Fussilet Suresi

Mekke’de risâletin 12. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 54 âyetten oluşan, adını üçüncü âyetinde yer alan ve “açık açık ortaya konulmuştur” anlamındaki فُصِّلَتْ fussılet edilgen fiilinden alan Fussılet sûresi, inişe göre 81, resmî sıralamada ise 41. sûredir. Bu sûrenin Hâ Mîm Secde, 10. âyetteki kelime nedeniyle Akvât ya da 12. âyetteki kelime nedeniyle Mesâbîh sûresi diye de isimlerinin olduğu ifade edilmektedir.

Fussılet sûresi, resmi sıralama bakımından öncesinde yer alan Mü’min sûresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki sûre de “hâ mîm şeklinde mukatta‘a harfleriyle ve vahyin ilahi kaynaklı oluşuyla başlamak” (Mü’min 1-2; Fussılet 1-2); “önceki nesillerin peygamberlerini yalanlaması” (Mü’min 5-6; Fussılet 13-14); “Hz. Musa ile ilgili bilgiler” (Mü’min 23-46; Fussılet 45); “Son Saat’in gerçekliği ve bilgisi” (Mü’min 16-18, 55, 59; Fussılet 47); “kâinat kitabından çeşitli konu başlıkları” (Mü’min 61-64; Fussılet 10-12); “inkârcılara mahşerde uygulanacak şiddetli azap” (Mü’min 69-72; Fussılet 27-28) gibi konular ortak mesajlar içermektedir.

Fussılet sûresi, mukatta‘a harfleri ve vahyin ilahi kaynaklı oluşu mesajıyla başlamakta, vahyin anlaşılabilmesi için Yüce Allah tarafından açıklanmış oluşuna dikkat çekmekle devam etmekte, inkârcıların kalplerini hakikate kapatması, çeşitli inkâr özellikleri, iman edenlerin ödülleri, kâinat kitabından çeşitli konu başlıklarıyla devam etmektedir.

13. âyetten itibaren, önceki nesillerin peygamberlerini yalanladıkları, ‘Âd ve Semûd kavimlerinin olumsuz tutumu ve korkunç akıbetleri, sonrasında mahşerde insanlar yargılanırken organlarının konuşturulacağı ve sahipleri aleyhinde şahitlik edecekleri bilgisine yer verilmektedir.

26. âyetten itibaren, inkârcıların vahyin dinlenmemesi için gürültü çıkartılması isteğine ve gerekçelerine yer verilmekte, mahşerde şiddetli bir azaba çarptırılacakları beyan edilmekte, buna karşılık iman edip istikamet sahibi olanlara meleklerin müjdeler ileteceği bildirilmektedir.

33. âyetten itibaren, Yüce Allah’a davet eden, işini düzgün yapan ve “ben Müslümanlardanım” diyenden daha güzel sözlü birinin olamayacağı ifade edilmekte, kötülükle iyiliğin bir olmayacağı, kötülüğe iyilikle karşılık verilmesi gerektiğine dikkat çekilmekte, şeytanın vesveselerine karşı Yüce Allah’a sığınılması gerektiğine dikkat çekilmektedir.

37. âyetten itibaren, kâinat kitabından çeşitli âyetlere, meleklerin ibadetten kaçınmamalarına, sürekli tesbihe devam ettiklerine, yeryüzünün ve yağmurun durumuna yer verilmekte, inkârcıların vahiy düşmanlığı gündeme getirilmektedir. Bu arada Kur’ân’ın Arapça olmaması durumunda nelerin söyleneceğine dikkat çekilmekte, Hz. Musa’ya verilen kitaba, sorumlulukların şahsiliğine, Son Saat’in gerçekliğine, nankör insanın dönekliğine dair bilgiler ele alınmaktadır.

53-54. âyetlerde ufuklardaki ve insanlardaki âyetlerin muhataplara gösterileceği, böylece vahyin gerçekliğinin ortaya çıkmış olacağı, Yüce Allah’ın şahit olarak yeteceği bildirilmekte, Allah’ın huzuruna çıkmakta şüphesi bulunanlara yönelik tehditle sûre sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 13-18. âyetlerinde ilahi uyarılara itibar etmeyenlerin korkunç akıbetlerini ‘Âd ve Semûd kavimleri örnekliğinde dile getirmekte, bu noktada bütün zamanların inkarcılarını uyarmaktadır. Bunun ardından bu defa müminlerin ve takva sahibi olanların ise dünyevi felaketlerden kuratıldığına dair bilgilere yer vermekte, bütün zamanların yiğitlerine moral kazandırılması amaçlanmaktadır.

a) Evrensel Uyarılar

Yüce Allah, sûrenin 13-14. âyetlerinde ilâhî bildirimlerden yüz çevirenleri ‘Âd ve Semûd kavminin başına gelen türden bir yıldırım felaketiyle uyardığını, peygamberler onlara önlerinden ve arkalarından gelerek “Allah’tan başkasına kulluk etmeyin” dedikleri zaman, onların da “Rabbimiz (peygamber göndermek) isteseydi elbette melekleri gönderirdi. Onun için biz sizinle gönderilen şeyleri inkâr ediyoruz” dediklerini belirtmektedir.

ı. Yıldırım Felaketiyle Yapılan Uyarı

فَاِنْ اَعْرَضُوا فَقُلْ اَنْذَرْتُكُمْ صَاعِقَةً مِثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ “Yüz çevirirlerse de ki: Sizi Âd ve Semûd’un (başına gelen) yıldırım gibi bir yıldırıma (afete) karşı uyarıyorum!”

Âyetteki فَاِنْ اَعْرَضُوا fe in a‘radû fiili “eğer yüz çevirirlerse”; فَقُلْ fe kul emri “de ki”;اَنْذَرْتُكُمْ enzertüküm fiili “sizi uyardım, uyarıyorum”; صَاعِقَة sâ‘ıkaten kelimesi “(şöyle) bir yıldırım ile, kasırga ile”; مِثْل misle kelimesi “benzer, gibi”; صَاعِقَةِ عَادٍ sâ‘ıkati ‘âdin tamlaması “‘Âd (kavmin)in (başına gelen) yıldırım (gibi)”; وَثَمُودَ ve semûde kelimesi ise “ve Semûd (kavmine gelen yıldırım gibi)” demektir.

Burada müşriklerin yüz çevirmeleri durumunda, önceki azgın iki kavmin başına gelen felaketin bunların başına da gelebileceği uyarısı gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah yaptığı bunca bilgilendirmelere ve verdiği şunca detaya rağmen, yine de müşriklerin hak ve hakikatten yüz çevirmeleri ve imana gelmemeleri durumunda artık kendilerine ‘Âd ve Semûd kavminin başına gelen türden ve yıldırımlar içeren bir kasırganın kendilerine de gelebileceğini onlara iletmesini emretmektedir.

Âyette geçen صَاعِقَة sâ‘ıkah/es-sâ‘ıkah ve es-savâ‘ık kelimeleri başka bazı âyetlerde(1) de geçmekte ve “yıldırım”, “kasırga”, “azap” gibi felaket ve helak içerikli manalar vermektedir.(2) İşte eğer Fussılet 41/9. âyetten itibaren kozmik âlemle ilgili olarak verilen bilgilere rağmen, yine de gerçeklerden yüz çevirmeleri durumunda, müşriklerin başına önceki kavimleri helak eden türden felaketlerin gelebileceği uyarısına yer verilmektedir. Burada felaket için صَاعِقَة sâ‘ıkah kelimesinin kullanılma sebebi, hem benzer fırtına ve kasırgalar olabilir; hem de başa gelecek şeyin yıldırım gibi aniden gerçekleşmesi olabilir.

