Târık Suresi

Mekke’de risâletin 5-6. yılları arasında Yâsîn sûresinden sonra indirilmiş olması muhtemel olan, 17 âyetten oluşan ve adını “geceleyin gelen” anlamındaki الطَّارِق et-târık kelimesinden alan Târık sûresi, iniş sırasına göre 38, resmî sıralamada ise 86. sûredir. Bu sûre el-Mufassalü’l-Evsat denilen “orta uzunluktaki kısa sûreler”in ilkidir.

Târık sûresinin resmi sıralamada öncesinde bulunan Bürûc sûresiyle yakın anlam ilişkisi vardır. Buna göre, “semâya yemin, Kur’ân’ın güvenilirliğine vurgu, nankör ve inkârcı insanın inanç bozukluğuna dikkat çekme ve Yüce Allah’ın gücünü ortaya koyma” vs. noktaları ortak konu başlıkları olarak zikredebiliriz.

Târık sûresi “Semâ’ya ve Târık’a yemin olsun. (Ey Peygamber!) Târık’ın ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” ifadeleriyle başlayan sûrede, târık kelimesi, “delip geçen yıldız” olarak vahyin “cehalet karanlıklarını delen” içeriğiyle dolaylı bir anlam ilişkisine sahiptir. Beraberinde “her can üzerinde bir koruyucunuun mutlaka bulunduğuna” dikkat çekilmektedir.

5. âyetten itibaren, “İnsan hangi şeyden yaratıldığına bir baksın!” buyruğu gereği insanlığa ev ödevi denebilecek çok önemli bir emirle devam eden sûrede, “Bel kemiği ile kaburga kemikleri arasından çıkıp (akan) bir sudan (sıvıdan) yaratılmıştır” ifadeleri doğrultusunda insanın yaratılışı hakkında ilginç tespitlere yer verilmektedir. Bu arada “âhirette gizliliklerin açığa çıkartılacağı ve insanın hiçbir şekilde başka bir güce veya yardımcıya sığınamayacağı” hatırlatılarak, bu gerçeğe uygun davranılması emredilmektedir.

11. âyetten itibaren, “Dönüş sahibi olan göğe ve yarılan yere yemin olsun ki, o (Kur’ân, doğru ile yanlışı) ayıran bir sözdür; o, asla bir şaka değildir” beyanı gereği göğün geri dönüş hareketi gerçekleştirmekte olduğuna ve yeryüzünün bitki üreten yapısına özellikle dikkat çekilmekte, Kur’ân’ın hak olduğu vurgulanmaktadır.

Sûrenin sonunda ise, Kur’ân’ın ilâhî bir “hak-bâtıl ayırım ölçüsü” verdiği ve hiçbir şekilde anlamsızlık içermediği ifade edildikten sonra, bazı kötü niyetlilerin tuzak kurduğu, buna karşılık Yüce Allah’ın da bu tuzağı boşa çıkartıcı olduğu belirtilmektedir. Sûre, kâfirlere biraz mühlet verilmesi gerektiği mesajıyla sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin ilk âyetinde olduğu gibi, bu ikinci grup âyetinde de yemin etmekte ve “gök”le “yeryüzü”nün önemli özelliklerine dikkat çekmektedir.

Sûrenin 5-7. âyetlerinde “insan kitabı”na dikkat çekildikten sonra, asıl maksada tekrar dönülmüş ve âhirete imana vurgu yapılmıştı. Şimdi ise diğer kitaptan, yani “kâinat kitabı”ndan bir ders ve ibret çıkartılması gündeme getirilmektedir. Çünkü Kur’ân’da vahiyden başka kâinat ve insan şeklinde iki kitaba daha gönderme yapıldığı sıklıkla görülmektedir.

Yüce Allah, sûrenin son üç âyetinde ise konuyu kâfirlerin tutumuna getirmekte, yapmaya çalıştıklarının anlamsızlığını ve geçersizliğini ortaya koymakta, sonuçta Hz. Peygamber’in de buna karşı tutumunun nasıl olması gerektiğini beyan etmektedir.

a) Göğe ve Yeryüzüne Yemin

Yüce Allah sûrenin 11-12. âyetlerinde kâinat kitabının ibrete konu edinilen başlıklarından ikisi olan “gök” ile “yeryüzü”nü ele almakta ve “Dönüş sahibi olan göğe ve yarılan yere yemin olsun ki” ifadesiyle onlara dair iki sıfata, yani göğün “dönüşümlülüğü” ile yeryüzünün “yarılma” özelliğine yer vermektedir.

ı. Dönüşlü Gök

وَالسَّمَآءِ ذَاتِ الرَّجْعِ “Yemin olsun: Dönüş sahibi olan göğe.”

Âyetteki وَالسَّمَآءِ ve’s-semâi kelimesi “göğe, yüksekliğe yemin olsun”; ذَاتِ الرَّجْع zâti’r-rac‘ı ifadesi ise “dönüş sahibi olan” demektir.

Yeminle başlayan bu âyette kâinat kitabının bir âyetine dikkat çekilmekte, üzerinde düşünülmesi gerektiğine, onu inceleme ve araştırma konusu yapmanın zorunluluğuna vurgu yapılmaktadır. Bu âyette sözü edilen “göğün dönüş sahibi oluşu” çeşitli şekillerde yorumlanmıştır.

1. Araplar, bulutların denizin buharını yukarıya doğru taşıyıp ardından yere indirdiğini kabul ederlermiş. Bu nedenle göğün bu şekilde nitelendirildiği ifade edilmektedir.(1) “Yağmurun peyderpey yağması”, “yağmur yüklü bulutların birbirini takibi” ya da “her yıl rızık vesilesi bulutların dönüşü”nün âyette söz konusu edildiği de belirtilmektedir.(2)

2. Bazılarına göre âyetten maksat, “Güneş, Ay ve yıldızların batıp doğması”dır;(3) hatta bir kısmı bununla “göğün meleklerle dolu olup kulların amellerini oraya götürmelerinin kastedildiği”ni söylemişlerdir.(4)

3. Göğün dönüşü ile bir dönüşümün amaçlandığı söylenebileceği gibi, bununla “göğün ve cisimlerinin Son Saat’te parçalanıp mahşer için yeniden bir varoluş sürecine girmesi” de kastedilmiş olabilir. Nitekim Enbiyâ’ 21/104’e göre, kıyâmet günü gök, kâğıt tomarlarının dürülmesi gibi dürülecektir. Bu dürülme daha sonra yeni bir açılmayı beraberinde getirecektir. Zaten aynı âyetin devamında, ilk yaratmaya başlandığı gibi yaratılışın iade edileceği, yani yeniden bir yaratılışın yaşanacağı açıkça ortaya konulmaktadır.

