlığa çıkartılması bağlamında el-‘azîz ve el-hamîd olan Yüce Allah’ın yolundan söz edilmektedir.

Cinn 72/20’de şöyle buyrulmaktadır: “(Ey Peygamber!) De ki: Ben, sadece ve sadece Rabbime dua ederim (O’na davet ederim) ve O’na hiç kimseyi ortak koşmam.” Âyetin وَلَآ اُشْرِكُ بِه۪ٓ اَحَدًا kısmı “Rabbime davette) O’na hiçbir şei (hiç kimesyi) ortak koşmayacağım” şeklinde de tercüme edilebilir. Zira ilk kısımda “Sadece ve sadece Rabbime dua ederim (O’na davet ederim)” manası verilince bunun bir gereği ve devamı olarak ilahi davette Yüce Allah’a ve O’nun yoluna davetin dışında başka herhangi bir şeye davet etmek de davetin şirkini oluşturmaktadır.

Bu nedenle, duada şirk yasak ve küfür olduğu gibi, Yüce Allah’a ve O’nun yolunun dışında başka bir şeye davet de elbette son derece korkunç bir hatadır. Bu konuyu Yûsuf 12/108’de geniş bir şekilde ele aldığımız için burada daha fazla detaya girmeyeceğiz.

Bu ve benzer âyetlerden anlaşılıyor ki, Hz. Peygamber sadece Yüce Allah’a davetle emrolunmuş ve o da gerekeni hakkıyla yerine getirmişti. Şimdilerde ümmetin de izlemesi gereken yol budur. İslâm’a, tevhide, fıtrata, Kur’ân’a ve nihayet Yüce Allah’a davet etmenin dışında herhangi bir mezhebe, tarikata, cemaata, camiaya, gruba, hizbe, oluşuma vs. davet etmemek gerekmektedir.

Biz insanlara “bize gel” dememeli, “kendine ve fıtratına gel” demeliyiz. Hz. Peygamber’e emredilen bu çok önemli tebliğ ilkesini müslümanlar olarak biz de sahiplenmeli ve hakkıyla uygulamaya çalışmalıyız. Kurtuluş budur; Hz. Peygamber’in yolunu ve sünnetini izlemek budur.

Şu hususu hatırlatalım: Tebliğ bir cihaddır ve cihadda temel amaç insan kaybetmek, yok etmek değil, bir kişiyi daha olsun kazanmaktır. Nahl 16/125’te de Ahzâb 33/46’da da dikkat çeken hususlar bunlardır. Âl-i İmrân 3/193, Yûnus 10/25, Yûsuf 12/108, İbrâhim 14/1, Hacc 22/67, Kasas 28/87, Fussılet 41/33 gibi âyetlerde de davetin adresi Yüce Allah ve O’nun dosdoğru yolu olarak ifade edilmektedir.

Peygamberler kendilerine değil, Yüce Allah’a davet ettikleri için onların izinden gidenlerin daveti de sadece ve sadece Yüce Allah’a olmalıdır. Tebliğini davetçi kimliğiyle yapan, bunu cihada dönüştürüp bir âdemi olsun kurtarmaya çalışan yiğitlere selam olsun.

2. اِنَّكَ لَعَلٰى هُدًى مُسْتَق۪يمٍ “Şüphesiz ki sen doğru bir hidayet üzeresin.” Yüce Allah Hz. Peygamber’i inşa ettiği bu âyetin sonunda Hz. Peygamber’e moral vermekte ve kendisinin dosdoğru bir hidayet üzere, olduğunu beyan etmektedir. Fâtiha 1/6’da da ele aldığımız üzere sırât-ı müstakîm denen “dosdoğru yol” işte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin de delaletiyle müstakîm yani “dosdoğru” bir hidayet yoludur. Sırât-ı müstakîmle ilgili olarak dile getirilen bütün özellikler esasında bunun bir hidayet yolu olduğunu göstermektedir.

ıı. Yüce Allah’ın Hüküm Vericiliği

وَاِنْ جَادَلُوكَ فَقُلِ اللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ اَللّٰهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ف۪يمَا كُنْتُمْ ف۪يهِ تَخْتَلِفُونَ “Seninle tartışmaya girişirlerse, (onlara) de ki: Allah yaptığınızı çok iyi bilendir. Allah, anlaşmazlığa düştüğünüz konular hakkında kıyamet gününde aranızda hüküm verecektir.”

Buradaki وَاِنْ جَادَلُوكَ ve in câdelûke ifadesi “ve eğer seninle tartışırlarsa”;فَقُلِ fe kul emri “de ki”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; اَعْلَمُ a‘lemu kelimesi “gayet iyi bilen(dir)”; بِمَا تَعْمَلُونَ bimâ ta‘melûne ifadesi “sizin yaptıklarınızı”; اَللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; يَحْكُمُ yahkümü ifadesi “hüküm verecektir”; بَيْنَكُمْ beyneküm ifadesi “sizin aranızda”; يَوْمَ الْقِيٰمَةِ yevme’l-kıyâmeti tamlaması “kıyamet günü”; ف۪يمَا كُنْتُمْ fîmâ küntüm ifadesi “(şöyle) olduğunuz konuda”; ف۪يهِ fîhi ifadesi “hakkında”; تَخْتَلِفُونَ tahtelifûne fiili ise “ihtilaf etmektesiniz” demektir.

Burada karşıtlarının Hz. Peygamber’le tartışması durumunda ne yapması ve ne demesi gerektiği gündeme getirilmektedir.