2. Bu âyetle ilgili şöyle bir rivayet nakledilmektedir:

“Rivayet olunduğuna göre Ebû Cehil, Kureyş’ten bir topluluğun içinde, ‘Muhammed’in işi bize karışık geliyor; tam seçip- anlayamaz olduk. Dolayısıyla şiiri, sihri ve kehâneti bilen bir adam arayıp bulun da o onunla konuşup sonra onun ne demek istediğini bize açıklasın’ dedi.”

“Bunun üzerine ‘Utbe b. Rebî‘a ‘Vallahi, ben şiiri, sihri, kehâneti dinledim ve benim bu hususta bilgim var. Bu işler bana kapalı değil’ dedi ve Hz. Muhammed’e gelerek, ‘Ey Muhammed, sen mi yoksa Hâşim mi; sen mi yoksa Abdulmuttalib mi, sen mi yoksa (baban) Abdullah mı daha hayırlı? Niçin bizim putlarımızı tenkid ediyor ve bizi saptırmaya uğraşıyorsun? Eğer maksadın başkanlıksa sancağı sana teslim edelim ve liderimiz ol. Yok, eğer evlenmeye ihtiyacın varsa seni istediğin on kızla evlendirelim; Kureyş’den dilediğin on kızı sana verelim.”

“Yok, eğer maksadın mal ise seni zengin kılacak kadar mal toplayalım’ dedi. Hz. Peygamber bütün bunları dinledi ve ‘Utbe sözünü bitirince, ‘Bismillâhirrahmânirrahîm. Hâ Mîm. (Bu) Rahmân rahîm tarafından indirilmiş bir kitabtır…’ diye başlayıp (bu sûrenin) ‘Âd ve Semûd’u çarpan yıldırım gibi size de bir azabın gelip çatması...’ ayetine kadar okudu.”

“Tam burada ‘Utbe, Hz. Peygamber’in ağzını kapatarak, ‘Hısım-akraban aşkına yeter’ dedi ve evine döndü; Kureyşlilerin yanına varmadı. Onların yanına varmayıp (bir süre ortalıklarda da görünmeyince) Kureyşliler, ‘Zannediyoruz ki ‘Utbe dinini değiştirdi’ dedi ve yanına gittiler. Ona, ‘Ey ‘Utbe! Seni bizden alıkoyan şey dinden çıkmış olmandır (herhalde)’ dediler.”

“Bunun üzerine ‘Utbe kızdı ve artık bir daha Hz. Muhammed ile konuşmayacağına yemin edip, ‘Vallahi onunla konuştum. Fakat o bana, şiir, sihir ve kehânet olmayan bir sözle karşılık verdi. ‘Ad ve Semûd'u çarpan yıldırım gibi...’ deyince, ağzını tuttum ve hısım akraba aşkına artık devam etmemesini istedim. Yemin olsun ki Muhammed bir şey söyleyince yalan söylemeyeceğini biliyorum. Dolayısıyla başınıza bir azab inmesinden korktum’ dedi.”(3)

ıı. Peygamberlerin Tebliği ve İnkârcıların Tepkisi

اِذْ جَآءَتْهُمُ الرُّسُلُ مِنْ بَيْنِ اَيْد۪يهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ اَلَّا تَعْبُدُوٓا اِلَّا اللّٰهَ قَالُوا لَوْ شَآءَ رَبُّنَا لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً فَاِنَّا بِمَآ اُرْسِلْتُمْ بِه۪ كَافِرُونَ “Hani elçiler onlara önlerinden ve arkalarından gelerek ‘Allah’tan başkasına kulluk etmeyin!’ dedikleri zaman, (onlar) ‘Rabbimiz (peygamber göndermek) isteseydi elbette melekleri gönderirdi. Onun için biz sizinle gönderilen şeyleri inkâr ediyoruz!’ demişlerdi.”

Âyetteki اِذْ جَآءَتْهُمُ iz câethum fiili “hani, bir zamanlar onlara gelmişti”; الرُّسُل er-rusülü kelimesi “elçiler, resüller”; مِنْ بَيْنِ اَيْد۪يهِمْ min beyni eydîhim ifadesi “onların önlerinden, öncelerinden”; وَمِنْ خَلْفِهِمْ ve min halfihim ifadesi “ve onların arkalarından, sonralarından”; اَلَّا تَعْبُدُوٓا ellâ ta‘büdû emri “kulluk etmeyin diye”; اِلَّا اللّٰهَ illellâh istisnası “Allah’tan başkasına”; قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; لَوْ شَآءَ lev şâe ifadesi “eğer dilemiş olsaydı”; رَبُّنَا rabbünâ tamlaması “bizim Rabbimiz”; لَاَنْزَلَ leenzele fiili “mutlak surette indirirdi, gönderirdi”; مَلٰٓئِكَة melâiketen kelimesi “melekleri”; فَاِنَّا ۪fe innâ ifadesi “muhakkak ki bizler”; بِمَآ اُرْسِلْتُمْ bimâ ursiltüm ifadesi “size gönderilen şeyi”; بِه bihî ifadesi “kendisiyle”; كَافِرُون kâfirûne kelimesi ise “inkâr edenler(iz)” demektir.

Burada önceki peygamberlerin kavimlerine tevhidi ebliğ ettikleri, onların ise elçileri reddettikleri gündeme getirilmektedir.

1.اِذْ جَآءَتْهُمُ الرُّسُلُ مِنْ بَيْنِ اَيْد۪يهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ اَلَّا تَعْبُدُوٓا اِلَّا اللّٰهَ “Hani elçiler onlara önlerinden ve arkalarından gelerek ‘Allah’tan başkasına kulluk etmeyin!’ dedikleri zaman.” Yüce Allah burada adeta bütün peygamberler tarihini özetlercesine her bir peygamberin kavmine nasıl hitap ettiğini ve onlara neyi öğretmeye çalıştıklarını beyan etmektedir.

Her peygamber aynı değeri tebliğ ettiği ve hepsi de aynı tepkilerle karşılaştıkları için Yüce Allah sanki bir kavme birden çok peygamber göndermiş onlar da topluca kendilerine cevap vermişler gibi bir sunum yapmaktadır. A‘râf 7/94-102, İbrâhim 14/9-18, Sebe’ 34/34-35, Yâsîn 36/13-32, Fussılet 41/14, Necm 53/52, Teğâbun 64/5-6, Hâkka 69/10 ve Fecr 89/11-12’de birer örneği olduğu üzere, peygamberlerin tebliğine karşılık inkârcıların tutumu aynı olduğu için hepsiyle ilgili ifadeler bir anda ve bir mekânda gerçekleşmiş gibi verilmektedir.

a) Âyette sözü edilen مِنْ بَيْنِ اَيْد۪يهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ min beyni eydîhim ve min halfihim ifadesi “önlerinden ve arkalarından” manasına gelse de maksadın “her türlü tebliğ ve ikna yoluna başvurmaları” olduğu anlaşılmaktadır.(4) Nitekim Hz. Nûh da kavmine hitabında her türlü tebliği yaptığını beyan ederken çeşitli ifade biçimlerini zikretmekte, ancak muhataplarının kendisine olumlu cevap vermediklerini beyan etmektedir.(5)

