Fussilet Suresi

Mekke’de risâletin 12. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 54 âyetten oluşan, adını üçüncü âyetinde yer alan ve “açık açık ortaya konulmuştur” anlamındaki فُصِّلَتْ fussılet edilgen fiilinden alan Fussılet sûresi, inişe göre 81, resmî sıralamada ise 41. sûredir. Bu sûrenin Hâ Mîm Secde, 10. âyetteki kelime nedeniyle Akvât ya da 12. âyetteki kelime nedeniyle Mesâbîh sûresi diye de isimlerinin olduğu ifade edilmektedir.

Fussılet sûresi, resmi sıralama bakımından öncesinde yer alan Mü’min sûresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki sûre de “hâ mîm şeklinde mukatta‘a harfleriyle ve vahyin ilahi kaynaklı oluşuyla başlamak” (Mü’min 1-2; Fussılet 1-2); “önceki nesillerin peygamberlerini yalanlaması” (Mü’min 5-6; Fussılet 13-14); “Hz. Musa ile ilgili bilgiler” (Mü’min 23-46; Fussılet 45); “Son Saat’in gerçekliği ve bilgisi” (Mü’min 16-18, 55, 59; Fussılet 47); “kâinat kitabından çeşitli konu başlıkları” (Mü’min 61-64; Fussılet 10-12); “inkârcılara mahşerde uygulanacak şiddetli azap” (Mü’min 69-72; Fussılet 27-28) gibi konular ortak mesajlar içermektedir.

Fussılet sûresi, mukatta‘a harfleri ve vahyin ilahi kaynaklı oluşu mesajıyla başlamakta, vahyin anlaşılabilmesi için Yüce Allah tarafından açıklanmış oluşuna dikkat çekmekle devam etmekte, inkârcıların kalplerini hakikate kapatması, çeşitli inkâr özellikleri, iman edenlerin ödülleri, kâinat kitabından çeşitli konu başlıklarıyla devam etmektedir.

13. âyetten itibaren, önceki nesillerin peygamberlerini yalanladıkları, ‘Âd ve Semûd kavimlerinin olumsuz tutumu ve korkunç akıbetleri, sonrasında mahşerde insanlar yargılanırken organlarının konuşturulacağı ve sahipleri aleyhinde şahitlik edecekleri bilgisine yer verilmektedir.

26. âyetten itibaren, inkârcıların vahyin dinlenmemesi için gürültü çıkartılması isteğine ve gerekçelerine yer verilmekte, mahşerde şiddetli bir azaba çarptırılacakları beyan edilmekte, buna karşılık iman edip istikamet sahibi olanlara meleklerin müjdeler ileteceği bildirilmektedir.

33. âyetten itibaren, Yüce Allah’a davet eden, işini düzgün yapan ve “ben Müslümanlardanım” diyenden daha güzel sözlü birinin olamayacağı ifade edilmekte, kötülükle iyiliğin bir olmayacağı, kötülüğe iyilikle karşılık verilmesi gerektiğine dikkat çekilmekte, şeytanın vesveselerine karşı Yüce Allah’a sığınılması gerektiğine dikkat çekilmektedir.

37. âyetten itibaren, kâinat kitabından çeşitli âyetlere, meleklerin ibadetten kaçınmamalarına, sürekli tesbihe devam ettiklerine, yeryüzünün ve yağmurun durumuna yer verilmekte, inkârcıların vahiy düşmanlığı gündeme getirilmektedir. Bu arada Kur’ân’ın Arapça olmaması durumunda nelerin söyleneceğine dikkat çekilmekte, Hz. Musa’ya verilen kitaba, sorumlulukların şahsiliğine, Son Saat’in gerçekliğine, nankör insanın dönekliğine dair bilgiler ele alınmaktadır.

53-54. âyetlerde ufuklardaki ve insanlardaki âyetlerin muhataplara gösterileceği, böylece vahyin gerçekliğinin ortaya çıkmış olacağı, Yüce Allah’ın şahit olarak yeteceği bildirilmekte, Allah’ın huzuruna çıkmakta şüphesi bulunanlara yönelik tehditle sûre sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 19-29. âyetlerinde mahşerde yaşanacak hususların organların şahitlikleriyle ilgili bir bölümünü, azgın insanları cehenneme atacağını, onların kendi taraftarlarını ayartmasını, Kur’ân’a karşı olumsuz ve saygısız tavırlarını, azapla cezalandırılacaklarını ve mahşerde kendilerini saptıranlara yönelik öfkelerini dile getirmektedir.

a) Mahşerde Organların Konuşturulması

Yüce Allah, sûrenin 19-23. âyetlerinde o gün düşmanlarının ateşe sürülmek üzere bir araya getirileceğini, oraya geldikleri zaman işledikleri şeylerle ilgili olarak kulaklarının, gözlerinin ve derilerinin onların aleyhine şahitlik edeceğini, o esnada kişilerin kendi derilene hitaben “niçin aleyhimize şahitlik ettiniz?” diyeceğini, onların da şu cevabı vereceğini bildirmektedir: “Her şeyi konuşturan Allah, bizi de konuşturmuştur. İlk defa sizi o yaratmıştır. Yine O’na döndürülüyorsunuz.”

Ardından, inkârcılara hitaben “Siz işitme duyu(larınızın, yani kulaklarınızın), gözlerinizin ve derilerinizin aleyhinize şahitlik etmesinden sakınmıyordunuz. Ancak (üstelik) yaptıklarınızdan çoğunu Allah’ın bilmeyeceğini sanıyordunuz” denileceği, “Rabbiniz hakkında beslediğiniz işte bu zan var ya, sizi o mahvetti ve (şimdi de) ziyana uğrayanlardan oldunuz” sözlerinin kendilerine söyleneceği haber verilmektedir.

ı. Allah Düşmanlarının İlahi Huzura Sevki

وَيَوْمَ يُحْشَرُ اَعْدَآءُ اللّٰهِ اِلَى النَّارِ فَهُمْ يُوزَعُونَ “O gün Allah’ın düşmanları, ateşe sürülmek üzere bir araya getirileceklerdir.”

Âyetteki وَيَوْمَ ve yevme kelimesi “işte o gün”; يُحْشَرُ yuhşeru edilgen fiili “toplanacaktır”; اَعْدَآءُ اللّٰهِ a‘dâüllâhi tamlaması “Allah’ın düşmanları”; اِلَى النَّارِ ile’n-nâri ifadesi “ateşe (gitmek üzere)”;فَهُمْ fe hum zamiri “onlar”; يُوزَعُونَ yüze‘ûne eise dilgen fiili “sürüleceklerdir, sürükleneceklerdir” demektir.

Burada inkârcıların mahşerde nasıl bir akıbetle yüzleşeceklerine dair bilgi gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah Fussılet 41/13. âyetten itibaren dile getirdiği kavimlerin dünyada karşılaştıkları felaket ve helaklerini genel hatlarıyla beyan ettikten sonra, bu inkarcı kişileri “Allah’ın düşmanları” olarak tanıtmakta ve bunların mahşerde de ateş azabına sürüleceklerini haber vermektedir.

Fussılet 41/27’de de geçen اَعْدَآءُ اللّٰهِ a‘dâüllâhi tamlaması “Allah’ın düşmanları” manasına gelmekte, bunların mahşerde bir araya toplanacakları ve cehennem ateşine doğru sürülecekleri bildirilmektedir. Anlaşılıyor ki Fussılet 41/15’te de belirttiğimiz üzere dünyada peygamberlere ve tebliğ ettikleri risalet öğretilene karşı çıkanlar nasıl ki aslında Allah’ın âyetlerini inkar edenler şeklinde tanıtılmışlarsa, aynı şekilde vahye ve peygambere düşman olanların da esasında Yüce Allah’a düşman oldukları belirtilmektedir.

Kur’ân’da toplam üç kez, yani Fussılet 41/19 ve Neml 27/17 ile 83’te geçen يُوزَعُونَ yüze‘ûne edilgen fiili “sevk edilmek”, “sürülmek”, “öncekilerle sonrakilerin tutulması”, “bir araya getirilmesi”, “sürüklenmek”(1) gibi manalara gelmektedir. Şu husus açıkça anlaşılıyor ki dünyada Yüce Allah’a meydan okuyarak bir hayat sürenlerin mahşerdeki akıbeti sürüler halinde ateşe sürüklenmek olacaktır.

ıı. Organların Şahitliği

حَتّٰىٓ اِذَا مَا جَآؤُ۫هَا شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَاَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ “Sonunda oraya geldikleri zaman, işitme (duyu)ları, gözleri ve derileri işledikleri şeylerle ilgili olarak onların aleyhine şahitlik edecektir.”

Âyetteki حَتّٰىٓ اِذَا مَا جَآؤُ۫هَا hattâ izâ mâ câûhâ ifadesi “oraya geldikleri zaman”; شَهِدَ şehide fiili “şahitlik etmiş olacaktır”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlara”; سَمْعُهُمْ sem‘uhum tamlaması “onların işitme duyuları, kulakları”;وَاَبْصَارُهُمْ ve ebsâruhum tamlaması “ve onların gözleri”; وَجُلُودُهُمْ ve cülûdühüm tamlaması “ve onların derileri”; بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ bimâ kânû ya‘melûne ifadesi ise “yapmış olduklarına karşılık” demektir.

