Sâd Suresi

Mekke’de risaletin 8 veya 9. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 88 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen صٓ sâd harfinden alan Sâd sûresi, inişe göre 55, resmî sıralamada ise 38. sûredir. Bu sûrenin bir adı da “Dâvûd sûresi”dir.

Sâd sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Sâffât sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Her iki sûrenin de yemin ifadeleriyle başlaması ve çeşitli peygamber kıssaları noktasında konu ilişkisine sahiptir. Sâffât sûresinin başında, Sâd sûresinin sonunda vahyin etkinliğine dair bilgiler verilerek de iki sûre birbirine konu bağı ile bağlanmaktadır.

Sâd sûresi, Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber’e yönelik hakaretleri ve alaycılıklarıyla ilgili bilgilerle başlamakta, peygamberlerini yalanlayan çeşitli kavimlerin akıbetleri hakkındaki bilgilerle ve inkarcıların azabı acele isteme alaycılıklarıyla devam etmektedir.

17. âyetten itibaren, Hz. Dâvûd’un kıssası diğer sûrelerde olmayan boyutuyla burada ele alınmakta, peşinden kâinatın yaratılış amacı ile vahyin âyetleri üzerinde derin derin düşünüp gerçeği hatırlamanın önemi vurgulanmaktadır. Ardından sırasıyla Hz. Süleyman, Hz. Eyyûb, Hz. İbrahim ve daha başka bazı peygamberlerin kıssaları kısaca ele alınmakta ve hakikatin izini süren insanların mahşerdeki muhteşem ve sıra dışı ödülleri hakkında bilgiler verilmekte, bu arada bazı konuşmalara da yer verilmektedir.

55. âyetten itibaren, peygamberlerin tebliğ ettiği ilâhî öğretilere karşı azgınlık yapanların mahşerdeki korkunç akıbetleri ele alınmakta, cehennemliklerin birbirini suçlayacakları haber verilmekte, 63. âyetten sonra da Hz. Peygamber’in misyonu gündeme getirilmektedir.

71. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın insanoğlunu yaratması, İblis hariç meleklerin ilâhî emre boyun eğdikleri, bu arada İblîs’in kendini hayırlı görüp kibi göstererek secdeden kaçınma gerekçeleri ile huzurdan kovulması ve mahşere kadar izin isteğine verilen olumlu cevap hatırlatılmaktadır.

Sûrenin sonunda yani 84. âyetten itibaren ise, Yüce Allah’ın sözünün ve vaadinin gerçek olduğu vurgulanarak, Hz. Peygamber’in risaleti tebliğinin karşılığında herhangi bir ücret istemediği hatırlatılarak vahyin âlemler için bir hatırlatma olduğu beyan edilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 65-70. âyetlerinde kendi zatına ait çeşitli sıfatları beyan etmekte, insanların vahiyden yüz çevirmelerini kınamakra, bu arada Hz. Peygamber’in yüce yönelim merkezini bilemediğini ve apaçık bir uyarıcı olduğunu ifade etmektedir.

a) Yüce Allah’ın Sıfatları ve Bazı İnsanların Tutumu

Yüce Allah, sûrenin 65-68. âyetlerinde Hz. Peygamber’in sadece ve sadece bi uyarıcı olduğunu beyan etmekte, sonrasında zâtının “el-vâhıd (tek), el-kahhâr (mutlak güçlü), göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasında bulunanların Rabbi, el-‘azîz (çok güçlü), el-ğaffâr (çok bağışlayan) Allah’tan başka hiçbir ilâh olmayan” şeklinde çeşitli sıfatlarını beyan etmekte, ardından, kâfirlerin yüz çevirdiği vahyin esaslı bir haber olduğunu bildirmektedir.

ı. Yüce Allah’ın Çeşitli Sıfatları

قُلْ اِنَّمَآ اَنَا۬ مُنْذِرٌ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَز۪يزُ الْغَفَّارُ “De ki: Ben sadece bir uyarıcıyım; el-vâhıd (tek), el-kahhâr (mutlak güçlü), göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasında bulunanların Rabbi, el-‘azîz (çok güçlü), el-ğaffâr (çok bağışlayan) Allah’tan başka ilah yoktur.”

