Vâkı‘a Suresi

Mekke’de risaletin 8. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 96 âyetten oluşan, adını ilk âyetinde “meydana gelen olay” anlamındaki الْوَاقِعَة el-vâkı‘ah kelimesinden alan Vâkı‘a sûresi, inişe göre 50, resmî sıralamada ise 56. sûredir.

Vâkı‘a sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Rahmân sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Her iki sûre âdeta birbirinin devamı niteliğindedir. Rahmân sûresinde insanoğlunun iki ana gruba ayrılacağı ve mahşer şartlarında iyilerin cennete gideceği, orada kendilerine sunulacak nimetlerin adeta listesi verilmekte, benzer şekilde Vâkı‘a sûresinde de konuyla ilgili detay bilgiler yer almaktadır. İnkârcılara sunulacak cehennemin özelliklerine her iki sûrede de değinilmektedir. Bu arada insanın yaratılışıyla alakalı bilgiler ve Yüce Allah’ı tesbîh etmenin gerekliliği de iki sûrenin ortak konuları arasında sayılabilir.

Vâkı‘a sûresi, Son Saat’e dikkat çeken bir mesajla başlamakta, mahşer şartlarında insanların üç gruba ayrılacağı, bunların “sağın adamları”, “solun adamları” ve “ödülde önde olanlar” şeklinde belirlenmektedir. Aslında bu da ana grup olarak “iyiler” ve “kötüler” diye ikiye ayrılabilir.

10. âyetten itibaren, “hayırda önde olanların ödülde de önde olacakları” ifade edilerek, bunların Hakk’a yaklaştırılmış yiğitler olduğu ifade edilmekte, onlara cennette verilecek nimetler sayılmaktadır. Ardından “amel defteri kendisine sağ taraftan verilecek olanlar” gündeme getirilmekte, onlara ikram edilecek cennet nimetleri sayıldıktan sonra, “amel defterini sol taraftan alacak olanlar” dile getirilmekte ve onların mahşerde yaşayacağı korkunç akıbete dikkat çekilmektedir.

57. âyetinden itibaren, başlayan bölümde Yüce Allah’ın kudretini ortaya koymak bakımından şu dört konu başlığı hakkında bilgiler verilmektedir:

1. İnsanı nasıl yarattığı,

2. Tarım ürünlerini nasıl inşa ettiği,

3. Suyu nasıl yağdırdığı ve

4. Ateşi nasıl var ettiği.

75. âyetinden itibaren, konu çok ilginç bir yemin ifadesiyle başlatılmakta ve söz vahye getirilmekte, vahyin kaynağına ve değerine değinilmekte, ayrıca insanların vahiy ile irtibatı sorgulanmaktadır.

83. âyetten itibaren, sûrenin son grup âyetinde ise insanların son anları hakkında bilgi verilmekte, burada da üç grup insanın ölüm sonrasına dair kısa bilgiler sunulduktan sonra, Vâkı‘a sûresi Yüce Allah’ı tesbîh emriyle sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 1-10. âyetlerinde Son Saat’ten, şiddetinden, insanların üç gruba ayrılacağından ve bunların kimlerden oluşacağından söz etmektedir.

a) Son Saat’in Dehşeti

Yüce Allah, sûrenin 1-7. âyetlerinde Son Saat’in mutlaka gerçekleşeceğine, onu yalanlamanın imkânsız olacağına, alçaltan ve yükselten yapısına değindikten sonra, yeryüzünün şiddetli bir şekilde sarsılacağını, dağların da ynı şekilde parçalanıp toz toprak haline getirileceğini beyan etmekte, sonunda ise mahşer şartlarında insanların üç gruba ayrılacağını haber vermektedir.

ı. Son Saat’in Gerçekleşmesi

اِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا كَاذِبَةٌۢ خَافِضَةٌ رَافِعَةٌ “O olay (Son Saat) gerçekleştiği zaman, Meydana gelişini yalanlayan kimse olmayacaktır. (O, bazılarını) alçaltıcı, (bazılarını) yükselticidir.”

Buradaki اِذَا وَقَعَتِ izâ veka’at fiili “meydana geldiği zaman”; الْوَاقِعَةُ el-vâkı‘atü kelimesi “o olay, Son Saat”; لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا leyse livak‘atihâ tamlaması “onun meydana gelişi için yoktur”; كَاذِبَةٌ kâzibetün sözcüğü “yalanlayan”; خَافِضَةٌ hâfidatün kelimesi “düşüren(dir), alçaltan(dır)”; رَافِعَةٌ râfi‘atün kelimesi ise “yükselten(dir)” demektir.