Burada mahşerde kulakların, gözlerin ve derilerin şahitlik yapacaklarıyla ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah kendisinin düşmanı olduklarını ilan ettiği inkârcı, azgın ve sapkın kişilerin mahşerdeki duruşmaya geldiklerinde kendi vücut organlarının onlar aleyhinde şahitlikte bulunacaklarını haber vermektedir. Bu bağlamda kulakların, gözlerin ve derilerin kişilerin dünyada yapıp ettikleri her ne varsa onlarla ilgili olarak aleyhte şahitlik edeceği bildirilmektedir.

Hem bu âyette hem devam eden âyetlerde hem de Son Saat, kıyamet, mahşer vs. ile ilgili âyetlerde geçen fiillerin zaman zaman “geçmiş zaman kalıbı”nda getirilmelerinin nedeni, olayın olup bittiğini değil, gelecekte mutlak surette gerçekleşeceğini bildirmektir. Bu nedenle biz de ilgili fillerin anlamlarını genellikle gelecek zaman manasında vermekte ve öylece değerlendirmekteyiz.

2. Mahşerde yaşanacak olan yedi aşamanın içerisinde yer alan “değerlendirilme”de esas olanlardan birisi de “şahitlik” kurumudur.(2) İnsanlar bu hayatta her ne yapmışlarsa o yapılanlar kendileriyle ilgili şahitlik edeceklerdir. Bu şahitlik hem lehte hem de aleyhte cereyan edecektir. Burada sözü edilen şahitliğin aleyhte olduğu anlaşılmaktadır; çünkü sahipleri bu organlarına neden böyle aleyhte sözler söylediklerini soracakları da beyan edilmektedir.

O gün her şey ortaya serilecek, özellikle insanlar için gökler ve yeryüzü, her şey şahit kılınacaktır. Zira insanlar bu âleme sahip olmaya değil, şahit olmaya geldiklerini unutmamalıdırlar. Kur’ân’da kendilerine yemin edilen her ne varsa hepsi insanların şahitleri olacaktır. Burûc 85/3’te “şahide ve kendisine şahit tutulana yemin olsun” ifadesinde verilmek istenen mesaj da budur.

Ayrıca Meryem 19/37’de de “büyük günün şahitliği”nden söz edilirken de mahşerin şahitliğine dikkat çekilmektedir. Şahitlerin getirilmesi veya şahitlikle ilgili olarak En‘âm 6/130, Hûd 11/103, Zümer 39/69, Mü’min 40/51, Kâf 50/21 ve Burûc 85/3’te verilen bilgiler konuyu özetlemektedir.

Bu vesileyle hatırlanması gereken hususlardan birisi de Yüce Allah adına yalan konuşanların mahşerde yaşacakları feci bir şahitlik meselesidir. Hûd 11/18’de şöyle buyrulmaktadır: “Allah’a yalan iftira edenden daha zalim kim olabilir ki! Onlar (kıyamet gününde) Rablerine arz edilecekler; şahitler de ‘İşte bunlar Rablerine karşı yalan söyleyenlerdir’ diyeceklerdir. Dikkat edin (bilin ki), Allah’ın lâneti o zalimlerin üzerinedir!”

Konuyla ilgili olarak Yâsîn 36/65’te şöyle buyrulmaktadır: “Bugün cehennemliklerin ağızlarını mühürleyeceğiz; kazandıklarına dair bize elleri konuşacak ve ayakları da şahitlik edecektir.” Bu âyette Yüce Allah inkârcıların mahşer sorgulamasındaki hallerinden bir kısmını ifade etmekte ve “suçunu inkâra yeltenecek” kişilerin bu girişimini ortadan kaldıracağını beyan etmektedir.

3. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette üç organın şahitliğinden söz edilmektedir. Buna karşılık olarak İsrâ’ 17/36’da beyan edildiği üzere, “bilinmeyen bir şeyin arkasına bilirmiş gibi düşülmemesi” emredilmekte, ardından “kulakların, gözlerin ve gönüllerin de sorgulanacağı” ifade edilmektedir. İşte bu âyetler, ağızların inkâra kalkışacağı suçları diğer organların itiraf edeceğini, yapılanlara organların şahitlik edeceğini göstermektedir.

Ayrıca özellikle Nûr 24/24’te yer alan şu bilgiyi de hatırlatmakta yarar vardır: “O gün, onların dilleri, elleri ve ayakları yaptıkları hakkında onlar aleyhinde şahitlik edecektir.” Buradaki “dillerin konuşması” ifadesi ile Yâsîn 36/65’teki “ağızlarını mühürleyeceğiz” ifadesi arasında herhangi bir anlam zıtlığı söz konusu değildir.

Nûr 24/24’te suçlu kişilerin kendileriyle ilgili bilgileri “dilleri”yle de verecekleri beyan edilirken, Yâsîn 36/65’te bu tip insanlar içinden mazeret üretmeye çalışanlara bu imkânın verilmeyeceği, inkâra yeltenmelerinin önünün kesileceği ortaya konulmaktadır. Belli ki Yüce Allah mahşerde herkesin kendi kendisine yeteceğini ve kötü insanların büyük bir mahcubiyet yaşayacaklarını beyan etmektedir. Bu bağlamda Nisâ’ 4/42, İsrâ’ 17/14, Kıyâmet 75/14 gibi âyetler özellikle hatırlanmalıdır.

Yüce Allah kâinatta bazı cansız varlıkları konuşturduğunu, mahşerde de bunu birtakım varlıklara yaptıracağını beyan etmektedir. Bu bağlamda daha önce yorumlamaya çalıştığımız Fussılet 41/11. âyette çeşitli bilgiler vermiştik.

Yüce Allah’ın bütün mahlûkatı konuşturabileceği gerçeğinin örneği olan “cehennemin veya organların konuşturulması” ilk etapta garip karşılansa da, Fussılet 41/21’de derilerle ilgili pasajda geçen “her şeyi konuşturan Allah bizi de konuşturmuştur” ifadesi bunun mümkün olduğunun delilidir. Elbette konuşturma biçimlerini değiştirip yeni konuşturma türlerinin yaratılması ilâhi kudretin gücü dâhilindedir. Âhireti ve orada yargılanmayı inkâr edenler korkunç bir akıbetle buluşturulacak ve ilâhi adaletten kaçıp kurtulamayacaklardır.

4. Mahşerde organların şahitliği noktasında Hz. Peygamber’den nakledilen çeşitli rivayetler de söz konusudur. Rivayetlerde yer alan bazı unsurların sihhati noktasında birtakım güçlükler söz konusu olduğu için ilgili rivayetlerin hepsini burada aktarmak istemiyoruz.

Ancak bu çok önemli konuda elbette Hz. Peygamber’in de sözleri olmuştur ve elbette o bu konuları ümmetin her bir ferdinden çok daha iyi bilmektedir.

Enes b. Mâlik’ten gelen bir rivayette Rasûlüllah (as)’ın şöyle buyurduğu nakledilmektedir:

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَضَحِكَ فَقَالَ « هَلْ تَدْرُونَ مِمَّ أَضْحَكُ »قَالَ قُلْنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ . قَالَ « مِنْ مُخَاطَبَةِ الْعَبْدِ رَبَّهُ يَقُولُ يَا رَبِّ أَلَمْ تُجِرْنِى مِنَ الظُّلْمِ قَالَ يَقُولُ بَلَى . قَالَ فَيَقُولُ فَإِنِّى لاَ أُجِيزُ عَلَى نَفْسِى إِلاَّ شَاهِدًا مِنِّى قَالَ فَيَقُولُ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ شَهِيدًا وَبِالْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ شُهُودًا قَالَ فَيُخْتَمُ عَلَى فِيهِ فَيُقَالُ لأَرْكَانِهِ انْطِقِى . قَالَ فَتَنْطِقُ بِأَعْمَالِهِ قَالَ ثُمَّ يُخَلَّى بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْكَلاَمِ قَالَ فَيَقُولُ بُعْدًا لَكُنَّ وَسُحْقًا . فَعَنْكُنَّ كُنْتُ أُنَاضِلُ Enes b. Mâlik’ten şöyle rivayet edilmiştir: “Rasûlüllah (as)’ın yanında idik. Güldü ve ‘Niye gülüyorum, biliyor musunuz?’ dedi. Biz, ‘Allah ve Rasûlü daha iyi bilir’ cevabını verdik. Bunun üzerine şöyle buyurdu: ‘Kulun Rabbiyle konuşmasına gülüyorum. Kul, ‘Yâ Rabbi! Sen beni zulümden korumadın mı?’ diyecek. Yüce Allah da, ‘Evet, korudum’ buyuracak.”