Rûm 30/26-27’de göklerin ve varlıkların yaratılışından, yaratılışın tekrarından ve ikinci yaratmanın ilkine göre çok daha kolay olacağından söz edilmektedir. Bu durum, İnfitâr 82/1-2’de sistemin yeniden şekillendirilmesi olarak ortaya konulmakta, İbrâhim 14/48’de ise arzın başka bir arza, göklerin de başka göklere dönüştürülmesi şeklinde dile getirilmektedir.

Kur’ân’da “sistemin bozulup dönüştürülmesi”(5) ve “mahşer için sistemin yeniden inşa edilmesi”(6) anlatılmaktadır. Yorumunu yapmakta olduğumuz Târık 86/11’de de âlemin âhiret için yeniden şekillendirilmesinden söz edildiği de anlaşılabilir.

4. Bu görüşler, gerek kelimelerin verdiği anlam, gerekse söylendikleri dönemin şartları gereği doğru sayılabilir. Ancak biz bu âyetteki kullanımdan, daha başka bir anlamın kastedildiğini düşünmekteyiz. Buna göre âyetteki السَّمَآء es-semâ’ kelimesi “uzayı ve gök cisimlerini”, ذَاتِ الرَّجْع zâti’r-rac‘ı yani “dönüş sahibi oluşu” da “onların hareketini ve başlangıç noktasına dönüşlerini” ifade etmekte olabilir.(7)

Bu yaklaşımın Kur’ân’dan delili de vardır. Nitekim Zâriyât 51/7’ye göre göğün yörüngeleri vardır. Yörüngeye sahip olmak, onu takip etmeyi, bir anlamda “dönüş hareketi” yapmayı gerektirir. Zâriyât 51/47’ye göre ise “gök çok güçlü bir şekilde bina edilmiştir ve genişletilmesi de devam etmektedir.”

Göğün genişlemesi onun hareketi demektir. İşte Târık sûresindeki bu âyet, söz konusu hareketin bir dönüş içerdiğini ve gök cisimlerinin dairesel bir hareket gerçekleştirdiğini ortaya koymakta olabilir. Çünkü dönüş için önce gidiş gerekir.

Göğün, dönüş hareketine sahip olarak bu şekilde yapılandırılması, aynı zamanda bütün varlıkların hücre ve atom yapılarına da uygundur. Çekirdeğin etrafında dönen elektronlar ile birbirinin çevresinde ve belli yörüngelerde hareket eden gezegenlerin oluşturduğu bu eşsiz koroya göklerin de katılmış olduğu bu şekilde beyan edilmiş olmaktadır. Kozmik âlemin bizim anlayamayacağımız türden iradesiz tesbihi demek olan bu dönüş, iradeli varlık olan insanın hac ibadetinde kendini göstermektedir.

Kâinattaki iradesiz tesbihe, yani tavaf korosuna insanın katılmasının gerekliliği bu şekilde hatırlatılmaktadır. Konu dönüş, yani tavaf olunca elbette bir şeyin etrafında dönülmesi gereği de ortaya çıkmaktadır. Târık 86/13’ün işaretiyle, insan için çevresinde dönülmenin ve kendisinden ayrılmamanın istendiği merkez değer, hiç şüphesiz Kur’ân-ı Kerîm’dir.

Göğün yapısı hakkında bilgi verildikten sonra şimdi de sıra yeryüzüne getirilmekte ve şöyle buyurulmaktadır:

ıı. Yarılabilen Yeryüzü

وَالْاَرْضِ ذَاتِ الصَّدْعِ “Yarılan yere de yemin olsun ki.”

Âyetteki وَالْاَرْضِ ve’l-ardı kelimesi “yeryüzüne de (yemin olsun)”; ذَاتِ الصَّدْع zâti’s-sad‘ı ifadesi ise “yarılan, yarılması olan” demektir.

Yemine konu edinilen ikinci ders ise, yeryüzüyle ilgilidir. Yeryüzü, bu âyette yarılma özelliğiyle ele alınmaktadır. Bu yarılma nedir?

1. Maksat “bitkilerin çıkması” olabilir. Bu yorumun âyet desteği de vardır. Yüce Allah ‘Abese 80/26’da, yeryüzünü yardığını ifade ettikten sonra, 27-32. âyetlerde bununla şu oluşumların gerçekleştiğini bildirmektedir: Yerin yarılmasıyla tohumlar, üzüm bağları, sebze bahçeleri, zeytinlik ve hurmalıklar, ağaçları sık ormanlar, meyveli ve meyvesiz bitkiler yetiştirilmekte ve bütün bunlar insanların ve hayvanların geçimi için gerçekleştirilmektedir. Demek ki, yerin yarılması öncelikle insan ve hayvanların beslenmesi amacına yöneliktir.

2. Maksat “yarıklar ve geçitler şeklinde yollar” olabilir.(8) Bu durumda Nahl 16/15, Enbiyâ’ 21/31, Fâtır 35/27 ve Zuhruf 43/10’da yeryüzünde yollar yapılmasının ve yarıklar oluşturulmasının anlamı da ortaya çıkmış olmaktadır.

3. Maksat, yerkabuğunun altında bulunan çeşitli “fay hatları” da olabilir. Zira biliniyor ki yer yüzeyinin altında çok derinliklere uzanacak şekilde derin yırtıklar ve çatlaklar söz konusudur. Yeryüzünün sahip olduğu çeşitli şekiller Yüce Allah’ın harika planının bir sonucu olarak görülmeli ve bu noktada bilim insanları çeşitli araştırmalar ve derin ilmî çalışmalar ortaya koymalıdırlar. Bu ise elbette ve öncelikli olarak kâinatı da Yüce Allah’ın bir kitabı gibi görmesi gereken Müslüman bilim insanlarının görevidir.