Burada Son Saat denilen “büyük olay” ve etkisi gündeme getirilmektedir.

1.اِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ “O olay (Son Saat) gerçekleştiği zaman.” Sözü edilen olay, vahyin indirildiği dönemde herkesin gündeminde olan ve vahyin de büyük çoğunlukla gündemde tuttuğu Son Saat ve sonrasında gerçekleşecek olan kıyâmet-âhiret sürecidir. Bu olay, Son Saat’in meydana gelmesi için Sûr denen boruya ilk üfürülmeyi ifade eder.(1) Âyetteki اِذَا izâ edatının cevabı ise bir sonraki âyettir.

Âyette geçen الْوَاقِعَة el-vâkı‘ah kelimesindeki eliflâm takısı “Olayın bilinen, gündemde olan ve tartışılan bir olay olduğu”nu göstermekte, ayrıca “bunun gerçekleşmesinin kesinliği”ne de işaret etmektedir. Olayın tartışılmakta olduğu bilgisi Nebe’ 78/1-3’te yer almakta, Yüce Allah tartışmakta oldukları şeyin “büyük haber” olduğunu, maksadın da Son Saat ve kıyâmet-âhiret süreci olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu âyet tıpkı Hâkka 69/1-3’te de olduğu üzere, bir hakikatin gerçekleşeceğini ve hakkın tahakkuk edeceğini, Hâkka 69/15’te beyan edildiği gibi büyük olayın meydana gelmiş olacağını göstermektedir. Bu olay “ansızın kapıyı çalan büyük felaket” şeklinde Kârı‘a sûresinin de konusunu oluşturmaktadır.

الْوَاقِعَة el-vâkı‘ah kelimesindeki tâ harfi, tıpkı el-kıyâmeh, el-kâri‘ah, al-hâkkah, es-sâhhah, es-sayhâh, ez-zecrah, et-tâmmeh gibi Son Saat ve kıyâmetle ilgili kelimelerde de olduğu gibi olayın azametini ve şiddetini ortaya koymak için getirilmiştir.(2)

2. لَيْسَ لِوَقْعَتِهَا كَاذِبَةٌۢ “Meydana gelişini yalanlayan kimse olmayacaktır.” Bu ifade önceki âyetteki izâ edatının cevabıdır. Her iki âyetin anlamı şöyledir: “O olay meydana geldiğinde onun meydana gelişini yalanlayabilecek hiç kimse yoktur.” Son Saat gerçekleşip kıyâmet-âhiret süreci de yaşanmaya başlayınca dünya hayatında bunları yalanlamış olanların artık herhangi bir şekilde olayı yalanlama ihtimali kalmamış olacaktır.

el-Vak‘ah kelimesi tekil bir kelime olduğu için Son Saat’in bir anda ve bir tek seferde gerçekleşeceği ifade edilmiş olur. Nâzi‘ât 79/6-7’de “Sarsıntı gerçekleştiği gün onu başkaları takip eder” şeklinde beyan edilirken de sarsıntının artçılarına değinilmekte, yoksa başka ve farklı bir olaydan söz edilmemektedir.

Âyetteki كَاذِبَة kâzibeh kelimesinin müennes, yani “dişil” getirilmesinin muhtemel sebebi, öncesinde gizli bir nefs kelimesinin bulunması olabilir.(3) Ancak el-vâkı‘ah kelimesinde olduğu gibi burada da bir mübalağanın kastedilmiş olma ihtimali vardır.

3. خَافِضَةٌ رَافِعَةٌ “(O, bazılarını) alçaltıcı, (bazılarını) yükselticidir.” Bu ifade müstakil bir sıfat tamlaması olabileceği gibi önceki âyete bağlı olarak da anlaşılabilir. خَافِضَة hâfidah kelimesinin önce gelmesinin muhtemel sebebi, ilk muhatapların özellikle bu olayı yalanlayanlardan oluşmasıdır ki, maksat kibirlenerek bu hakikati yalanlayanların burnunun sürtüleceğini onlara bildirmek istenmektedir. Şimdi âyetteki anlam ihtimalleri üzerinde duralım:

a) Söz konusu tamlamada Son Saat’te yaşanacak olayların şiddeti gündeme getirilmekte ve Tâhâ 20/106-107’de de beyan edildiği gibi dağların ve tümseklerin düzleneceği, çukurların doldurulacağı, yeryüzünün bomboş ve dümdüz bir hale getirileceği ifade edilmiş olur. Hatta Lût kavminin helakinden söz eden Hûd 11/82’de belirtildiği gibi, bu durum Yüce Allah’ın yeryüzünün üstünü altına getirmesi manasında değerlendirilmiş olur.