“Kul, ‘Ama ben kendime benim tarafımdan bir şâhid getirilmesinden başka bir şeye razı değilim’ diyecek. Yüce Allah da, ‘Bugün sana tek şâhid olarak nefsin, çok şâhid olarak da kiram-ı kâtibin melekleri kâfidir’ buyuracak ve ağzına mühür vurulacaktır. Daha sonra organlarına, ‘Konuş’ denilecek. Onlar da bu kişinin amellerini söyleyecektir. Sonra konuşmak hususunda serbest bırakılacak ve şahitlik yapan organlarına, ‘Sizler uzak olun, ırak olun! Ben ancak sizin için mücadele ediyordum’ diyecektir.”(3)

Sahih olup olmadığı noktasında herhangi bir değerlendirmede bulunmadan belirtelim ki, genel hatlarıyla âyetlerle uyuşan mesajlar vermesi itibariyle bu rivayetin Kur’ân’a aykırı olmadığını düşündüğümüz için burada zikretmekte herhangi bir sakınca görmedik.

Cehennemliklerin korkunç akıbetleri hakkında bu âyetlerde ve naklettiğimiz hadiste yeterince uyarıcı bilgi verilmesine rağmen, inkârcılar inkârda ısrarcı davranmakta ve hakikate karşı durmaya devam etmektedirler.

ııı. Organların Sahipleriyle Diyaloglar

وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنَا قَالُوٓا اَنْطَقَنَا اللّٰهُ الَّذ۪يٓ اَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “(Kişiler) derilerine ‘Niçin aleyhimize şahitlik ettiniz?’ diyecek, onlar da ‘Her şeyi konuşturan Allah bizi de konuşturmuştur. İlk kez sizi de O yaratmıştır. Yalnızca O’na döndürüleceksiniz.’ diyeceklerdir.”

Âyetteki وَقَالُوا ve kâlû fiili “ve demişlerdi ki, demiş olacaklardır ki”; لِجُلُودِهِمْ li cülûdihim ifadesi “onların derilerine”; لِمَ شَهِدْتُمْ lime şahittüm sorusu “neden şahitlik ettiniz”; عَلَيْنَا ‘aleynâ ifadesi “bizim aleyhimize”;قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki, demiş olacaklar ki”; اَنْطَقَنَا entakanâ ifadesi “bizi de konuşturmuştur”; اللّٰهُ allâhu kelimsi “Allah”; الَّذ۪يٓ اَنْطَقَ ellezî ifadesi “konuşturmuş olan”; كُلَّ شَيْء külle şey’in ifadesi “her şeyi”; وَهُوَ ve hüve zamiri “O”; خَلَقَكُمْ halekaküm fiili “sizi yaratmıştır”; اَوَّلَ مَرَّةٍ evvele merratin tamlaması “ilk başta”;وَاِلَيْهِ ve ileyhi ifadesi “ve sadece O’na”; تُرْجَعُونَ türce‘ûne edilgen fiili ise “döndürüleceksiniz” demektir.

Burada mahşerdeki şahitlikleri nedeniyle derilere sordukları soru ve derilerin dile gelerek verecekleri cevap gündeme getirilmektedir.

1. وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنَا “(Kişiler) derilerine ‘Niçin aleyhimize şahitlik ettiniz?’ diyecektir.” Yüce Allah mahşerdeki yargılamada insanların kulaklarının, gözlerinin ve derilerinin kendileri aleyhinde şahitlik edeceklerini beyan ettikten sonra, bu defa bu organların sahiplerinin derilerine neden kendi aleyhlerinde şahitlik ettiklerini soracaklarını, derilerin de lisân-ı halleriyle dile gelerek kendilerini Yüce Allah’ın konuşturduğunu söyleyeceklerini haber vermektedir.

Bir önceki âyette de olduğu gibi, çeşitli âyetlerde(4) zikredilen جُلُود cülûd kelimesi “deriler” manasına gelmekte, ancak önceki âyette aleyhte şahitlik edeceği bildirilenler arasında “kulaklar ve gözler” de bulunduğu için maksat “parçayı anarak bütünü kast etme kuralı” gereği şahitlik eden bütün organlardır.

“Organlar nasıl konuşur” sorusunun cevabını önceki âyette ele almış, bunun muhtemelen mecazi olacağını, mahşere özel bir mahiyet arz edeceğini, kendi halleriyle bunun gerçekleşeceğini ifadeye çalışmıştık. Burada konuyu bizzat âyetin devam eden cümlesiyle anlamaya çılaşmak gerekir.

2. قَالُوٓا اَنْطَقَنَا اللّٰهُ الَّذ۪يٓ اَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَهُوَ خَلَقَكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “Onlar da ‘Her şeyi konuşturan Allah bizi de konuşturmuştur. İlk kez sizi de O yaratmıştır. Yalnızca O’na döndürüleceksiniz.’ diyeceklerdir.” Âyetin bu kısmında organların Allah tarafından konuşturulmuş olacağı beyan edilmekte, her şeyi konuşturan kudretin onları da konuşturmuş olacağı bildirilmektedir.

Dünya şartlarında konuşabilmek nasıl ki başlangıçta Yüce Allah’ın koyduğu yasalar sayesinde gerçekleşiyorsa, mahşerde de benzer başka yasalar devreye sokulacak ve konuşmaz sanılan şeyler pek tabii ki konuşturulmuş olacaktır.

İnsanları ilk defa yaratan Yüce Allah onlara nasıl ki konuşabilme yeteneği vermişse, mahşerde de yaratmayı yenileyecek ve artık yeni bir konuşma imkânları devreye sokulmuş olacaktır. Aslında bu konuşmanın orada yaratılacak yeni sistemin bir parçası olmasının yanında, ayrıca bu dünyada yapılanların kayıt altına alınması, bir anlamda kameraya çekilmesi, sonrasında bu filmin orada oynatılmasıyla organların konuşturulmuş olması da mümkündür.

Kişi ağzıyla inkâra kalkışsa da, silinmez ve yanılmaz bir kayıtla kaydedilen davranışların bir film şeridi gibi gözler önüne serilmesi sayesinde, her ne yapılmışsa bire bir görülecek, bu şekilde organların yapıp ettiği her şey ortaya serilmiş olacaktır. Artık böyle bir ortamda hiçbir şey inkâr edilemeyecek, Târık 86/9’da belirtildiği gibi “sır sanılanlar da bir bir ortaya serilmiş olacak”tır.

Lisân-ı halleriyle dile gelecek olan organlar sahiplerine hitap edecek ve “sizi de işte o kudret ilk defa yaratmıştır; şimdi de O’na döndürülüyorsunuz” diyeceklerdir. Buradaki hitapta verilmek istenen mesaj her şeyi ilk kez yaratan kudret onlara ne türden özellikler vermişse aynı kudret bu defa başka bir âlemde başka özellikler de yaratabilir. Bu nedenle, şimdi huzurunda bulunulan o yüce makamın sahibi olan Yüce Allah organlara da konuşabilme yeteneği verip onları yargılamış olacaktır.

Yâsîn 36/65’te belirtildiği gibi, ağızlar mühürlenecek, organlar konuşturulacaktır. Hatta Kıyâmet 75/15-16’da belirtildiği üzere, mazeret ileri sürmeye çalışmaları halinde kendilerine bu imkân verilmeyecek, dillerini depreştirmelerine imkân tanınmayacaktır. Dahası Murselât 77/35-36’da belirtildiği üzere, onlara izin de verilemeyecek, dolayısıyla özür de dileyemeyeceklerdir.

ıv. İnkârcıların Asılsız Zanları

وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ اَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلَآ اَبْصَارُكُمْ وَلَا جُلُودُكُمْ وَلٰكِنْ ظَنَنْتُمْ اَنَّ اللّٰهَ لَا يَعْلَمُ كَث۪يرًا مِمَّا تَعْمَلُونَ “Siz işitme (duyu)nuzun, gözlerinizin ve derilerinizin aleyhinize şahitlik etmesinden sakınmıyordunuz. Ancak yaptıklarınızdan çoğunu Allah’ın bilmeyeceğini sanıyordunuz.”

Âyetteki وَمَا كُنْتُمْ ve mâ küntüm fiili “ve siz (şöyle) değildiniz”; تَسْتَتِرُونَ testetirûne fiili “gizlenmekte, sakınmakta”; اَنْ يَشْهَدَ en yeşhede ifadesi “şahitlik etmesinden”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “size, aleyhinizde”; سَمْعُكُمْ sem‘uküm tamlaması “ne sizin kulaklarınızın, işitme duyularınızın”; وَلَآ اَبْصَارُكُمْ ve lâ ebsâruküm tamlaması “ne sizin gözlerinizin”; وَلَا جُلُودُكُمْ ve lâ cülûdüküm tamlaması “ne de sizin derileriniz”; وَلٰكِنْ ve lâkin edatı “ancak, ve lakin”; ظَنَنْتُمْ zanentüm fiili “(şöyle) sanmıştınız”; اَنَّ اللّٰهَ ennellâhe ifadesi “muhakkak ki Allah”; لَا يَعْلَمُ lâ ya‘lemu fiili “bilmemektedir”; كَث۪يرًا kesîran kelimesi “çoğunu”; مِمَّا تَعْمَلُونَ mimmâ ta‘melûne ifadesi ise “yaptığınız şeylerden” demektir.

Burada inkârcıların dünyadayken günahlardan sakınmamaları ve Yüce Allah hakkındaki yanlış tasavvurları gündeme getirilmektedir.

1. وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ اَنْ يَشْهَدَ عَلَيْكُمْ سَمْعُكُمْ وَلَآ اَبْصَارُكُمْ وَلَا جُلُودُكُمْ “Siz işitme (duyu)nuzun, gözlerinizin ve derilerinizin aleyhinize şahitlik etmesinden sakınmıyordunuz.” Kur’ân’da sadece bu âyette yer alan تَسْتَتِرُونَ testetirûne fiili “gizlenmek, sakınmak” manasına gelmektedir.(5) Bazı âlimlerimiz bu fiile “inanmak, hesap etmek” manası vererek, inkârcıların organların kendi aleyhlerine şahitlik edeceğine “inanmadıkları, bunu hesaba katmadıkları” manasını söz konusu etmişlerdir.(6)

Yüce Allah mahşerde konuşturacağı organların sahiplerinin bu şaşkınlığını cevaplamak ve bir anlamda olayın aslında nereden kaynaklandığını ortaya koymak üzere, bu defa kendilerine dünyadaki düşüncelerini hatırlatacaktır. Zira mahşere ve elbette oradaki yargılamaya iman etmeyen insanlar dünyada günah işlerlerken derin ve korkunç bir duyarsızlık içerisinde davranmış ve kulaklarıyla işittikleri, gözleriyle gördükleri ve derileriyle dokunarak işledikleri günahların bir gün hesabının sorulmasından herhangi bir çekince içerisinde de olmamışlardı.

Kendi heva ve arzuları ne istediyse istediklerini istedikleri gibi yapmışlar, bunların hesabının sorulacağı âlemi bütünüyle inkârı tercih etmişlerdi. İşte mahşerde onların dünyadaki bu tutumları hatırlatılacak ve bu konuşma ve şahitlik konusunda dünyadayken herhangi bir sakınca, çekince, korku, endişe, inanç içinde olmadıkları kendilerine söylenmiş olacaktır.

2. وَلٰكِنْ ظَنَنْتُمْ اَنَّ اللّٰهَ لَا يَعْلَمُ كَث۪يرًا مِمَّا تَعْمَلُونَ “Ancak yaptıklarınızdan çoğunu Allah’ın bilmeyeceğini sanıyordunuz.” Yüce Allah mahşerdeki sorgulamada inkârcıların kendisiyle ilgili olumsuz bir başka kanaatlerini de kendilerine hatırlatacağını haber vermektedir. Buna göre, inkârcıların Yüce Allah’ın her şeyi bilemeceğini, dolayısıyla insanların yapıp ettiği şeylerin çoğundan haberdar olmayacağını sandıklarını kendilerine hatırlatmış olacaktır.

Onlara göre, nasıl olsa Allah kendilerinin yapıp ettikleri şeylerin çoğunu bilemeyeceğine göre, kulaklarının, gözlerinin ve derilerinin kendileri aleyhinde şahitlik edeceklerinden de çekinmemiş, sakınmamış, günahlarını gizleme ihtiyacı hissetmemişlerdi. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette dikkat çekilen ve muhataplara hatırlatılacağı haber verilen husus budur.

v. İnkârcıların Pişmanlıkları

وَذٰلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذ۪ي ظَنَنْتُمْ بِرَبِّكُمْ اَرْدٰيكُمْ فَاَصْبَحْتُمْ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ “Rabbiniz hakkında beslediğiniz işte bu zan var ya, sizi o mahvetti ve kaybedenlerden oldunuz.”

Âyetteki وَذٰلِكُمْ ve zâliküm kelimesi “işte bu”; ظَنُّكُمُ zannüküm tamlaması “sizin zannınız”; الَّذ۪ي ظَنَنْتُمْ ellezî zanentüm ifadesi “sanmış olduğunuz (zannınız)”; بِرَبِّكُمْ birabbiküm ifadesi “sizin Rabbiniz hakkında”; اَرْدٰيكُمْ erdâküm fiili “sizi mahvetmiştir”; فَاَصْبَحْتُمْ fe asbahtüm fiili “siz döndünüz, oluştunuz”; مِنَ الْخَاسِر۪ينَ mine’l-hâsirîne ifadesi ise “ziyana uğrayanlara” demektir.

Burada Yüce Allah hakkında beslenen yanlış bir zannın kişiyi ne hale getireceği gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah müşriklerin ve inkârcıların kendisi hakkındaki bu yanlış düşünceleri nedeniyle bu kötü duruma düştüklerini, helak edildiklerini ve sonuçta da ziyana uğrayanlar arasına katılmış olduklarını kendilerine bildirmiş olacaktır.

Âyette geçen zann kelimeleri “zannetmek, sanmak” manasına gelmekte, Rableri hakkında besledikleri böyle bir zannın sonuçta onları perişan ettiği ve derin bir hüsrana sebep olduğu beyan edilmektedir.

Bu kalıpta Kur’ân’da sadece burada geçen اَرْدٰي ardâ fiili “helak etmek”, “kötü duruma sürüklemek”, “saptırmak”(7) manalarına gelmekte, Yüce Allah hakkındaki yanlış tasavvurun kişiyi getireceği nihai noktanın hüsran olduğunu göstermektedir.

b) İnkârcılar ve Vahye Karşı Tutumları

Yüce Allah, sûrenin 24-26. âyetlerinde eğer dayanabilirlerse, onların yerinin ateş olduğunu, tekrar dünyaya dönüp Allah’ı hoşnut etmek isterlerse, isteklerinin hiçbir şekilde kabul edilmeyeceğini haber vermektedir.

Ardından, onlara birtakım arkadaşlar musallat edildiği, onların da önlerinde ve arkalarında ne varsa hepsinin bunlara süslü gösterildiği, kendilerinden önce gelip geçmiş olan cinler ve insanlar için uygulanacak olan azabın onlara da gerekli olduğu ve nihayet bu kişilerin ziyanda olacakları ifade edilmektedir.

Daha sonra, işte vahyi susturmak, etkisini kırmak veya etkisizleştirmek için bu inkârcıların dünyadayken taraftarlarına şöyle dedikleri aktarılmaktadır: “Bu Kur’an’ı dinlemeyin; onunla ilgili gürültü yapın. Umulur ki ona galip gelirsiniz.”

ı. Özür İçin Kendilerine İzin Verilmemesi

فَاِنْ يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَهُمْ وَاِنْ يَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُمْ مِنَ الْمُعْتَب۪ينَ “Dayanabilirlerse onların yeri ateştir. (Mahşerde Allah’ı) hoşnut etmek isterlerse istekleri asla kabul edilmeyecektir.”

Âyetteki فَاِنْ يَصْبِرُوا fe in yasbirû fiili “eğer sabrederlerse”; فَالنَّارُ fe’n-nâru kelimesi “ateş”; مَثْوًى mesven kelimesi “kalınacak yer(dir)”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için”; وَاِنْ يَسْتَعْتِبُوا ve in yesta‘tibû fiili “ve eğer özür dilemek isterlerse”; فَمَا هُمْ fe mâ hum ifadesi “onlar asla (şöyle) değillerdir”; مِنَ الْمُعْتَب۪ينَ mine’l-mu‘tebîne ifadesi ise “istekleri kabul edilenlerden (olacaklardır), istekleri kabul edilmeyecektir” demektir.

Burada cehennemliklerin oradan başka bir yere gidemeyecekleri ve dolayısıyla dünyaya geri döndürülmeyecekleri gündeme getirilmektedir.

1.فَاِنْ يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَهُمْ “Dayanabilirlerse onların yeri ateştir.” Âyette geçen مَثْوى mesvâ kelimesi Kur’ân’da 13 kez geçmekte ve üç âyette(8) olumlu içerikte, 10 yerde(9) ise cehennemle ilgili olarak “kalınacak yer, durak, yurt, ikametgâh, karargâh”(10) gibi anlamlar içermektedir.

Yüce Allah dünyada kendisi hakkında kötü, olumsuz ve yetersizlik üzerine inşa edilen zanların kişileri helake ve ziyana dürükleyeceğini beyan ettikten sonra, artık mahşerde onların cezasının ateş azabı olacağını bildirmekte, azabın şiddetine ve elemine dayansalar da dayanmasalar da ebedi olarak kalacakları yerin ateş, yani cehennem olacağını bildirmektedir. Bu konuda benzer mesaj içeren âyetlerden birisi de İbrâhim 14/21’dedir.

2. وَاِنْ يَسْتَعْتِبُوا فَمَا هُمْ مِنَ الْمُعْتَب۪ينَ “(Mahşerde Allah’ı) hoşnut etmek isterlerse istekleri asla kabul edilmeyecektir.” Kur’ân’da sadece burada geçen يَسْتَعْتِبُوا yesta‘tibû fiili “hoşnut etmek istemek”, Nahl 16/84, Rûm 30/57 ve Câsiye 45/35’te zikredilen yüsta‘tebûne edilgen fiili “hoşnut etmelerine izin verilmemek” demektir.

Bu arada Kur’ân’da sadece bu âyette yer alan الْمُعْتَب۪ين el-mu‘tebîne kelimesi ise “hoşnutluk kabul edilenler” demektir. Bu kelime bu âyette olumsuz içerikte zikredildiği için, bu türen kişilerin hoşnut etme isteklerinin kabul edilmeyeceği bildirilmiş olmaktadır.