Buradaki قُلْ kul emri “de ki”; اِنَّمَآ اَنَا۬ innemâ ene ifadesi “ben sadece ve sadece (şuyum)”; مُنْذِرٌ münzirun kelimesi “bir uyarıcı(yım)”; وَمَا مِنْ اِلٰهٍ ve mâ min ilâhin ifadesi “hiçbir ilah yoktur”; اِلَّا اللّٰهُ illellâhu istisnası “Allah’tan başka”; الْوَاحِد el-vâhidü kelimesi “tek(tir)”; الْقَهَّار el-kahhâru sözcüğü “kahhâr (mutlak güçlü)dür”; رَبُّ السَّمٰوَاتِ rabbü’s-semâvâti tamlaması “göklerin Rabbi(dir)”; وَالْاَرْضِ ve’l-ardı kelimesi “ve yeryüzünün de (Rabbidir)”; وَمَا بَيْنَهُمَا ve mâ beynehümâ ifadesi “ve onların ikisi arasındakilerin de (Rabbidir)”; الْعَز۪يز el-azîzü sıfatı “kudret sahibi(dir)”; الْغَفَّار el-ğaffâru sıfatı ise “çok bağışlayan(dır)” demektir.

Burada Hz. Peygamber’in görevi ve Rabbimizin çeşitli sıfatları gündeme getirilmektedir.

1. قُلْ اِنَّمَآ اَنَا۬ مُنْذِرٌ “(Ey Peygamber!) De ki: Ben sadece bir uyarıcıyım.” Yüce Allah Mekkeli müşriklerin çeşitli düşmanlıklarına karşı Hz. Peygamber’e moral vermekte, çeşitli kıssaları anlatmasını da bu gerekçeye bağlamaktadır. Sûrenin başında ilk on âyetlik bölümde de ele aldığımız üzere, müşrikler Hz. Peygamber’in risaletini reddetmekte ve kendisine ağır hakaretler yöneltmektelerdi.

İşte Yüce Allah hem geçmiş nesillerin helak edilenlerinden, hem de kâinat kitabından söz ederek onların ibret almasını istemektedir. Bu arada peygamberlerin gösterdiği sabrı hatırlatarak Hz. Peygamber’e moral vermekte, iyilerin akıbetinin cennet, kötülerinkinin cehennem olduğunu belirterek bir bilinç inşa etmek istemektedir.

Yüce Allah bu çerçevede vurgulu bir ifade ile Hz. Peygamber’in sadece ve sadece bir “uyarıcı” olduğunu söylemesini emrederek, muhataplarının sataşmalarına aldırış etmemesini istemekte, onlarla ilişkisini “tebliğ” düzeyinde tutmasını emretmektedir. Âyetteki مُنْذِر münzirun kelimesi “tebliğ edici”, “uyarıcı”, “azapla tehdit edici” anlamlarının yanında “kendini adayan” manasına da gelmekte, böylece peygamberliğin bir adanmışlık kurumu olduğu ortaya konulmak istenmektedir.

2. رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَز۪يزُ الْغَفَّارُ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ “el-Vâhıd (tek), el-kahhâr (mutlak güçlü), göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasında bulunanların Rabbi, el-‘azîz (çok güçlü), el-ğaffâr (çok bağışlayan) Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur.” Bu ifadeyi iki bölümde incelemek gerekmektedir:

a) وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُ “Allah’tan başka hiçbir ilâh yoktur.” Sâd sûresinin 5. âyetinde Mekkeli müşriklerin dile getirdikleri “Bütün ilâhları tek ilâha mı indirgiyor? Bu çok acayip bir şeydir” şeklindeki sözlerine Yüce Allah işte burada, Sâd sûresinin 65. âyetinde cevap vermektedir.

İnkârcı ve müşrik bir toplumun bu inanç bataklığından uzaklaşmasını sağlamak ve doğru bir iman inşa etmek için kelime-i tevhîd öğretisinin bir açılımı gibi önce “hiçbir ilâh olmadığı” beyan edilmektedir. Bu amaçla cümle مَا mâ ve مِنْ min edatlarıyla başlatılarak ve min edatının peşinden de nekra (belirsiz) bir اِلٰه ilâh kelimesi getirilerek hiçbir ilâhın bulunmadığı beyan edilmektedir. İşte bu ifade kelime-i tevhîdin lâ ilâhe kısmını karşılamaktadır; illellâh kısmı ise zaten âyette yer almaktadır.

b) Kelime-i tevhidin ardından tıpkı Sâd sûresinin 9-10. âyetlerinde geçtiği gibi burada da Yüce Allah’ın çeşitli sıfatları sıralanmaktadır:

Yüce Allah kendisini beş sıfatıyla tanıttığı bu âyet grubunun ilk âyetinde öncelikle “iki sıfatı”na yer vermektedir. Bu iki sıfat hakkında açıklamalar yapmak durumundayız:

ı. الْوَاحِد el-vâhıd sıfatı Sâffât 37/4’te de belirttiğimiz üzere Yüce Allah’ın ehadiyyetini, yani tek oluşunu ifade etmektedir. İhlâs 112/1’de de zikredildiği gibi, Yüce Allah’ın tekliğiyle alakalı kelimelerden birisi de الْوَاحِد el-vâhıd “tek” sözcüğüdür.