b) Buradaki maksat mecazî olarak da yorumlanabilir. Buna göre “kendini yüksek görenleri veya yüksektekileri alçaltan, aşağıda olan ya da aşağılık zannedilenleri, hor ve hakir kılınanları yükselten” manası devreye girer ki bu durumda konu doğrudan Son Saat’le değil de kıyâmet ve mahşerle ilişkilendirilmiş olur. Son Saat elbette “yeniden yapılanmak” demek olan kıyâmet’in bir öncüsü olacağı için âyeti böyle yorumlamada herhangi bir sorun olmamaktadır.

c) Bu tamlamayı Zilzâl 99/2 ile de anlayabiliriz. Buna göre, yeryüzünün içindekileri dışarıya atacağı, gizli saklı hiçbir şeyin kalmayacağı, yapılan her bir şeyin gün yüzüne çıkartılacağı ifade edilmiş olur.

d) Buradaki “düşürme veya alçaltma”, hak edenlerin cehennemin dibine bırakılıp atılmasını, oraya savrulmasını; “yükseltme” ise yine hak edenlerin yüksek cennetlerde ağırlanmasını ifade edebilir. Cennetin yukarıda olduğu Ğâşiye 88/10’da ifade edilmişken, cehennemin de çukurlarda olduğu Nisâ’ 4/145’te beyan edilmektedir.

Cehenneme atılmaktan söz eden Furkân 25/13 gibi âyetlerden de bu atılmanın yukarıdan aşağıya doğru savrulmak olduğu anlaşılmaktadır. Cennetliklerin yukarıda, cehennemliklerin ise aşağıda olacakları A‘râf 7/50’den açıkça anlaşılmaktadır. Orada cehennemlikler cennetliklerden kendilerine su boşaltmalarını isteyecekleri için bunun yukarıdan aşağıya bir işlem olduğu ortadadır.

e) Bu tamlamanın önceki âyette geçen leyse edatına bağlı olarak anlaşılması da mümkündür. Bu durumda Son Saat’te veya kıyâmet-âhiret sürecinde hiç kimsenin hiç kimseyi ne alçaltabileceği, ne de yükseltebileceği, hükümranlığın sadece ve sadece Yüce Allah’a ait olduğu mesajı söz konusu edilmiş olur.(4)

ıı. Arzın Sarsılması ve Dağların Toz Toprak Oluşu

اِذَا رُجَّتِ الْاَرْضُ رَجًّا وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا فَكَانَتْ هَبَآءً مُنْبَثًّا وَكُنْتُمْ اَزْوَاجًا ثَلٰثَةً “Yer şiddetle sarsıldığı, dağlar tamamen parçalanıp toz duman hâline geldiği, (mahşerde) siz üç eş (grup) olacağınız zaman.”

Buradakiاِذَا رُجَّتِ izâ rüccet edilgen fiili “sarsıldığı zaman”; الْاَرْضُ el-ardu kelimesi “arz, yeryüzü”; رَجًّا raccen kelimesi “şiddetlice sarsılarak, şiddetle sarsıldığı zaman”; وَبُسَّتِ ve büsset edilgen fiili “ve parçalandığı (zaman)”; الْجِبَالُ el-cibâlü sözcüğü “dağlar”; بَسًّا bessen kelimesi “şiddetli bir şekilde parçalanarak”; فَكَانَتْ fe kânet fiili “(şöyle) olduğu zaman”; هَبَآءً مُنْبَثًّا hebâen münbessen tamlaması “un ufak, toz toprak”; وَكُنْتُمْ ve küntüm fiili “ve siz (şöyle) olduğumuz (zaman)”; اَزْوَاجًا ezvâcen kelimesi “çiftler, gruplar halinde”; ثَلٰثَةً selâseten kelimesi ise “üç” demektir.

Burada önce Son Saat’te yaşanacaklar, ardından da mahşerde insanların durumlarıyla ilgili bazı hatırlatmalar yapılmaktadır.

