Yâsîn Suresi

Mekke’de risâletin 5-6. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 83 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen يٰسٓ yâsîn kelimesinden alan Yâsîn sûresi, inişe göre 39, resmî sıralamada ise 36. sûredir.

Yâsîn sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Fâtır sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Fâtır 1’de ve Yâsîn 81’de “göklerin ve yerin yaratılması”, Fâtır 4’te ve Yâsîn 15’te “elçilerin yalanlanması” hatırlatılmaktadır. Fâtır 6’da ve Yâsîn 60’da “şeytanın düşmanlığı” gündeme getirilmektedir. Fâtır 9’da ve Yâsîn 33’te “ölü toprağın diriltilmesi”nden söz edilmektedir. Fâtır 12-13, 27-28’de ve Yâsîn 33-44’te “kâinat kitabından çeşitli örnekler” verilmektedir. Fâtır 33-35 ve Yâsîn 55-58’de “cennetliklerin sahip olacağı nimetler” müjdelenmektedir.

Yâsîn sûresi mukatta‘a harfleriyle başlamakta, surenin ilk 12 âyetinde vahye, risâlete, muhatapların umursamazlığına, tebliğin kimlere fayda vereceğine, yapılanların kaydettirildiğine ve dolayısıyla Yüce Allah’ın kudretine dikkat çekilmektedir.

13-32. âyetler arasında bir şehir halkına dair darb-ı mesel yer almakta, bu çerçevede söz konusu şehir halkının elçileri yalanlamaları, buna kerşılık elçilerin verdiği esaslı cevaplar, şehir halkının elçiler nedeniyle uğrsuzluğa uğratıldıkları sözleri ile onlara verilen cevaplar, ardından bir yiğit kişinin halkına karşı söylediği muhteşem tebliğ prensipleri, sonrasında ilgili kişiye yönelik şehir halkının karşı çıkışı, onunla aly edişleri, nihayetinde bu kişinin son sözleri ile şehir halkının akıbetine dair Yüce Allah’ın tüm insanlık tarihinde uyguladığı azgınlara yönelik sistemi hakkında bilgiler verilmektedir.

33-44. âyetlerde kâinat kitabından yedi başlık verilmekte, bu çerçevede ölü toprağın canlandırılması, evrendeki çifterli yaratılış, gecenin durumu, Güneş’in hareket sistemi, Ay’ın çeşitli menzillere sahip kılınışı, gece ve gündüzün kendi sistemlerini sürdürmeleri, her bir gök cisminin belli bir yörüngede yüzmeleri ile suyun yani denizlerin insan hizmetine sunulma sistemi hakkında esaslı bilgiler verilmektedir.

45-54. âyetlerde hak ve hakikatle alay eden müşriklerin bazı özellikleri ile kıyamet-âhiret sürecine dair alay içerikli sözlerine karşılık Sûr borusuna üflenmenin aniliği, o esnada insanların yaşayacağı korkunç çaresizlik, ikinci üflemeden sonra mahşer için yaşanacak diriltilme, insanlara yapılacak uygulamanın onların hak edişlerinin sonucu oluşu gündeme getirilmektedir. 55-65. âyetlerde cennetliklerin mutlu halleri, kendileri ve eşlerinin cennet meyveleri arasında nimetlendirilmeleri, cennetteki huzurlu durumları, istedikleri her şeyle buluşturulacakları, Yüce Allah’tan sözlü selamla nimetlendirilecekleri, suçlulara seslenileceği, onların bir kenara ayrılmalarının isteneceği, Allah’ın onlardan dünyada aldığı kulluk sözü ile şeytana ibadet etmemeleri gerektiği ve şeytanın insanlara düşman oluşunun hatırlatılması, mahşerde yargılamada ağızlarının mühürleneceği, elleri ve ayaklarının dünyada yapıp ettiklerine şahitlik edecekleri haber verilmektedir. 66-68. âyetlerde ise Yüce Allah’ın insan üzerindeki mutlak hâkimiyeti ve çeşitli nimetleri hatırlatılmaktadır.

69 ve 70. âyetlerde hem bütünüyle Kur’ân’ın hem de özellikle Yâsîn sûresinin indiriliş gayesi beyan edilmekte, diri olan ve ruhen diri kalmak isteyenlerin uyarılması gerekçe olarak sunulmaktadır. 71-76’da söz yeniden kâinat kitabının ayetlerinden olan “hayvanların yaratılma gerekçesi”ne getirilmekte, bu arada putların ve putperestlerin mahşerdeki etkisizliği ve çaresizliği hatırlatılmaktadır.

Sûrenin son grup âyeti olan 77-83’te ise, aslında sûrenin ana mesajı olan “âhiret bilinci”, mahşerde diriltilmeyi inkâr edenlerin dile getirdiği çarpık fikir esas alınarak üç temel cevap verilmektedir. Bu noktada “ilk yaratılış”, “ateşin yaratılması” ve “kâinatın var edilişi” çok çarpıcı ifadelerle ele alınmaktadır. Ardından, âhiretteki diriltilmenin Allah için son derece kolay olduğu ve bunun sadece bir “ol” emriyle ve oluşun başlamasıyla gerçekleşeceği beyan edilmektedir. Çünkü her şeyin kontrolü sadece Allah’ın elindedir, dönüş sadece O’na olacaktır.

Yüce Allah, mahşerle ilgili birtakım bilgiler verdikten sonra, sûrenin 66-70. âyetlerinde konuyu kendi kudretine getirmekte, dilemesi halinde alışılmışın dışında değişiklikler yapabileceğini beyan etmekte, uzun yaşayanların yaratılışını tersine çevirebileceğini bildirmekte, Hz. Peygamber’in ve vahyin misyonunu ortaya koymakta ve çok önemli bir hususu dile getirerek vahyin dirilerle ilişkisini ifade etmektedir.

a) Yüce Allah’ın Erişilmez Gücü

Yüce Allah, sûrenin 66-68. âyetlerinde yaratılışa koyduğu kanunu değiştirebileceğini şu şekilde dile getirmektedir: “Dileseydik gözlerini silip (büsbütün kör eder)dik de yolu bulmaya koşuşurlardı; (bu durumda) nasıl görebilirler ki!?”

Ardından, yine dilemesi halinde Yüce Allah’ın insanları bulundukları yere çakabileceği veya şekillerini değiştirebileceği, böylece hareketsiz kalacakları, uzun ömür verilenlerin bir kısmının bu durumdan olumsuz etkilenecekleri şu şekilde ifade edilmektedir: “Eğer dileseydik oldukları yerde şekillerini değiştirirdik de ne ileri gidebilirlerdi ne de geri dönebilirlerdi! Uzun ömür verdiğimizi yaratılışta tersine çeviririz. Akıllarını hiç mi kullanmayacaklar!”

ı. Gözleri Kör Edebilmesi

وَلَوْ نَشَآءُ لَطَمَسْنَا عَلٰىٓ اَعْيُنِهِمْ فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَاَنّٰى يُبْصِرُونَ “Dileseydik gözlerini elbette silip (kör eder)dik de yolu bulmaya koşuşurlardı; (bu durumda) nasıl görebilirler ki!”