Burada verilmek istenen mesaj, mahşerde cehennemlik oldukları belli olanların dünyaya geri döndürülme isteğinde bulunmaları ve Yüce Allah’ı memnun ve razı etme çabasına girme istekleri durumunda bunun hiçbir şekilde ciddiye ve dikkate alınmayacağını bildirilmektir.

Konuyla iligli olarak Nahl 16/84’te şöyle buyrulmaktadır: “Her ümmetten bir şahit göndereceğimiz gün, artık ne kâfir olanlara (özür dilemelerine) izin verilir ne de onların özür dilemeleri istenir.” Âyette geçen فَمَا هُمْ مِنَ الْمُعْتَب۪ينَ fe mâ hum mine’l-mu‘tebîne ifadesi “özür dileme imkânı verilmemesi”, “af dileyememeleri”, “rızalık istenmemesi”, “dünyaya geri döndürülmemek”(11) gibi anlamlar içermektedir.

Kâfirlere izin verilmemesi ve onlara özür imkânının tanınmamasıyla ilgili Kur’ân’da çeşitli âyetler yer almaktadır.(12) Murselât 77/35-36’da bu konuda geniş malumat vermeye çalışacağız. Burada şu kadarını söylemekle yetinelim: Mahşer şartlarında kâfirlere hiçbir şekilde izin verilmeyecek ve onların özür dilemelerine fırsat verilmeyecektir.

ıı. Kötü Arkadaşlar ve Yaşanacak Akıbet

وَقَيَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَآءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ مَا بَيْنَ اَيْد۪يهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ ف۪يٓ اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ اِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِر۪ينَ “Biz onlara birtakım arkadaşlar sardırmıştık da onlar, önlerinde ve arkalarında ne varsa hepsini bunlara süslü göstermişlerdi. Kendilerinden önce geçen cinler ve insanlardan oluşan ümmetler hakkında (uygulanacak azap) sözü onlar için de gerçekleşmiştir. Şüphesiz ki onlar kaybedenlerdi.”

Âyetteki وَقَيَّضْنَا ve kayyadnâ fiili “ve musallat etmiştik”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için, onlara”; قُرَنَآء kuranâe sözcüğü “arkadaşlar, yoldaşlar”; فَزَيَّنُوا fe zeyyenû fiili “onlar da süslemişlerdi”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için, onlara”; مَا بَيْنَ اَيْد۪يهِمْ mâ beyne eydîhim ifadesi “onların önlerindekini”; وَمَا خَلْفَهُمْ ve mâ halfehum ifadesi “ve onların arkalarındakini”; وَحَقَّ ve hakka fiili “ve gerçekleşmişti”; عَلَيْهِمُ ‘aleyhim ifadesi “onlara”; الْقَوْلel-kavlü sözücü “o söz, o (azap) sözü”; ف۪يٓ اُمَمٍ fî ümemin ifadesi “ümmetler hakkında, topluluklarla ilgili”; قَدْ خَلَتْ kad halet fiili “elbette geçmişti”; مِنْ قَبْلِهِمْ min kablihim ifadesi “onlardan önce”; مِنَ الْجِنِّ mine’l-cinni ifadesi “cinlerden”; وَالْاِنْسِ ve’l-insi ifadesi “ve insanlardan”; اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; كَانُوا kânû fiili “(şöyle) idiler”; خَاسِر۪ينَ hâsirîne kelimesi ise “ziyana uğrayanlar, kaybedenler” demektir.

Burada şeytanlaşmış insanların musallat edildiği inkârcılar hakkında azap sözünün gerçekleşmesi ve ziyana uğramaları gündeme getirilmektedir.

1.وَقَيَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَآءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ مَا بَيْنَ اَيْد۪يهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ “Biz onlara birtakım arkadaşlar sardırmıştık da onlar, önlerinde ve arkalarında ne varsa hepsini bunlara süslü göstermişlerdi.” Yüce Allah şirki ve inkârı tercih edip mahşerde cehennem ateşini hak eden kişilere birtakım arkdaşlar musallat ettiğini, onların da kendilerine önlerinde ve arkalarında yapıp ettikleri veya yapacakları her ne varsa hepsini süslü gösterdiklerini bildirmektedir.

a) Zuhruf 43/36’daنُقَيِّضْ nukayyıd şeklinde, burada ise قَيَّضْنَا kayyadnâ kalıbında yer alan fiil “musallat etmek”, “(başlarına) sardırmak”,(13) “bir şey vermek”, “göndermek”(14) gibi anlamlar içermekte, Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen قُرَنَآء kuranâe sözcüğü ise “arkadaşlar”, “yoldaşlar”, “yanaşmalar”, “şeytanlar”(15) gibi manalara gelmektedir. Çünkü benzer içerikteki Zuhruf 43/36’da bu kelime yerinde şeytân sözcüğü kullanılmaktadır.

b) Yüce Allah işte tavrını inkârdan yana belirleyenlere hak ettikleri için bu tür arkadaşlar musallat ettiğini bildirmektedir. Bu tür arkadaşlar edinmek “sebep” değil, Zuhruf 43/36’da beyan edildiği gibi Yüce Allah’ın vahyinden uzak yaşamanın “sonuc”udur. Zira bu âyette belirtildiği üzere, “Rahmân’ın zikrinden (vahyinden) yüz çevirenlere bir şeytanın musallat edileceği ve onun artık adeta ona yapışacağı, ondan hiç ayrılmayacağı” bildirilmektedir. Meryem 19/83’te de şeytanların zaten kâfir olan kişilere gönderildiği, onları oynatıp durdukları, kışkırttıkça kışkırttıkları belirtilmektedir.

Konuyla ilgili benzer bir mesaj Şu‘arâ’ 26/212-223’te şu şekildedir: “Şeytanların kime ineceğini size haber vereyim mi? Onlar, günaha, iftiraya düşkün olan herkesin üstüne inerler. Bunlar, (yalan sözlere) kulak verirler; zaten çoğu da yalancıdır.” İbrâhim 14/22’de ise şeytanın bu noktada kendini savunacağı, ona uyan insanların kendilerinin suçlu olduğunu söyleyeceği bildirilmektedir.

c) İnkârcı kişilere musallat edilen kötü arkadaşlar diğerlerinin yapıp ettiği ve yapmayı düşündükleri her ne varsa hepsini süslü gösterdikleri bildirilmektedir. Bu noktada Zuhruf 43/37-38’de şöyle buyrulmaktadır: “Şüphesiz bu şeytanlar onları doğru yoldan alıkoyarlar da onlar, kendilerinin doğru yolda olduklarını sanırlar. O şeytan dostu kimse, en sonunda bize gelince arkadaşına ‘Keşke benimle senin aranda iki doğular kadar uzaklık olsaydı, ne kötü arkadaşmışsın!’ diyecektir.”

d) Âyette geçen مَا بَيْنَ اَيْد۪يهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ifadesi “önlerinde ve arkalarında” manasına gelmekte, mesaj bakımından da “yaptıkları ve yapacakları şeyler”, “bildikleri ve bilmedikleri şeyler” anlamını içermektedir. Kur’ân’da bu kullanımlarla ilgili bilgileri Meryem 19/64’te ele aldığımız için burada detaya girmek istemiyoruz.

Buna göre bu tür arkadaşlar inkârcılara dünyada yaptıklarının da yapacaklarının da hata içermediğini, böylece durumlarının ve gidişatlarının doğru olduğu gibi âhirette de günlerini gün edeceklerini telkin edip duruyorlardı. Kendilerince muhataplarını dünyaya rağbet ettirirken, âhirete karşı şüpheye düşürmek istemişlerdi.(16)

2. وَحَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ ف۪يٓ اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ “Kendilerinden önce geçen cinler ve insanlardan oluşan ümmetler hakkında (uygulanacak azap) sözü onlar için de gerçekleşmiştir.” Yüce Allah şeytanlarla arkadaş kılınan ve şeytanların dediği şeylerin kendilerince güzel olduğunu düşünen, hayatı bu şekilde yaşayanlarla ilgili olarak, daha önce cin ve insan toplulukları hakkında geçerli olan azap sözünün bunlar için de hak olduğunu beyan etmektedir.

Burada geçen الْقَوْل el-kavl sözcüğü “o söz”, “azap sözü”, “azap hükmü, kararı” manasına gelmekte, dolayısıyla aynı kötülük sahiplerinin aynı sonucu yaşayacakları, azabı hak etmiş oldukları hükme bağlanmış olmaktadır.

Konuyla ilgili olarak Secde 32/13’te şöyle buyrulmaktadır: “Fakat ‘Cehennemi hem cinlerden hem insanlardan bir kısmıyla dolduracağım’ diye benden kesin söz çıkmıştır.” Mesaj olarak bir benzeri de Hûd 11/119’da geçen bu âyette Yüce Allah hayata dair koyduğu kuralı bir kez daha gündeme getirmekte, hak edenlerle cehennemi dolduracağı kararını yinelemektedir.

Âyette “Yüce Allah karar verdiği için cehennem insanlarla ve cinlerle doldurulacaktır” mesajı verilmemektedir. Âyetlerin birbirini tefsir ettiği usulü gereği, hangi insanların ve cinlerin cehennemi dolduracağı konusu başka âyetlerde ortaya konulmaktadır.