Son Saat ve kıyâmet-âhiret süreciyle ilgili detaylı bilgileri Müzzemmil 73/14 ve Kıyâmet 75/1’de vereceğimiz için burada sadece âyetlerdeki kelimeleri açıklamakla yetineceğiz. Bu noktada bir hususa kısaca temas etmeliyiz:

Son Saatle ilgili aktarılan âyetlerde çoğunlukla yeryüzünden ve dağlardan söz edilmesinin muhtemel bazı sebepleri vardır:

- Bunlardan ilki, insanların gündelik hayatta birebir ve içiçe fiziksel bir birliktelik yaşamaları olabilir.

- Ayrıca yeryüzünün gözle görülen büyük ve geniş yapısı ile dağların erişilmez sanılan büyük cüsselerinin olaydan etkileneceğinin ifade edilmesi olayın şiddetini ve dehşetini kavratmayı amaçlamış da olabilir.

- Son Saat bütün mahlûkatı içereceği için burada “arz”ın ifade edilmesi, zikr-i cüz’, irâde-i küll, yani “parçayı anarak bütünü kast etme kuralı” gereği de olabilir. Yoksa Son Saat’te sadece arzın şiddetli bir şekilde sarsılıp diğer yıldız ve gezegenlere vs. bir şey olmayacağı manası söz konusu değildir. Çünkü “Allah’ın zâtı hariç, her bir şeyin helâk olacağı”(5) beyan edilmekte, özellikle de Ay’ın tutulacağı, Güneş ve Ay’ın sembollüğünde bütün yıldız ve gezegenlerin bir araya toplanacağı,(6) Güneş’in dürüleceği, yıldızların döküleceği,(7) ışığını kaybedeceği(8) vs. hususlar da haber verilmektedir.

Bu hatırlatmanın ardından şimdi âyetlerin açıklamasını yapabiliriz.

1. اِذَا رُجَّتِ الْاَرْضُ رَجًّا “Yer şiddetle sarsıldığı zaman.” Burada sözü edilen رُجَّتِ ruccet edilgen fiili, beraberindeki رَجًّا raccen kelimesiyle birlikte “yeryüzünün çok şiddetli bir şekilde sarsılacağı” manasını vermektedir. Bu korkunç sarsıntı ile yeryüzü içindekileri dışarı çıkartacak,(9) kabirlerde bulunanlar dışarı atılacak,(10) tümsek ve çukurlar giderilip yeryüzü bomboş ve dümdüz bir yapı arz edecek,(11) nihayet mahlûkat çok büyük değişime tâbi tutulmuş olacaktır.

Yeryüzünün ve dağların birbirine çarpılıp darmadağın edilmeleri amaçsız ve sonuçsuz bir işlem değildir. Yeryüzünün parça parça dağılıp dökülmesi,(12) dağların yürütülüp yeryüzünün al açık hale getirilmesi,(13) yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde olduğu gibi yeryüzünün şiddetle sarsılıp dağların serpilmesi ve hepsinin toz duman halini alması,(14) bunun sonucunda yeryüzünün ve dağların kum yığınına dönüşmesi(15) gibi haller Son Saat’in korkunç yapısını kavratmayı amaçlamaktadır.

Müzzemmil 73/18’de de açıkladığımız üzere, Son Saat ve kıyâmet-âhiret süreciyle ilgili âyetlerde genellikle edilgen kalıpların tercih edilme sebebi, Yüce Allah’ın mahlûkatın yapısına bu özelliği programlamış olmasıdır. Kıyâmet gününde her varlık neye programlanmışsa onun gereğini yerine getirecektir. Bu sebeple konuyla ilgili fiiller genellikle edilgen ve mutâva‘ât kalıbında getirilmektedir.

2. وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا فَكَانَتْ هَبَآءً مُنْبَثًّا“Dağlar tamamen parçalanıp toz duman hâline geldiği (zaman).” Burada Son Saat esnasında olayın şiddeti ve dehşeti nedeniyle dağların paramparça edilip savrulacağı haber verilmektedir. Devasa boyutlarıyla dağlar toz toprak haline getirileceğine göre, böyle bir şiddet ve dehşette insanların ne hale geleceği veya olaydan nasıl etkileneceği hafızalara kazınmalıdır.

Âlimlerimize göre buradaki هَبَآءً hebâen kelimesi “pencereden içeriye giren ve ancak güneş ışıklarıyla görülebilecek olan en küçük toz zerrecikleri”(16) manasına gelmektedir ki, bu mana yaşanacak olayın ne kadar etkileyici olduğunun bir göstergesidir.