Âyetteki وَلَوْ نَشَآءُ ve lev neşâü fiili “ve eğer dileseydik”; لَطَمَسْنَا letamesnâ fiili “elbette silerdik, kör ederdik”; عَلٰىٓ اَعْيُنِهِمْ ‘alâ a‘yünihim ifadesi “onların gözlerini”; فَاسْتَبَقُوا festebekû fiili “(yola) düşerlerdi, yarışırlardı”; الصِّرَاط es-sırâta kelimesi “yola”; فَاَنّٰى fe ennâ sorusu “nasıl”; يُبْصِرُونَ yübsırûne fiili ise “görecekler” demektir.

Burada Yüce Allah’ın yaratma sisteminde değişiklik yapması durumunda insanların yaşayacağı akıbet gündeme getirilmekte, mevcut durumun kıymetinin bilinmesi gerektiği beyan edilmektedir.

Âyetin mesajına geçmeden önce Yüce Allah’ın insanları dünyada cezalandırabileceği, yani onların çaresizlikleri ve sıkıntılı anlarda kendilerinden güvende olamadıklarıyla ilgili olarak bazı âyetleri hatırlamak gerekmektedir.

Nahl 16/45-47: “Kötülük tuzakları kuranlar, Allah’ın, kendilerini yer(in dibin)e geçirmesinden veya kendilerine bilemeyecekleri bir yerden azabın gelmesinden veya onlar dönüp dolaşırlarken (Allah’ın) kendilerini yakalamasından güvende midirler? Onlar (Allah’ı) hiçbir şekilde âciz bırakacak değillerdir. Yoksa (Allah’ın) kendilerini bir korkuyla yakalamasından (güvende midirler?) Muhakkak ki Rabbin çok şefkatlidir; çok merhametlidir.”

İsrâ’ 17/68-69: “(Allah’ın), sizi kara tarafında yerin dibine geçirmesinden, yahut üzerinize taş yağdırmasından güvende misiniz? Sonra kendiniz için hiçbir koruyucu da bulamazsınız. Ya da inkâr etmiş olmanız sebebiyle O’nun sizi bir kez daha denize gönderip üzerinize bir kasırga yollayarak sizi boğmasından güvende misiniz? Sonra, bize karşı sizi takip edip koruyacak hiç kimseyi bulamazsınız.”

Sebe’ 34/9: “Onlar, gökten ve yerden önlerinde ve arkalarında (olup bitenlere) hiç bakmıyorlar mı? Dilesek onları yere batırırız, ya da üzerlerine gökten parçalar düşürürüz. Şüphesiz bunda (Rabbine) yönelen her kul için bir ibret vardır.”

Mülk 67/16-17: “Gökteki zatın, sizi yerin dibine batırmasından güvende misiniz? O zaman (yeryüzü) birden bire sarsılmaya başlar. Yoksa gökteki zatın başınıza taş (veya taşları kaldıran bela kasırgası) yağdırmasından güvende misiniz? Uyarımın nasıl olduğunu er veya geç anlayacaksınız.”

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin mesajını iki türlü anlayabiliriz:

1. Yüce Allah bu âyette “dilemesi halinde insanların görme duyularını silebileceğini” ifade ederek, onları büyük bir nimetten mahrum bırakabileceğini, bu durumda yola düşeceklerini ve elbette önlerini hiçbir şekilde göremeyeceklerini belirtmektedir. Bu fiil Bakara 2/20’de geçtiği gibi “Allah dileseydi insanların görme ve işitme duyularını giderebilirdi” anlamında fiziksel bir müdahale olarak kabul edilebilir.

Yâsîn 36/49. âyette de dile getirildiği üzere, onların beklediği tek bir gürültüdür; mahşerde karşılaşacakları türden sıkıntılar dünyada da başlarına gelebilirdi. Onlar kendilerini infaka davet edenlere karşı “Dilemesi halinde Allah’ın doyurabileceği kişileri biz mi doyuracakmışız ki!” dedikleri gibi, onlara bu türden bir karşılık verilmektedir.

“Allah dileseydi onların gözlerini kör ederdi” buyrularak ilâhi kudrete gönderme yapılmaktadır. Böyle bir sıkıntılı ortamda o zaman bu kişiler yola gelmekte adeta yarışırlardı; ancak neyi nasıl görebileceklerdi ki?

Mülk 67/22’de belirtildiği üzere, yüzüstü yere kapanmış kişi, hedefe dosdoğru bir şekilde yürüyen kişiden daha iyi bir şekilde ulaşamayacağı gibi, görme yeteneği elinden alınan bir kişinin de gören birisine göre daha iyi olduğu söylenemez. Bu ifadelerimiz doğuştan görme engelliler için değil, ilâhî bir ceza olarak böyle bir durumla karşılaşanlar için söz konusudur.

2. Bu silme işlemini algı anlamında hakikati kavrama yeteneğinin alınması şeklinde kabul edip, bu durumda şuursuzca yollara dökülmenin ve gerçeği görememenin bir ifadesi olarak da anlayabiliriz. Esasında böyle bir durum insan iradesinin ve aklî yeteneklerinin ondan alınmasını, dolayısıyla sadece diğer canlılar gibi bir hayat sahibi olarak bırakılmasını ifade eder.

Yâsîn 36/68. âyette “Akıllarını kullanmıyorlar mı?” yani “akletmezler mi” buyrularak aklın önemi vurgulanmakta, mevcut durumun kıymetinin iyi bilinmesi gerektiği üzerinde durulmaktadır. Muhammed 47/12’de beyan edildiği gibi, kâfirler diğer canlılar gibi sadece yemek için canlılar olarak tanıtılmaktadır. A‘râf 7/179 ve Furkân 25/44’te kalpleri olup hakkı anlamayanlar, gözleri olup gerçeği görmeyenler, kulakları olup hakkı işitmeyenler hayvanlara benzetilmekte, hakikatin farkına varmak istememeleri onların derecesini belirlemektedir.

Hayvanlar nasıl ki sadece yemek için yaşarlarsa, bu gibi insanlar da aynı duruma getirilir, karın tokluğuna yollara düşerlerdi; ancak sonuçta sorumlu bir varlık gibi hakkı aramak durumunda olmazlardı. Onların böyle bir durumda görebilecekleri bir şeyden de kesinlikle söz edilmemiş olurdu.

Âyeti ister fiziksel anlamda bir körlük, isterse manevi anlamda hakikati görememek şeklinde iradeden yoksunluk olarak kabul edelim, Yüce Allah’ın böyle bir şey dilemesi durumunda, muhataplar hiçbir şekilde gerçeği göremeyecek, şaşkınlık içerisinde bocalayacak ve sonuçta arzu edilen düzeye kesinlikle gelemeyeceklerdir.

İşte böyle bir akıbete düşülmemesini bir nimet kabul edip, ilâhî rızaya uygun hareket etmek ve yaratılışın gayesine uygun davranmayı başarmak, unutulmaması ve ertelenmemesi gereken bir görevdir. Yüce Allah “dileseydik bunu da yapardık” buyurduğu için, “böyle bir şey dilemediğini ve sonucun da böyle olmadığını” bildirmek istemektedir.