4. Maksat “ölülerin mezara konulması ve mahşer için oradan tekrar çıkartılması” da olabilir.”(9) Kâf 50/44’teki bilgiyle yakın anlam ilişkisi oluşturan bu anlam çok dikkat çekicidir. A‘râf 7/25, Tâhâ 20/55, Kâf 50/11, 42 ve Zilzâl 99/6’da da verilen bu bilgiler bu konuda mesajlar içermektedir. Gerçekten de özellikle Mekke müşriklerinin önemli bir bölümünün âhirete inanmadıkları düşünüldüğünde, bu anlamın oldukça isabetli olduğu ortaya çıkar.

Her gün insanların gözleri önünde cereyan eden topraktaki diriltilişin, aslında âhiret için bir haberci olduğu âyette hatırlatılıyor olabilir. Bu durumda, toprağa ekilen tohum gibi, insanlar da ölünce toprağa konulmaktadır.

Tohum bitki olarak yeryüzüne nasıl çıkıyorsa, insanlar da mahşer için aynı şekilde yeniden diriltileceklerdir. Bu diriltilme ve kabirlerden çıkartılma işlemi yine bu topraktan olacaktır. Demek ki, toprak insan için iki kez yarılacaktır: İlki ölünce mezara konulmak, diğeri de mahşer duruşması nedeniyle oradan çıkartılmak içindir.

b) Kur’ân Nedir? Ne Değildir?

Yüce Allah sûrenin 13-14. âyetlerinde daha öncesinde yemine yer verdiği ifadelerin gerekçesini ortaya koymakta ve Kur’ân’ın çok önemli iki özelliğini şu şekilde dile getirmektedir: “Muhakkak ki o (Kur’ân, doğru ile yanlışı) ayıran bir sözdür. O, asla bir şaka değildir.”

ı. Vahyin Gerçekleri Ortaya Çıkarması

اِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ “Şüphesiz ki o (Kur’an, doğru ile yanlışı) ayırt eden bir sözdür.”

Âyetteki اِنَّهُinnehû ifadesi “muhakkak ki o (Kur’ân)”; لَقَوْلٌ فَصْلٌ lekavlün faslün tamlaması “elbette (doğruyu yanlıştan) ayıran bir söz(dür)” demektir.

Burada vahyin ne olduğuyla ilgili pekiştirilmiş bir ifade gündeme getirilmektedir.

Önceki iki âyette dile getirilen “göğün dönüş hareketi” ile “yeryüzünün yarılma özelliğine sahip oluşu”na yemin edilmesi veya dikkat çekilmesi, Kur’ân’a yönelik şu bilginin önemine vurgu yapmak içindir:

Kur’ân’da bazı mesajlar çok çok önemli olduğu için önlerine yemin ifadeleri getirilmektedir. Bu cümlelere aynı zamanda “yeminin cevabı” denilmektedir. Aslında sûrenin başından beri bu âyetin mesajına dikkat çekilmekte, adeta zihinler buraya hazırlanmaktadır. “Semâ’ya, Târık’a, dönüşü olan göğe ve yarılan yeryüzüne yemin edilmesi” Kur’ân’ın hak oluşuna iman edilmesine ve konunun önemine yönelik bildirimlerdir.

Çeşitli vesilelerle belirttiğimiz üzere, kâinata ve özellikle insan kitabına yönelik göndermelerdeki asıl amaç, Kur’ân’ın Yüce Allah tarafından gönderilmiş gerçek olduğunu ispatlamaktır.(10) Târık sûresinde de bu amaç gözetilmektedir.

1. Âyette اِنَّهُ innehû ifadesindeki هُ hû zamirinin hangi kelimeye ait olduğu âlimlerimiz tarafından tartışılmıştır.

a) Bu zamirin “şan zamiri”(11) olma ihtimalinin yanında, bazı âlimler onun “Kur’ân”a, bazıları ise Târık 86/9. âyetteki ifadeye ait olduğunu söylemişlerdir. Bu ikinci görüşe göre anlam, “mahşerde bütün sırların ortaya döküleceği bilgisi, gerçeği ortaya koyan bir sözdür” şeklini alır. Bu anlamı tercih eden Râzî, zamirin “Kur’ân”a ait olduğu görüşünü eleştirmekte, gerekçesini “zamirin daha önce geçen bir kelimeye ait olması gerektiği kuralı”na dayandırmaktadır.(12)

Bu eleştiri ilk etapta haklı görülse de, Râzî’nin tercihi de isabetli olmasa gerektir. Çünkü zamir eğer Târık 86/9. âyetteki hükme ait görülürse, o zaman da Târık 86/11 ve 12. âyetteki yeminlerin yerleri anlamını kaybetmiş olur. Bir anlamda, konu değiştikten ve önemi çok önceden ortaya konulduktan sonra yemin edilmiş olur ki, bu durum yeminin mantığıyla örtüşmez.

Kaldı ki zamir kendinden önceki bir kelimeye gönderileceğine göre, bunu es-semâ’ veya el-ard kelimelerine veya bunların da içinde bulunduğu âyetlere göndermek de mümkündür. Bu durumda sûrenin asıl mesajı anlaşılmamış ve mesele karmaşık bir hal almış olur.

b) Bizce zamir, sûrenin üçüncü âyetindeki en-necm kelimesine gitmektedir. O âyeti izah ederken de belirttiğimiz gibi, sûrenin ilk iki âyetindeki târık kelimesinin, “yıldız”dan farklı anlamları da vardır. Nitekim Târık 86/3. âyetteki en-necm kelimesi, Kur’ân’ın aydınlığını ve peyderpey indirilişini ifade eden bir kelimedir ve sûrede de Kur’ân’ın aydınlık mesajlarına dikkat çekilmektedir. Durum böyle olunca, zamirin yeri daha doğru bir şekilde belirlenmiş ve “gerçeği yanlıştan ayırt eden şeyin Kur’ân olduğu” ortaya çıkmış olur.