Kur’ân’da Yüce Allah’la ilgili olarak bu kelime الْوَاحِد el-vâhıd(1) şeklinde eliflâmlı olarak 6; وَاحِد vâhıd(2) şeklinde eliflâmsız olarak 16 kez geçmektedir. Söz konusu sıfat الْوَاحِد el-vâhıd kalıbında geçtiği yerlerde yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de olduğu gibi “her şeyden güçlü, mutlak otorite sahibi” anlamında الْقَهَّار el-kahhâr sıfatıyla birlikte kullanılmaktadır. Aynı şekilde yine Rabbimizin tekliği manasında وَحْدَه vahdehû ifadesi de 6 kez(3) geçmektedir.

الْوَاحِد el-vâhıd kelimesi Rabbimizin “tek” oluşunu, bu bağlamda ortağının, eşinin ve benzerinin bulunmayışını, yarattığı şeylere muhtaç olmayıp her şeyin kendisine muhtaç olduğunu ortaya koymaktadır. Tıpkı İhlâs sûresinin ilk âyetinde geçen اَحَد ehad kelimesi gibi الْوَاحِد el-vâhıd sözcüğü de “bir” manasından öte “tek” anlamını vermekte, böylece hem ikili veya üçlü ilâh şirkini reddetmeyi sağladığı gibi hem de eksik, yetersiz, yardıma muhtaç vs. türünden algıları dışlamaktadır.

ıı. الْقَهَّار el-kahhâr sıfatı ise “her şeyden güçlü, mutlak otorite sahibi, mahlûkata üstün, sınır tanımayan, mutlak otorite sahibi, azap ediciliğinden korkulması, sakınılması gereken güç” manalarına gelmektedir. Bu sıfat Kur’ân’da altı kez geçmekte(4) ve her geçtiği yerde yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de olduğu gibi الْوَاحِد el-vâhıd kelimesiyle birlikte kullanılmaktadır.

Mahşerin sahibi olan kudret kendisini hem “tek” olarak hem de “gücü ve otoritesi hiç kimse tarafından altedilemez” şeklinde tanıtmaktadır. Demek ki bu gücün sahibi olmayanların mahşeri olmayacağı gibi böyle varlıklara ilahlık isnadı da son derece yanlıştır ve sonu hüsranla neticelenecek korkunç bir vebali içermektedir.

Böylece putlara yüklenen çeşitli güç vehimlerinin yanlış olduğu, tek Allah inancına sahip olmanın mutlak otoriteden yana olmayı beraberinde getirip başka güçlere itibar etmemeyi ve onların sahteliklerini fark etmeyi sağlayacağı beyan edilmiş olmaktadır.

3. رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الْعَز۪يزُ الْغَفَّارُ “Göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasında bulunanların Rabbi, el-‘azîz (çok güçlü)dür, el-ğaffâr (çok bağışlayan)dır.” Burada Yüce Allah’ın “üç” sıfatı daha hatırlatılmaktadır.

a) رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا “Göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasındaki her şeyin Rabbidir.” Yüce bu âyet grubunda ele aldığı sıfatlarının “üçüncüsü” ise burada zikredilmektedir.

Kur’ân’da altı kez(5) geçen bu ifade bir anlamda bütün yaratılmışların rabbi olan kudretin ilah olmaya da layık olduğuna vurgu yapmaktadır. Bu cümle kâinatta yaratılmış her şeyi içermekte ve Yüce Allah’ın her şeyin sahibi, koruyup kollayıcısı olduğunu göstermektedir. Böylece müşriklerin çeşitli güçler vehmettiği putların hiçbir şeylerinin olmadığı, hiçbir şeye malik olamadıkları, dolayısıyla kendilerine kulluk edilmesine de layık olamayacakları ortaya konulmuş olmaktadır.

Yaratamayan ve mahlûkatın rabbi olamayan hiçbir kudret ilahlığa ve dolayısıyla kendisine ibadet edilmeye de layık değildir. Bu ifade aynı zamanda putperestlerin başka varlıklara tapınma gerekçelerinden birisi olan “onlardan korkma” duygularının da yersiz ve geçersiz olduğunu ortaya koymaktadır.