ıı. İnsanı Hareketsiz Bırakabilmesi

وَلَوْ نَشَآءُ لَمَسَخْنَاهُمْ عَلٰى مَكَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِيًّا وَلَا يَرْجِعُونَ “Dileseydik oldukları yerde elbette şekillerini değiştirirdik de ileri gitmeye güç yetiremezlerdi ve geri de dönemezler(di)!”

Âyetteki وَلَوْ نَشَآءُ ve lev neşâü fiili “ve eğer dileseydik”; لَمَسَخْنَاهُمْ lemesahnâhum fiili “elbette onların şeklini değiştirirdik”;عَلٰى مَكَانَتِهِمْ ‘alâ mekânetihim ifadesi “onların bulundukları yerlerinde, mekânlarında”; فَمَااسْتَطَاعُوا fe me’stetâ‘û fiili “güç yetiremezlerdi”; مُضِيًّا müdıyyen kelimesi “öne geçmeye de”; وَلَا يَرْجِعُونَ velâ yerci‘ûne fiili ise “ve geri dönemezler de” demektir.

Burada Yüce Allah’ın kudretine dair başka bir husus gündeme getirilmektedir.

Bu âyet şöyle de tercüme edilebilir: “Eğer dileseydik oldukları yerde şekillerini değiştirirdik de ne ileri gidebilirlerdi ne de geri dönebilirlerdi!” Yüce Allah bu âyette bir önceki âyette olduğu gibi, yine kudretini hatırlatmak üzere, dilemesi halinde insanları hareketsiz bırakabileceğini ve ileri gitmelerinin de geri gelmelerinin de imkânsız bir hal alabileceğini beyan etmektedir. Bu âyete de iki farklı açıdan yorum getirmek mümkündür:

1. Burada verilmek istenen mesaj, mesh yani fiziksel anlamda bir müdahale olarak şeklini, suretini değiştirmek biçiminde anlaşılabilir. Yüce Allah dilemesi halinde insanları bulundukları yerde şekillerini değiştirerek sabit tutar; hareketsiz kılar; geçip gitmeye ve geri dönmeye takatsiz bırakabilirdi. Âyette هُمْ hüm “onlar” zamiri kullanıldığı için maksat öncelikle müşriklerdir; onlara yönelik bir kınama ve uyarma söz konusudur; ancak hitabı evrensele taşıyıp herkesle ilgili görmek de mümkündür.

Bazı müfessirlerimiz âyeti fiziksel değişim manasında yorumlamışlar ve maksadı “Dileseydim onları bulundukları yerde ruhları olmayan taş yapardım; öne de gelemezler; geride de kalamazlardı” şeklinde anlamışlardır.(1) Bir başka kısmı ise âyeti doğrudan müşriklerle ilişkilendirmiş ve âyeti şöyle yorumlamışlardır: “Dileseydik onların ayaklarını bulundukları yerde kırardık; öne doğru gitmeye de geriye dönmeye de güç yetiremezlerdi.” Âyetin mesajını “müşriklerin bulundukları yerde helak edilmeleri” şeklinde anlayan âlimlerimiz de vardır.(2)

2. Bu âyete şöyle de anlam verilebilir: “Dileseydik onları kendi konumlarına göre başka bir hale dönüşürürdük; onları başka bir tabiatta yaratırdık; o takdirde ne ileri gidebilirler ne de geriye dönebilirlerdi.” Bu tercümeden de anlaşılacağı gibi, bu ifadede fiziksel değil, “manevi bir yaklaşım” söz konusudur.

“Yüce Allah insanların irade veya ahlâkî tercih özgürlüğüne sahip olmamalarını dileseydi, onları başından beri manevî ve ahlâkî olarak durağan bir tabiatta yaratır, içgüdülerinin pençesinde (bulundukları yerlerde) hareket edemez şekilde tutar; kendini geliştirme dürtüsünden yoksun ve olumlu gelişmeler sağlamaktan yahut yanlış yolları terk etmekten aciz bırakırdı.”(3)

Yüce Allah bu âyette O’nun için bir şeyin imkânsızlığını değil, sadece iradesinin bu şekilde tecelli ettiğini beyan etmektedir. İstemesi durumunda azabı hak eden Mekkeli müşrikleri dünyada da helak edilebileceğini beyan etmekte, tevbe imkânı vererek onların tevbesini beklemeyi tercih ettiğini, fakat tevbe gerçekleşmemesi durumunda azaplarını mahşere bıraktığını beyan etmek istemektedir.

ııı. Yaratılışı Baş Aşağı Çevirebilmesi

وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ اَفَلَا يَعْقِلُونَ “Uzun ömür verdiğimizi yaratılışta tersine çeviririz. Akıl etmiyorlar mı?”

Âyetteki وَمَنْ نُعَمِّرْهُ ve men nu‘ammirhu ifadesi “ve her kime uzun ömür verirsek”; نُنَكِّسْهُ nünekkishu fiili “onu baş aşağı çeviririz, eksiltiriz”;فِي الْخَلْقِ fi’l-halkı kelimesi “yaratılışta”; اَفَلَا يَعْقِلُونَ efelâ ya‘kılûne sorusu ise “aklını kullanmazlar mı” demektir.

Burada Yüce Allah’ın bir yasası ile aklını kullanmayanların kınanması gündeme getirilmektedir.

Bu âyet, önceki iki âyette tehdide konu edinilen hususun inkârcılar için bir nimet olmadığını, inkârcıların uzun yaşamalarının bir avantaj oluşturmadığını, gün geçtikçe inanmadıkları âleme doğru gittiklerini, bu nedenle de aklını kullanmamanın kötü akıbetini yaşayacaklarını ifade etmektedir.

Uzun ömür verilmesi, kişinin ileri yaşlara ulaşması demektir. Nisâ’ 4/28’de de beyan edildiği gibi, böyle bir döneme ulaşan bir kişi bilmelidir ki, insanoğlu zayıf yaratılmıştır. Bu zayıf yaratılışın üzerine bir de ömrün ileriki yaşları eklenirse gerçeğe geri dönmek zor olur, hatta imkânsızlaşabilir. Çünkü ömür ilerledikçe insanın bedensel ve ruhsal güçleri aşağı almakta, zayıflamakta, gittikçe kaybolmakta, dolayısıyla sıkıntılar artmaktadır.

Ömrün en ileri çağı “erzel-i ömür” denen dönemidir. Nahl 16/70 ve Hacc 22/5’te beyan edildiği gibi, bu dönem kişinin bilinçli olduğu çağdan yavaş yavaş bilemez olacağı döneme gitmesidir. Mü’min 40/67’de de hayatın çeşitli evrelerine dair bilgiler yer almaktadır.

Bu bağlamda hatırlanması gereken âyetlerden birisi de Rûm 30/54’tür: “Sizi güçsüz yaratan, sonra güçsüzlügün ardından kuvvet veren ve sonra kuvvetin ardından güçsüzlük ve ihtiyarlık veren Allah’tır. O, dilediğini yaratır. O, hakkıyla bilendir; üstün kudret sahibidir.” Bu âyetteki “Kuvvetin ardından güçsüzlük ve ihtiyarlık veren” ifadesi ile yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin mesajı aynı noktada buluşmaktadır.