A‘râf 7/17’de de beyan edildiği gibi, Şeytan insanları azdırmak için nasıl ki onların önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından gelmiş, her çareye başvurmuş ve başvuruyorsa, bunun tersine olarak peygamberler de insanları kurtarabilmek için her tedbire başvurmuşlardı. Bu ifadeyi “ilerisini, gerisini, geçmişini, geleceğini anlatmak”, “geçmiş ve gelecekle ilgili olarak kendilerini korkutmak” şeklinde yorumlayan âlimler de vardır.(6) Bu tür yorumlar birer ihtimal olarak düşünülebilirse de bizce maksat peygamberlerin ellerinden gelen her fedakarlığı yaptıklarıyla ilgilidir.

b) اَلَّا تَعْبُدُوٓا اِلَّا اللّٰهَ “Allah’tan başkasına kulluk etmeyin!” Bu ifade Nahl 16/36’da beyan edildiği gibi, bütün peygamberlerin en temel tebliğ ilkesidir ve bütün peygamberler de işte bu esası kavimlerine ulaştırmışlardır. “Bana kulluk ediniz; doğru yol budur’ (demedim mi?)” mealindeki Yâsîn 36/61’de de açıkladığımız üzere, Zâriyât 51/56’da da yer aldığı şekliyle yaratılışımızın gayesi olarak Yüce Allah’a kulluk etmemiz gerekmektedir.

Bu emir Yüce Allah’ın bütün peygamberlere emrettiği tebliğ ilkelerinin başında zikrettiği bir husustur; bu nedenle, bütün peygamberler ümmetlerine bunu tebliğ etmişlerdir.(7) Âyette yer alan لَا lâ ve اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı burada hasr/kasr denen bir “vurgulu” ifade tekniğinin bulunduğunu ve Yüce Allah’tan başka hiçbir varlığa kesinlikle kulluk edilmemesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

2. قَالُوا لَوْ شَآءَ رَبُّنَا لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً فَاِنَّا بِمَآ اُرْسِلْتُمْ بِه۪ كَافِرُونَ “(Onlar) ‘Rabbimiz (peygamber göndermek) isteseydi elbette melekleri gönderirdi. Onun için biz sizinle gönderilen şeyleri inkâr ediyoruz!’ demişlerdi.” Yüce Allah âyetin ikinci kısmında kavimlerinin peygamberlere verdikleri cevapları beyan etmektedir.

a)قَالُوا لَوْ شَآءَ رَبُّنَا لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً “(Onlar) ‘Rabbimiz (peygamber göndermek) isteseydi elbette melekleri gönderirdi’ demişlerdi.” Bu cümlenin bir benzeri Hz. Nûh’un kafir kavminin ileri gelenlerinin dilinden Hz. Nûh’u reddetmek üzere Mü’minûn 23/24’te geçmektedir. Peygamberlerin inkârcı kavimleri ağız birliği yapmışçasına Yüce Allah’ın dilemesi durumunda insanları değil de melekleri peygamber olarak indireceğini belirtmişlerdi.

Eski kâfir kavimlerin izinden giden Mekkeli müşrikler de benzer sözleri dile getirmişler ve En‘âm 6/8, 111 ve Furkân 25/7-8’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, Hz. Peygamber’in risalet göreviyle ilgili olarak çeşitli şartlar veya mucize istekleri ortaya koymuşlardı.

Bu bağlamda Furkân 25/7-8’de şöyle buyrulmaktadır: “(Kâfirler şöyle dediler): Bu ne biçim peygamber! Yemek yiyor, çarşılarda dolaşıyor! Kendisine bir melek indirilip o da onunla uyarıcı olmalı değil miydi? Veya kendisine bir hazine verilmeli. Ya da kendisinden beslenebileceği bir bahçesi olmalı (değil miydi)?”

İşte bu azgın ve sapkın kavimlerin peşinden giden Mekkeli müşriklerin de melek peygamber beklentisinde oldukları Kur’ân’da açıkça yer almaktadır. Bu konuda pek çok âyette bilgi verilmektedir.(8) Bu noktada İsrâ’ 17/92’de inkarcıların isteklerinden birisi şu şekilde dile getirilmektedir: “Veya bize iddia ettiğin gibi, üzerimize gökten parçalar yağdırıncaya veya Allah’ı ve melekleri gözümüzün önüne getirinceye kadar (sana inanmayacağız).”

Onların ve öncekilerin melek peygamber beklentilerinin yersiz olduğuyla ilgili olarak bu defa İsrâ’ 17/95’te ise son derece önemli bir cevap verilmektedir: “De ki: Eğer yeryüzünde yerleşip yürüyenler melekler olsaydı, elbette gökten onlara peygamber olarak bir melek gönderirdik.”

Benzer içerikte mükemmel bir cevap olarak En‘âm 6/8-9’da şöyle buyrulmaktadır: “Ona (Muhammed’e görebileceğimiz) bir melek indirilseydi ya!’ demişlerdi. Eğer biz öyle bir melek indirseydik elbette iş bitirilmiş olur, artık kendilerine göz bile açtırılmaz(dı). Eğer onu (peygamberi) bir melek kılsaydık muhakkak ki onu bir erkek sûretine sokar, düşmekte oldukları kuşkuya onları yine düşürürdük.”

Aynı şekilde bir istek ve verilen cevapla ilgili olarak Furkân 25/21-22’de de şu bilgilere yer verilmektedir: “Bizimle karşılaşmayı (âhireti) ummayanlar, ‘(İnanmamız için) ya bize de melekler indirilmeliydi ya da Rabbimizi görmeliydik’ dediler. Aslında onlar kendilerinde haksız büyüklük gördüler ve büyük bir azgınlığa düştüler. Melekleri görecekleri gün, işte o gün, suçlulara hiçbir müjde yoktur ve (o suçlular) ‘(her yerden) tam manasıyla engellenmişiz’ diyeceklerdir.”

b) فَاِنَّا بِمَآ اُرْسِلْتُمْ بِه۪ كَافِرُونَ “Onun için biz sizinle gönderilen şeyleri inkâr ediyoruz (demişlerdi).” Yüce Allah eski kavimlerin insan peygamber istemediklerini, dilemesi halinde Allah’ın melekleri peygamber olarak indirebileceğini söylediklerini aktardıktan sonra, bu sapkın kavimlerin hepsinin de peygamberlerinin getirip kendilerine tebliğ ettikleri bütün değerleri reddettiklerini bildirmektedir.

Konuyla ilgili bütün peygamberlere yönelik inkâr manasında genel bilgi vermesi açısından Sebe’ 34/34’te şöyle buyrulmaktadır: “Biz hangi ülkeye bir uyarıcı (elçi) göndermişsek mutlaka oranın varlıklı ve şımarık kişileri ‘Biz, size gönderilmiş olan her şeyi inkâr edicileriz’ demişlerdir.” Mesaj bakımından benzer bir ifade A‘râf 7/76’da Semûd kavmi tarafından Hz. Sâlih’in mümin taraftarlarına şöyle yönlendirilmiştir: “(Bunun üzerine haksız yere) büyüklük taslayanlar ‘Biz, sizin inandığınız şeyleri inkâr ediyoruz’ demişlerdi.”