1. وَاِنْ جَادَلُوكَ فَقُلِ اللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ “Seninle tartışmaya girişirlerse, (onlara) de ki: Allah yaptığınızı çok iyi bilendir.” Yüce Allah Hz. Peygamber’i inşa etmeye devam etmekte ve eğer müşrikler kendisiyle tartışmak isterlerse onlarla tartışmamasını, zira yapıp ettikleri her ne varsa hepsini Allah’ın bildiğini söylemesini kendisine emretmektedir. Zemahşerî’nin de dediği gibi bu ifade esasında bir tehdittir.(8)

Konuyla ilgili benzer bir mesaj içermekte olan Yûnus 10/41’de şöyle buyrulmaktadır: “Onlar seni yalanlarlarsa, de ki: Benim işim bana, sizin işiniz de size aittir. Siz benim yaptığımdan uzaksınız; ben de sizin yaptığınızdan uzağım.” Bu ifadenin bir benzeri Hz. Peygamber’e hitaben Şu‘arâ’ 26/216’da şöyle geçmektedir: “Eğer sana isyan ederlerse onlara de ki: Ben sizin yaptıklarınızdan uzağım.”

Bu cümlenin mesaj açısından bir başka benzeri de Sebe’ 34/25’te şöyle geçmektedir: “De ki: Bizim işlediğimiz suçtan siz sorumlu değilsiniz; biz de sizin işlediğinizden sorulacak değiliz.” Şûrâ 42/15’te yer alan “Bizim işlerimiz bize, sizinkiler de sizedir” beyan da aynı doğrultuda mesaj içermektedir.

Rabbimiz bu tür inkârcılara karşı Hz. Peygamber’in “Benim imanım, işim, amelim, itaatim banadır; sizinkiler de size” demesini emretmektedir. Bu ifadenin kapsamında elbette “bu tercihimizin karşılığını dünyada da mahşerde de göreceğiz” kısmı da vardır. Daha geniş bir bakış açısıyla söylemek gerekirse, bu cümle Kâfirûn 109/6’da geçtiği gibi “Sizin dininiz size, benimki de bana” mesajını içermektedir.

Konuyla ilgili olarak Kasas 28/55’te şöyle buyrulmaktadır: “Onlar, boş söz işittikleri zaman ondan yüz çevirip ‘Bizim işlerimiz bize, sizin işleriniz size. Size selâm olsun. Bizim kendini bilmezlerle işimiz olmaz’ derler.” Benzer bir ifade Furkân 25/63’te de yer almaktadır.

Kitap ehlinden olup Hz. Peygamber’e tâbi olanlar kendilerine sataşıldığında muhataplarına aynı şekilde sataşarak cevap vermemekte, “Sizin işlerinizi size, bizimkiler de bize” diyerek onlara bulaşmamaya çalışırlardı. Söylemek istedikleri şuydu: Biz sahip olduğumuz şeylerle mutluyuz, onlardan ve onlarla olmaktan razıyız; siz de sizinkilerden memnunusuz.(9)

Bu ifade “Sizin dininiz size, bizimki de bize” şeklinde de yorumlanabilir. Bu yorum esasında desteğini Kâfirûn 109/6’daki “Sizin dininiz size, benimki de bana” âyetinden almaktadır. Biz bizim yapıp ettiklerimizin hesabını vereceğiz; siz de sizin yapıp ettiklerinizin hesabını vereceksiziniz. Bizim yaptıklarımızın sorumluluğu bize, sizin yaptıklarınızın sorumluluğu da size aittir.

2. اَللّٰهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ ف۪يمَا كُنْتُمْ ف۪يهِ تَخْتَلِفُونَ “Allah, anlaşmazlığa düştüğünüz konular hakkında kıyamet gününde aranızda hüküm verecektir.” Yüce Allah Hz. Peygamber’i inşa ettiği cümleler bağlamında muhataplarına bu mesajı iletmesini emretmektedir. İnkarcıların ve müşriklerin inanç ve ibadetler noktasında Hz. Peygamber’le tartışmaya girmeleri durumunda onlarla tartışmaya girmemesi gerektiğini ifade ettikten sonra, ihtilafa düştükleri konularda kıyamet gününde aralarında Yüce Allah’ın hüküm vereceğini de iletmesini Hz. Peygamber’e emretmektedir.

Konuyla ilgili olarak Zümer 39/3’te şöyle buyrulmaktadır: “Doğrusu Allah, ayrılığa düştükleri şeylerde aralarında hüküm verecektir.” Yüce Allah insanların hak ve hakikatle ilgili inanç ve ibadet konuları başta olmak üzere ihtilafa düştükleri konularda, aracı kıldıkları putlarla kendileri arasında Kıyamet gününde hükmünü vereceğini haber vermektedir. Bu noktada Sebe’ 34/31-33’te dile getirilen tartışmalar ve buna rağmen her iki tarafın yaşayacağı akıbetle ilgili bilgiler dikkat çekicidir.

Yüce Allah bu cümlede inkârcı ve müşrik insanların dünyada ihtilafa düştükleri din işleri, öldükten sonra diriltilme, sevap, azap gibi dini konulardaki hak ve iptal ehlinin kim olduğu hakkında Kıyamet günü hüküm vereceğini bildirmektedir.(10) Bu cümlenin mesajına benzer ifadeler yahkümü, yakdî ve yefsılü fiilleri kullanılarak Kur’ân’da pek çok âyette yer almaktadır.(11) Buna göre, hak ehlinin cennete, bâtıl ehlinin de ateşe gireceği şekilde aralarında ayırıcı bir şekilde hüküm verilecektir.