A‘râf 7/18, İsrâ’ 17/63 ve Sâd 38/85’te de açıkladığımız gibi, Yüce Allah cinlerden ve insanlardan her kim İblis’in yolunu takip ederse onlarla cehennemi dolduracağını beyan etmektedir. İşte bu genel kurala göre de yorumunu yapmakta olduğumuz âyette şeytanların ve şeytanlaşmış insanların arkadaş kılındığı kişiler hakkında da bu söz gerçekleşmiştir.

3. اِنَّهُمْ كَانُوا خَاسِر۪ينَ “Şüphesiz ki onlar kaybedenlerdi.” Bir kez de Ahkâf 46/18’de geçen bu cümlede verilmek istenen mesaj açıktır. Şeytanın ve şeytanlaşmış arakadaşların dediklerini benimseyenler hakkında “azap sözü” gerçekleşmiş olacağı için önceki nesillerdekilerin de sonrakilerin de dünya ve âhiret hayatları zarar ve ziyandan başka bir şeyle anılmaya değer görülmemektedir.

ııı. Vahyi Etkisizleştirme Çabası

وَقَالَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهٰذَا الْقُرْاٰنِ وَالْغَوْا ف۪يهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ “Kâfir olanlar, ‘Bu Kur’an’ı dinlemeyin; (okunurken) onunla ilgili gürültü yapın! Umulur ki galip gelirsiniz!’ demişlerdi.”

Âyetteki وَقَالَ ve kâle fiili “ve (şöyle) demişti”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kafir olanlar, inkar etmiş kişiler”; لَا تَسْمَعُوا lâ tesme‘û emri “sakın dinlemeyin”; لِهٰذَا الْقُرْاٰنِ lihâze’l-kur’âni ifadesi “bu Kur’ân’ı”;وَالْغَوْا velğav emri “ve gürültü yapın”; ف۪يهِ fîhi ifadesi “onunla ilgili”; لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ le‘alleküm tağlibûne ifadesi ise “belki galip gelirsiniz” demektir.

Burada kâfirlerin Kur’ân’a karşı olumsuz tutumu ve beklentileri gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah en eski kavimlerden, hatta cinlerden örnekler verdikten, onlar hakkında azap sözünün gerçekleşmiş olacağını bildirdikten ve hepsinin ziyan içinde olduklarını ifade ettikten sonra, bu azgın ve sapkın kişilerin izinden giden müşriklerin ve inkârcıların vahye karşı takındıkları korkunç bir tavrı dikkatlere sunmaktadır.

Âyette yer verilen husus Mekkeli kâfirlerin vahiy hakkında ileri geri konuşmalarını, onun mesajları hakkında yaygara koparmalarını, saçma ve anlamsız şeyler uydurmalarını, onu karalayıp şamata yapmalarını birbirlerine telkin etmeleridir. Kendi zanlarına göre bu türden karalamalar içerisine girmeleri durumunda vahye galip gelmeyi, onun etkisini kırmayı, mesajını bastırmayı başaracaklardı.

2. Mekkeli inkârcılar, özellikle de Ebû Cehil ve kafadarları Hz. Peygamber Kur’ân okurken kendi seslerini yükselterek, şiir söyleyerek veya başka değişik sözler dile getirerek Hz. Peygamber’in sesini bastırmayı hedeflemişlerdi.

Onların iki isteğinden ilki لَا تَسْمَعُوا lâ tesme‘û ifadesi gereği “Kur’ân’ı dinlememek”, diğeri ise وَالْغَوْا ف۪يهِ ve’lğav fîhi cümlesi gereği “gürültü yapmak”, “yaygara koparmak”, “manasız, faydasız düşük sözler söylemek”ti.(17) Hâkka 69/38-52’de de ele alacağımız üzere, Hz. Ömer’in Müslüman oluşunda da bununla ilgili bir mesele yaşanmış ve sonunda müslümanlıkla şereflenmişti.

3. Kur’ân okunurken onu dinlemek ve başka sesleri kesmek A‘râf 7/204’te herkese emredilmektedir. Bununla ilişkili olacak şekilde Kur’ân okunurken gürültü yapmak da elbette ona kulak vermemek ve ses çıkarmak manasında âyete aykırı davranmak demektir.

Benzer şekilde Kur’ân okunurken gürültü yapmak” aynı zamanda Yüce Allah’ın nurunu söndürmek manasına gelmektedir. Konuyla ilgili olarak Tevbe 9/32’de şöyle buyrulmaktadır: “Onlar ağızlarıyla Allah’ın nûrunu söndürmek istiyorlar. Halbuki kâfirler istemeseler de Allah nûrunu tamamlamaktan asla vazgeçmez.”

Benzeri Saff 61/8’de geçen bu iki âyette Yüce Allah kitap ehlinden olan ve Allah’a peygamberleri çocuk olarak isnat eden, ayrıca hahamlarını, rahiplerini ve Meryem’in oğlu Mesîh’ı Yüce Allah’ın peşi sıra rabler edinenlerin müşrik olduğunu ifade ettikten sonra, bunların Allah’ın nurunu ağızlarıyla söndürmeye çalıştıklarını bildirmektedir. Ancak bu kâfirler istemeseler de Allah’ın, nurunu tamamlamaktan asla ve asla geri durmayacağını, bundan vazgeçmeyeceğini âyette ilan etmektedir.

Bu iki âyette bağlam gereği muhataplar kitap ehlinden inkârcılar olsa da mesajın evrensel olduğunda şüphemiz yoktur. Çünkü ağızlarıyla hakikati söndürmeye, bastırmaya çalışanların öncelikle Mekkeli müşrikler olduğu yorumunu yapmakta olduğumuz Fussılet 41/26’da dile getirilmektedir. Onlar ve bu gibilerin izinden giden herkes, yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin kapsamında yer almakta, kâfirler istemesler de sonucun değişmeyeceği ve Yüce Allah’ın nurunu tamamlayacağı belirtilmek istenmektedir.

4. “Kur’ân okunurken gürültü yapmak” yani “Allah’ın nurunu söndürmek” ifadesi bazen İbrâhim 14/9’da belirtildiği gibi, “elçilerin ağızlarına ellerini tıkamakla” gerçekleşmiştir. Ayrıca Hz. Nûh’un da benzer bir tepki ile karşılaştığı Nûh 71/7’de beyan edilmektedir. Demek ki hak ve hakikate karşı duran küfür tek millettir; aynı kaynaktan ve metoddan beslenmektedir.

Âyette verilmek istenen mesaj, kitap ehlinden kâfirlerin ve genelde bütün inkârcıların Yüce Allah’ın tevhid ve İslam davetini etkisiz ve geçersiz kılmak, iptal etmek için çabaladıkları, ancak bu çabaların hiçbir şekilde sonucu değiştirmeyeceği, çünkü inkârcılar istemese de Yüce Allah’ın nurunu tamamlayacağı beyan edilmektedir.

5. Âyette dikkat çekilen ve kafirlerin eylemi olarak tanıtılan bu işlemin benzerleri günümüzde de şekil değiştirmiş olsa da devam etmektedir. Âyetlerin okunmasına fırsat vermeyenler, âyetlerin yetkin olmayışını ileri sürenler, âyetlerden delil getirilmesini kabul etmeyenler, başka beyanları veya yaklaşımları Kur’ân’ın önüne geçirenler söz konusudur.

Dahası âyetler okunduğunda yüz ifadeleri değişenler, Hacc 22/72’de de belirtildiği gibi âyet okuyanlara karşı öfke besleyip adeta onların üzerlerine saldırmaya çalışanlar, onlara her türlü baskıyı uygulayanlar, seslerini kısmak için türlü türlü çalışmalar ve hezeyanlar üretenler, hak ettiklerini ellerinden alanlar veya haklarını onlara vermeyenler ve benzeri tutumları ortaya koynalar elbette bu âyetin mesaj kapsamından uzak olmadıklarını bilmelidirler.

Vahyin indirildiği dönemde bunu Hz. Peygamber’e uygulayan Mekkeli müşriklerin yaptığını çağrıştırırcasına şimdilerde Hz. Peygamber’in bu uygulamasını yani vahyi insanlara iletme sünnetini engelleyenler kimlerin yolunu izlediklerini iyi hesap etmelidirler. Hz. Peygamber’in ölümsüz sünneti onun vahyi anlatmasıydı. Bu yolu kendilerine yol edinenleri sünnet veya peygamber düşmanı gibi sözlerle suçlamak bunu yapanların boyunlarında hesabı verilecek bir kul hakkı olarak asılı durmaktadır.

Unutulmamalıdır ki Kur’ân’ı anlatanlar zaten Hz. Peygamber’i de anlatıyorlar demektir. Zira Hz. Peygamber’i inşa eden kaynak vahiydir, Kur’ân’dır. Hz. Peygamber’le sorunu olanın Kur’ân diye bir davası olamaz. Çünkü vahyi bize anlatan, ileten, yaşantısıyla hayatımıza taşıyan kişi Hz. Peygamber’dir. Ümmetin ilk temsilcileri vahiyden önce Hz. Peygamber’e inanarak bu yola girmişlerdi. Sonrasında ise vahyin sözleri Hz. Peygamber’i doğru tanımada temel ölçü haline gelmiştir.