Bu konuda bütün peygamberlere azgın ve sapkın kavimlerinin aynı cevabı verip aynı tepkiyi gösterdikleri örneklik manasında hatırlanması gereken mesajlardan birisi de Zuhruf 43/23-24’te şu şekilde yer almaktadır:

“Senden önce de hangi memlekete uyarıcı göndermişsek mutlaka oranın varlıklıları ‘Babalarımızı bir din üzerinde bulduk, biz de onların izlerine uyarız’ derlerdi. (Her elçi) ‘Ben size, babalarınızı üzerinde bulduğunuz (din)den daha doğrusunu getirmişsem (yine mi bana uymazsınız?)’ deyince onlar ‘Doğrusu biz sizinle gönderilen şeyi inkâr ediyoruz’ cevabını vermişlerdi.” İşte genel manada sapkınlığı tercih edenlerin peygaberlerine verdiği tepki “onlara Yüce Allah tarfından indirilen bütün mesajları inkâr etmeleri” şeklinde gerçekleşmiştir.

b) Azgınların ve Müminlerin Akıbeti

Yüce Allah, sûrenin 15-18. âyetlerinde ‘Âd kavminin yeryüzünde haksız yere büyüklük tasladıklarını ve “Bizden daha kuvvetli kim var!” dediklerini, kendilerini yaratan Allah’ın, onlardan daha kuvvetli olduğunu görmek istemediklerini, esasında bütün âyetleri inkâr ettiklerini haber vermekte, ardından, onlara dünya hayatında zillet azâbı tattırsın diye o uğursuz günlerde soğuk bir rüzgârı, dondurucu bir kasırgayı gönderdiğini, âhiret azabının elbette daha çok rüsvay edici olduğunu, kendilerine hiçbir şekilde yardım edilemeyeceğini bildirmektedir.

Ardından, konu Semûd kavmine getirilmekte, onlara da doğru yolun gösterildiği, ama körlüğü doğru yola tercih ettikleri, böylece yapmakta oldukları kötülükler yüzünden alçaltıcı azabın ve yıldırımının onları yakalayıp çarptığı haber verilmektedir.

Daha sonra, bölümün son âyetinde ise inkarcıların karşısında durup kendileri peygamberlerin tebliğ ettiği değerleri benimsyenlerin akıbeti hakkında şu çok önmeli mesaja yer verilmektedir: “İman edip takvâlı (duyarlı) davranmış olanları ise kurtarmıştık.”

ı. ‘Âd Kavminin Kibirliliği ve Onlara Verilen Cevap

فَاَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ اَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً اَوَلَمْ يَرَوْا اَنَّ اللّٰهَ الَّذ۪ي خَلَقَهُمْ هُوَ اَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَجْحَدُونَ “Âd kavmine gelince, yeryüzünde haksız yere kibirlenmiş ve ‘Bizden daha kuvvetli kim var!’ demişlerdi. Onlar, kendilerini yaratan Allah’ın, onlardan çok daha kuvvetli olduğunu görmediler mi? Onlar, ayetlerimizi inkâr ediyorlardı.”

Âyetteki فَاَمَّا عَادٌ fe emmâ ‘âdün kelimesi “‘Âd kavmine gelince”; فَاسْتَكْبَرُوا festekberû fiili “kibir göstermişlerdi, büyüklük taslamışlardı”; فِي الْاَرْضِ fi’l-ardı ifadesi “yeryüzünde, ülkede”; بِغَيْرِ الْحَقِّ biğayri’l-hakkı ifadesi “haksız yere”; وَقَالُوا ve kâlû fiili “ve demişlerdi ki”; مَنْ اَشَدُّ men eşeddü sorusu “kimmiş daha güçlüsü”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizden”; قُوَّة kuvveten sözcüğü “kuvvet bakımından”; اَوَلَمْ يَرَوْا evelem yerav sorusu “görmediler mi ki, hiç mi düşünmediler”; اَنَّ اللّٰهَ ennellâhe “ifadesi “muhakkak ki Allah”; الَّذ۪ي خَلَقَهُمْ ellezî halekahum ifadesi “onları, kendilerini yaratmış olan(dır)”; هُوَ huve zamiri “O”; اَشَدُّ eşeddü ifadesi “çok daha güçlü(dür)”; مِنْهُمْ minhum ifadesi “onlardan”; قُوَّة kuvveten sözcüğü “kuvvet bakımından”; وَكَانُوا ve kânû fiili “ve onlar (şöyle) idiler”; بِاٰيَاتِنَا biâyâtina tamlaması “bizim âyetlerimizi”; يَجْحَدُونَ yechadûne fiili ise “inkâr ediyorlar(dı)” demektir.

Burada Hz. Hûd’un kavminin azgınlığı, böbürlenmesi ve Yüce Allah’ın onlara verdiği cevap gündeme getirilmektedir.

1. فَاَمَّا عَادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْاَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَقَالُوا مَنْ اَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً “Âd kavmine gelince, yeryüzünde haksız yere kibirlenmiş ve ‘Bizden daha kuvvetli kim var!’ demişlerdi.” Yüce Allah, Fussılet 41/15-16 âyetlerinde ‘Âd kavminin durumuna yani Hz. Hûd’un kıssasına yer vermektedir. ‘Âd kavmi ve Hz. Hûd hakkında genel bilgileri Hûd 11/50’de vermiştik. Ayrıca bu kıssanın yer aldığı A‘râf 7/65-72, Şu‘arâ’ 26/123-140, Kamer 54/18-22, Ahkâf 46/21-26 ve Fecr 89/6’de de çeşitli açıklamalar yaptığımız ve yapacağımız için burada söz konusu bilgilere ayrıntılı olarak tekrar değinmeyeceğiz.

Yüce Allah, azgın milletler bağlamında bu sûrede örnek olarak sözü Hz. Hûd’un kavmiyle başlatmakta, onların ülkelerinde kibir gösterdiklerini, hak-hukuk tanımadıklarını, haksız yere böbürlenip büyüklük tasladıklarını ifade etmekte ve onların kendilerinden daha güçlüsünün bulunmadığını söylediklerini ifade etmektedir. Konuyla ilgili benzer bir mesaj içermesi bakımından A‘râf 7/69’daki bilgileri aktarmakta yarar görmekteyiz: “Hatırlayın ki O (Allah) sizi, Nûh kavminden sonra onların yerine getirmişti ve yaratılışta sizi güçlü kılmıştı.”

Hz. Hûd’un inkârcı kavmine hatırlattığı iki nimetten biri “yaratılış açısından daha güçlü bir vucut yapısına sahip kılınmaları” olmuştur. ‘Âd kavminin vucut yapıları hakkında tefsirlerimizde çeşitli abartılı ifadeler yer almış olsa da(9) biz onları burada gündeme getirmeye gerek duymuyoruz. Çünkü eğer bu durum çok önemli olsaydı Yüce Allah bu konuda açıklayıcı bilgiler gönderirdi.

Konuyla ilgili bir mukayesenin yapıldığı Sebe’ 34/45’te Mekkelilere göre önceki nesillerin çok daha güçlü olduğu şöyle dile getirilmektedir: “Onlardan öncekiler de (peygamberlerini) yalanlamışlardı. Bunlar, öncekilere verdiklerimizin onda birine bile ulaşamamışlardı. (Bu nedenle onlar), peygamberlerimi yalanlamışlardı. (Ama) benim karşılık olarak verdiğim nasıl olmuştu!”

Bu bağlamda kendilerinin de en güçlü insanlar olduğunu sandıkları yorumunu yapmakta olduğumuz âyette bizzat kendileri tarafından ileri sürülmektedir. ‘Âd kavminin fiziksel anlamda güçlü oluşlarına ilave olarak Ahkâf 46/26’da zikredildiği gibi Ahkâflılara verilen nimet ve imkanlar da Mekkelilere verilenlerden çok daha fazlaydı.