Önceki iki âyette dile getirilen “gözlerin silinip körleştirilmesi” ve “konumlarının değiştirilip hareketsiz bırakılmaları” tehdidinin aslında Yüce Allah için son derece kolay olduğu işte bu âyetle ortaya konulmaktadır. İnsanın bedensel özelliklerine bakıldığında Yüce Allah’ın kurduğu bu eşsiz ve erişilmez özelliğin başka çeşitlerinin de elbette mümkün olduğunu ve dilemesi halinde Yüce Allah’ın onları da yaratabileceğini ifade etmek istemektedir. Söylenenlerin yapılmamış olması güçsüzlükten değil, tercih edilmemesinden dolayıdır.

Kendilerine uzun ömür verilenler ömürlerinin sağlıklı ve verimli dönemlerini inkârla geçirirlerse tevbe imkânlarını kaybedebilirler. Kalem 68/42-43’te belirtildiği gibi, “zamanında ve sağlıklı, sağlam iken Yüce Allah’a boyun eğmeye davet edildiği halde buna itibar etmeyenler, mahşerde veya ölüm anında yani iş işten geçtikten sonra bunu yapmak isteyecekler; ancak bunun kendilerine hiçbir faydası olmayacaktır.”

“Nasıl olsa daha var” aldatmacasına kapılmadan, ilâhî prensiplere vaktinde sarılmak gerektiği bilinmeli, bu görevler ertelenmemeli ve ötelenmemelidir. Bu tür bir ifade hem ecelin bilinemezliğini hafife almaktır; hem de asıl imkânların heba edilmesine neden olmaktır. Görev ve sorumluluklarını erteleyenler sonunda pişman olacaklardır.

Nisâ’ 4/18’de genel anlamda, Yûnus 10/90-91’de ise Firavun örnekliğinde beyan edildiği üzere, ölüm anında yapılan tevbenin kabul edilmeyeceği, En‘âm 6/158, Secde 32/29 ve Mü’min 40/85’te ise son andaki imanın fayda vermeyeceği beyan edilmektedir. Durum bu kadar açık olmasına rağmen, inkârcıların sorumsuz tutumları başlarına bela olacaktır.

Kâfirlere mühlet verilmesi, küfürde ısrar edenler için hayırlı değildir. Bilemedikleri bir şekilde yavaş yavaş azaba yaklaştırıldıkları A‘râf 7/182 ve Kalem 68/44’te beyan edilmektedir. Ayrıca bu durumda daha çok günah işleyecekleri için daha çetin bir azaba düçar olacaklardır; Âl-i İmrân 3/178’de beyan edilen durum da budur.

İnkârcı insan uzun hayatı eğer tevbe için değerlendirmezse, gün geçtikçe inanmadığı âleme doğru gitmenin derin ıztırabını yaşamaktan kurtulamayacaktır. Burada kınanan husus uzun yaşamak değil, uzun hayata rağmen tevbe etmemektir. Çünkü kişiler ömürlerini kendileri tayin etmemekte, Yüce Allah’ın belirlediği kadar yaşamaktadırlar. Müminler imanının gereklerini gençlik dönemlerinde en güzel şekilde yaşamışlarsa, ilerleyen dönemlerde güçleri yetmediği için bazı görevleri layıkıyla yapamamaktan dolayı sorumlu tutulmazlar.

Mesele inanmış kişilerin durumuyla ilgili değildir; konu inkârcıların akıllarını kullanmamaları ve inanmadıkları âleme giderlerken bu gerçeği fark etmemeleridir. “Hâlâ akıllarını kullanmayacaklar mı?” ifadesi, Yâsîn 36/62. âyette de dile getirildiği gibi, şeytana tapan ve Yüce Allah’a kulluk etmeyenlerin durumuyla eşleştirilmektedir.

Aklını kullanmak şeytandan kaçmayı ve Yüce Allah’a kul olmayı gerektirir. Zaman geçtikçe ölüm daha da yaklaşmakta, böylece tevbe imkânı ve ihtimali zayıflamaktadır. İşte bu son üç âyette inkârcılara seslenilmekte ve akıllarını kullanıp gerçeğin farkına varmaları kendilerinden istenmektedir.

b) Hz. Peygamber ve Kur’ân

Yüce Allah, sûrenin 69-70. âyetlerinde Hz. Peygamber’e şiir öğretmediğini, bunun zaten ona gerekmeyeceğini beyan ettikten sonra, vahyin gönderiliş gayesini şöyle ilan etmektedir: “O(nun söyledikleri), diri (sağ ve hayatta) olanları uyarsın ve kâfirlere de (azap) sözü gerçekleşsin diye sadece (gerçeğin) hatırlatılması ve apaçık bir Kur’ân (mesaj)dır.”

ı. Vahyin Şiir Değil, Öğüt Oluşu

وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغ۪ي لَهُ اِنْ هُوَ اِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْاٰنٌ مُب۪ينٌ “Biz ona (Peygamber’e) şiir öğretmedik. Zaten ona gerekmez de. O(nun söyledikleri), (gerçeğin) hatırlat(ıl)ması ve apaçık bir Kur’an’dan başka bir şey değildir.”

Âyettekiوَمَا عَلَّمْنَاهُ ve mâ ‘allemnâhu fiili “ve biz ona öğretmemiştik”; الشِّعْر eş-şı‘ra kelimesi “şiir”; وَمَا يَنْبَغ۪ي ve mâ yenbeğî fiili “ve zaten gerekmez de”; لَهُ lehû ifadesi “ona”; اِنْ هُوَ in hüve ifadesi “o (şundan başka bir şey) değildir”; اِلَّا ذِكْرٌ illâ zikrun istisnası “(gerçeği) hatırla(t)madan başka (bir şey değildir)”; وَقُرْاٰنٌ مُب۪ينٌ ve kur’ânun mübînun tamlaması ise “ve apaçık bir mesaj, apaçık Kur’ân’(dan başka)” demektir.

Burada önce müşriklerin bir iddiası cevaplanmakta, ardından da vahyin ne olduğu gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah önceki grupla ilişkili olacak şekilde konuyu Hz. Peygamber’e ve vahye getirmekte, onlara yönelik onca hatırlatmaya rağmen yüz çevirmelerinin sebebini ortaya koymaktadır. Hz. Peygamber’e “şair” diyen bu zihniyeti Yüce Allah işte bu iki âyetinde reddetmekte, vahyinin ne olduğunu ve amacını nasıl belirlediğini beyan etmekte, sonuçta inkârcılara azap sözünün gerçekleşeceğini haber vermektedir.

1.وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغ۪ي لَهُ “Biz ona (Peygamber’e) şiir öğretmedik. Zaten ona gerekmez de.” Bu âyette Yüce Allah Hz. Peygamber’e şiir öğretmediğini ifade etmektedir. Vahyin indiriliş sürecinde Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber’i çeşitli şekillerde suçladıklarını Kur’ân’dan öğrenmekteyiz.

a) Mekkeli müşrikler vahiy ile karşılaşana kadar Hz. Peygamber’i bilge, akıllı ve toplumun en güvenilir ferdi olarak kabul ediyorlardı. Onlara göre, Hz. Peygamber ihtilafları çözen, dürüstlüğü tartışmasız ve her konuda güvenilen birisiydi. O kadar ki, kendisine el-emîn sıfatını takmışlar, sahip oldukları zenginliklerin saklanabilecek olanlarını ona teslim etmişlerdi.