Vahyin bu misyonu hakkında Nahl 16/64’te şöyle buyrulmaktadır: “Biz bu Kitab’ı sana sırf hakkında ihtilafa düştükleri şeyi insanlara açıklayasın ve iman eden bir topluma da hidâyet ve rahmet olsun diye indirdik.” İşte hakem olarak vahyi benimsemeyenler hak ve hakikat karşısında elbette fikir ayrılıklarına düşmeye devam edecek, sonuçta kıyamet ortamında bu yanlış gidişatın hesabını vereceklerdir. Mahşerdeki yargılamada hakka tâbi olanla bâtılı tercih edenler, gerçekleri tasdik edenlerle zındık ve dinsiz olmayı yeğleyenler elbette ayrılacaklardır.

İnsanlar mahşerde yedi aşama yaşayacaktır. Bunlar “diriltilme”, “toplanma”, “Allah’a sunulma”, “bilgilendirilme”, “sorgulanma/yargılanma”, “değerlendirilme” ve “cennete veya cehenneme sevk edilme” aşamalarıdır. İşte bunların arasında yer alan “yargılanma”nın içerisinde Yüce Allah’ın “kadası”, “fethi”, “emri” ve “faslı”ndan söz edilmekte, yorumunu yapmakta olduğumuz cümlede ise “hüküm vericiliği” beyan edilmektedir.(12)

b) Putperstler ve Vahye Karşı Tutumları

Yüce Allah, sûrenin 70-72. âyetlerinde yerde ve gökte ne varsa hepsini bildiğini, bunların bir kitapta, yasada, Levh-i Mahfûz’da mevcut olduğunu, bunun Allah için çok kolay olduğunu ifade etmekte, onların Allah’ın peşi sıra, hakkında Allah’ın hiçbir delil indirmediği, kendilerinin de hakkında bilgi sahibi olmadıkları şeylere taptıklarını, zalimlerin hiçbir yardımcısının olamayacağını bildirmektedir.

Ardından, Hz. Peygamber’e yönelik şu bildirime yer verilmektedir: “Âyetlerimiz kendilerine açık açık aktarıldığında, kâfirlerin yüzlerinde hoşnutsuzluk fark edersin. Onlar, kendilerine âyetlerimizi okuyanların neredeyse üzerlerine saldırırlar. De ki: Size bundan (bu öfke ve huzursuzluğunuzdan) daha kötüsünü bildireyim mi? Allah’ın kafirlere hazırla(mış olacağı cehennem) ateşi! O, ne kötü sondur!”

ı. Yüce Allah’ın Eşsiz ve Erişilmez Bilgisi

اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَآءِ وَالْاَرْضِ اِنَّ ذٰلِكَ ف۪ي كِتَابٍ اِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَس۪يرٌ “Bilmez misin ki Allah yerde ve gökte ne varsa bilir! Bu, bir kitapta mevcuttur. Şüphesiz ki bu, Allah’a çok kolaydır.”

Âyetteki اَلَمْ تَعْلَمْ ele ta‘lem ifadesi “bilmedin(iz) mi, bilmezmisin(iz) mi, düşünmez misiniz”; اَنَّ اللّٰهَ ennellâhe ifadesi “muhakkak ki Allah”; يَعْلَمُ ya‘lemu fiili “bilmektedir, bilir”; مَا فِي السَّمَآءِ mâ fi’s-semâi ifadesi “göktekileri”; وَالْاَرْضِ ve’l-ardı ifadesi “ve yerdekileri”; اِنَّ ذٰلِكَ inne zâlike ifadesi “muhakkak ki bu”; ف۪ي كِتَابٍ fî kitâbin ifadesi “bir kitapta(dır), kitapta kayıttadır”; اِنَّ ذٰلِكَ inne zâlike ifadesi “muhakkak ki bu”; عَلَى اللّٰهِ ‘alellâhi ifadesi “Allah’a”; يَس۪ير yesîrun kelimesi ise “çok kolay(dır)” demektir.

Burada Yüce Allah’ın eşsiz ve erişilmez bilgisi ile yürürlüğe koyduğu yasaları gündeme getirilmektedir.

1. اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَآءِ وَالْاَرْضِ “Bilmez misin ki Allah yerde ve gökte ne varsa bilir!” Bu anlamda olmak üzere Yüce Allah’ın göklerde ve yerde ne varsa hepsini bildiğini içeren çeşitli âyetler vardır.(13) Yüce Allah, kıyamet günü insanlar arasında hüküm vereceğini haber verdikten sonra, herkesin durumunu hakkıyla bildiğini beyan etmekte, bu bağlamda Hz. Peygamber’in şahsında bütün muhataplara seslenmekte ve kâinata koyduğu yasalara ve insanoğlu için belirlediği genel hayat, ölüm ve mahşerdeki diriltilme konularına, dahası bilgiye konu her ne varsa hepsini hakkıyla bildiğini beyan etmektedir.

“Gökte ve yerde olan her bir şey” ifadesi esasında bütün mahlukatı hiç birini istisna etmeyecek şekilde kapsamakta, her şeyin Yüce Allah’ın bilgisinde olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Âyetin başındaki اَلَمْ تَعْلَمْ elem ta‘lem ifadesi her ne kadar soru kalıbında gelse de maksat Hz. Peygamber’e ve müminlere moral, karşıtlarına ise gözdağı vermektir. Rabbimizin eşsiz ve erişilmez bilgisi hakkında Bakara 2/33’te geniş bilgilendirmelerde bulunduğumuz için burada aynı şeyleri tekrarlamak istemiyoruz.