Önceki nesillerin sonrakilere göre daha güçlü olduklarına dair Rûm 30/9, Fâtır 35/44, Mü’min 40/21, 82, Zuhruf 43/8, Muhammed 47/13 ve Kâf 50/36 gibi âyetlerde çeşitli bilgiler verilmektedir. Öncekiler çok daha güçlü olsalar da onların da çeşitli şekillerde helak edildikleri bilinen bir gerçektir. İşte buna dair olmak üzere devam eden cümlede şu bilgi verilmektedir:

2. اَوَلَمْ يَرَوْا اَنَّ اللّٰهَ الَّذ۪ي خَلَقَهُمْ هُوَ اَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَكَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَجْحَدُونَ “Onlar, kendilerini yaratan Allah’ın, onlardan çok daha kuvvetli olduğunu görmediler mi? Onlar, ayetlerimizi inkâr ediyorlardı.” Yüce Allah ‘Âd kavminin kendilerini en güçlü olarak görmelerini ve bu nedenle de kibir içerisine girmelerini eleştirmekte, kendilerini yaratan kudret olması bakımından O’nun ‘Âd kavminden de başka her bir mahluktan da çok daha güçlü olduğunu bilip görmemelerini kınamaktadır. “Görmediler mi” demek “neden görmediler”, “neden bu gerçeği farketmediler”, “görselerdi”, “yaşayanlar görsünler, görmelidiriler”, “hiç mi düşünmediler” şeklinde bir mesaj içermektedir.

Kuvvet noktasında kendilerinden daha güçlüsünün bulunmadığını söyleyenlere verilen cevapta Allah ile kulların mukayesesinin yapılmasında anlaşılması gereken şey insanların kendilerini böyle görmelerinin yanlışlığını ortaya koymaktır; çünkü el-‘azîz yani güçlü olan ve gerçek gücün sahibi olan sadece ve sadece Yüce Allah’tır. Kalem 68/7’de de geçtiği gibi görecelilik ve mukayese içeren ism-i tafdîl kalıbı Yüce Allah için söz konusu değildir; çünkü O hiçbir konuda mahlukatın herhangi bir ferdiyle veya grubuyla mukayese dahi edilemez, edilmemelidir.

Yüce Allah ‘Âd kavminin takındığı bu küstah tavrın geçici olmadığını ve bunun adeta bir hayat anlayışına dönüştüğünü beyan etmek üzere, âyetin sonunda bu azgın ve sapkın kişilerin Allah’ın âyetlerini inkâr ettiklerini beyan etmekte, yalanladıkları şeylerin aslında Hz. Hûd değil de doğrudan Yüce Allah’ın âyetleri olduğunu ortaya koymaktadır. Nitekim bu durum daha sonra gelmiş olan Mekkli mürşklerin Hz. Peygamber’i yalanlamarında da görülmekte, En‘âm 6/33’te belirtildiği üzere bu zalimlerin aslında Hz. Peygamber’i değil, Yüce Allah’ın âyetlerini inkâr ettikleri ifade edilmektedir. Küfür aynı kaynaktan geldiği ve aynı şeylerden beslendiği için ortaya konulan tavırlar ve dile getirilen söylemler de aynı olmaktadır.

ıı. ‘Âd Kavminin Uğursuz Günlerdeki Helaki

فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ ر۪يحًا صَرْصَرًا ف۪يٓ اَيَّامٍ نَحِسَاتٍ لِنُذ۪يقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْاٰخِرَةِ اَخْزٰى وَهُمْ لَا يُنْصَرُونَ “(Bu nedenle) biz de onlara dünya hayatında alçaklık azabını tattıralım diye o kara günlerde soğuk bir rüzgâr göndermiştik. Ahiret azabı elbette daha çok rezil edicidir. Onlara yardım da edilmez.”

Âyetteki فَاَرْسَلْنَا fe arselnâ fiili “ve (bunun üzerine) göndermiştik”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlara, onların üzerine”; ر۪يحًا صَرْصَرًا rîhan sarsaran tamlaması “alabildiğine soğuk rüzgar, kasırga, fırtına”; ف۪يٓ اَيَّامٍ نَحِسَاتٍ fî eyyâmin nehısâtin tamlaması “uğursuz günlerde”;لِنُذ۪يقَهُمْ linüzîkahum fiili “onlara tattıralım diye”; عَذَابَ الْخِزْيِ ‘azâbe’l-hızyi tamlaması “zillet, rüsvalık azabını”; فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا fi’l-hay’ati’d-dünyâ tamlaması “dünya hayatında, yakın hayatta”;وَلَعَذَابُ الْاٰخِرَةِ ve le‘azâbu’l-âhirati tamlaması “ve elbette âhiret azabı ise”; اَخْزٰى ahzâ kelimesi “daha rüsva edici(dir)”; وَهُمْ ve hum zamiri “onlar”; لَا يُنْصَرُونَ lâ yünsarûne edilgen fiili “kendilerine yardım edilmeyecektir” demektir.

Burada ‘Âd kavminin dünyadaki korkunç akıbeti ile mahşerde karşılaşacakları felaket gündeme getirilmektedir.

1.فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ ر۪يحًا صَرْصَرًا ف۪يٓ اَيَّامٍ نَحِسَاتٍ لِنُذ۪يقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا “(Bu nedenle) biz de onlara dünya hayatında alçaklık azabını tattıralım diye o kara günlerde soğuk bir rüzgâr göndermiştik.” Yüce Allah ‘Âd kavminin kibri ve kendilerini en güçlüler diye görmelerinin karşılığında içerisine düştükleri azgınlık ve sapkınlığın karşılığında üzerlerine şiddetli bir fırtına, dondurucu bir kasırga gönderdiğini haber vermektedir.

a) فَاَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ ر۪يحًا صَرْصَرًا ف۪يٓ اَيَّامٍ نَحِسَاتٍ “Bundan dolayı biz de onlara o uğursuz günlerde soğuk bir rüzgâr (dondurucu bir kasırga) göndermiştik.” Âyetteki اَرْسَلْنَا عَلَي arselnâ ‘alâ ifadesi, felaketin yukarıdan geldiğini ve muhataplarını kuşatıp perişan ettiğini göstermektedir.

ı. Âyette geçen ر۪يحٍ صَرْصَرٍ rîh-ı sarsar tamlaması “alabildiğine soğuk rüzgar, şiddetli bir sesle gürleyen kasırga” manasına gelmektedir. Bu tamlama Kur’ân’da üç kez geçmekte(10) ve kasırganın korkunç yapısını, çıkardığı dehşet gürültüyü ve uğultuyu ifade etmektedir. Özellikle صَرْصَر sarsar kelimesinin aslında sadece صَرْ sar kökünden geldiği, kasırganın tekrarı ve sürekliliği nedeniyle aynı kalıbın iki kez tekrarlandığı beyan edilmektedir.(11)

Konunun ele alındığı âyetlerden bir kısmı olan Hâkka 69/6-8’de verilen bilgileri aktarmak istiyoruz: “‘Âd (kavmi) ise, uğultulu, kasıp kavuran bir fırtına ile mahvedilmişlerdi. (Allah) o kasırgayı, ardarda yedi gece, sekiz gündüz onların üzerine salmıştı. (Öyle ki, eğer orada olsaydın) o kavmi, içi boş hurma kütükleri gibi (oracıkta) yere serilmiş halde görürdün. Şimdi onlardan geriye kalan (herhangi bir kişi) görebiliyor musun?”