Müzzemmil 73/14’te “Son Saat’te dağların nasıl bir hâl alacağı” konusunu detaylı bir şekilde ele alacağız. Burada şu kadarını ifadeyle yetineceğiz:

Son Saat’te her şey etkilenecektir. Bu bağlamda “dağların yürütülmesi”,(17) “un ufak edilip savrulması ve tıpkı bulutlar gibi hareket etmesi”,(18) “serpilmesi”,(19) “yeryüzü ve dağların birbirine şiddetli bir şekilde çarpılması”,(20) “dağların yüne dönüşmesi”,(21) “etrafa saçılması”,(22) “yürütülüp yerlerinin serap olması”(23) ve “çalkalanması”(24) gibi olaylar, Son Saat denilen o günün dehşetini ortaya koymaktadır.

Yüce Allah yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde ise dağların parçalanacağını, dolayısıyla savrulacağını ve toz duman haline getirileceklerini beyan etmekte, Müzzemmil 73/14’te bununla uyumlu olarak “dağların erimiş bir kum yığınına dönmesi”nden söz etmektedir. Ayrıca Nebe’ 78/20’de “Dağlar da yürütülmüş, serap haline getirilmiş olacaktır” buyrulmakta, Me‘âric 70/9 ile Kârı‘a 101/5’ta ise “dağların yün gibi bir hal alacağı” beyan edilerek olayın son derece şiddetli bir şekilde gerçekleşeceği gözler önüne serilmektedir.

3. وَكُنْتُمْ اَزْوَاجًا ثَلٰثَةً “(İşte bunun sonrasında, yani mahşerde), siz üç eş (grup) olacağınız (zaman).” Bu âyette, Son Saat sonrasında mahşer şartlarında insanların diriltilmesi aşamasıyla ilgili bir durum ortaya konulmaktadır. Buna göre Yüce Allah bütün insanların ikisi cennette, biri cehennemde olmak üzere üç gruba ayrılacağını haber vermektedir.

Âyetteki اَزْوَاج ezvâc kelimesi bilinen anlamda “eşler” değil, “sınıf, grup” demektir.(25) Tekvîr 81/7’de geçtiği üzere, “nefislerin çiftleştirilmesi” ile de kast edilen husus budur. Tekvîr 81/7’de sözü edilen husus, İbn Abbâs ve Hasan el-Basrî’nin de belirttiği gibi, mahşerde insanların inanç bakımından gruplara ayrılmasıdır.(26) Dolayısıyla “mahşerde bütün insanları önderleriyle çağıracağız”(27) âyetiyle bu izah birbirini desteklemekte, üç âyette de mahşerde ilgili olarak aynı konuya temas edildiği gerçeğine ulaşılmaktadır.

b) Mahşerde Üç Grup İnsan

Yüce Allah, sûrenin 8-10. âyetlerinde 7. âyette dile getirdiği üç sınıfın kimlerden oluşacağını açıklamakta, bunları “amel defterini sağdan alanlar,” “amel defterini soldan alanlar” ve bir de “hayırda önde oldukları için ödülde de önde olacak olanlar” şeklinde sıralamaktadır.

ı. Sağın Adamları

فَاَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَآ اَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ “Sağın (hayrın) halkı, ne mutlu insanlardır o sağın halkı!”

Âyetteki فَاَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ fe ashâbü’l-meymeneti tamlaması “sağın adamları, sağın halkı”; مَآ اَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ mâ ashâbu’l-meymeneti ifadesi ise “ne yaman, ne mutlu insanlardır o sağın adamları, o sağın halkı” demektir.

Burada mahşer şartlarında üç sınıfa ayrılacak olan insanların “ilk grubu” gündeme getirilmektedir.

Bu âyetteki مَا mâ edatına ta‘accub manası vermekte ve tercümeyi konu gereği “ne mutlu” şeklinde yapmaktayız.

1. Çeşitli vesilelerle ilgili âyetlerde de ifade ettiğimiz üzere, mahşerde cennet ödüllerini hak edenler için kendilerine amel defterlerinin verilmesi anlamında Kur’ân’da üç değişik ifade söz konusudur: İlki yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de geçen اَصْحَابُ الْمَيْمَنَةashâbü’l-meymeneti(28) tamlamasıdır. Diğerleri ise اَصْحَابُ الْيَم۪ين ashâbü’l-yemîn,(29) yani “sağın adamları” ve مَنْ اُو۫تِيَ كِتَابَهُ بِيَم۪ينِه men ûtiye kitâbehû bi yemînihî, yani “Kitabı kendisine sağ tarafından verilen kişi”(30) şeklindedir.