Hz. Peygamber’in peygamberliğine iman edenlerin onun risaletine şahit olması gerektiği Ra‘d 13/43’te verilen bilginin temel mesajıdır. Demek ki Hz. Peygamber’i doğru anlamanın yolu Kur’ân’ın verdiği bilgilere sahip olmaktan geçmektedir. Kur’ân vahyin teorisidir; Hz. Peygamber de onun yaşanabilir olduğunu gösteren pratiğidir. Bu yüzen Kur’ân ve Hz. Peygamber birbirinden ayrılamaz iki değerdir.

Şimdilerde Hz. Peygamber’e nispet edildiği iddiasıyla her bir rivayeti Kur’ân gibi kabul edip onları Kur’ân’ın hakemliğine vurmayanlar Kur’ân ile Hz. Peygamber’i -hâşâ- biribirinin rakibi veya reddiyecisi durumuna getirdiklerini de fark edememektedirler. Unutulmamalıdır ki Hz. Peygamber kendisini inşa eden Kur’ân’a aykırı şeyler söylemez. Eğer bir söz Kur’ân’a aykırı ise o sözü Hz. Peygamber söylemiş olamaz.

Vahyin hakemliğini esas alıp onun uygulanması demek olan sünnetteki pratikleri hayatımıza aktarmak dinimizin bizden istediği önemli bir duyarlılıktır. Önemli olan nokta rivayetlerin Kur’ân’a aykırı olmadığının tespit edilmesidir. Bu noktada Kur’ân’ı çok çok iyi bilmenin ne kadar hayatiyet arz ettiğini söylemeye bile gerek yoktur.

Peygambersiz din iddiası mahza dinsizliktir. Peygamberi sevmemek de Allah’ı sevmemektir; bunların savunulur bir tarafı elbette yoktur. Bu arada vahyi görmezlikten gelenler, Furkân 25/30’da belirtildiği gibi onu mehcûr yani yalnızlığa terk edilmiş hale getirenler mahşerde Hz. Peygamber’in şikateine muhatap olacaklarını unutmamalıdırlar.

Vahyi Hz. Peygamber’in rehberliğinde hayata taşıyanlara selam olsun. Vahyin sesini kısmak veya onu ikinci plana itmek manasına gelebilecek davranışlardan uzak duranlara da selam olsun.

c) İnkârcıların Akıbeti ve Sonuçsuz İstekleri

Yüce Allah, sûrenin 27-29. âyetlerinde inkâr edenlere şiddetli bir azabı tattırmakta olduğunu ve kendilerini yaptıklarının en kötüsüyle cezalandıracağını bildirmekte, Allah düşmanlarının cezasının ateş olduğunu, âyetleri inkâr etmelerinden dolayı, orada onlara karşılık (ceza) olarak ebedî kalacakları yurt (cehennem) bulunduğunu beyan etmektedir.

Ardından, cehennemdeki kâfirlerin kendilerini saptırmış olanlarla ilgili olarak şöyle diyecekleri haber verilmektedir: “Ey Rabbimiz! Cinlerden ve insanlardan bizi saptıranları bize göster de aşağılanmışlardan olsunlar diye onları ayaklarımızın altına alalım!”

ı. Dünyada ve Âhirette Cezalandırılmaları

فَلَنُذ۪يقَنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَد۪يدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ اَسْوَاَ الَّذ۪ي كَانُوا يَعْمَلُونَ “Kâfir olanlara elbette şiddetli bir azabı tattırmaktayız ve elbette onları yaptıklarının en kötüsüyle (kat be kat) cezalandıracağız.”

Âyetteki فَلَنُذ۪يقَنَّ fe lenüzûkanne fiili “mutlak surette tattıracağız, tattırmaktayız”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kâfir olanlara, inkar etmiş kişilere”; عَذَابًا شَد۪يدًا ‘azâben şedîden tamlaması “şiddetli bir azap”; وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ ve lenecziyennehum fiili “ve onlara muhakkak ki ceza vereceğiz”; اَسْوَاَ الَّذ۪ي esveellezî tamlaması “(şunun) en kötüsünü”; كَانُوا يَعْمَلُونَ kânû ya‘melûne ifadesi ise “yapmış oldukları(nın) en kötüsünü” demektir.

Burada inkârcılara şiddetli azap tattırılması ve yaptıklarının en kötüsüyle cezalandırılacakları gündeme getirilmektedir.

1. فَلَنُذ۪يقَنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَد۪يدًا “Kâfir olanlara elbette şiddetli bir azabı tattırmaktayız.” Yüce Allah kâfirlere dünyada hastalık, kıtlık, kuraklık, savaş(18) vs. şiddetli bir azap tattırmakta olduğunu, mahşerde ise dünyada yapıp ettiklerinin en kötüsüyle kendilerini cezalandıracağını haber vermektedir.

Âyette geçen لَنُذ۪يقَنَّ lenüzîkanne fiili ile نَجْزِيَنَّ lenecziyenne fiilinin hem başında pekiştirici lâm/le, hem de sonunda “şeddeli nûn” bulunması Yüce Allah’ın bu konudaki değişmez sistemini ve sünnetini göstermektedir.

Bazı âlimlerimiz şiddetli azabı tattırma yerinin de yaptıklarının en kötüsüyle kendilerine ceza verilme yerinin de mahşer olduğu kanaatindedirler ki sonuçta buna engel bir durum metinde söz konusu değildir. Esasında mahşerdeki azabın şiddetinden söz edildikten sonra, bunun insanların yaptığı şeylerin en kötüsü olduğu beyan edilmiş olmaktadır.

2. وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ اَسْوَاَ الَّذ۪ي كَانُوا يَعْمَلُونَ “Elbette onları yaptıklarının en kötüsüyle (kat be kat) cezalandıracağız” Yüce Allah Zümer 39/35’te iyilik yapan muttaki ve muhsinlerin dünyada yapıp ettikleri en kötü şeyleri örtebileceğini, yaptıklarının en güzeliyle kendilerini ödüllendireceğini haber vermekteyken, bu âyette inkârcılara da bunun tersine olarak yapıp ettiklerinin en kötüsüyle onları cezalandıracağını bildirmektedir.

Böylece iman ehli olmanın ve Yüce Allah’ı memnun eden bir hayatı yaşamanın insanlara yönelik muhteşem olumlu sonuçları hatırlatıldığı gibi, inkârı tercih etmenin de hem bu dünyada hem de mahşerde yaşanacak korkunç bir akıbeti olacağı açıkça bildirilmektedir.

ıı. Ateş Azabına Atılmaları

ذٰلِكَ جَزَآءُ اَعْدَآءِ اللّٰهِ النَّارُ لَهُمْ ف۪يهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَآءً بِمَا كَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَجْحَدُونَ “İşte o Allah düşmanlarının cezası ateştir. Ayetlerimizi inkâr etmelerinin karşılığı olarak orada onlara ebedî kalacakları yurt (cehennem) vardır.”

Âyetteki ذٰلِكَ zâlike kelimesi “işte o”; جَزَآء cezâu kelimesi “ceza(dır), karşılık(tır)”; اَعْدَآءِ اللّٰهِ a‘dâüllâhi tamlaması “Allah’ın düşmanlarının”; النَّار en-nâru kelimesi “ateş”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlar için vardır”; ف۪يهَا fîhâ ifadesi “orada”; دَارُ الْخُلْدِ dâru’l-huldi tamlaması “ebedi kalma yeri”; جَزَآءً cezâen kelimesi “karşılık olarak”; بِمَا كَانُوا bimâ kânû ifadesi “(şöyle) olmaları nedeniyle”; بِاٰيَاتِنَا bi âyâtinâ tamlaması “bizim ayetlerimizi”; يَجْحَدُونَ yechadûne fiili ise “inkâr ederler, inkar etmelerinin karşılığı olarak” demektir.

Burada inkârcıların mahşerdeki azapları olan ateş ve orada ebedi kalışları gündeme getirilmektedir.

1.ذٰلِكَ جَزَآءُ اَعْدَآءِ اللّٰهِ النَّارُ “İşte o Allah düşmanlarının cezası ateştir.” Yüce Allah inkâra şartlanmış kişileri “Allah’ın düşmanları” olarak tanıtmakta ve bunların mahşerde hak ettikleri karşılığın ateş azabı olduğunu bildirmektedir. Önceki âyette inkâr edenlerin dünyada yapıp ettiklerinin “en kötüsü”yle cezalandırılacakları beyan edildiği için burada işte söz konusu kişilerin dünyada yaptıkları kötülüklerin en kötüsünün sebep olması nedeniyle mahşerde ateş azabına atılacakları haber verilmiş olmaktadır.

2. لَهُمْ ف۪يهَا دَارُ الْخُلْدِ جَزَآءً بِمَا كَانُوا بِاٰيَاتِنَا يَجْحَدُونَ “Ayetlerimizi inkâr etmelerinin karşılığı olarak orada onlara ebedî kalacakları yurt (cehennem) vardır.” Yüce Allah önceki cümlede dile getirdiği النَّار en-nâr kelimesinin bir anlamda açılımını yapmakta, kişilerin dünya hayatlarında Allah’ın âyetlerini inkâr etmeleri nedeniyle bir ceza olarak ebedi bir yurt olan cehennemi ve orada kalış süresini açıklamış olmaktadır.