2. اِنَّ ذٰلِكَ ف۪ي كِتَابٍ اِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَس۪يرٌ “Bu, bir kitapta mevcuttur. Şüphesiz ki bu, Allah’a çok kolaydır.” Burada iki nokta üzerinde durulmaktadır.

a)اِنَّ ذٰلِكَ ف۪ي كِتَابٍ “Bu, bir kitapta mevcuttur.” Yüce Allah her şeyi bildiğini beyan ettikten sonra, bütün bunların yasalara bağlı bir şekilde kayıt altına alındığını ve böyle bir sistemi inşa etmeyi devam ettirmenin de Allah için son derece kolay olduğunu haber vermektedir.

Bazı âlimlerimiz buradaki كِتَاب kitâb kelimesinden maksadın Yüce Allah’ın “ezelî ilmi” manasında Levh-i Mahfûz(14) veya Ümmü’l-Kitâb olduğunu ifade etmişlerdir ki, sonuç her iki durumda da aynı kapıya çıkmakta, her bilginin O’nun katında korunmakta olduğu belirtilmiş olmaktadır.(15) Kâinatın yaratılışının bir anlamı ve yasası olsun da Yüce Allah’ın şaheseri olan insanoğlu için herhangi bir kuralı, yasası, prensibi olmasın, bu mümkün değildir.

b) اِنَّ ذٰلِكَ عَلَى اللّٰهِ يَس۪يرٌ “Şüphesiz ki bu, Allah’a çok kolaydır.” Bu ifadenin benzerleri Nisâ’ 4/30, 169, ‘Ankebût 29/19, Ahzâb 33/19, 30, Fâtır 35/11, Hadîd 57/22, Teğâbun 64/7 gibi âyetlerde de zikredilmekte, Allah için zorluğun söz konusu edilemeyeceği hükme bağlanmaktadır. Yüce Allah bütün bunların yani eşya ve olayların bilgisine sahip olmanın da bunu işletmenin de kendisi için kolay olduğunu beyan ederek, böyle bir sistemin ve kaydın belirlenmesinin hiçbir zorluk içermediğini ifade etmektedir.

ıı. Putperestlerin Delilsizliği ve Bilgisizliği

وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِه۪ سُلْطَانًا وَمَا لَيْسَ لَهُمْ بِه۪ عِلْمٌ وَمَا لِلظَّالِم۪ينَ مِنْ نَص۪يرٍ “Onlar, Allah’ın peşi sıra, hakkında Allah’ın hiçbir delil indirmediği, kendilerinin de hakkında bilgi sahibi olmadıkları şeylere tapıyorlar. Zalimlerin hiçbir yardımcısı yoktur.”

Âyetteki وَيَعْبُدُونَ ve ya‘büdûne fiili “ve ibadet ederler”; مِنْ دُونِ اللّٰهِ min dûnillâhi ifadesi “Allah’ın peşi sıra”;مَا لَمْ يُنَزِّلْ mâ lem yünezzil ifadesi “indirmemiş olduğu şeye, indirmediği şeye”; بِه۪ bihî ifadesi “kendisiyle ilgili”; سُلْطَانًا sültânen kelimesi “herhangi bir delil”; وَمَا لَيْسَ ve mâ leyse ifadesi “ve olmadı, yoktur”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için”;بِه۪ bihî ifadesi “onunla ilgili, hakkında”; عِلْم ‘ılmun kelimesi “hiçbir bilgi”;وَمَا لِلظَّالِم۪ينَ ve mâ li’z-zâlimîne ifadesi “zalimler için, haksızlık edenler için yoktur, olmayacaktır”; مِنْ نَص۪يرٍ min nasîrin kelimesi ise “herhangi bir yardımcı” demektir.

Burada putperestlerin tapınma yanlışı ile mahşerde hiçbir yardımcılarının bulunamayacağı gündeme getirilmektedir.

1.وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِه۪ سُلْطَانًا وَمَا لَيْسَ لَهُمْ بِه۪ عِلْمٌ “Onlar, Allah’ın peşi sıra, hakkında Allah’ın hiçbir delil indirmediği, kendilerinin de hakkında bilgi sahibi olmadıkları şeylere tapıyorlar.” Yüce Allah vahyin ilk muhatapları olan müşriklerin Allah’ın peşi sıra birtakım varlıklara tapındıklarını beyan etmekte ve o varlıklar hakkında Allah’ın hiçbir bilgi indirmediğini ve kendilerinin de bununla ilgili olarak hiçbir bilgilerinin bulunmadığını ifade etmektedir.

Müşriklerin putperestliği “atalarımızı böyle yapar bulduk” şeklindeki taklitçiliğe dayanmaktadır. Âyette yer alan مِنْ دُونِ اللّٰهِ min dûnillâhi ifadesi muhataplar müşrik olduğu için “Allah’tan başka” şeklinde değil de “Allah’ın peşi sıra, O’nun aşağısında, altında” gibi manalarda yorumlanmalıdır.

“Haklarında Allah’ın hiçbir delil indirmediği varlıklara tapınma” yanlışıyla ilgili olarak En‘âm 6/81’de “Hz. İbrâhim’in”, A‘râf 7/71’de “Hz. Hûd’un”, Yûsuf 12/40’ta “Hz. Yûsuf’un”, nihayet Necm 53/23’te de Mekkeli müşriklerin uygulamaları nedeniyle “Hz. Peygamber’in” bu ifadeyi kullandığı görülmektedir.