İlk iki ifade “Sağın adamları” şeklinde anlaşılabileceği gibi “Vicdan sahipleri”(31) veya “Dürüstlüğe ve erdemliliğe erişmiş olanlar”(32) şeklinde de manalandırılabilir. “Sağın adamları” veya “sağcılar” tamlamalarından kast edilenlerin kimler olduğu men ûtiye kitâbehû bi yemînihî ifadesinin ışığında anlaşılabilir. Buna göre maksat “âhirette amel defteri kendisine sağ taraftan verilenler” demektir.

2. Bu âyet “amel defteri kendisine sağ tarafından verilenler” anlamına gelmektedir. Ancak bazı âlimlerimiz bununla ilgili farklı görüşler ileri sürmüşlerdir:

a) Başka bazı âlimler bu cümleyi Hz. Peygamber’e hitap olarak anlamakta ve “Sağın adamlarının ne tür hayır ve ikramlara mazhar kılınacaklarını sen nerden bilebilirsin ki!” şeklinde yorumlamışlardır.(33)

b) Bazı müfessirlerimiz ise “kıyâmet günü arşın sağında olup sağ yoldan cennete gidenler”,(34) “Sağ tarafından alınıp cennete götürülenler”(35) veya “Övülen bir konumun sahipleri”(36) şeklinde anlamışlardır.

c) Cennetliklere ashâbu’l-meymeneh denmesinin bir başka sebebi ise Allah tarafından cennette onların sağ taraflarından aydınlanacak olmasıdır. Nitekim Hadîd 57/12’de buna dair bir ifade vardır.(37)

3. Ashâbü’l-meymeneh ve ashâbü’l-yemîn tamlamaları “Sağın adamları” veya “âhirette amel defteri kendilerine sağ taraftan verilenler” şeklinde anlamlandırıldığı gibi, bazı âlimler bu ifadeyi “Yeminine sadık olanlar, sözünde duranlar ne mutlu ve kutlu insanlardır!”(38) şeklinde anlamışlardır.

Bu anlam, kişinin yaratılışına uygun olarak, fıtratının gereği ve yaratılırken organlara Yüce Allah’ın programladığı ilâhî kodlamaya uygun bir şekilde zımnen yapıldığı kabul edilen bir yemini de hatırlatabilir. Dünya hayatında Hakk’a kul olma yeminine sadık kalanlar ve bu doğrultuda hayatını yaşayanlar bu sadakatlerinin karşılığı olarak âhirette cennet nimetleriyle ödüllendirileceklerdir.

ıı. Solun Adamları

وَاَصْحَابُ الْمَشْـَٔمَةِ مَآ اَصْحَابُ الْمَشْـَٔمَةِ “Solun (şerrin) halkı, ne mutsuz insanlardır o solun halkı!”

Âyetteki وَاَصْحَابُ الْمَشْـَٔمَةِ ve ashâbü’l-meş’emeti tamlaması “ve solun adamları, solun halkı”; مَآ اَصْحَابُ الْمَشْـَٔمَةِ mâ ashâbü’l-meş’emeti tamlaması ise “ne mutsuz insanlardır o solun adamları, solun halkı” demektir.

Burada mahşer şartlarında üç sınıfa ayrılacak olan insanların “ikinci grubu” gündeme getirilmektedir.

Bu âyetteki مَا mâ edatına da taaccub manası vermekte ve tercümeyi konu gereği “ne mutsuz” şeklinde yapmaktayız.

1. Konuyla ilgili çeşitli âyetlerde de belirttiğimiz üzere, Kur’ân’da “amel defterinin soldan verilmesi” anlamında “solun halkı” manasına gelen اَصْحَابُ الْمَشْـَٔمَة ashâbü’l-meş’emeti(39) ve اَصْحَابُ الشِّمَال ashâbu’ş-şimâli(40) “solun adamları” tamlamaları kullanıldığı gibi, مَنْ اُو۫تِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِه۪ men ûtiye kitâbehû bişimâlihî(41) “Kitabı kendisine sol taraftan verilenler” ifadesi de kullanılmaktadır.

“Solun adamları” veya “solcular” tamlamalarından kast edilenlerin kimler olduğu men ûtiye kitâbehû bi şimâlihî ifadesinin ışığında anlaşılabilir. Buna göre maksat “âhirette amel defteri kendisine sol taraftan verilenler” demektir.