“Gökler, yeryüzü ve ikisinin arasındakiler” ifadesi esasında yaratılmış her şeyi içermekte ve her şeyin sahibinin de yaratıcısının da koruyup kollayanının da Yüce Allah olduğunu vurgulamaktadır. Kâf 50/38’de “göklerin, yeryüzünün ve ikisi arasındakilerin yaratılışı”yla ilgili geniş bilgilendirmelerde bulunduğumuz için burada benzer şeyleri tekrarlamayacağız.

b) الْعَز۪يزِ el-‘azîz “mutlak üstün”. Kur’ân’da birlikte üç âyette(6) yer alan bu iki sıfattan ilki olan الْعَز۪يز el-‘azîz sıfatı “üstün, mağlup olmayı engelleyen güç” anlamlarına gelmekte ve pek çok âyette(7) “Yüce Allah’ın sıfatı” olarak kullanılmaktadır. Söz konusu الْعَز۪يز el-‘azîz kelimesi Kur’ân’da, “şeref”,(8) “üstünlük”,(9) “gurur, taassup”,(10) “katı, şiddetli, onurlu olmak”,(11) “ağır”,(12) “yüce”,(13) “galip gelmek”,(14) “desteklemek”,(15) “yüceltmek”(16) ve “bir put adı”(17) gibi anlamlarda kullanılmaktadır.(18)

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette bu sıfatın kullanım amacı, asıl güç ve kudretin sahibinin Cenâb-ı Hakk olduğunu beyan etmek, O’ndan daha üstün hiçbir varlığın bulunamayacağını hatırlatmak ve izzet ve şerefi O’nun yanında arayanların asla mağlup edilemeyeceğini ilan etmektir. Böylece tercihini Yüce Allah’tan yana kullananların, aslında haktan yana oldukları ve üstün gelecekleri de ifade edilmiş olmaktadır. Çünkü izzet ve şeref arayanlar, bunu güçlü sandıklarının yanında değil, de çeşitli âyetlerde hatırlatıldığı üzere Yüce Allah’ın yanında aramalı ve O’nu tercihin izzetini yaşamalıdırlar.(19)

c) الْغَفَّار el-ğaffâr “çok bağışlayan”. Ğ-f-r kökünden kelimeler, “bağışlamak, bağışlanma dileğinde bulunmak ve bağışlayan” gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Kur’ân’da birer kez geçen ğâfir(20) ve el-ğâfirîne(21) kelimelerinin yanında 91 kez geçen ğafûr kelimeleri “bağışlayan” manasına gelmektedir.

Bunun yanında yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de olduğu gibi غَفَّار ğaffâr(22) ve الْغَفَّار el-ğaffâr(23) kelimeleri ise “çok bağışlayan” manasına gelmektedir. Rabbimiz kendisinin bağışlayıcı olduğunu beyan ederek, başka varlıkların böyle bir bağışlama sıfatlarının bulunmadığını, dolayısıyla Yüce Allah’tan başka hiçbir varlığın da ilahlığa, kulluk edilmeye layık olamayacağını bildirmek istemektedir.

Yüce Allah müşriklerin inkârlarına ve Hz. Peygamber’e takındıkları düşmanca tavra karşı kendi zatının “beş sıfatını” gündeme getirmektedir. Bu bağlamda “tek”, “mutlak güç sahibi”, “göklerin, yeryüzünün ve arasındakilerin Rabbi”, “mutlak üstün” ve “çok bağışlayıcı” olduğunu beyan ederek müşriklerin ilah anlayışlarını reddetmekte, bütün bu ve benzer sıfatların sahibi olan kudrete kulluk edilmesinin zorunlu olduğunu ortaya koymaktadır. Hiçbir şeyin rabbi, hâlikı (yaratıcısı), mâliki (gerçek sahibi) ve ilâhı olamayanlar hiç kimsenin ma‘budu (kulluk yaptığı ilâhı) da olamazlar.

ıı. İnsanların Vahiyden Yüz Çevirmesi

قُلْ هُوَ نَبَؤٌ۬ا عَظ۪يمٌ اَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ “De ki: Kendisinden yüz çevirip durduğunuz bu (Kur’an), büyük bir haberdir.”

Buradaki قُلْ kul emri “de ki”; هُوَ hüve zamiri “o”; نَبَؤ۬ا عَظ۪يم nebeun ‘azîmun tamlaması “büyük bir haber(dir)”; اَنْتُمْ entüm zamiri “siz”; عَنْهُ ‘anhu ifadesi “ondan”; مُعْرِضُون mu‘ridûne kelimesi ise “yüz çevirenler(siniz), yüz çeviriyorsunuz” demektir.

Burada vahiy, müşriklerin vahye karşı tutumu ve Hz. Peygamber’in durumu gündeme getirilmektedir.

1. قُلْ هُوَ نَبَؤٌ۬ا عَظ۪يمٌ “De ki: Bu (Kur’ân), büyük bir haberdir.” Yüce Allah bu âyetlerde Hz. Peygamber’den müşriklerin yüz çevirdiği vahyin büyük bir haber olduğunu ilan etmesini istemektedir.