Hatta hicret esnasında yerine bıraktığı Hz. Ali’ye tembihlediği eşyanın hemen hemen tamamı ona karşı olan ve onu çok sevdiği Mekke’den göç etmek zorunda bırakan müşriklere aitti. Kendisi Mekke’den ayrılınca emanetleri sahiplerine vermesi için bu görevi Hz. Ali’ye vermişti.

O çok güvenilen Muhammed (as) “pasif iyi” olduğu dönemlerde Mekke’nin en gözde kişilerinden birisiydi. “Ficâr” savaşlarına ok toplayıcı olarak katılmış, Hılfu’l-Fudûl “değerler üzerine yemin” denilen ve günümüzde “erdemliler hareketi” veya “gönüllü sivil toplum kuruluşu” diyebileceğimiz bir teşkilatın üyesi idi. Hacer-i Esved’i yerine koyacakları sırada tartışan ve kavganın eşiğine gelen Mekkelileri ikna etmişti. Bunun için bir bez sergisinin içerisine koydurduğu “Siyah Taş”ı her kabilenin bir kenarından tutabileceği şekilde yerine koydurarak, muhtemel bir kavgayı önlemişti.

Keskin zekâsı, feraseti ve dürüstlüğü sayesinde sıradışı bir fert olan Hz. Muhammed, ne zaman ki peygamberlikle buluşturuldu, müşriklerin düşmanlığı da o zaman başlamış oldu. “Pasif iyi”den “aktif iyi”ye dönüş gerçekleşince, işin rengi de değişmiş oldu. Artık ona türlü türlü iftiralar atmaktan ve yakıştırmalarda bulunmaktan geri durmuyorlardı. Onların düşmanlık dolu suçlamaları Hz. Peygamber’e ve Kur’ân’a yönelikti.

b) Önceki peygamberlere olduğu gibi,(4) Mekke müşrikleri de Hz. Peygamber’e “mecnûn (cinlenmiş)”,(5) “şâ‘ır (şâir)”,(6) “sâhır (büyücü)”,(7) “meshûr (büyülenmiş)”,(8) “kâhin (büyücü, kehanette bulunan)”,(9) “müfterî (iftiracı)”,(10) “mu‘allem (insanlar tarafından) öğretilmiş”,(11) “kezzâb (çok yalancı)”,(12) “dâllûn (sapkın(lar)”(13) ve “insanları ataların yolundan engelleyen kişi (zâcir, mânı‘)”(14) diyorlardı.

Tekvîr 81/22 ve Kalem 68/2. âyetler, aslında Hıcr 15/6. âyetteki suçlama veya hakaretin cevabıdır. Orada Mekkeli müşrikler Hz. Peygamber’e hitaben, “Ey kendisine zikir (Kur’ân) indirildiğini (sanan) kişi! Sen muhakkak ki mecnunsun” demişlerdi.

İşte bu açık suçlamanın cevabını Yüce Allah vermekte ve Tûr 52/29’da da dile getirdiği üzere, onun hiçbir şekilde “kâhin ve mecnun olmadığını” beyan etmektedir. Bizzat kendilerinin el-emîn dedikleri ve güvenleri nedeniyle kıymetli eşyalarını kendisine emanet ettikleri Hz. Peygamber’e bu sıfatları yakıştıranların, nasıl bir psikolojiye sahip oldukları ve ne düzeyde bir yürek savrulması yaşadıkları kolayca anlaşılmaktadır.

c) İşte Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber’e yönelik gerçekleştirdikleri suçlamaların birisi olan “şairlik”(15) iddiası, yorumunu yapmakta olduğumuz Yâsîn 36/69’da cevaplandırılmaktadır. Yüce Allah Hz. Peygamber’e şiir öğretmediği gibi, böyle bir şeyin hiçbir zaman kendisine gerekmeyeceğini de beyan etmiş olmaktadır.

Hz. Peygamber’in çok nadir olarak “recez” diye isimlendirilen bir-iki beyitlik şiir söylediğine dair rivayetler de vardır. Meselâ bunlardan birisi şudur:

أنا النبي لا كذب انا ابن عبد المطلب “Ben Peygamberim, bunda yalan yok. Ben Abdülmüttalib’in oğlu(torunu)yum.”(16)

d) Hz. Peygamber’e şiir öğretilmemesi şiirin veya şairliğin kötülüğünden kaynaklanmamaktadır. Sadece Mekkelilerin onu şairlikle itham edip vahiy adına söylediklerini insan sözü olarak tanıtmalarının reddedilmesi için “vahyin şiir oluşu ve Hz. Peygamber’in şairliği” iddiası reddedilmektedir. Mesele vahyin kaynağıyla alakalıdır.

Kaldı Hz. Peygamber’in “Şiirde hikmet de vardır”(17) sözü onun şiire verdiği değerin bir göstergesidir. Zaten Hz. Peygamber’in Hassân ve Ka‘b adlı şairlerden nasıl yararlandığı ve onların Hz. Peygamber’e şiirleriyle nasıl destek olduğu da herkesin malumudur.

e) Kur’ân’ın inşa ettiği Hz. Peygamber’in veciz ifadeler sahibi olduğu bilinen bir gerçektir. Onun Kur’ân’ın mesajını iletmede ne kadar usta olduğunu, âyetlerin mesajlarını özetlerken nasıl toparlayıcı cümleler kurduğunu, onlarca âyetten anladığı mesajı birkaç cümle ile nasıl aktardığını hadislerinden öğrenmekteyiz.

Bütün peygamberlerin olduğu gibi Hz. Peygamber’in de “hikmet” sahibi oluşu gereği çok güzel ve çok etkileyici konuşmalar yaptığı bilinmektedir. Sırf bu nedenledir ki Mekkeli müşrikler onun konuşmasını engellemeye çalışmakta, konuşursa da dinlenmemesi için çareler üretmekteydiler.

f) Îcâz denen “sözü kısa ve özlü söyleme sanatı”nın bir beşer olarak Hz. Peygamber’de zirve yaptığını söylemek abartı olmaz. Bir hadisini aktarmakla bunu örneklendirmek istiyoruz:

أحبب حبيبك هونا ما عسي أن يكون بغيضك بوما ما

و أبغض بغيضك هونا ما عسي أن يكون حبيبك بوما ما

“Sevdiğini ölçülü sev ki, bir gün onu sevmemen gerekebilir. Sevmediğine de ölçülü davran ki, bir gün onu sevmen gerekebilir.”(18)

g) Kur’ân’da 26. sûre eş-şu‘arâ’ diye isimlendirilmektedir ve sûrenin sonunda bazı şairler eleştirilmektedir. Şu‘arâ’ 26/224-227. âyetlerde, azgın insanların şairlerin peşinden gitmeleri, bu tür şairlerin her vadide şaşkın ve amaçsız bir şekilde gezinmeleri ve yapmadıklarını söylemeleri nedeniyle eleştirilmekte, hatta kınanmaktadır. Ancak iman edip salih amel işleyenler, Yüce Allah’ı sürekli hatırda tutanların ve zulme uğradıktan sonra haklarını savunanların bu genel durumdan istisna edildiklerini de özellikle belirtmekte yarar vardır.