2. Âyetteki, لَقَوْلٌ فَصْل le kavlün faslün “ayıran bir söz” ifadesi, Kur’ân’ın hakkı bâtıldan ayıran özelliğini, yani onun Furkan oluşunu dile getiren değişik bir tamlamadır. “Hakkı bâtıldan ayırmak” ifadesi, din adına neyin doğru, neyin yanlış olduğunu ortaya koyabilmek ve bu noktada ölçü belirlemek hatta bizzat kendisi ölçü olmak demektir.

Kur’ân, fasl işini yapan bir sözdür. Onun bu özelliği, âyetlerinde çeşitli meseleleri açması veya açıklaması anlamına gelmektedir.(13) Bu kullanımlar, Kur’ân’ın “kesin hükümler ortaya koyan” bir kitap olduğunu göstermektedir. O, bu yönüyle insanlara hedef gösterir ve ufuk kazandırır.

Âyette geçen فَصْل fasl kelimesi, “ayırmak, hüküm vermek, ayrılmak ve ertelemek”(14) anlamlarına geldiği gibi, kıyâmet günü yaşanacak hüküm verme işlemi için de kullanılmakta ve o günün adı olarak zikredilmektedir.(15) Ayrıca Hacc 22/17’de çeşitli inanç grupları anıldıktan sonra, Yüce Allah’ın kıyâmet günü bunlar arasında hüküm vereceği beyan edilmekte ve bu işlem için yefsılü fiili kullanılmaktadır.(16)

ıı. Vahyin Şaka Olmayışı

وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ “O asla bir şaka değildir.”

Âyetteki وَمَا هُوَ ve mâ hüve ifadesi “o, hiçbir şekilde değildir”; بِالْهَزْلِ bi’l-hezli kelimesi ise “şaka, oyun, eğlence” demektir.

Burada önceki âyetin zıddına olarak bu defa Kur’ân’ın ne olmadığı gündeme getirilmektedir.

Kur’ân’ın الْهَزْل el-hezl olmaması, onun “bir şaka, oyun ve eğlence aracı” olarak kabul edilmemesi, yani “anlamsız bir lakırdı olmaktan uzak olması” demektir. Âyetteki مَا mâ olumsuzluk edatının peşinden بِ bâ/bi edatının getirilmesi, ilgili meselenin hiçbir şeklinin düşünülemeyeceğini ortaya koymaktadır. Buradan hareketle, âyeti “Kur’ân’ın hiçbir şekilde, asla ve asla şaka olmadığı” şeklinde anlamak durumundayız.

1. Kur’ân’da anlamsız, yararsız ve hedefsiz mesajlar bulunmamaktadır. Kur’ân bir ciddiyet abidesidir; içerisinde hiçbir bâtıl yoktur. Açık-gizli, önünden-arkasından, görünen-görünmeyen, bilinen-bilinmeyen vs. bir mahiyette onu iptal edebilecek hiçbir şey de gelmeyecektir.(17) Kur’ân, gönüllere etki eden, kalplerde büyüyen, anlamaya çalışarak okuyanını ve dinleyenini yücelten bir yapıya sahiptir. Kur’ân demek, ciddiyet demektir, anlam demektir, amaç demektir. Kur’ân, gerçeği ortaya koyan ilâhî bir sözdür. Kaynağı Yüce Allah olduğu için onda şaka, alay, eğlence veya lakırdıya yer yoktur.

Kâinat kitabından başlayıp insan kitabıyla devam eden okumaların ve bu arada yapılan onca yeminin hedefi işte bu son iki âyetteki mesajı ortaya koymaktır.

2. Bu doğrultuda düşünüldüğünde, sûrenin bu iki âyeti şöyle de tercüme edilebilir: “Muhakkak ki Kur’ân, hiçbir şekilde şaka veya lakırdı içermeyecek şekilde gerçeği yanlıştan ayıran bir sözdür.” Bu tercümede, وَمَا هُوَ بِالْهَزْل ve mâ hüve bi’l-hezli cümlesinin başındaki vâv edatı “hal, durum” bildirebilir; cümle de “hâl cümlesi” olarak kabul edilmiş olabilir. Buna göre Kur’ân’ın nasıl bir söz olduğu hakkında açıklayıcı bir bilgi verilmiş demektir.

3. Konunun ciddiyetini ortaya koymak için olsa gerek, الْهَزْل el-hezl kelimesi Kur’ân’da başka hiçbir âyette, hiçbir varlık için kullanılmamaktadır. Sadece Kur’ân için ve sadece bu âyette geçmesi, Kur’ân’ın ciddiyetsizlikle hiçbir ilgisinin olmadığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Hz. Peygamber’in Kur’ân’ı Tarifi

Bu noktada Kur’ân’ın söz konusu özelliğine dair uzunca bir hadis-i şerif aktarmak istiyoruz ki önemine binaen bu hadisi daha başka âyetlerin tefsiri vesilesiyle de dile getirmiştik:

Hâris el-A‘ver Hz. Peygamber’den şöyle buyurduğunu nakletmiştir:

عن الحارث قال : مررت في المسجد فإذا الناس يخوضون في الأحاديث فدخلت على علي فقلت يا أمير المؤمنين ألا ترى أن الناس قد خاضوا في الاحاديث قال وقد فعلوها ؟ قلت نعم قال أما إني قد سمعت رسول الله صلى الله عليه و سلم يقول ألا إنها ستكون فتنة فقلت ما المخرج منها يا رسول الله ؟ قال كتاب الله فيه نبأ ما كان قبلكم وخبر ما بعدكم وحكم ما بينكم وهو الفصل ليس بالهزل من تركه من جبار قصمه الله ومن ابتغى الهدى في غيره أضله الله وهو حبل الله المتين وهو الذكر الحكيم وهو الصراط المستقيم هو الذي لا تزيغ به الأهواء ولا تلتبس به الألسنة ولا يشبع منه العلماء ولا يخلق على كثرة الرد ولا تنقضي عجائبه هو الذي لم تنته الجن إذا سمعته حتى قالوا { إنا سمعنا قرآنا عجبا } { يهدي إلى الرشد } من قال به صدق ومن عمل به أجر ومن حكم به عدل ومن دعا إليه هدى إلى صراط مسقيم خذها إليك يا أعور Hâris el-A‘ver anlatıyor: “Bir gün Mescid’e uğradım. Baktım ki insanlar farklı konulara dalmışlar. Bunun üzerine Ali (ra)’a gittim ve ‘Ey müminlerin emiri! Görmüyor musun, insanlar farklı konulara dalmışlar’ dedim. O da ‘Gerçekten böyle mi yaptılar?’ diye sorunca, ‘Evet’ cevabını verdim. Bunun üzerine şöyle dedi: ‘Rasûlüllah (as)’ın, ‘Yakında bir fitne çıkacak’ dediğini duymuştum.’ ‘Çıkış yolu nedir?’ diye sorunca şunları ifade etmişti: ‘Çıkış Allah’ın kitabıdır (ona sarılmaktır). Onda sizden öncekilerin malumatı, sizden sonrakilerin haberi ve aranızdaki (mesele)lerin hükmü vardır. O (Kur’ân), şaka ve lakırdı olmayan kesin bir ‘doğru-yanlış ayırım ölçüsü’dür. Onu azgınlığı nedeniyle terk edeni Allah perişan eder. Hidayeti ondan başka bir yerde arayanı Allah şaşırtır. O (Kur’ân), hablüllâh’tır (Allah’ın sağlam ipidir); zikr-i hakîmdir (gerçeği hatırlatandır; hikmet kaynağıdır). Sırât-ı müstakîmdir (dosdoğru yoldur). Arzular onunla azmaz; diller onunla karışmaz; âlimler ondan dolayı şaşmaz. Tekrarla eskimez; ilginçlikleri, incelikleri bitmez. Cinler bile onu duyunca ‘Kurtuluşa götüren ilginç bir Kur’ân işittik’(18) demekten geri kalmamışlardı (bunu itiraftan kendilerini alamamışlardı). Onu konuşan doğruyu konuşur (doğru hüküm verir). Onunla amel eden ödüllendirilir. Onunla hüküm veren adalet yapmış olur. Ona çağıran kişi de doğru yola rehberlik etmiş olur. Ey A‘ver! Bütün bunları iyi öğren (kendine rehber edin)!”(19)

İşte Hz. Peygamber Kur’ân’ın gerçeği yanlıştan ayıran özelliğini ve bütünüyle insan hayatındaki yerini bu şekilde anlatmıştır. Bunun sonucunda dolayısıyla bizden de bunu böyle bilmemiz istenmektedir.

Kur’ân’ın hayata bakan yönleri her bir cümlesi Kur’ân’dan beslenecek şekilde ancak bu kadar güzel ifade edilebilirdi. Zaten rivayetlerde bu hassasiyet ortaya konulmuştur. Bu noktada sözün bittiği yerdeyiz. Şimdi Müslümanlara düşen görev, Yüce Allah’ın kitabını bu özellikleriyle tanımak, gerçek ve yanlışın nelerden oluştuğunu anlayıp bildikten sonra kararını vermektir.

c) Kâfirlere Zaman Tanınması

Yüce Allah sûrenin 15-17. âyetlerinde yani son âyet grubunda inkarcıların hakka ve hakikata karşı tuzak kurduklarını, kendisinin ise o tuzakları boşa çıkarmakta olduğunu beyan etmekte, nihayetinde kafirlere biraz süre tanıması gerektiğini Hz. Peygamber’e emretmektedir.

ı. Kafirlerin Tuzaklarının Boşa Çıkartılması

اِنَّهُمْ يَك۪يدُونَ كَيْدًا وَاَك۪يدُ كَيْدًا “Şüphesiz ki onlar bir tuzak kuruyor. Ben de bir tuzak kuruyorum.”

Buradaki اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; يَك۪يدُونَ yekîdûne fiili “tuzak kuruyorlar”; كَيْدًا keyden kelimesi “tam anlamıyla tuzak kurarak”; وَاَك۪يدُ ve ekîdü fiili “ve ben de bütünüyle, tuzakları boşa çıkarıyorum”; كَيْدًا keyden ifadesi ise “tam anlamıyla tuzakları boşa çıkararak” demektir.

Âyette müşriklerin, kafirlerin ve benzer inkarcı insanların her zaman vahye, vahyin etkinliğine ve onu tebliğ eden peygambere karşı tuzak kurma girişimleri ve Yüce Allah’ın da tuzakları boşa çıkarmasıyla ilgili bilgi gündeme getirilmektedir.

Âyetin başındaki اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; يَك۪يدُونَ yekîdûne ve اَك۪يدُ ekîdü fiilleri ile كَيْد keyd kelimeleri aynı köktendir ve kullar için kullanıldığında “tam anlamıyla tuzak kurmak”, Yüce Allah’a nispet edildiğinde ise “o tuzakları bütünüyle boşa çıkartmak” demektir.

Tuzak kurmak, öteden beri ilâhî mesajlara karşı direncin bir yolu olarak belirlenmiştir. Kötü niyetli insanlar, vahyin sunduğu aydınlıklara ve onları tebliğ eden peygamberlere karşı çeşitli entrikalar peşinde olmuşlardı. Yüce Allah da her defasında onların bu oyunlarını boşa çıkartmıştır. Yüce Allah tuzakları boşa çıkartacağı için, sûrenin son âyetinde Hz. Peygamber’den de bu noktada acele etmemesini istemekte ve onlara zaman tanımasını kendisine emretmektedir.

Bu âyetteki هُمْ hüm zamiri Târık 86/5. âyetteki “nankör insan tipi”ne aittir. Onlar inkârları nedeniyle Hz. Peygamber’e karşı tuzaklar kuruyorlardı.

1. Âyetteki كَيْد keyd kelimesi(20) ile diğer âyetlerdeki mekr kelimesi hemen hemen aynı anlamı vermektedir.