Âyette sözü edilen “büyük haber”den maksadın “Yüce Allah’ın tekliği”, “peygamberlik”, “Son Saat, kıyâmet ve mahşerle ilgili bilgiler” olabilir. Ancak bu ve benzer konulardaki bilgiler bütünüyle Kur’ân’da yer aldığı için, âyetin başındaki هُوَ hüve zamiri sûrenin ilk âyetindeki el-kur’ân veya 29. âyetteki kitâb ya da 49. âyette geçen zikr kelimesi olabilir.

İşte bu gerçeklerin yer aldığı ve kıssalar sayesinde ilk insan neslinden itibaren verilen bilgilerin bulunduğu vahye “büyük haber, büyük mesaj” denmektedir. Çünkü bu tür bilgiler sadece ve sadece vahiy ile bilinebilir. Sâd sûresinin yedinci âyetinde belirtildiği gibi ona “uydurma” diyen ve ondan yüz çevirdikleri bildirilen müşrikler ise kınanmaktadır.(24) İnkarcıların çeşitli konularda bu türden yüz çevirmeleri çeşitli âyetlerde(25) dile getirilmekte ve bu durum kınanmaktadır.

2. اَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ “Kendisinden yüz çevirip durmaktasınız.” Müddessir 74/49-51’de de dile getirildiği gibi, “vahiyden yüz çevirenler aslandan korkup kaçan ürkek eşeklere benzetilmektedir.” Ayrıca Hacc 22/72’de “Yüce Allah’ın apaçık âyetleri kendilerine aktarıldığında müşriklerin yüzlerinde hoşnutsuzluk görüleceği ve neredeyse âyetleri okuyanlara saldıracakları” haber verilmektedir. Dahası Kalem 68/51’de “kâfirlerin zikr olan vahyi işittiklerinde öfkeleri nedeniyle gözleriyle neredeyse Hz. Peygamber’i devirecekleri” ifade edilmekte ve onların düşmanlıkları deşifre edilmektedir.

Bütün bunlara ilave olarak Tâhâ 20/124-126, Zuhruf 43/36 ve Cinn 72/17 gibi âyetlerde vahiyden yüz çevirenlerin, vahye uzak yaşayanların dünya ve âhiretteki korkunç akıbetleri gündeme getirilmektedir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde de bu konuya değinilmekte ve Kur’ân’a iman etmeyip ondan yüz çeviren müşrikler dolaylı olarak kınanmaktadır.

b) Hz. Peygamber’in Misyonu

Yüce Allah, sûrenin 69-70. âyetlerinde Hz. Peygamber’in yüce yönetim merkezindeki durumlarla ilgili herhangi bir bilgisinin olmadığını ve görevinin ne olduğunu ilan etmesini istediğini şu şekilde haber vermektedir: “Onlar konuşup tartışırken benim Mele-i A‘lâ’da olup bitenler hakkında hiçbir bilgim yoktu. Bana, sadece ve sadece apaçık bir uyarıcı oluşum vahyediliyor.”

ı. Gaybı Bilememesi

مَا كَانَ لِيَ مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَاِ الْاَعْلٰىٓ اِذْ يَخْتَصِمُونَ “Onlar konuşup tartışırken benim yüce toplulukta (olup bitenler) hakkında hiçbir bilgim yoktu.”

Âyetteki مَا كَانَ mâ kâne fiili “yoktur, olmamıştır”; لِيَ liye ifadesi “benim için”; مِنْ عِلْمٍ min ‘ılmin ifadesi “hiçbir bilgi(m)”; بِالْمَلَاِ الْاَعْلٰىٓ bi’l-melei’l-a‘lâ tamlaması “en yüksek heyetle ilgili”; اِذْ يَخْتَصِمُونَ iz yahtesımûne fiili ise “onlar konuşuyorken” demektir.

Burada Hz. Peygamber’in yüce yönetimle ilgili bilgisinin olmadığı gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah Hz. Peygamber’den sözü edilecek konuda hiçbir şekilde bilgisinin olmadığını söylemesini istemektedir. Çünkü مَا mâ ve مِنْ min edatları birlikte kullanıldıklarında olumsuz manada “hiçbir şey, hiçbir şekilde” anlamı vermektedir. Bir sonraki âyette de beyan edildiği gibi, bu ve benzer konulardaki bilgisi sadece kendisine vahyedilen kadardır.

2. Sâffât 37/8’de de geçen الْمَلَا الْاَعْلٰى el-meleu’l-a‘lâ tamlaması “en yüksek heyet”, “melekler topluluğu”(26) veya “Yüce Allah’ın meleklerle birlikte gerçekleştirdiği yüksek yönetim merkezi” manasına alınmalıdır. Buna göre âyetin sonundaki اِذْ يَخْتَصِمُون iz yahtesımûne ifadesi, Bakara 2/30’da geçtiği gibi insanın halife olarak görevlendirilmesi konusunda meleklerin Yüce Allah’a soru sormasıyla ilişkilendirilmiş olur.(27)

Sâd sûresinin 71. âyetinden itibaren bu konu ele alındığı için “ilk insan neslinin yaratılması” ve özellikle “insanoğlunun halife olarak görevlendirilmesi” meselesi hakkında meleklerin soru sorduğu ve kendilerine Yüce Allah’ın cevap verdiği bildirilmektedir.