Fecr 89/6’da da ele alındığı üzere, Son Saat’i, kıyâmeti ve dolayısıyla âhireti inkâr eden bu kavmin dünyadaki azgınlıkları ve akıbetleri hakkında çeşitli bilgiler vardır. Bu konuda Ahkâf adında müstakil bir de sûrenin bulunduğunu belirterek, onların helâki hakkında bazı ifadeleri hatırlatmakla yetinelim.

Bu anlatılanların ışığında beyan edelim ki söz konusu kavmin helâkinin;

- “Onların ardını kesmek”,(12)

- “Katı ve ağır bir azap”,(13)

- “Korkunç gürültü ile sel sürpüntüsüne döndürülme”,(14)

- “Helâk”,(15)

- “Uğursuz günlerde uğultulu kasırga”,(16)

- “Köklerini kesen rüzgârın hiçbir şey bırakmaması”,(17)

- “Sürekli uğursuz bir günde uğultulu bir kasırga”(18) ve

- “Azap kamçısı”(19) şeklinde gerçekleştirildiği beyan edilmektedir.

ıı. ‘Âd kavminin helakiyle ilgili olarak Kur’ân’da geçen ifadelere bakıldığında bu azabın günlerce sürdüğü anlaşılmaktadır. Bu nedenle, konuyla ilgili olarak yorumunu yapmakta olduğumuz âyette اَيَّام نَحِسَات eyyâm-ı nehısât yani “uğursuz günler” tamlaması kullanılmışken, Kamer 54/19’da يَوْم نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ yevmi nahsin müstemirrin yani “uğursuzluğu devamlı bir gün” ifadesi tercih edilmiştir. Buradaki يَوْم yevm kelimesi, kasırganın başladığı ilk günü ifade edebileceği gibi, tamlamada yer alan مُسْتَمِرٍّ müstemirr kelimesi de bunun devamlılığını ortaya koymaktadır.

İki sûredeki ifadelerin bir anlamda açılımı olarak bu defa Hâkka 69/7’de kasırganın “yedi gece, sekiz gündüz” sürdüğü beyan edilerek, âyetlerin manası ortak bir mesaja dönüştürülmüştür. “Günlerin uğursuzluğu” ifadesi zaman olarak herhangi bir uğur veya uğursuzluk manası içermez; aksine o günlerde yaşanan sıkıntılar nedeniyle böyle isimlendirilmeler söz konusu edilmiştir.

b)لِنُذ۪يقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا “Dünya hayatında zillet azâbını tattıralım diye.” Yüce Allah ‘Âd kavminin azgınlıkları nedeniyle kendilerini yedi gün sekiz gece süren korkunç bir kasırga ile helak ettiğini beyan ederken bu helakin sebebini böbürlenmeleri, kibirlenmeleri, kendilerinden başka hiç kimsenin güçlü ve kuvvetli olmadığını sanmaları şeklinde belirlemektedir.

İşte bu bozuk tutum ve davranışları sebebiyle, bu dünya hayatında onlara korkunç bir perişanlık ve zillet içeren bir azap tattırıldığı ifade edilmektedir. Dünyada böbürlenenler bunun karşılığını demek ki bu dünyada da çekmektedirler.

Âyette yer alan خِزْي/ الْخِزْيhızy/el-hızy kelimesi Kur’ân’da 11 kez(20) geçmektedir. Bu doğrultuda âyette sözü edilen عَذَابَ الْخِزْيِ فِي الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا “dünya hayatındaki el-hızy azabı”, dünyada yaşanmaktayken çekilen “zillet, perişanlık, rüsvaylık, usanç vericilik, rezillik” demektir.

İşte Yüce Allah sapkın ve azgın ‘Âd kavminin kibirli tavır ve davranışlarını tam bir zillete ve rezilliğe dönüştürerek azabı tatmalarını sağlamıştır. Verilmek istenen mesajı sebep-sonuç ilişkisinden anlamaya çalışırsak, ‘Âd kavminin kibri ve yersiz böbürlenmeleri “sebep”, bu hayattaki rezil ve zillet içerikli helakleri ise “sonuç”tur.

2. وَلَعَذَابُ الْاٰخِرَةِ اَخْزٰى وَهُمْ لَا يُنْصَرُونَ “Ahiret azabı elbette daha çok rezil edicidir. Onlara yardım da edilmez.” Yüce Allah ‘Âd kavminin dünyadaki rezilliklerini ve perişanlıklarını beyan ettikten sonra, asıl rüsva edici azabın âhirette yaşanacağını ve kendilerine hiçbir şekilde, hiç kimse tarafından yardım edilmeyeceğini haber vermektedir.

Kur’ân’da sadece bu âyette kullanılan اَخْزٰى ahzâ kelimesi “en rezil”, “en rüsva edici”, “en alçaltıcı”, “en kepaze durumuna düşürücü”, “en aşağılayıcı” gibi anlamlar içermekte ve dünyada yaşananlara göre mahşerdeki azabın çok daha şiddetli olacağı manasını vermektedir.

“Âhiret azabı ise elbette çok daha büyüktür. Keşke bilselerdi!” mealindeki Zümer 9/26’da ve Secde 32/21 ile Kalem 68/33’te de geçtiği üzere, Yüce Allah, dünya azabına göre âhiret azabına “en büyük azap” veya “en şiddetli azap” adını vermektedir.(21) Konuyla ilgili olarak Ra‘d 13/34’te de şöyle buyrulmaktadır: “Dünya hayatında onlara bir azap vardır.

Ahiret azabı ise çok daha şiddetlidir. Onları Allah’tan (onun azabından) koruyacak kimse de yoktur.” Fecr 89/25-26’da da yer aldığı gibi, Yüce Allah’ın yaptığı azabı kimse yapamaz; vurduğu bağı da hiç kimse vuramaz.

İşte, en büyük ve en şiddetli azabın başka bir ifadesi olan bu âyette insanlar ve özellikle suçlular, âhiret azabına karşı daha dikkatli davranmaya çağırılmaktadırlar. Dünyada yaşanan sıkıntılar ne kadar ağır olursa olsun, âhirette yaşanacak azaptan kesinlikle daha hafiftirler. Bu itibarla, bu hayattakilere bakarak âhiret âlemindeki azabı hesaba katmamak, aldanmanın en büyüğüdür.

ııı. Semûd Kavminin Cezalandırılması

وَاَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمٰى عَلَى الْهُدٰى فَاَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ “Semûd’a gelince, onlara doğru yolu göstermiştik ama onlar körlüğü doğru yola tercih etmişlerdi. Böylece yapmakta oldukları kötülükler yüzünden küçük düşürücü azabın yıldırımı onları yakalayıp çarpmıştı.”

Âyetteki وَاَمَّا ثَمُودُ ve emmâ semûdü ifadesi “Semûd (kavmi)ne gelince”;فَهَدَيْنَاهُمْ fe hedeynâhum ifadesi “onlara hidâyet etmiştik”; فَاسْتَحَبُّوا festehabbû fiili “sevmişlerdi, tercih etmişlerdi”; الْعَمٰى el-‘amâ kelimesi “(manevi) körlüğü”; عَلَى الْهُدٰى ‘ale’l-hüdâ ifadesi “hidayete, doğru yola karşı”; فَاَخَذَتْهُمْ fe ehazethum fiili “hemen onları almıştı, yakalamıştı”; صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ sâ‘ıkatü’l-‘azâbi’l-hûni tamlaması “alçaltıcı azabın yıldırımı”; بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ bimâ kânû yeksibûne ifadesi “kazanmış olduklarının karşılığında” demektir.