2. Bu âyet “amel defteri kendisine sol tarafından verilenler” anlamına gelmektedir. Ancak bu konuda farklı görüşler de vardır:

a) Bazı âlimlerimiz bunu “kıyâmet günü arşın solunda olup sol yoldan cehenneme gidenler”,(42) “Sol tarafından alınıp cehenneme götürülenler”(43) şeklinde anlamıştır.

b) Başka bazı âlimler bu ifadeyi “Yerilen, aşağılık bir konumun sahipleri”(44) şeklinde yorumlamışlardır.

c) Ayrıca hitabı Hz. Peygamberle ilişkilendirip “Solun adamlarının ne tür korkunç içecekler ve azapla buluşturulacağını sen nerden bilebilirsin ki!” şeklinde yorumlayanlar da vardır.(45)

3. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki tamlamayı “bedbaht kampa dâhil olanlar”(46) veya “kötülüğe batmış kimseler” şeklinde tercüme edenler de vardır.(47) Bu son tercüme, ilgili kişileri nitelendiren bu tamlamanın söz konusu kişilerin dünya hayatlarında aldığı isimler olduğunu göstermektedir.

Biz ise bu tamlamanın, inkâr ehli insanların âhirette amel defterlerini sol taraftan alacaklarını belirten bir anlam verdiği kanaatindeyiz. Nitekim Hâkka 69/25’te “Kitabı kendisine sol taraftan verilenler” ifadesi geçmekte, İnşikâk 84/10’da ise “Kitabı kendisine sırtının arkasından verilenler” ifadesine yer verilmektedir. Bu son ifade diğerleriyle çelişik değildir; sadece amel defteri kendisine sol tarafından verilenlerin işinin çok zor olacağını, adeta amel defterini alırken durumu görmekten bile mahrum bırakılacaklarını göstermektedir.

ııı. Yarışta Önde Gidenler

وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ “(Ahirette) önde olanlar, (dünyada fedakârlıkta da) önde olanlardır.”

Âyetteki وَالسَّابِقُونَ kelimesi “ ve (ödülde) önde olanlar”; السَّابِقُون es-sâbikûne kelimesi ise “(fedakarlıkta da) önde olanlar(dır)” demektir.

Burada mahşer şartlarında üç sınıfa ayrılacak olan insanların “üçüncü grubu” gündeme getirilmektedir.

Sâbık olanlar, yarışta önde olanlar, öncüler demektir. Bunlar iman, ibadet, ahlâk, kulluk, itaat, hayır işleri vs. fedakârlıklarda en önde olanlardır. Muhtemelen burada sözü edilenler Yüce Allah’ın “ne de güzel arkadaşlardır onlar” dediği Allah’ın kendilerine nimet verdiği “peygamberler, hakkı tasdik edenler, hakka şahit olanlar ve davranışları düzgün sâlih”lerden oluşan dört grup insandır.(48)

Bunların içerisinde Yüce Allah’ın kendilerinden razı olduğunu beyan ettiği muhacirlerden ilk hicret edenler, ensâr ve onlara en güzel şekilde tâbî olanlar da vardır.(49) Ayrıca Yâsîn’de sözü edilen yiğit insan,(50) Firavun’un eşi,(51) İsrailoğullarından yiğit mü’min zât,(52) Firavun’un zulmüne ve tehdidine rağmen tercihini ona adeta meydan okuyarak Yüce Allah’tan yana belirlemiş büyücüler,(53) mağara delikanlıları,(54) Allah’ın kitabına vâris kıldığı kulları arasında bulunan hayırda öncüler,(55) Rablerine derin saygı duyan, O’nun âyetlerine iman edip şirk koşmayan ve verdiklerini Allah’a dönecekleri için kalp ürpertisi içerisinde verenler(56) ve Rahmân’ın has kulları(57) da bu başlıkta sayılabilecekle arasında vardır.

Kısaca söylemek gerekirse, bu yiğitler imanına Yüce Allah’ı şahit tutanlar, hayatına imanını şahit kılanlar, hayatı Allah’ın dediği gibi ve O’nun rızasını kazanma duyarlılığıyla yaşayanlar, iman ve sâlih amel birlikteliğiyle pasif duruştan aktif hale gelenler, nihayet sadece iyi olmayı değil, iyiliği yaymayı hayat felsefesi edinenlerdir.

İşte bu kişiler isimlerini tarihe altın harflerle yazmayı başarmış, hayırla yâdedilen, sonraki nesiller arasında isimleri sadakatle anılan kişilerdir. Dünyada bu duyarlılıkla yaşayanlar elbette yarışı önde bitirmiş olacakları için mahşerde de ödüle öncelikle kavuşturulacak yiğitlerdir. Rabbim bu has kulları arasına bizi de ilhâk eylesin.