- Tuzaklar ve Sonuçları

a) Tuzak kurmak Mekke müşriklerinin kararıydı ve Hz. Peygamber’e karşı kendilerince çok yaman tuzaklar kurmuşlardı. Düşmanlıkları öylesine ileri düzeydeydi ki ne olursa olsun, içinde öldürmenin dahi bulunduğu her seçeneği düşünüyor ve Hz. Peygamber’i engellemek istiyorlardı.(21) Tûr 52/42’de de beyan edildiği gibi işleri güçleri tuzak kurmak istemeleriydi. Ancak Yüce Allah onların tuzağını her defasında boşa çıkarmıştı. Çünkü “tuzak kurmak” kullara nispet edilince bilinen anlamı verirken Yüce Allah’a nispet edilince “tuzakları boşa çıkartmak” şeklinde ters mana vermektedir.

Bundan sonra da hakkın karşısına dikilenler, karşılarında Yüce Allah’ın kudretini bulacaklardır. Âl-i İmrân 3/54, En‘âm 6/123, Enfâl 8/18, 30, Fâtır 35/10, 43 ve Tûr 52/42’de ifade edildiği üzere, Yüce Allah inkâr edenlerin tuzağını boşa çıkartacak, kurdukları tuzakları kafirlerin başlarına geçirecektir.

b) Daha pek çok örnekte olduğu gibi, Târık 86/16’da da insanların tuzak kurma girişimlerine Yüce Allah’ın aynı türden karşılık vereceği beyan edilmektedir. “Bir kötülüğün karşılığı dengi bir kötülüktür”(22) kuralı gereği, insanların yaptıkları türden kendilerine cevap verileceği âyetlerde ortaya konulmaktadır.(23) A‘râf 7/99’da hakkı yalanlayanların, Yüce Allah’ın tuzakları boşa çıkartıcı kudretinden güvende olamayacakları beyan edilmektedir.

c) Tuzak kurmak sadece eylemlerle sınırlı değildir; aklın gerçeklere karşı şartlanmışlığı ve yanlışın izinden gitmekteki ısrar da çeşitli tuzak tiplerini oluşturur. Ancak Yûnus 10/21’de de belirtildiği gibi Yüce Allah bütün bu girişimlerden daha süratlidir ve insanların kurguladığı bütün tuzakları meleklerine kaydettirmektedir.

d) Tuzak kurma işlemi sadece Hz. Peygamber dönemiyle sınırlı değildir. Daha önce Hz. Nûh’un kavmi de ona karşı büyük tuzaklar kurmuşlardı;(24) Hz. Nûh onların tuzaklarının hedefi şaşırması için dua etmişti.(25) Demek ki, Nahl 16/26’da da belirtildiği gibi peygamberlere veya hakikate karşı tuzak kurma eylemi, peygamberler tarihi kadar eskidir ve Son Saat’e kadar kadar da süreceğe benzemektedir. İnsanlar tuzak kurarlar; ancak Yüce Allah da onları boşa çıkartır.(26) Yüce Allah’a karşı hiçbir tuzağın başarıya ulaşma ihtimali yoktur.(27)

2. Yüce Allah’a nispet edilen tuzak işlemini Enfâl 8/18’in ışığında anlamak durumundayız. Orada Yüce Allah tuzaklara karşı mûhin, yani “boşa çıkartıcı” olduğunu söylemektedir. Aslında insanların tuzaklarının sonucuna Fâtır 35/10’daki ifade çerçevesinde yaklaşılmalıdır. Yüce Allah orada, tuzak kurmanın şiddetli azap nedeni olduğunu beyan etmekte ve âyetin sonunda yebûru fiilini kullanarak, kötü niyetlilerin tuzaklarının etkisiz kalacağını, sıfıra çıkacağını, yani tuzaklarının yok olacağını belirtmektedir.

Esasında Ra‘d 13/42 ve İbrâhim 14/46’da sözü edilen “Bütün tuzaklar sadece Allah’ın kontrolündedir” ifadesi de tuzakların ve hilelerin sonuçta Yüce Allah’ın bilgisinden uzak olmadığını ortaya koymakta, tuzak kuranların bunun sonucuna katlanacakları haber verilmektedir.

3. “Allah’ın tuzağı”, insanlar hiç fark edemeden kulunu azapla yakalaması” manasına da alınabilir. A‘râf 7/182-183 ve Kalem 68/44-45’te de belirtildiği üzere, Yüce Allah’ın tuzakları boşa çıkartma işlemi bir anlamda hak eden insanları yavaş yavaş, adım adım yok etme veya eritme şeklindeki cezalandırmasıdır. Bu işlem yapılırken zamana yayılma nedeniyle, insanlar bunu fark bile edemezler; dolayısıyla kendilerine bunun ansızın geldiğini sanırlar. Oysa Yüce Allah’ın ilâhî cezalandırma uygulaması son derece güçlüdür; azabı hak edenlere sadece biraz zaman tanımaktadır.

4. Tuzak kurmak insanlar için bir acizliğin ifadesidir; mertçe yapılamayan bir mücadelenin kaçamak yolunu tercih etmektir. Yüce Allah ise her gücün üstündedir. Tuzak, karşıdakinin bilemeyeceği bir şekilde kurulur. Oysa Yüce Allah’ın bilemeyeceği, O’na gizli olan hiçbir alan ve hile söz konusu olamaz. Âyetlerde Yüce Allah’a nispet edilen bu tür ifadeler, O’nun cezalandırmasını ve yapılanlardan haberdar olduğunu bildirmesidir.

5. Bu arada kâfirlerin tuzaklarının boşa çıkartılmasıyla Hz. Peygamber’e ve Son Saat’e kadar yaşayacak bütün müminlere moral verilmekte, onların sahipsiz ve desteksiz olmadıkları bildirilmekte, kâfirlere de gözdağı ile karışık korku salınmaktadır.(28) İşte bunun önemli bir örneği Bedir’de yaşanmıştı.

Tercihini Yüce Allah’tan yana kullananlar yalnız bırakılmamıştır. Bedir’de meleklerin desteğini ortaya koydurarak onları motive etmiş(29) ve kâfirlerin kalplerine de korku salmıştı.(30) İşte Yüce Allah’ın saldığı bu tarifsiz korku nedeniyle, müşrikler bir tür algı yanılması olan halüsinasyon görmek suretiyle, savaş meydanında Müslümanları gerçek sayılarıyla görememişler, onları az sanarak gevşek davranmış ve mağlup olmuşlardı.(31)

Mühim olan, Yüce Allah’ın desteğini almayı hak etmektir. O’nun desteği her gücün üstündedir. Destekçisi Yüce Allah olanlar, kaybetme riskinden uzaktırlar. Onlar bu hayatta da gelecek hayatta da hak ettikleri yardımla mutlak surette buluşturulacaklardır. Rabbim yardımını hak eden yiğitlerin arasına girmemizi nasip eylesin.