“Allah onlar hakkında hiçbir delil indirmemiştir” cümlesine “Allah onlara yetki ve otorite vermemiştir” şeklinde de anlam verilebilir. Buradan hareketle, ilk maksadın putperestlere iyi bir cevap vermek olduğunu söyleyebiliriz. Putların hiçbir hakikat ifade etmedikleri, onlar hakkında Yüce Allah’ın hiçbir şekilde olumlu bir beyanının olmadığı belirtilmiştir.

Konuyla ilgili olarak Mü’minûn 23/117’de şöyle bir bilgi yer almaktadır: “Her kim Allah ile birlikte diğer bir ilaha yalvarırsa, -ki bu hususla ilgili hiçbir delili yoktur- o kimsenin hesabı ancak Rabbinin nezdindedir. Muhakkak ki kâfirler iflah olmaz.” İşte Yüce Allah bu ilâhî beyanıyla da uyumlu olacak şekilde putperest muhataplarına seslenerek onların delilsiz ve bilgisiz bir şekilde putlara tapındıklarını belirtmektedir.

Konuyla ilgili olarak Râzî şu değerlendirmeyi yapmıştır: “Böylece onların Yüce Allah’tan başkasına tapmalarının ne naklî bir delile -ki bu, ayetteki ‘(Allah’ın) hakkında hiçbir hüccet indirmediği’ ifadesinden anlaşılmaktadır- ne de aklî delile dayanmadığını gösterir -ki bu da ayetteki ‘Kendilerinin dahi bir bilgilerini bulunmadığı şeyler’ ifadesi ile anlatılmaktadır-.”

“Durum böyle olmayınca, bu durum yani müşriklerin şirki taklitten, cehaletten veya bir şüpheden kaynaklanmış olur. Dolayısıyla bu durumdaki her söz ve görüşün bâtıl olması gerekir. Bu sebeble, işte bu açıdan bu ifade kâfirin bazan kendisinin kâfir olduğunu bilmese bile kâfir olduğuna delâlet eder. Bu aynı zamanda, taklidin de kötü olduğunu gösterir.”(16)

2. وَمَا لِلظَّالِم۪ينَ مِنْ نَص۪يرٍ “Zalimlerin hiçbir yardımcısı yoktur.” Yüce Allah zalimlerin hiçbir yardımcısının bulunmadığını, kendilerini Allah’ın azabından koruyup kollayamayacağını haber vermekte, bu nedenle iş işten geçmeden önce tevbe edip tedbir almaları gerektiğini kendilerine bildirmektedir. Âyetin sonundaki نَص۪ير nasîr kelimesinin nekra getirilmesi ve öncesinde olumsuzluk manası veren مَا mâ edatı ile مِنْ min cer harfinin gelmesi, âyetin mesajına “hiçbir yardımcı bulunamaz” anlamını katmaktadır.

Âyetin bu son cümlesi artık zalimler için azabın kaçınılmaz olduğunu ve mahşer şartlarında hiçbir yardımcılarının bulunmadığını haber vermektedir. Benzer ifadeler Bakara 2/270, Âl-i İmrân 3/192, Mâide 5/72 ve Fâtır 35/37’de geçmektedir. Cehennemlik olanlar için bu cümlede “zalimler” denmektedir.

Bunun muhtemel sebebi şudur: Kişi “tevhîd”in karşısında “şirk”i veya “küfr”ü tercih ederse tevhide zulmetmiş olur. Zira adalet, bir şeyi yerli yerinde kullanmak ve kabul etmek anlamına gelirken, zulüm ise bir şeyi hak ettiği yerden etmektir. Lokmân 31/13’te de beyan edildiği üzere, “şirk büyük bir zulüm”dür. Bütün bu anlattıklarımız doğrultusunda düşündüğümüz zaman Hacc 22/36. âyette küfür, Hacc 22/37. âyette ise zulüm kullanılmasının sebebi anlaşılmış olur.

ııı. İnkarcıların Vahye Karşı Olumsuz Tutumu

وَاِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ تَعْرِفُ ف۪ي وُجُوهِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ يَكَادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذ۪ينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ اٰيَاتِنَا قُلْ اَفَاُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذٰلِكُمْ اَلنَّارُ وَعَدَهَا اللّٰهُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ “Ayetlerimiz kendilerine açıkça tilâvet edildiği (okunup aktarıldığı) zaman, kâfir olanların yüzlerinde hoşnutsuzluk (olduğunu) bilirsin (fark edersin). Onlar, kendilerine ayetlerimizi tilâvet edenlere (okuyup aktaranlara) neredeyse saldırırlar. De ki: ‘Size bundan (bu öfkenize sebep olan şeyden) daha kötüsünü bildireyim mi? Allah’ın kâfir olanlara vadettiği (cehennemdeki) ateş!’ Ne kötü varış yeridir (orası)!”