Yüce Allah’ın Hz. Âdem’e bildirip meleklerin bilemediği türden meselelerle ilgili diyaloglar, sonuçta meleklerin gaybdan yana bilgisizliklerini itirafları vb. konular Hz. Peygamber’in bilemediği meselelerdir. Bu durumda da anlaşılıyor ki Mekkeli müşrikler bu gibi konularla ilgileniyor ve Hz. Peygamber’i bunaltıyorlardı. Yüce Allah kendisine bu konuda hiçbir bilgisinin bulunmadığını söylemesini emretmekte,(28) dolayısıyla söylediği prensiplerin kendisine bildirilen kadar olduğunu beyan etmiş olmaktadır.

ıı. Apaçık Uyarıcı Oluşu

اِنْ يُوحٰىٓ اِلَيَّ اِلَّآ اَنَّمَآ اَنَا۬ نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ “Bana sadece ‘apaçık bir uyarıcı oluşum’ vahyediliyor.”

Âyetteki اِنْ يُوحٰىٓ in yûhâ ifadesi “vahyedilmemektedir”; اِلَيَّ ileyye ifadesi “bana, bana sadece ve sadece şu (husus) vahyedilmektedir”; اِلَّآ اَنَّمَآ اَنَا۬ illâ ennemâ ene istisnası “benim ancak ve ancak (şöyle) olmamın dışında”; نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ nezîrun mübînun tamlaması ise “apaçık bir uyarıcı, uyarıcı olmamın dışında, ben ancak ve ancak apaçık bir uyarıcıyım, başka bir şey değilim” demektir.

Burada Hz. Peygamber’in apaçık bir uyarıcı olduğunun kendisine vahyedilmesi gündeme getirilmektedir.

1. Hz. Peygamber Mekkeli müşriklerin kendisine sorduğu mele-i a‘lâ hakkında bilgi sahibi olmadığını beyan ettikten sonra, bu defa bildiği ve bildirdiği konuların kendisine vahyedilenlerden ibaret olduğunu ifade etmektedir. Necm 53/3-4’te de geçtiği üzere, Hz. Peygamber’in ilâhi bildirimler manasında söylediği sözler heva ve hevesinden uydurduğu şeyler değil, aksine kendisine bildirilen vahiyler olduğu ifade edilmektedir.

Meleklerin tartıştığı konuda kendiliğinden bilgi sahibi olmadığı beyan edilen Hz. Peygamber’in, bu gibi konularda vahiyden beslendiği ortaya konulmakta, “ben bu tür konuşmaları sadece vahiyden öğrenebilirim” demesi ondan istenmektedir. Çünkü yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de geçtiği üzere, Hz. Peygamber sadece ve sadece apaçık bir uyarıcıdır. Uyarıcılar kendilerine verilen görev doğrultusunda uyarı görevlerini yaparlar ki buna bir anlamda elçilerin yapmakla görevli oldukları “tebliğ” denmektedir.

2. Kur’ân’da nezîr-i mübîn tamlaması hem Hz. Peygamber,(29) hem de Hz. Nûh(30) için kullanılmaktadır. Bu tamlama peygamberlerin hem uyarıcı, tebliğ edici ve azapla korkutucu olduklarını, hem de kendilerini görevlerine adadıklarını göstermektedir. Zira نَذ۪ير nezîr kelimesi kök harfleri itibariyle “adak, adayış” gibi anlamlar vermektedir. Anlaşılıyor ki peygamberlik bir adanmışlık kurumudur.

Âyetteki مُب۪ين mübîn kelimesi ise “apaçık ve açıklayıcı” manasına gelmekte, dolayısıyla peygamberlerin kapalı, muğlak ve anlaşılmayan bir dil kullanmadıklarını ortaya koymaktadır. Apaçık uyarıcılık hem mesajı ulaştırmadaki netliği hem de konuşmalarındaki fesahat denen edebiyatı kullanabilmeyi içerir. Âyetteki اِنْ in ve اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı onların bu noktadaki duruşlarının son derece açık ve tartışma kaldırmayacak kadar belirgin olduğunu göstermektedir.