ıı. Kâfirlere Mühlet Verilmesi

فَمَهِّلِ الْكَافِر۪ينَ اَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا “Kâfirlere mühlet ver, onlara biraz zaman tanı!”

Âyetteki فَمَهِّلِ fe mehhil emri “zaman tanı, mühlet ver”; الْكَافِر۪ينَ el-kâfirîne kelimesi “kafirlere”; اَمْهِلْهُمْ emhilhum emri “onlara zaman tanı”; رُوَيْدًا ruveyden kelimesi ise “biraz, az bir süre” demektir.

Burada başta Hz. Peygamber olmak üzere bütün mümin muhataplara, inkarcılara karşı nasıl bir yol izlemeleri gerektiği noktasında bir öğreti gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah tuzakları geçersiz kılacak, onları başarıya ulaştırmayacaktır. Bu nedenle, Hz. Peygamber’den de bu noktada acele etmemesini istemekte ve onlara zaman tanımasını emretmektedir. Sûrenin bu son âyetinde geçen الْكَافِر۪ين el-kâfirîne kelimesi, daha önce Târık 86/15. âyette geçen hüm zamirinden kastın Târık 86/5. âyetteki “nankör insan tipi” olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır.

Yüce Allah bu âyette Hz. Peygamber’e hitaben, ondan kâfirlere zaman tanımasını istemektedir. Bu zaman tanıma, “Onlar hakkında acele etme…” şeklinde dile getirilmekte(32) ve böylece müminlere moral verilmektedir. Bu tür bir davranışın amacı, Yüce Allah’ın gayba hâkim olup onların içinden de Müslüman olacakların bulunacağı bilgisine sahip olmasıdır.

“Az zaman”dan kasıt “Bedir” olabileceği gibi, “kıyâmet” de olabilir. Bedir anlamıyla kastedilen husus ortadadır; kıyâmet yorumu ise Allah için doğrudur. O’na göre zaman yoktur. İnsanlar için uzun zamanlar O’nun için çok yakındır.(33)

Yüce Allah, bu bilgisi gereği Meryem 19/84’te de hatırlattığı gibi Hz. Peygamber’den acele etmemesini istemektedir. Âl-i İmrân 3/178’de de ifade edildiği üzere kâfirler de kendilerine zaman tanınmasını lehlerine algılamamalı, eğer tevbe etmezlerse akıbetin bir felakete dönüşeceğini bilmelidirler.

A‘râf 7/182-183 ve Kalem 68/44-45’te geçtiği gibi, ısrarcı ve kararlı davranıp inanmamakta devam kâfirlerin muhataplar farkına varmasalar da yavaş yavaş, adım adım azaba sürüklendikleri haber verilmektedir. Bu bağlamda zaman tanımanın her zaman iyi sonuçlar vermediğiyle ilgili olarak Ra‘d 13/32’de de bilgiler yer almaktadır. Durum böyle olunca, burada bir eğitim ilkesinin gözetildiğini söyleyebiliriz: İnsanlara zaman tanımak, onları sıkboğaz etmemek ve hemen sonuç almayı beklememek eğitimde çok önemlidir.

Târık Sûresi Hakkında Bazı Hatırlatmalar

Târık 86/5-10. âyetlerde Yüce Allah’ın Kur’ân anlamında “ilâhî rehberlik” adını verdiği okunan kitabının yanında, kâinat ve insan kitaplarının da olduğu anlaşılmaktadır. Önce bu kitabın insan başlığını gündeme getirmekte, insanoğlunun yaratılış sürecinin incelenmesini istemektedir.

Bu istekte iki muhatap vardır. İlki, diriltilmeyi inkâr eden nankör insandır ki, ondan kendi yaratılışına bakıp ibret alması beklenmektedir. Diğer muhatap ise bütünüyle insanoğludur. Bu durumda öncelikle inananlardan, sonra bütün insanlardan insanın yaratılışı konusunda bilimsel araştırmalar yapıp yaratılışın inceliklerini keşfetmeleri istenmektedir.

İnsan, yaratılış inceliklerinden ders alarak, mahşer duruşması için yeniden diriltileceğini bilmelidir. Mahşerde bütün sırların ortaya döküleceği hatırlatılarak, öyle bir günde mahçup olmamak için çalışması da beklenmektedir. Çünkü o gün, Yüce Allah’tan başka hiçbir güç ve yardımcı olmayacaktır. Kurtarılabilecek herkes sadece O’nun yardımıyla azaptan kurtulup ödüle kavuşturulacaktır.

Târık 86/15-17. âyetlerde Kur’ân’ın, Yüce Allah’ın insanlığa son seslenişi ve gerçeği ortaya koyan son mektubu olduğu hatırlatılmakta. Bugün görüldüğü gibi itilmişlik onun hakkı değildir. Üstelik dini konuşanların Kur’ân’a karşı bu duyarsız tutumu, manzarayı daha da düşündürücü kılmaktadır. İşte, söz konusu duyarsızlıklar bu tür âyetlerin iyi anlaşılması ve yaşanması vesilesiyle yerini inşallah duyarlılığa bırakacaktır.

İnsanlık, peygamberlerle buluşturulduğu günden beri hakkın karşısında daima bâtıla şahit olmuştur, bundan sonra da böyle olacaktır. Onlara karşı dik durmak için Kur’ân’ı ve mesajını çok iyi bilmek gerekir. İşte, bilinmesi ve uygulanması istenen hususlardan birisi de kâfirler hakkında aceleci davranmamaktır. Çünkü bugün inanmayanlar yarın inanabilir; burada inanmayanlar başka yerde inanabilir.

İnanmayan babanın çocukları veya torunları inanabilir. Bu nedenle nankörlerin tuzaklarına karşı Yüce Allah’ın desteğine sığınmak ve o desteği hak etmeye çalışmak en önemli yoldur. Allah vardır ve inananlarla birliktedir. O halde gerisi hakkında ümitsizliğin anlamı yoktur.