Âyettekiوَاِذَا تُتْلٰى ve izâ tütlâ edilgen fiili “ve tilavet edildiği, okunduğu, aktarıldığı zaman”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlara”; اٰيَاتُنَا âyâtünâ tamlaması “bizim âyetlerimiz”; بَيِّنَاتbeyyinâtin kelimesi “bütün açıklığıyla, apaçık bir şekilde”; تَعْرِفُ ta‘rifu fiili “tanırsın, fark edersin”; ف۪ي وُجُوهِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا fî vucûhillezîne keferû tamlaması “kafirlerin, inkar etmiş kişilerin yüzlerinde”; الْمُنْكَر el-münkera kelimesi “hoşnutsuzluk”; يَكَادُونَ yekâdûne fiili “neredeyse”; يَسْطُونَyestûne fiili “saldıracaklar, üzerlerine yürüyecekler”; بِالَّذ۪ينَ يَتْلُونَ billezîne yetlûne ifadesi “tilavet edenlere, okuyup aktaranlara”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “kendilerine”; اٰيَاتِنَا âyâtinâ tamlaması “bizim âyetlerimizi”; قُلْ kul emri “de ki”; اَفَاُنَبِّئُكُمْ efeünebbiuküm sorusu “size haber vereyim mi”;بِشَرٍّ bişerrin kelimesi “daha şerlisini, daha kötüsünü”; مِنْ ذٰلِكُمْ min zâliküm ifadesi “bundan”; اَلنَّار en-nâru kelimesi “cehennem ateşi”; وَعَدَهَا ve‘adehâ ifadesi “onu vaad etmiştir”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kâfir olanlara, inkar etmiş kişilere”; وَبِئْسَ ve bi’se edatı “ve ne kötü, ne kötüdür”; الْمَص۪ير el-mesîru sözcüğü ise “varış yeri, dönüş” demektir.

Burada inkarcıların vahye karşı düşmanlıkları ve kendilerini bekleyen korkunç akıbet gündeme getirilmektedir.

1. وَاِذَا تُتْلٰى عَلَيْهِمْ اٰيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ تَعْرِفُ ف۪ي وُجُوهِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ “Ayetlerimiz kendilerine açıkça tilâvet edildiği (okunup aktarıldığı) zaman, kâfir olanların yüzlerinde hoşnutsuzluk (olduğunu) bilirsin (fark edersin).” Ne kötü varış yeridir (orası)!” Yüce Allah putperestlerin tapınmalarının delilsiz ve bilgisiz bir şekilde gerçekleştiğini ve mahşerde kendilerine hiçbir yardımcının olamayacağını haber verdikten sonra, aynı putperest inkarcı insan tipine Kur’ân âyetleri apaçık bir şekilde aktarıldığında yüzlerinde korkunç bir hoşnutsuzluğun belirdiğini göreceğini Hz. Peygamber’e bildirmektedir.

Burada geçen تُتْلٰى tütlâ edilgen fiili “tilavet edilmek”, “okunmak” manaları doğrultusunda burada özellikle “aktarılmak”, “hatıratılmak”, “tebliğ edilmek” gibi anlamlarda değerlendirilmelidir. İnkarcılara Yüce Allah’ın âyetleri بَيِّنَات beyyinât şeklinde yani “bütün açıklığıyla”(17) tebliğ edildiğinde, o kafirlerin ve müşriklerin yüzlerinde derin bir hoşnutsuzluk, kızgınlık, öfke görüleceği haber verilmektedir.

Demek ki Allah’ın âyetlerini aktarırken açık, net, anlaşılabilir bir sunum gerçekleştirmek gerekmekte, her tarafa çekilebilecek şekilde bir aktarımdan kaçınmak gerekmektedir. Çünkü buradaki بَيِّنَات beyyinât kelimesi “ayetler”i değil de “tilavet fiili”ni açıklar mahiyettedir.

Kur’ân’da 16 kez(18) geçen الْمُنْكَر el-münker/münker kelimeleri genel manada “kötülük”, “çirkinlik”, “gayrı meşru”, “zararlı” gibi anlamlar vermektedir. Genellikle الْمَعْرُوف el-ma‘rûf kelimesinin zıddı olarak kullanılan الْمُنْكَر el-münker/münker tek başına(19) da birtakım çirkinlikleri ifade etmektedir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçen الْمُنْكَر el-münker kelimesi “hoşnutsuzluk”, “inkarcı tavır”, “öfke”, “kızgınlık”, “inkar alameti” gibi olumsuz içerikte manalar vermekte,(20) vahyin karşısındaki inkarcı tavrı ortaya koymaktadır. İnkarcılara tebliğ edilen âyetler nedeniyle kendilerine sataşıldığı, kızdırıldıkları, geçimsizlik ve inkar sebebiyle yüzlerinde çok kötü bir öfke belirmiş olacağı ifade edilmektedir.

Yüce Allah’ın âyetlerine karşı inkarcıların yüzlerinde beliren bu hal, onların Kur’ân’dan hoşlanmadıklarını, kendilerinde zorbalık ve kibir belirtileri gözlendiğini, vahyin Allah’tan geldiğini reddedişlerini işte bu ifadeyle anlamış olmaktayız.

2.يَكَادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذ۪ينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ اٰيَاتِنَا “Onlar, kendilerine ayetlerimizi tilâvet edenlere (okuyup aktaranlara) neredeyse saldırırlar.” Yüce Allah Kur’ân kendilerine tebliğ edilip aktarıldığında inkarcı azgınların korkunç kızgınlık ve öfkeleri nedeniyle vahyi aktaranlara neredeyse saldıracaklarını haber vermektedir.

Burada geçen يَسْطُونَ yestûne fiili “saldırmak”, “üzerine yürümek”, “kıskıvrak yakalamak”, “üzerine çullanmak”(21) gibi anlamlar içermekte ve vahye karşı ne kadar korkunç bir öfke içerisinde olduklarını ortaya koymaktadır. Benzer bir durum Kalem 68/51’de şu şekilde dile getirilmektedir: “Kâfirler zikr’i (vahyi veya Kur’ân’ı) işittikleri zaman, neredeyse gözleriyle seni devirecekler. Üstelik ‘Kesinlikle o bir mecnûndur’ diyorlar.”