Vahyin şiirle ve şairlerle bir sorunu yoktur; mesele sadece vahyin kaynağını insana ve şiire bağlayanların bu bakış açılarının yanlış olduğunu ortaya koymayla ilgilidir.

2. اِنْ هُوَ اِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْاٰنٌ مُب۪ينٌ “O(nun söyledikleri), (gerçeğin) hatırlat(ıl)ması ve apaçık bir Kur’an’dan başka bir şey değildir.” Mekkeli müşrikler Hz. Peygamber’e yönelik suçlamalarından ayrı olarak vahye karşı da çirkin yakıştırmalarda bulunmuşlardı. Bu bağlamda kısaca bazı bilgileri hatırlatmakta yarar görmekteyiz.

a) Yüce Allah, Mekkeli müşriklerin “Kur’ân’ın Hz. Peygamber’in uydurması”,(19) “öncekilerin masalları”,(20) “geçmişten gelen büyü”(21) veya “bir beşer sözü”(22) olduğu şeklindeki suçlamalarını reddetmekte,(23) bu çerçevede Kur’ân’ın “şeytanın sözü olmadığı”nı,(24) “onu şeytanların indirmediği”ni,(25) “hiçbir şairin ve hiçbir kâhinin sözü olmadığı”(26) gibi, “hiçbir şekilde şaka ve lakırdı olmadığı”nı da beyan etmektedir.(27)

b) Yüce Allah Kur’ân’ın ne olmadığını beyan ettiği âyetlerden ayrı olarak, yorumunu yapmakta olduğumuz Yâsîn 36/69’un ikinci cümlesinde bu defa vahyin ne olduğunu ilan etmektedir. Yapılan onca yakıştırmaya karşılık, Yüce Allah vahyinin iki özelliğini gündeme getirirken in ve illâ edatlarını kullanmakta, vurgulu bir ifadeyle vahyin bir zikr, yani “gerçeğin hatırlanması/hatırlatılması” ve “apaçık bir hitap, mesaj” olduğunu beyan etmektedir.

ı. Yâsîn sûresinin ikinci âyetinde geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, Kur’ân’ın isimlerinden birisi de ذِكْر zikr (zikrâ veya tezkirah) kelimesidir. Yorumunu yapmakta olduğumuz bu âyette vahyin zikr oluşunun hatırlatılması, bağlam gereği olarak ondan öğüt almak isteyen herkese açık olduğunu göstermesi içindir. Fıtratıyla çelişmeyenler onun sunduğu gerçekleri kabulde zorlanmayacak, fıtrata ilham edilen ilâhî programla vahyin ilkelerinin asla çelişmediğini göreceklerdir.

Kur’ân’a ذِكْر zikr denmesinin nedeni “gerçeği hatırlatıcılığıdır.” ذِكْر zikr “hatırla(t)ma” anlamına geldiği için, vahyin hatırlatıcılığı, “fıtrata yazılan gerçekleri gündeme getirmesi”nde aranmalıdır. Mekkeli müşrikler de fıtratlarına yabancılaşmayı terk etselerdi, vahyin öğüt oluşundan istifade edebileceklerdi; çünkü bu kapı sonuna kadar kendilerine açıktı. Ancak onlar bu kapıdan girmek yerine, alay, suçlama, tehdit ve inkârlarına devamı tercih etmişlerdi.

ıı. Burada vahye dair tanıtıcı ikinci ifade قُرْاٰنٌ مُب۪ينٌ kur’ân-ı mübîn tamlamasıdır. Sûrenin ikinci âyetinde “Kur’ân-ı Kerîm’in Kur’ân’daki İsimleri” başlığında da ele aldığımız üzere, Kur’ân’ın mübîn oluşu, hem “açıklayıcı” olduğunu, hem de “apaçık olma” özelliğini ifade eder.(28) Bu kelime, Kur’ân’ın isimlerinden olan el-beyân kelimesinin sıfat halidir. “Açıklama, mesaj, ders” anlamlarına gelen el-beyân kelimesi, Kur’ân’ın Kur’ân’daki isimlerinden biridir.

“İşte bu (kitap), bütün insanlar için bir açıklama ve bir derstir; takvâ sahipleri için de bir hidayet ve öğüttür.”(29) Bu âyette geçen beyân kelimesi, Kur’ân’ın bütün insanlara yönelik bir hitap olduğunu ortaya koymakta, ayrıca duyarlı insanlar için bir yol gösterici, rehber ve öğüt olduğuna dikkat çekmektedir. Kur’ân, “açıklayıcılık ve apaçık oluşu yönüyle muhteşem anlam derinliklerine sahip bir şekilde Yüce Allah’ın kendisini ifade etme aracı olan” bir mesajdır.

c) “Beyân etmek”, bir şeyi açıklamak demektir. Açıklama yapmak da, bir isteğin ortaya konulması veya ona cevap verilmesi şeklinde gerçekleşir. Kur’ân bu yönüyle insanlık için gereken değerleri hem ortaya koymakta, hem de karşılaşılabilecek problemler için önceden açıklamalar yaparak sorun çıkmasını engellemek istemektedir. Buna rağmen birtakım problemler meydana gelirse onları da çözmeyi amaçlamaktadır.

Kendisi مُب۪ين mübîn, yani “apaçık” olan Kur’ân, aynı zamanda “açıklayıcı” bir özelliğe de sahiptir. Bu nedenle, beyân oluşuyla birlikte düşünülmesi gereken özelliklerinden biri de beyyineh oluşudur. En‘âm 6/157’de de geçen beyyineh kelimesi, “delil, açık kanıt” anlamına gelmektedir.

Kur’ân’ın delil oluşu, bu âyette hidayet (rehber) ve rahmet oluşuyla birlikte zikredilmekte, adeta yoldaki işaretleri gösterme misyonuyla buluşturulmaktadır. Yâsîn 36/69’daki kur’ân kelimesi işte onun beyyineh veya beyân oluşunun değişik bir ifadesidir; zaten kur’ân kelimesini nitelendiren sıfat da mübîn olarak tercih edilmiştir.

d) Kur’ân’ın beyân oluşu, onun konuşmasıyla da yakından ilgilidir. Evet, insanlar konuştuğu gibi Kur’ân da konuşur;(30) üstelik onun konuşması sadece ve sadece gerçeği ifade şeklinde gerçekleşir. Onda sapma ve eğrilme yoktur; sahibini yanıltma ve yarı yolda bırakma da yoktur.

e) İnsan olmaktan ve yanılabilirlilikten kaynaklanan hiçbir sorun veya eksiklik Kur’ân’da yer almaz. Kur’ân’ın konuşması Yüce Allah’ın konuşması demektir ve Yüce Allah da sadece gerçeği söyleyendir.(31) Kur’ân’ın ifadesine göre Allah’ın sözü gerçeğin ta kendisidir, ötesi şaşkınlıktır.(32)

İşte Kur’ân bu yönüyle de Mekkeli müşriklere tanıtılmakta, mübîn oluşunun onlar için hakikati ortaya koymada çok önemli olduğunu göstermektedir. Onun aydınlığından yararlanmayan Mekkeli müşrikler ve onların izinden gidenler artık kendi akıbetlerine razı olacaklarını bilmeli ve ona göre davranmalıdırlar.