Dipnotlar

• 1 - Yûsuf 12/39; Ra‘d 13/16; İbrâhim 14/48; Sâd 38/65; Zümer 39/4; Mü’min 40/16. 2 - Bakara 2/133, 163; Nisâ’ 4/171; Mâide 5/73; En‘âm 6/19; Tevbe 9/31; İbrâhim 14/52; Nahl 16/22, 51; Kehf 18/110; Enbiyâ’ 21/108; Hacc 22/34; ‘Ankebût 29/46; Sâffât 37/4; Sâd 38/5; Fussılet 41/6. 3 - A‘râf 7/70; İsrâ’ 17/46; Zümer 39/45; Mü’min 40/12, 84; Mümtehıne 60/4.
  • Yûsuf 12/39 Ra‘d 13/16 İbrâhîm 14/48 Sâd 38/65 Zümer 39/4 Mü'min 40/16 Bakara 2/133 Bakara 2/163 Nisâ 4/171 Mâide 5/73 En‘âm 6/19 Tevbe 9/31 İbrâhîm 14/52 Nahl 16/22 Nahl 16/51 Kehf 18/110 Enbiyâ 21/108 Hacc 22/34 ‘Ankebût 29/46 Sâffât 37/4 Sâd 38/5 Fussilet 41/6 A‘râf 7/70 İsrâ 17/46 Zümer 39/45 Mü'min 40/12 Mü'min 40/84 Mümtehine 60/4
• 4 - Yûsuf 12/39; Ra‘d 13/16; İbrâhim 14/48; Sâd 38/65; Zümer 39/4; Mü’min 40/16.
  • Yûsuf 12/39 Ra‘d 13/16 İbrâhîm 14/48 Sâd 38/65 Zümer 39/4 Mü'min 40/16
• 5 - Meryem 18/65; Şu‘arâ’ 26/24; Sâffât 37/5; Sâd 38/66; Dühân 44/7; Nebe’ 78/37.
  • Kehf 18/65 Şu‘arâ 26/24 Sâffât 37/5 Sâd 38/66 Duhân 44/7 Nebe' 78/37
• 6 - Sâd 38/66; Zümer 39/5; Mü’min 40/42. 7 - Bakara 2/129, 209, 220, 228, 240, 260; Âl-i ‘Imrân 3/4, 6, 18, 62, 126; Nisâ’ 4/56, 158, 165; Mâide 5/38, 95, 118; En‘âm 6/96; Enfâl 8/10, 49, 63, 67; Tevbe 9/40, 71; Hûd 11/66; İbrâhîm 14/1, 4, 47; Nahl 16/60; Hacc 22/40, 74; Şu‘arâ’ 26/9, 68, 104, 122, 140, 159, 175, 191, 217; Neml 27/9, 78; ‘Ankebût 29/26, 42; Rûm 30/5, 27; Lokmân 31/9, 27; Secde 32/6; Ahzâb 33/25; Sebe’ 34/6, 27; Fâtır 35/2, 28; Yâsîn 36/5, 38; Sâd 38/9, 66; Zümer 39/1, 5, 37; Mü’min 40/2, 8, 42; Fussılet 41/12; Şûrâ 42/3, 19; Zuhruf 43/9; Dühân 44/42, 49; Câsiye 45/2, 37; Ahkâf 46/2; Feth 48/7, 19; Hadîd 57/1, 25; Mücâdele 58/21; Haşr 59/1, 23, 24; Mümtehıne 60/5; Saff 61/1; Cum‘a 62/1, 3; Teğâbun 64/18; Mülk 67/2; Burûc 85/8. 8 - Fâtır, 35/10. Benzer âyetler için bk. Nisâ’ 4/82; Münâfikûn 63/8. 9 - Sâd 38/82. 10 - Bakara 2/206. 11 - Mâide 5/54. 12 - İbrâhîm, 14/20. Benzer bir âyet için bk. Tevbe 9/128. 13 - Fussılet 41/41. 14 - Sâd 38/23. 15 - Yâsîn 36/14. Benzer bir âyet için bk. Meryem 19/81. 16 - Âl-i İmrân 3/26. 17 - Necm 53/19. 18 - ‘Azîz ve bu kökten gelen kelimelerin Kur’ân’daki kullanımları için bk. Okuyan, Kur’ân Sözlüğü, ‘a-z-z maddesi.