Bu vesileyle Âl-i İmrân 3/118-119’daki bilgiler de mutlak sûrette hatırlanmalıdır: “Ey iman edenler! Kendi dışınızdakileri sırdaş edinmeyin. (Çünkü) onlar size fenalık etmekten asla geri durmazlar, hep sıkıntıya düşmenizi isterler. Gerçekten, kin ve düşmanlıkları ağızlarından (dökülen sözlerinden) belli olmaktadır. Kalplerinde sakladıkları (düşmanlıkları) ise daha büyüktür. Eğer aklediyorsanız, âyetlerimizi size açıklamış bulunuyoruz. İşte siz şöyle kimselersiniz ki bütün kitap(lar)a (kitabın tamamına) inandığınız halde onlar sizi sevmezken siz onları seviyorsunuz. Onlar sizinle karşılaştıklarında ‘inandık’ derler. Kendi başlarına kaldıklarında da size olan kinlerinden dolayı parmaklarının uçlarını ısırırlar. De ki: Kininizle (kahrolup) ölün! Muhakkak ki Allah kalplerin özünü dahi bilendir.”

Konuyu vahyin indirildiği dönemdeki inkarcıların bir tutumu olarak gördüğümüzde üzerimize herhangi bir şey alınmamaktayız. Oysa günümüzde dini konular konuşulurken kendilerine âyetler aktarıldığında benzer tepkilerin verildiği maalesef bilinmekte ve gözlemlenmektedir. Kendi kabullerini veya eski alimlerin dini yorumlama biçimlerini vahyin önüne geçirenlere karşı âyetlerden her ne zaman delil getirilmiş olsa benzer bir kızgınlık ve öfke ortaya konulabilmektedir.

Buradan hareketle, şu hususun mutlaka bilinmesi gerekmektedir: Bir müslüman ne olursa olsun bir müşrik ağzı ve inkarcı bir kişi tavrı sergilememeli, vahye karşı en küçük bir tereddüt içerisine girmemelidir.

3. قُلْ اَفَاُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذٰلِكُمْ اَلنَّارُ وَعَدَهَا اللّٰهُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا“De ki: “Size bundan (bu öfkenize sebep olan şeyden) daha kötüsünü bildireyim mi? Allah’ın kâfir olanlara vadettiği (cehennemdeki) ateş!” Yüce Allah vahye karşı duydukları şiddetli öfke ve nefretin sahipleri olan inkarcılara seslenmesini Hz. Peygamber’e emretmekte ve onların sahip olduğu öfkeden çok daha şiddetlisinin cehennem ateşi olduğunu kendilerine iletmesini istemektedir. Vahye öfke ve nefret duymak elbette kişilerdeki huzursuzluğun bir göstergesidir; ancak bundan çok daha korkunç olanı ise mahşerdeki cehennem ateşidir.

İnkarcılar vahyin Yüce Allah’tan geldiği haberine son derece kızdıkları için Yüce Allah kendilerine çok daha şerlisini haber vermekte ve asıl kızmaları gerekenin de mahşerde kendilerini bekleyen ateş olduğunu onlara iletmesini Hz. Peygamber’e emretmektedir. Yüce Allah bu ateşi kafireler için hazırlamış olacağını haber vermektedir. Burada geçen وَعَدَ ve‘ade “vaad etmek” fiilinin geçmiş zaman kalıbında getirilmesinin nedeni, bunun mutlak sûrette gerçekleşeceğini inkarcı muhataplara öğretmektir.

Âyetten anlaşılan şudur: Vahye karşı öfke püskürenlere mahşerde cehennem ateşi püskürtülecektir.

4. وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ “Ne kötü varış yeridir (orası)!” Bu ifade şöyle de yorumlanabilir: “O, ne kötü sondur (duraktır)!” Yüce Allah inkarcılara hitaben dile getirdiği cehennem ateşi azabıyla ilgili olarak orasının son derece kötü bir varış yeri ve korkunç bir son olduğunu bildirmektedir.

Kur’ân’da 37 kez(22) yer alan بِئْسَ bi’se kelimesi “ne kötü” manasına gelmektedir. الْمَص۪ير el-mesîr/mesîr kelimesi de Kur’ân’da pek çok âyette(23) geçmekte ve “varış,” “dönüş yeri”, “dönüş” gibi anlamlar içermektedir. İşte vahye karşı dünyada öfke ve nefret saçanların mahşerde çok daha şiddetli bir azapla karşılaşacakları ve orasının son derece kötü bir yer ve kötü bir son olacağı haber verilmektedir.