Burada Semûd kavminin bâtılı tercih etmesi ve sonuçta korkunç bir felaketle yok edilmeleri gündeme getirilmektedir.

1.وَاَمَّا ثَمُودُ فَهَدَيْنَاهُمْ فَاسْتَحَبُّوا الْعَمٰى عَلَى الْهُدٰى “Semûd’a gelince, onlara doğru yolu göstermiştik ama onlar körlüğü doğru yola tercih etmişlerdi.” Yüce Allah Fussılet sûresinin 17-18. âyetlerinde Hz. Sâlih’in kavmi olan Semûd kıssasına yer vermektedir. Hz. Sâlih’ın kıssası hakkında genel bilgileri Şu‘arâ’ 26/141-159’da vermiştik.

Ayrıca A‘râf 7/73-79, Hûd 11/61-68, Neml 27/45-53, Şu‘arâ’ 26/141-159, Kamer 54/29, Fecr 89/9 ve Şems 91/13 gibi âyetlerde de çeşitli detay denebilecek bilgiler yer almaktadır. Bu nedenle, burada sadece Fussılet sûresinde geçen kısmına kısaca değineceğiz.

Yüce Allah, Semûd kavmine hakikat yolunu gösterdiğini, fakat onların hidayete yani imana karşılık olarak gerçeğin zıddına körlüğü tercih ettiklerini haber vermektedir. Âyette geçen هَدَيْنَاهُمْ hedeynâhum ifadesi “onlara hidâyet etmek” yani Beled 90/10’da geçtiği gibi kendilerine “doğru yolu göstermek, onları davet etmek” demektir ki bu amaçla Hz. Sâlih onlara peygamber olarak gönderilmişti. Buradaki هَدَيْنَا hedeynâ fiiline İbn Abbâs “açıklamak, duyurmak”,(22) İmâm Mücâhid ise “davet etmek” manası vererek son derece önemli bir tespitte bulunmuşlardır.(23)

Âyetteki اسْتَحَبُّوا istehabbû fiili “sevmek”, “tercih etmek” manasına gelmektedir. Ayrıca الْعَمٰى el-‘amâ kelimesi de bilinen manada “bedensel körlük” değil, aksine hidayet ve imanın zıddı olan “küfür, inkâr, bâtılı tercih etmek” manasındadır.(24) Bu anlamda İbrâhîm 14/3’te kâfirlerin “dünya hayatını ahirete tercih ettikleri” beyan edilmektedir. Benzer bir kullanım Nahl 16/107’de de söz konusudur.

Tevbe 9/23’te de imana karşı küfrü önceleyenlerden, imana karşı küfrü daha çok sevdirmeye çalışanlardan bahis vardır. Bütün bu kullanımlardan anlaşılıyor ki, Semûd kavmi de kendilerine sunulan gerçeklere değil, onların zıddına bir tavrı tercih etmişler, sapkınlık demek olan manevi körlüğü hidayetin önüne geçirmişlerdir.

2. فَاَخَذَتْهُمْ صَاعِقَةُ الْعَذَابِ الْهُونِ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ “Böylece yapmakta oldukları kötülükler yüzünden küçük düşürücü azabın yıldırımı onları yakalayıp çarpmıştı.” Yüce Allah Semûd kavminin işlemekte olduğu kötülükler sebebiyle alçaltıcı azabın yıldırımının onları yakaladığını ve helak ettiğini haber vermektedir. Burada dikkat çekilen en önemli hususlardan birisi, insanlara, dolayısıyla Semûd kavmine haksızlık edilmediği, kendi yaptıkları yüzünden bu sonu yaşadıklarının bildirilmesidir. Çünkü âyette yer alan بِمَا bimâ ifadesi bu manayı içermektedir.

Fussılet sûresinin daha önce yorumladığımız 13. âyetinde de geçtiği gibi, صَاعِقَة sâ‘ıkah kelimesi “yıldırım”, “kasırga”, “azap” gibi felaket ve helak içerikli manalar vermekte,(25) çeşitli azgın ve sapkın kavimlerin helakinde söz konusu edilmekte, Yüce Allah’ın kainat kitabının bir askeri olduğu gerçeğini de bir anlamda ortaya koymuş olmaktadır.

Semûd kavminin nasıl helak edildiğiyle ilgili olarak da bu âyette detaylı bilgi yoktur. Şems 91/14’te de dile getirildiği gibi, diğer sûrelerde konuyla ilgili bilgilere bakıldığında bunların da;

- er-Racfeh “şiddetli bir sarsıntı”,(26)

- es-Sayhah “şiddetli bir gürültü”,(27)

- Sayha-i vâhıdeh “tek bir gürültü”,(28)

- es-Sâ‘ıkah “yıldırım”(29) ve

- et-tâğıyeh “azgın bir felaket”(30) ile perişan bir hale getirilip(31) yerle bir edildikleri(32) ifade edilmektedir.

A‘râf 7/78-79’da da geçtiği üzere, helâk edilen Semûd kavminin bu esnada yurtlarında dizüstü, hareketsiz ve cansız kaldıkları, yere serildikleri belirtilerek, nasıl bir çaresizlik yaşadıkları ortaya konulmuş olmaktadır. Hûd 11/67’de de geçen ve helak sonrası Semûd kavminin durumunu ortaya koyan “Yurtlarında dizüstü (hareketsiz, cansız) kalmışlardı” ifadesi,(33) Hz. Şu‘ayb’ın kavmi için de(34) söz konusu edilmekte, her iki azgın kavmin aynı akıbeti paylaştığı beyan edilmek istenmektedir.

Bu azgın toplulukların yaşadığı felaketin şiddetini beyan etmek üzere, hem A‘râf 7/92’de, hem de Hûd 11/68’de “Sanki orada hiç şenlik kurmamışlar gibi” ifadesi kullanılmaktadır. Her iki kavmin de volkanik patlamalarla helak edildikleri, şimdilerde o bölgenin kayalardan oluşan yapısıyla da gözler önüne serilmektedir.

ıv. İman Edenlerin Kurtarılması

وَنَجَّيْنَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ “İman edip takvâlı (duyarlı) davranmış olanları ise kurtarmıştık.”

Âyetteki وَنَجَّيْنَا ve necceynâ fiili “ve kurtarmıştık”; الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا ellezîne âmenû ifadesi “iman etmiş olanları”; وَكَانُوا ve kânû fiili “ve onlar (şöyle) idiler”; يَتَّقُونَ yettekûne fiili ise “ve muttaki (duyarlı) davranıyorlar, davranmış (olanları)” demektir.

Burada iman edenlerin ve muttaki olanların kurtarıldığı gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah, Semûd kavminin azgınlıklarının sonucu olarak helak edildiğini beyan ettikten sonra, iman edenleri ve sorumlu davrananları da o korkunç akıbetten koruyup kurtardığını ifade etmektedir. Konuyla ilgili olarak Hûd 11/66’da şöyle buyrulmaktadır: “(Azap) emrimiz gelince, Sâlih’i ve onunla beraber iman edenleri tarafımızdan bir rahmetle (korkunç helakten) ve o günün zilletinden kurtarmıştık.”