Bütün bu sözlerimizin özeti şudur: Konuşmaktan maksat anlaşılmaktır. İnsanlar anlaşılmak için konuşurlar da, kâinatın sahibi Yüce Allah anlaşılmamak için konuşmuş olabilir mi hiç?! Kur’ân, beyândır; Yüce Allah bununla insanlara seslenmektedir. Bize düşen görev de o sese ve sahibine samimiyetle kulak vermektir.

ıı. Risaletin ve Vahyin Amacı

لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِر۪ينَ “Sağ olanları uyarsın ve kâfirlere de (azap) sözü gerçekleşsin diye (gönderilmiştir).”

Âyettekiلِيُنْذِرَ liyünzira fiili “uyarmak için, tebliğ etmesi için”; مَنْ كَانَ حَيًّا men kâne ifadesi “(şöyle) olan kişi(ler)i”; hayyen kelimesi “sağ, hayatta, diri”; وَيَحِقَّ ve yahıkka fiili “ve gerçekleşmek (için), hak olması (için)”; الْقَوْل el-kavlü kelimesi “o söz, o (azap) sözü”; عَلَى الْكَافِر۪ينَ ‘ale’l-kâfirîne ifadesi ise “kâfirlere, inkarcılar üzerine” demektir.

Burada vahyin ve risaletin gayesiyle ilgili mesajlar gündeme getirilmektedir.

1.لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا “Sağ olanları uyarsın diye (gönderilmiştir).” Bu beyanla ilgili bazı noktalara değinmek gerekmektedir.

a) Âyette “uyarması”ndan söz edilen şey hem “Kur’ân” hem de “Hz. Peygamber” olabilir.(33) Buradaki يُنْذِرَ yünzira fiilinin tünzira şeklinde de okunduğu ifade edilmekte, ancak mesaj değişmemektedir. Her iki durumda da Hz. Peygamber’in görevlendiriliş gayesi bildirilmiş olmaktadır.

Fâtır 35/18 ve Yâsîn 36/11. âyette dile getirildiği üzere, Hz. Peygamber’in tebliğinden etkilenmeyenler olsa da, “zikre tâbi olan ve gaybdaki Rahmân’a derin saygı duyanların uyarıdan yararlanacağı” bildirilmektedir. İşte bunların kalben diri insanlar olduğu beyan edilerek, bir anlamda Yâsîn 36/11. âyette sözü edilenlerin bir başka özelliği burada dile getirilmiş olmaktadır.

b) “Hayatta olanlar” ifadesi “düşünen, dikkat eden ve akıllı olanlar” manasına gelmektedir;(34) gafil olanlar ölü gibidir. Bu ifade “inanacağı bilinen ve böylece iman ile dirilenler” manasına da alınabilir.(35) Aslında Yüce Allah Şûrâ 42/52’de Kur’ân’a rûh adını verirken dolaylı olarak onun “canlılığına ve canlandırıcılığına” gönderme yapmakta, Enfâl 8/24’te ise insanlara “hayat vericiliği”ne değinmektedir.

Haşr 59/21’de Kur’ân’ın bir dağa indirilmesi durumunda dağın Yüce Allah’a duyduğu derin saygı nedeniyle boyun eğeceği ve paramparça olacağı beyan edilmektedir. Hiç şüphe yok ki boyun eğmek için canlanmış olmak gerekmektedir. İşte bütün bu âyetlerde vahyin canlılığı ve canlandırıcılığı gündeme getirildiği için Yâsîn 36/70’te de vahyin can ve hayat verici boyutunun gündeme getirildiğini belirtmek durumundayız.

Konuyla ilişkilendirilebilecek âyetlerden birisi de En‘âm 6/36’dır: “Ancak (samimiyetle) dinleyenler (daveti) kabul ederler. Ölülere gelince, Allah onları diriltecek; sonra da O’na döndürüleceklerdir.” Burada sözü edilen el-mevtâ yani “ölü”lerden maksat kalbini öldürenlerdir ve onlar kulların müdahalesiyle değil de kendi iradeleri ve Yüce Allah’ın manen diriltmesiyle ancak dirilebileceklerdir. Nihayet Bakara 2/271 ve Kasas 28/56’da verilmek istenen mesaj da budur.

c) Burada geçen حَيّ hayy “diri” kelimesinin benzerleri tıpkı “ölü, kafir, inkarcı” manasındaki meyt kelimesi gibi çeşitli âyetlerde ruhunu diriltmiş kişiler, müminler manasında kullanılmaktadır. Bu bağlamda En‘âm 6/122, Nahl 16/21, Neml 27/80, Rûm 30/52, Fâtır 35/19, 22 ve Yâsîn 36/70 gibi âyetleri örnek olarak sayabiliriz.(36)

d) Yorumunu yapmakta olduğumuz bu ayette vahyin etkinliği hatırlatılmakta, çoğunlukla ümmetin ölüler için indirildiğini düşündüğü bu sûrenin de, bütünüyle vahyin de hayatla ilişkili olduğu anlaşılmakta ve bu husus vurgulanmaktadır. Kalben diri olmak Kâf 50/37’de dile getirildiği gibi, hayatta olanların uyarılması da “akleden kalbin sahibi olmak” şeklinde bir durumla özdeşleşmektedir.

Kur’ân hiçbir şekilde ölü kitabı değildir; onun indiriliş amacı, hayatı düzene koymak, temel değerlerine çekidüzen vermek, hayatı Yüce Allah’ın istediği gibi yaşamak ve bu noktada ihtiyaç duyulan her ne varsa onlara cevaplar sunmaktır.

İnsanı yaratan ilâhî kudret elbette onun nasıl yaşaması gerektiğini de en iyi bilen güçtür. Bir şeyi meydana getiren kişi nasıl ki onunla ilgili en iyi bilgi sahibi olursa, insanı yaratan Yüce Allah da insanla ilgili ne varsa ve insan her neye ihtiyaç duyarsa onu gayet iyi bilen ve bu doğrultuda hayat prensipleri gönderen kudrettir.

2. وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِر۪ينَ “Ve kâfirlere de (azap) sözü gerçekleşsin diye.” “Sözün kâfirlere hak olması” ifadesinin ne olduğu konusunda Yâsîn 36/7’de de geniş bilgi vermiştik. Kısaca söyleyelim ki, bu ifade, “kendileri için azap sözünün hak olması” manasına gelmekte, artık hiçbir mazeretlerinin kalmadığını ortaya koymaktadır. Buradaki الْقَوْل el-kavl kelimesi “o söz, azap sözü” demektir; zaten Zümer 39/71’de de “azap sözünün kâfirler üzerine hak olduğu” beyan edilmektedir.