Dipnotlar

• 1 - Taberî, age., XXVII, 166.
• 2 - Taberî, age., XXVII, 166; Râzî, age., XXIX, 140.
• 3 - Zemahşerî, age., IV, 444.
• 4 - Râzî, age., XXIX, 139-140.
• 5 - Kasas 28/88. 6 - Kıyâmet 75/8-9. 7 - Tekvîr 81/1-2. 8 - Murselât 77/8.
  • Kasas 28/88 Kıyâmet 75/9 Tekvîr 81/2 Mürselât 77/8
• 9 - İnşikâk 84/4; Zilzâl 99/2. 10 - ‘Âdiyât 100/9. 11 - Tâhâ 20/106-107. 12 - Fecr 89/21. 13 - Kehf 18/47. 14 - Vâkı‘a 56/4-6. 15 - Müzzemmil 73/14.
  • İnşikâk 84/4 Zilzâl 99/2 ‘Âdiyât 100/9 Tâhâ 20/107 Fecr 89/21 Kehf 18/47 Vâkı‘a 56/6 Müzzemmil 73/14
• 16 - Taberî, age., XXVII, 168-169; Râzî, age., XXIX, 142. 17 - Kehf 18/47; Tekvîr 81/3. 18 - Neml 27/88. 19 - Vâkı‘a 56/5. 20 - Hâkka 69/14. 21 - Me‘âric 70/9; Kârı‘a 101/5. 22 - Murselât 77/10. 23 - Nebe’ 78/20. 24 - Tûr 52/9.
  • Kehf 18/47 Tekvîr 81/3 Neml 27/88 Vâkı‘a 56/5 Hâkka 69/14 Me‘âric 70/9 Kâri‘a 101/5 Mürselât 77/10 Nebe' 78/20 Tûr 52/9
• 25 - Semerkandî, age., III, 390; Taberî, age., XXVII, 169; Zemahşerî, age., IV, 445. 26 - Râzî, age., XXXI, 69; Yazır, age., IX, 17. 27 - İsrâ’ 17/71.
  • İsrâ 17/71
• 28 - Vâkı‘a 56/8; Beled 90/18. 29 - Vâkı‘a 56/27, 38, 90, 91; Müddessir 74/39. 30 - İsrâ’ 17/71; Hâkka 69/19; İnşikâk 84/7.
  • Vâkı‘a 56/8 Beled 90/18 Vâkı‘a 56/27 Vâkı‘a 56/38 Vâkı‘a 56/90 Vâkı‘a 56/91 Müddessir 74/39 İsrâ 17/71 Hâkka 69/19 İnşikâk 84/7
• 31 - İslâmoğlu, age., s. 1259. 32 - Esed, age., s. 1271. 33 - Semerkandî, age., III, 391.
• 34 - Semerkandî, age., III, 391. 35 - Taberî, age., XXVI, 170; Zemahşerî, age., IV, 446. 36 - Zemahşerî, age., IV, 445. 37 - Râzî, age., XXIX, 142. 38 - Yazır, age., IX, 398.
• 39 - Vâkı‘a 56/9; Beled 90/19. 40 - Vâkı‘a 56/41. 41 - Hâkka 69/25.
  • Vâkı‘a 56/9 Beled 90/19 Vâkı‘a 56/41 Hâkka 69/25
• 42 - Semerkandî, age., III, 391. 43 - Taberî, age., XXVI, 170; Zemahşerî, age., IV, 446. 44 - Zemahşerî, age., IV, 445. 45 - Semerkandî, age., III, 391.
• 46 - İslâmoğlu, age., s. 1076. 47 - Esed, age., s. 1103.
• 48 - Nisâ’ 4/69.
  • Nisâ 4/69
• 49 - Tevbe 9/100. 50 - Yâsîn 36/20. 51 - Tahrîm 66/11. 52 - Mü’min 40/28. 53 - A‘râf 7/121-122; Tâhâ 20/70-72; Şu‘arâ’ 26/47-51. 54 - Kehf 18/9. 55 - Fâtır 35/32. 56 - Mü’minûn 23/57-61. 57 - Furkân 25/63-77.
  • Tevbe 9/100 Yâsîn 36/20 Tahrîm 66/11 Mü'min 40/28 A‘râf 7/122 Tâhâ 20/72 Şu‘arâ 26/51 Kehf 18/9 Fâtır 35/32 Mü'minûn 23/61 Furkân 25/77