Bu ifadenin bir benzeri Neml 27/53’te yer almaktadır. Semûd kavmi helak edilince içlerinden kurtarılanlar bulunduğu ifade edilmektedir. İlâhî azaptan ve gazaptan kurtulmak için iki sıfat gündeme getirilmektedir: Buna göre ilk sıfat “iman etmek”, yani inanılması gereken bütün değerlere inanıp güvenmek; diğeri ise “muttakî olmak” yani sorumluluğunu bilmek, sorumlu ve duyarlı davranmaktır.

İmanın ve takvânın insan için ne anlama geldiği bu âyetlerde açıkça görülmekte, Yüce Allah’ın emir ve yasaklarına riayet ederek peygamberlerin yolunu izlemek insanlar için tek çıkar yol olarak belirlenmektedir. Müslüman, Yüce Allah’a teslim olandır; mücrim ise O’nun emirlerini tanımayıp O’na karşı bir tutum içerisinde girendir.

Kur’ân’da bu ve benzer kıssaları okuyanlar bir karar vereceklerdir: Ya Hz. Sâlih ve bütün peygamberler ile beraberindeki müminler gibi Yüce Allah’tan yana olacaklar ve sonuçta kurtulacaklar; ya da Semûd vs. helak edilen kavimler gibi azgınlığı tercih edip helak edileceklerdir. Yüce Allah’tan yana olanlar “sâhil-i selâmete”, şeytandan yana olanlar ise “sâhil-i felakete” giderler. Rabbimiz uzattığı kurtuluş ipi demek olan vahyine sarılıp hakikat yolunu bulanlardan eylesin.

Dipnotlar

• 1 - Bakara 2/19, 55; Nisâ’ 4/153; Ra‘d 13/13; Fussılet 41/13, 17; Zâriyât 51/44. 2 - Semerkandî, age., III, 221.
  • Bakara 2/19 Bakara 2/55 Nisâ 4/153 Ra‘d 13/13 Fussilet 41/13 Fussilet 41/17 Zâriyât 51/44
• 3 - Rivayet için bk. Buhârî, Tevhîd, 15, 35; Müslim, Tevbe, 1; Zikr, 2, 19; Tirmizî, Zühd, 51; De‘avât, 121; İbn Mâce, Edeb, 58; Dârimî, Rikâk, 22; Ahmed b. Hanbel, II, 251, 315, 391, 413, 445, 480, 482, 516, III, 210, 277, 491; VI, 106. Ayrıca bk. Semerkandî, age., III, 221; Zemahşerî, age., IV, 187; Râzî, age., XXVII, 111.
• 4 - Zemahşerî, age., IV, 186. 5 - Nûh 71/5-9. 6 - Yazır, age., VI, 551.
  • Nûh 71/9
• 7 - Bakara 2/21; Âl-i İmrân 3/51, 64; Nisâ’ 4/36; Mâide 5/72, 117; En‘âm 6/102; A‘râf 7/59, 65, 73, 85; Yûnus 10/3; Hûd 11/2, 26, 50, 61, 84; Yûsuf 12/40; İsrâ’ 17/23; Meryem 19/36; Enbiyâ’ 21/25, 92; Hacc 22/77; Mü’minûn 23/23, 32; Neml 27/45; ‘Ankebût 29/16, 17, 36, 56; Yâsîn 36/61; Fussılet 41/14; Zuhruf 43/64; Ahkâf 46/21; Necm 53/62; Nûh 71/3.
  • Bakara 2/21 Âl-i İmrân 3/51 Âl-i İmrân 3/64 Nisâ 4/36 Mâide 5/72 Mâide 5/117 En‘âm 6/102 A‘râf 7/59 A‘râf 7/65 A‘râf 7/73 A‘râf 7/85 Yûnus 10/3 Hûd 11/2 Hûd 11/26 Hûd 11/50 Hûd 11/61 Hûd 11/84 Yûsuf 12/40 İsrâ 17/23 Meryem 19/36 Enbiyâ 21/25 Enbiyâ 21/92 Hacc 22/77 Mü'minûn 23/23 Mü'minûn 23/32 Neml 27/45 ‘Ankebût 29/16 ‘Ankebût 29/17 ‘Ankebût 29/36 ‘Ankebût 29/56 Yâsîn 36/61 Fussilet 41/14 Zuhruf 43/64 Ahkâf 46/21 Necm 53/62 Nûh 71/3
• 8 - En‘âm 6/8, 9; İsrâ’ 17/95; Mü’minûn 23/24; Furkân 25/7; Fussılet 41/14.
  • En‘âm 6/8 En‘âm 6/9 İsrâ 17/95 Mü'minûn 23/24 Furkân 25/7 Fussilet 41/14
• 9 - Semerkandî, age., I, 526; Zemahşerî, age., II, 112; IV, 187; Râzî, age., XIV, 157.
• 10 - Fussılet 41/16; Kamer 54/19; Hâkka 69/6. 11 - Râzî, age., XXIX, 103.
  • Fussilet 41/16 Kamer 54/19 Hâkka 69/6
• 12 - A‘râf 7/65-72. 13 - Hûd 11/50-60. 14 - Mü’minûn 23/33-41. 15 - Şu‘arâ’ 26/123-140. 16 - Fussılet 41/15-16. 17 - Zâriyât 51/41-42. 18 - Kamer 54/18-21. 19 - Fecr 89/6-8, 13.
  • A‘râf 7/72 Hûd 11/60 Mü'minûn 23/41 Şu‘arâ 26/140 Fussilet 41/16 Zâriyât 51/42 Kamer 54/21 Fecr 89/8 Fecr 89/13
• 20 - Bakara 2/85, 114; Mâide 5/33, 41; Tevbe 9/63; Yûnus 10/98; Hûd 11/66; Nahl 16/27; Hacc 22/9; Zümer 39/26; Fussılet 41/16.
  • Bakara 2/85 Bakara 2/114 Mâide 5/33 Mâide 5/41 Tevbe 9/63 Yûnus 10/98 Hûd 11/66 Nahl 16/27 Hacc 22/9 Zümer 39/26 Fussilet 41/16
• 21 - Ra‘d 13/34; Tâhâ 20/127; Secde 32/21; Zümer 39/26; Kalem 68/33.
  • Ra‘d 13/34 Tâhâ 20/127 Secde 32/21 Zümer 39/26 Kalem 68/33
• 22 - Taberî, age., XXIV, 104. 23 - Semerkandî, age., III, 222.
• 24 - Semerkandî, age., III, 222.
• 25 - Semerkandî, age., III, 221. 26 - A‘râf 7/78. 27 - Hûd 11/67; Hıcr 15/83. 28 - Kamer 54/31. 29 - Fussılet 41/17; Zâriyât 51/44. 30 - Hâkka 69/5. 31 - Furkân 25/39; Neml 27/51. 32 - Şems 91/14.
  • A‘râf 7/78 Hûd 11/67 Hicr 15/83 Kamer 54/31 Fussilet 41/17 Zâriyât 51/44 Hâkka 69/5 Furkân 25/39 Neml 27/51 Şems 91/14
• 33 - Semerkandî, age., I, 529; Taberî, age., VIII, 233; Zemahşerî, age., II, 119. 34 - A‘râf 7/91; Hûd 11/94; ‘Ankebût 29/37.
  • A‘râf 7/91 Hûd 11/94 ‘Ankebût 29/37