Yâsîn 36/7. âyet ile 70. âyet arasında çok yakın bir anlam ilişkisinin bulunduğu anlaşılmaktadır. “Gerçekleşmek” anlamındaki fiil 7. âyette حقَّ hakka şeklinde mâzî (geçmiş zaman), bu âyette ise يَحِقَّ yehıkka(u) şeklinde muzârî (şimdi ve gelecek zaman) kalıbında getirilmektedir. Bunun muhtemel sebebi, 7. âyette önceki ataları içinden iman etmeyen çoğunluğun kast edilmiş olmasıdır. Burada ise muhataplar öncelikle risalet döneminde yaşayan müşrikler ve daha sonra gelecek olan inkârcılardır.

Yüce Allah kimlerin inanmayacağını bildiği için, onlar hakkında azap sözünün gerçekleşeceğini beyan etmiş olmaktadır. Elbette burada bir takdirden değil, Yüce Allah’ın bilgisinden söz etmekteyiz. Yüce Allah koyduğu sistem hakkında bilgi vermekte, uyarılara rağmen hakikati benimsemeyip Allah’a karşı duran kâfirler için azap sözünün gerçekleşeceğini ilan etmektedir. Bizler, Yüce Allah’ın bilgisini kuşatamayız; O’nun bizimle ve gelecekle ilgili neleri bildiğini de bilemeyiz. Bu nedenle biz Yüce Allah’ın “bilgisine” göre değil, “bildirmesine” göre davranmak durumundayız, vesselâm.

Dipnotlar

• 1 - Semerkandî, age., III, 130. 2 - Taberî, age., XXXIII, 26; Zemahşerî, age., IV, 24.
• 3 - Esed, age., s. 905’te 36. not.
• 4 - A‘râf 7/109; Tâhâ 20/63; İsrâ’ 17/101; Şu‘arâ’ 26/27, 34; Mü’min 40/24, 37; Zuhruf 43/49; Zâriyât 51/39, 52; Kamer 54/9, 25. 5 - Hıcr 15/6; Mü’minûn 23/70; Sebe’ 34/8; Sâffât 37/36; Dühân 44/14; Zâriyât 51/52; Tûr 52/29; Kalem 68/51. 6 - Enbiyâ’ 21/5; Sâffât 37/36; Tûr 52/30; Hâkka 69/41. 7 - Yûnus 10/2; Sâd 38/4; Zâriyât 51/52. 8 - İsrâ’ 17/47; Furkân 25/8. 9 - Tûr 52/29; Hâkka 69/42. 10 - Yûnus 10/38; Hûd 11/13; Nahl 16/101; Enbiyâ’ 21/5; Furkân 25/4; Secde 32/3; Sebe’ 34/8; Şûrâ 42/24; Ahkâf 46/8. 11 - Dühân 44/14. 12 - Sâd 38/4. 13 - Furkân 25:42; Mutaffifûn 83/32. 14 - Sebe’ 34/43.
  • A‘râf 7/109 Tâhâ 20/63 İsrâ 17/101 Şu‘arâ 26/27 Şu‘arâ 26/34 Mü'min 40/24 Mü'min 40/37 Zuhruf 43/49 Zâriyât 51/39 Zâriyât 51/52 Kamer 54/9 Kamer 54/25 Hicr 15/6 Mü'minûn 23/70 Sebe' 34/8 Sâffât 37/36 Duhân 44/14 Zâriyât 51/52 Tûr 52/29 Kalem 68/51 Enbiyâ 21/5 Sâffât 37/36 Tûr 52/30 Hâkka 69/41 Yûnus 10/2 Sâd 38/4 Zâriyât 51/52 İsrâ 17/47 Furkân 25/8 Tûr 52/29 Hâkka 69/42 Yûnus 10/38 Hûd 11/13 Nahl 16/101 Enbiyâ 21/5 Furkân 25/4 Secde 32/3 Sebe' 34/8 Şûrâ 42/24 Ahkâf 46/8 Duhân 44/14 Sâd 38/4 Mutaffifîn 83/32 Sebe' 34/43
• 15 - Enbiyâ’ 21/5; Sâffât 37/36; Tûr 52/30; Hâkka 69/41. 16 - Buhârî, Cihâd, 61.
  • Enbiyâ 21/5 Sâffât 37/36 Tûr 52/30 Hâkka 69/41
• 17 - Buhârî, Edeb, 90.
• 18 - Tirmizî, Birr, 59.
• 19 - Yûnus 10/38; Hûd 11/13; Enbiyâ’ 21/5; Furkân 25/4; Secde 32/3; Sebe’ 34/8; Sâd 38/7; Şûrâ 42/24; Ahkâf 46/8; Tûr 52/33. 20 - En‘âm 6/25; Enfâl 8/31; Nahl 16/24; Furkân 25/5; Kalem 68/15. 21 - Müddessir 74/24. 22 - Nahl 16/101-102; Müddessir 74/25. 23 - Furkân 25/4-6. 24 - Tekvîr 81/25. 25 - Şu‘arâ’ 26/210-212. 26 - Hâkka 69/41-42. 27 - Târık 86/14.
  • Yûnus 10/38 Hûd 11/13 Enbiyâ 21/5 Furkân 25/4 Secde 32/3 Sebe' 34/8 Sâd 38/7 Şûrâ 42/24 Ahkâf 46/8 Tûr 52/33 En‘âm 6/25 Enfâl 8/31 Nahl 16/24 Furkân 25/5 Kalem 68/15 Müddessir 74/24 Nahl 16/102 Müddessir 74/25 Furkân 25/6 Tekvîr 81/25 Şu‘arâ 26/212 Hâkka 69/42 Târık 86/14
• 28 - el-Mübîn sıfatının Kur’ân için kullanıldığı âyetler için bk. Nisâ’ 4/174; Mâide 5/15; En‘âm 6/59; Yûnus 10/61; Yûsuf 12/1; Hıcr 15/1; Şu‘arâ’ 26/2; Neml 27/1, 75; Kasas 28/2; Yâsîn 36/69; Zuhruf 43/2; Dühân 44/2.
  • Nisâ 4/174 Mâide 5/15 En‘âm 6/59 Yûnus 10/61 Yûsuf 12/1 Hicr 15/1 Şu‘arâ 26/2 Neml 27/1 Neml 27/75 Kasas 28/2 Yâsîn 36/69 Zuhruf 43/2 Duhân 44/2
• 29 - Âl-i İmrân 3/138. Benzer örnekler için bk. Nahl 16/89; Rahmân 55/4; Beyyine 98/1, 4.
  • Âl-i İmrân 3/138 Nahl 16/89 Rahmân 55/4 Rahmân 55/4 Beyyine 98/1 Beyyine 98/4
• 30 - Zâriyât 51/23; Mü’minûn 23/62. Bu âyetlerde sözü edilen kitap ve konuşma dünyada Kur’ân’la ilgilidir; âhirette ise amel defteridir.
  • Zâriyât 51/23 Mü'minûn 23/62
• 31 - Âl-i İmrân 3/95. 32 - Yûnus 10/32.
  • Âl-i İmrân 3/95 Yûnus 10/32
• 33 - Zemahşerî, age., IV, 26. 34 - Semerkandî, age., III, 131; Taberî, age., XXIII, 27. 35 - Zemahşerî, age., IV, 26.
• 36 - Râzî, age., XII, 171.