  • Sâd 38/66 Zümer 39/5 Mü'min 40/42 Bakara 2/129 Bakara 2/209 Bakara 2/220 Bakara 2/228 Bakara 2/240 Bakara 2/260 Âl-i İmrân 3/4 Âl-i İmrân 3/6 Âl-i İmrân 3/18 Âl-i İmrân 3/62 Âl-i İmrân 3/126 Nisâ 4/56 Nisâ 4/158 Nisâ 4/165 Mâide 5/38 Mâide 5/95 Mâide 5/118 En‘âm 6/96 Enfâl 8/10 Enfâl 8/49 Enfâl 8/63 Enfâl 8/67 Tevbe 9/40 Tevbe 9/71 Hûd 11/66 İbrâhîm 14/1 İbrâhîm 14/4 İbrâhîm 14/47 Nahl 16/60 Hacc 22/40 Hacc 22/74 Şu‘arâ 26/9 Şu‘arâ 26/68 Şu‘arâ 26/104 Şu‘arâ 26/122 Şu‘arâ 26/140 Şu‘arâ 26/159 Şu‘arâ 26/175 Şu‘arâ 26/191 Şu‘arâ 26/217 Neml 27/9 Neml 27/78 ‘Ankebût 29/26 ‘Ankebût 29/42 Rûm 30/5 Rûm 30/27 Lokmân 31/9 Lokmân 31/27 Secde 32/6 Ahzâb 33/25 Sebe' 34/6 Sebe' 34/27 Fâtır 35/2 Fâtır 35/28 Yâsîn 36/5 Yâsîn 36/38 Sâd 38/9 Sâd 38/66 Zümer 39/1 Zümer 39/5 Zümer 39/37 Mü'min 40/2 Mü'min 40/8 Mü'min 40/42 Fussilet 41/12 Şûrâ 42/3 Şûrâ 42/19 Zuhruf 43/9 Duhân 44/42 Duhân 44/49 Câsiye 45/2 Câsiye 45/37 Ahkâf 46/2 Fetih 48/7 Fetih 48/19 Hadîd 57/1 Hadîd 57/25 Mücâdele 58/21 Haşr 59/1 Haşr 59/23 Haşr 59/24 Mümtehine 60/5 Saff 61/1 Cum‘a 62/1 Cum‘a 62/3 Teğâbun 64/18 Mülk 67/2 Burûc 85/8 Fâtır 35/10 Nisâ 4/82 Münâfikûn 63/8 Münâfikûn 63/8 Sâd 38/82 Bakara 2/206 Mâide 5/54 İbrâhîm 14/20 Tevbe 9/128 Fussilet 41/41 Sâd 38/23 Yâsîn 36/14 Meryem 19/81 Âl-i İmrân 3/26 Necm 53/19
• 19 - Nisâ’ 4/139; Yûnus 10/65; Fâtır 35/10; Münâfikûn 63/8. 20 - Mü’min 40/3. 21 - A‘râf 7/155.
  • Nisâ 4/139 Yûnus 10/65 Fâtır 35/10 Münâfikûn 63/8 Mü'min 40/3 A‘râf 7/155
• 22 - Tâhâ 20/82; Nûh 71/10. 23 - Sâd 38/66; Zümer 39/5; Mü’min 40/42.
  • Tâhâ 20/82 Nûh 71/10 Sâd 38/66 Zümer 39/5 Mü'min 40/42
• 24 - Semerkandî, age., III, 173; Taberî, age., XXIII, 183; Zemahşerî, age., IV, 100. 25 - Bakara 2/83; Âl-i İmrân 3/23; En‘âm 6/4; Enfâl 8/23; Tevbe 9/76; Yûsuf 12/105; Hıcr 15/81; Enbiyâ 21/1, 24, 32, 42; Mü’minûn 23/3, 71; Nûr 24/48; Şu‘arâ’ 26/5; Yâsîn 36/46; Sâd 38/68; Ahkâf 46/3; Müddessir 74/49.
  • Bakara 2/83 Âl-i İmrân 3/23 En‘âm 6/4 Enfâl 8/23 Tevbe 9/76 Yûsuf 12/105 Hicr 15/81 Enbiyâ 21/1 Enbiyâ 21/24 Enbiyâ 21/32 Enbiyâ 21/42 Mü'minûn 23/3 Mü'minûn 23/71 Nûr 24/48 Şu‘arâ 26/5 Yâsîn 36/46 Sâd 38/68 Ahkâf 46/3 Müddessir 74/49
• 26 - Semerkandî, age., III, 173; Zemahşerî, age., IV, 100 . 27 - Semerkandî, age., III, 173; Taberî, age., XXIII, 183; Zemahşerî, age., IV, 100.
• 28 - Taberî, age., XXIII, 183.
• 29 - A‘râf 7/184; Hıcr 15/89; Hacc 22/49; ‘Ankebût 29/50; Sâd 38/70; Ahkâf 46/9; Zâriyât 51/50, 51; Mülk 67/26. 30 - Hûd 11/25; Şu‘arâ’ 26/115; Nûh 71/2.
  • A‘râf 7/184 Hicr 15/89 Hacc 22/49 ‘Ankebût 29/50 Sâd 38/70 Ahkâf 46/9 Zâriyât 51/50 Zâriyât 51/51 Mülk 67/26 Hûd 11/25 Şu‘arâ 26/115 Nûh 71/2