Dipnotlar

• 1 - Zemahşerî, age., III, 157.
• 2 - Mukâtil b. Süleymân, Tefsîr, III, 383. 3 - Semerkandî, age., II, 394; Zeccâc, Me‘âni’l-Kur’ân, III, 426-427. 4 - Râzî, age., XXIIII, 64. 5 - Mukâtil b. Süleymân, Tefsîr, III, 383; Semerkandî, age., II, 394.
• 6 - Zeccâc, age., III, 437; Semerkandî, age., II, 403.
• 7 - Mukâtil b. Süleymân, Tefsîr, III, 389; Semerkandî, age., II, 403; Zemahşerî, age., III, 165.
• 8 - Zemahşerî, age., III, 165.
• 9 - Taberî, age., XX, 91.
• 10 - Zemahşerî, age., III, 224. 11 - Bakara 2/113; Nisâ’ 4/141; A‘râf 7/87; Yûnus 10/93, 109; Ra‘d 13/41; Nahl 16/124; Hacc 22/17, 56, 69; Neml 27/78; Secde 32/25; Mumtehıne 60/3; Câsiye 45/17; Zümer 39/3.
  • Bakara 2/113 Nisâ 4/141 A‘râf 7/87 Yûnus 10/93 Yûnus 10/109 Ra‘d 13/41 Nahl 16/124 Hacc 22/17 Hacc 22/56 Hacc 22/69 Neml 27/78 Secde 32/25 Mümtehine 60/3 Câsiye 45/17 Zümer 39/3
• 12 - Okuyan, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Yedi Aşamada Âhiret, İstanbul, Düşün yayınları.
• 13 - Âl-i İmrân 3/29; Mâide 5/97; Enbiyâ’ 21/4; Hacc 22/70; Furkân 25/6; ‘Ankebût 29/52; Fâtır 35/38; Hucürât 49/16, 18; Mücâdile 58/7.
  • Âl-i İmrân 3/29 Mâide 5/97 Enbiyâ 21/4 Hacc 22/70 Furkân 25/6 ‘Ankebût 29/52 Fâtır 35/38 Hucurât 49/16 Hucurât 49/18 Mücâdele 58/7
• 14 - Mukâtil b. Süleymân, age., III, 389; Semerkandî, age., II, 403; Zemahşerî, age., III, 166. 15 - Râzî, age., XXIII, 66.
• 16 - Râzî, age., XXIII, 66.
• 17 - Mukâtil b. Süleymân, age., III, 390. 18 - Âl-i İmrân 3/104, 110, 114; Mâide 5/79; A‘râf 7/157; Tevbe 9/67, 71, 112; Nahl 16/90; Hacc 22/41, 72; Nûr 24/21; ‘Ankebût 29/29, 45; Lokmân 31/17; Mücâdele 58/2. 19 - Mâide 5/79; Nahl 16/90; Hacc 22/72; Nûr 24/21; ‘Ankebût 29/29, 45; Mücâdele 58/2.
  • Âl-i İmrân 3/104 Âl-i İmrân 3/110 Âl-i İmrân 3/114 Mâide 5/79 A‘râf 7/157 Tevbe 9/67 Tevbe 9/71 Tevbe 9/112 Nahl 16/90 Hacc 22/41 Hacc 22/72 Nûr 24/21 ‘Ankebût 29/29 ‘Ankebût 29/45 Lokmân 31/17 Mücâdele 58/2 Mâide 5/79 Nahl 16/90 Hacc 22/72 Nûr 24/21 ‘Ankebût 29/29 ‘Ankebût 29/45 Mücâdele 58/2
• 20 - Semerkandî, age., II, 404; Zemahşerî, age., III, 166.
• 21 - Zeccâc, age., III, 438; Semerkandî, age., II, 404.
• 22 - Bakara 2/102, 126, 206; Âl-i İmrân 3/12, 151, 162, 187, 197; Mâide 5/62, 63, 79, 80; Enfâl 8/16; Tevbe 9/73; Hûd 11/98, 99; Ra‘d 13/18; İbrâhim 14/29; Nahl 16/29; Kehf 18/29, 50; Hacc 22/13, 72; Nûr 24/57; Sâd 38/56, 60; Zümer 39/72; Mü’min 40/76; Zuhruf 43/38; Hucürât 49/11; Hadîd 57/15; Mücâdele 58/8; Cum‘a 62/5; Teğâbun 64/10; Tahrîm 66/9; Mülk 67/6. 23 - Bakara 2/126, 285; Âl-i İmrân 3/28, 162; Nisâ’ 4/97, 115; Mâide 5/18; Enfâl 8/16; Tevbe 9/73; İbrâhim 14/30; Hacc 22/48, 72; Nûr 24/42, 57; Furkân 25/15; Lokmân 31/14; Fâtır 35/18; Mü’min 40/3; Şûrâ 42/15; Feth 48/6; Kâf 50/43; Hadîd 57/15; Mücâdele 58/8; Mümtehıne 60/4; Teğâbun 64/3, 10; Tahrîm 66/9; Mülk 67/6.
  • Bakara 2/102 Bakara 2/126 Bakara 2/206 Âl-i İmrân 3/12 Âl-i İmrân 3/151 Âl-i İmrân 3/162 Âl-i İmrân 3/187 Âl-i İmrân 3/197 Mâide 5/62 Mâide 5/63 Mâide 5/79 Mâide 5/80 Enfâl 8/16 Tevbe 9/73 Hûd 11/98 Hûd 11/99 Ra‘d 13/18 İbrâhîm 14/29 Nahl 16/29 Kehf 18/29 Kehf 18/50 Hacc 22/13 Hacc 22/72 Nûr 24/57 Sâd 38/56 Sâd 38/60 Zümer 39/72 Mü'min 40/76 Zuhruf 43/38 Hucurât 49/11 Hadîd 57/15 Mücâdele 58/8 Cum‘a 62/5 Teğâbun 64/10 Tahrîm 66/9 Mülk 67/6 Bakara 2/126 Bakara 2/285 Âl-i İmrân 3/28 Âl-i İmrân 3/162 Nisâ 4/97 Nisâ 4/115 Mâide 5/18 Enfâl 8/16 Tevbe 9/73 İbrâhîm 14/30 Hacc 22/48 Hacc 22/72 Nûr 24/42 Nûr 24/57 Furkân 25/15 Lokmân 31/14 Fâtır 35/18 Mü'min 40/3 Şûrâ 42/15 Fetih 48/6 Kâf 50/43 Hadîd 57/15 Mücâdele 58/8 Mümtehine 60/4 Teğâbun 64/3 Teğâbun 64/10 Tahrîm 66/9 Mülk 67/6