Ne mutlu, hayatını Yüce Allah’ın emrettiği gibi yaşayıp ilâhî desteği hak edebilenlere! Ne mutlu, kâinat ve insan kitabıyla Kur’ân’ı buluşturabilenlere! Ne mutlu, bu üç kitabı da anlayıp sahibini bulabilenlere!

Rabbim, cehalet karanlıklarını hakikat kıvılcımlarıyla vahyin aydınlığına dönüştürebilenlerden eylesin! Rabbim, yaratılış gayesini kavrayabilenlerden ve mahşerde yardımcısı olduklarından eylesin! Rabbim, mühlet verilip kaybedenlerden değil, zamanını hakkın yolunda değerlendirip kazananlardan eylesin!

Dipnotlar

• 1 - Zemahşerî, age., IV, 723. 2 - Semerkandî, age., III, 569; Taberî, age., XXX, 147. 3 - Taberî, age., XXX, 148; Râzî, age., XXXI, 132. 4 - Kurtubî, age., XX, 9.
• 5 - Örnek için bk. Tekvîr 81/1-6. 6 - İbrâhim 14/48; Enbiyâ’ 21/104; Rûm 30/26-27; İnfitâr 82/1-2; İnşikâk 84/1-5. 7 - Ateş, Tefsîr, X, 413.
  • Tekvîr 81/6 İbrâhîm 14/48 Enbiyâ 21/104 Rûm 30/27 İnfitâr 82/2 İnşikâk 84/5
• 8 - Semerkandî, age., III, 569; Râzî, age., XXXI, 132; Kurtubî, age., XX, 9.
• 9 - Kurtubî, age., XX, 9.
• 10 - Ra‘d 13/1; Fussılet 41/53; Kâf 50/5; Zâriyât 51/23. 11 - “Şan zamiri”, muhatabın söylenecek söze dikkatinin çekilmesi için kullanılan zamirdir; bu nedenle kendisinden önce herhangi bir ismin geçmesi gerekmez. 12 - Râzî, age., XXXI, 132.
  • Ra‘d 13/1 Fussilet 41/53 Kâf 50/5 Zâriyât 51/23
• 13 - En‘âm 6/55, 57, 97, 98, 114, 119, 126, 145, 154; A‘râf 7/32, 52, 133, 174; Tevbe 9/11; Yûnus 10/5, 24, 37; Hûd 11/1; Yûsuf 12/111; Ra‘d 13/3; İsrâ’ 17/12; Rûm 30/28; Fussılet 41/3, 44. Hüküm ortaya koymak anlamıyla Hz. Dâvûd için de aynı kelime kullanılmaktadır (Sâd 38/20). 14 - “Ayrılmak” anlamı için bk. Bakara 2/233, 249; Yûsuf 12/94; Lokmân 31/14; Ahkâf 46/15. “Ertelemek” veya “kesin yasa” anlamı için bk. Şûrâ 42/21. 15 - Sâffât 37/21; Dühân 44/40; Murselât 77/13-19, 38; Nebe’ 78/17. 16 - Benzer âyetler için bk. Secde 32/25; Mümtehıne 60/3.
  • En‘âm 6/55 En‘âm 6/57 En‘âm 6/97 En‘âm 6/98 En‘âm 6/114 En‘âm 6/119 En‘âm 6/126 En‘âm 6/145 En‘âm 6/154 A‘râf 7/32 A‘râf 7/52 A‘râf 7/133 A‘râf 7/174 Tevbe 9/11 Yûnus 10/5 Yûnus 10/24 Yûnus 10/37 Hûd 11/1 Yûsuf 12/111 Ra‘d 13/3 İsrâ 17/12 Rûm 30/28 En‘âm 6/55 A‘râf 7/32 Tevbe 9/11 Bakara 2/233 Bakara 2/249 Yûsuf 12/94 Lokmân 31/14 Bakara 2/233 Yûsuf 12/94 Lokmân 31/14 Sâffât 37/21 Duhân 44/40 Mürselât 77/19 Mürselât 77/38 Nebe' 78/17 Secde 32/25 Mümtehine 60/3
• 17 - Fussılet 41/42.
  • Fussilet 41/42
• 18 - Cinn 72/1-2. 19 - Tirmizî, Fedâilü’l-Kur’ân, 14; Dârimî, Fedâilü’l-Kur’ân, 1.
  • Cinn 72/2
• 20 - Keyd kelimesinin “tedbir, tasarı, hile” gibi anlamları da vardır. Bk. Enbiyâ’ 21/57; Hacc 22/15; Fîl 105/2. 21 - Enfâl 8/30.
  • Enbiyâ 21/57 Hacc 22/15 Fil 105/2 Enfâl 8/30
• 22 - Nahl 16/126; Şûrâ 42/40. 23 - Benzer kullanımlar için de bk. Bakara 2/15; Nisâ’ 4/142; Haşr 59/19.
  • Nahl 16/126 Şûrâ 42/40 Bakara 2/15 Nisâ 4/142 Haşr 59/19
• 24 - Nûh 71/22. 25 - Nûh 71/24. 26 - Enfâl 8/18, 30; Fâtır 35/10, 43. 27 - Yûsuf 12/34, 52; Fîl 105/2.
  • Nûh 71/22 Nûh 71/24 Enfâl 8/18 Enfâl 8/30 Fâtır 35/10 Fâtır 35/43 Yûsuf 12/34 Yûsuf 12/52 Fil 105/2
• 28 - Nahl 16/47. 29 - Âl-i İmrân 3/123-126. 30 - Enfâl 8/12. 31 - Enfâl 8/44. Bu konudaki korku-halüsinasyon ilişkisini Din Psikolojisi öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Rıza Aydın’a borçlu olduğumu belirtmeliyim.
  • Nahl 16/47 Âl-i İmrân 3/126 Enfâl 8/12 Enfâl 8/44
• 32 - Meryem 19/84. 33 - Me‘âric 70/6-7. Benzer bir âyet için de bk. Nebe’ 78/40.
  • Meryem 19/84 Me‘âric 70/6 Nebe' 78/40