Fâtır 35/35’te cennetlikler için dile getirilen dâru’l-mukâmeh ifadesinin karşılığında bu âyette de cehennemlikler için دَارُ الْخُلْدِ dâru’l-huld tamlaması kullanılmaktadır. Yûnus 10/52 ve Secde 32/14’te de aynı anlamı verecek şekilde ‘azâbü’l-huld tamalamsıan yer verilmektedir. Bu kullanım cehennem azabının ebediliğinin değişik bir ifadesidir.

Yüce Allah çeşitli âyetlerde cehennemin ebedi olduğunu beyan etmektedir.(19) Bu ve benzer âyetlerde her ne kadar sadece خَالِد۪ينَ ف۪يهَا hâlidîne fîhâ ifadesi kullanılıp ebed kelimesi zikredilmemişse de, başka âyetlerde(20) ebed kelimesinin yer alması cehennem azabının ebedi olduğunun bir delilidir.

Bu arada âyette dikkat çeken bir başka husus, cehennemlikler için ebedi olarak yaşanacak olan cehennem ateşinin aslında onların dünyadaki kazanımlarının sonucu olduğunun bildirilmesidir. Onlar dünya hayatında Allah’ın âyetlerini bile bile inkâr ettikleri, Kur’ân hakikatlerinin anlaşılıp yaşanmaması için vahiyle ilgili ileri geri, aslı astarı olmayan şeyler söylemeleri ve yapılan bütün uyarıları reddetmeleri sebebiyle kendi sonlarını kendileri hazırlamış olacaktır. Hiç kimseye hak etmediği halde azap uygulanmayacaktır; çünkü herkes cehennemini bir anlamda buradan kendisi inşa edip mahşere götürmüş olacaktır.

ııı. Saptıranları Ayaklarının Altına Alma İstekleri

وَقَالَ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا رَبَّنَآ اَرِنَا الَّذَيْنِ اَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْاِنْسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ اَقْدَامِنَا لِيَكُونَا مِنَ الْاَسْفَل۪ينَ “Kâfir olanlar şöyle diyeceklerdir: Rabbimiz! Cinlerden ve insanlardan bizi saptıranları bize göster de aşağılanmışlardan olsunlar diye onları ayaklarımızın altına alalım!”

Âyettekiوَقَالَ ve kâle fiili “ve demiş (olacak) ki, diyecektir ki”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kâfir olanlar, inkar etmiş kişiler”; رَبَّنَا rabbenâ hitabı “Rabbimiz”; اَرِنَا erinâ isteği “bize göster”; الَّذَيْنِ ellezeyni ifadesi “o ikisini”; اَضَلَّانَا edallânâ fiili “bizi saptırmışlardı”; مِنَ الْجِنِّ mine’l-cinni ifadesi “cinlerden”; وَالْاِنْسِ ve’l-insi ifadesi “ve insanlardan (olan)”; نَجْعَلْهُمَا nec‘alhumâ ifadesi “onları yapalım”; تَحْتَ tahte edatı “altında”; اَقْدَامِنَا akdâminâ tamlaması “ayaklarımızın”; لِيَكُونَا liyekûnâ ifadesi “ikisi de (şöyle) olsunlar diye”; مِنَ الْاَسْفَل۪ينَ mine’l-esfelîne ifadesi ise “aşağılanmışlardan, aşağıda olanlardan” demektir.

Burada inkârcıların azabın içindeyken dile getirecekleri sonuçsuz bir istek gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah mahşerde muhtemelen ateş azabının içinde bulunacak inkârcıların bir talepte bulunacağını beyan etmekte, kendilerini saptırmış olan insan ve cinleri onlara göstermesini, bunun sonucunda aşağılanmışlardan olmaları için onları ayaklarının altına almak isteyeceklerini haber vermektedir.

En‘âm 6/112 ve Nâs 114/5-6’da verilen bilgilerden anlaşıldığına göre, şeytanlar cinlerden ve insanlardan olmak üzere iki türlüdür. Bu nedenle yorumunu yapmakta olduğumuz âyette cehennemdekilerin görüp ayaklarının altına almak isteyecekleriyle ilgili olarak cinlerden ve insanlardan söz edilmektedir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetle Ahzâb 33/67-68’de verilen mesaj büyük ölçüde birbiriyle uyuşmaktadır. İlgili âyetler meal olarak şöyledir: “Ey Rabbimiz! Biz reislerimize ve büyüklerimize uyduk da onlar bizi yolda saptırdılar, derler. Ey Rabbimiz! Onlara iki kat azap ver ve onları büyük bir lânetle rahmetinden kov.” Bu konuda Sâd 38/61’de şöyle buyrulmaktadır: “(Saptırılanlar), ‘Ey Rabbimiz! Bunu önümüze (başımıza) kim getirdiyse onun ateşteki azabını kat kat artır’ diyeceklerdir.”

2. İşte mahşerde yaşanacak en korkunç durumlardan birisi bu olacaktır. Çünkü ateş azabının içindekiler birbirlerini suçlayacaklar, suçu birbirlerine atmak isteyecekler, taraflar kendilerini savunmaya çalışacak; ancak bütün bunların hiçbiri sonucu değiştirmeyecek, ateş azabında müşterek bir şekilde kalacaklardır.

Kâf 50/27’de geniş bir şekilde ele alacağımız üzere, cehennemliklerin birbirini suçlamalarıyla ilgili olarak Kur’ân’da pek çok âyet vardır.(21) “(Cehennemlikler mahşerdeyken) bir kısmı diğerlerine yönelip birbirlerini suçlamaya çalışacaklar” meâlindeki Sâffât 37/27’de de açıkladığımız üzere, Yüce Allah mahşerdeki sorgulama esnasında veya sonrasında haklarında kesin hüküm verdiği inkârcıların birbirilerini suçlayacaklarını haber vermektedir. Bu ifadenin bir benzeri Kalem 68/30’da bu defa “birbirlerini kınamaya başlayanlar” anlamında yetelâvemûne fiiliyle ifade edilmektedir.

3. Mahşerdeki suçlamalarla ilgili bazı âyetleri meal olarak hatırlatmakta yarar gömekteyiz.

a) A‘râf 7/38-39’da şöyle buyrulmaktadır: “(Allah şöyle) buyuracaktır: ‘Sizden önce geçmiş (cehennemlik olan) cin ve insan toplulukları arasında siz de ateşe girin!’ Her topluluk (ateşe) girdikçe yoldaşlarına lânet edecektir. Hepsi birbiri ardına cehennemde toplanınca, sonrakiler önce giren (önderleri) için, ‘Ey Rabbimiz! Bizi işte bunlar saptırdılar! Onlara kat kat ateş azabı ver!’ diyeceklerdir. (Allah da), ‘Zaten herkes için kat kat azap vardır; fakat siz bilmezsiniz’ cevabını verecektir. Öncekiler sonrakilere şöyle diyecekler: (Belli ki) sizin bizden hiçbir farkınız yokmuş. O halde siz de (bizim gibi) yaptıklarınıza karşılık azabı tadın!”

b) İbrâhim 14/21’de de ele aldığımız gibi cehennemlikler içerisinde yer alan ve dünya hayatında başkalarına tâbi olarak hak yoldan sapanlar kendilerini saptıranlara seslenecek ve “Allah’ın azabından başımıza gelenlerden bir şeyler gidersenize” diyerek hem yardım istemiş olacaklar hem de onları suçlayacaklardır. Ancak bunun onlara hiçbir şekilde herhangi bir faydası da dokunmayacaktır. İbrâhim 14/22’de de şeytanın kendisini savunacağı ve suçlanamasını reddedecegine dair bilgiler zikredilmektedir.

c) ‘Ankebût 29/25’teki beyan şu şekildedir: “(İbrahim onlara şöyle) demişti: Siz, sırf aranızdaki dünya hayatına has muhabbet uğruna Allah’ın peşi sıra birtakım putlar edindiniz. Sonra kıyamet günü (gelip çattığında ise) birbirinizi tanımazlıktan gelecek ve birbirinize lânet okuyacaksınız. Varacağınız yer cehennemdir ve hiç yardımcınız da yoktur.”

d) Daha önce mealini aktardığımız Ahzâb 33/66-68’de de benzer şekilde suçlamalar ve azap arttırım istekleri dile getirilmektedir.

e) Sebe’ 34/31-33’te şu bilgiler verilmektedir: “Kâfirler şöyle demişlerdi: Biz hiçbir zaman bu Kur’an’a ve bundan önce gelen (kitaplara) inanmayacağız. Sen o zalimleri, Rablerinin huzurunda tutuklanmış, birbirlerine söz atarlarken bir görsen! Zayıf sayılanlar, büyüklük taslayanlara ‘Siz olmasaydınız, elbette biz inanan insanlar olurduk’ diyeceklerdir. Büyüklük taslayanlar, zayıf sayılanlara (kıyamet gününde) ‘Size hidâyet geldikten sonra sizi ondan biz mi çevirdik? Bilakis siz suç işliyordunuz’ diyeceklerdir. Zayıf sayılanlar da büyüklük taslayanlara ‘Hayır! Gece gündüz (işiniz gücünüz) tuzak kurmaktı. Çünkü siz daima Allah’ı inkâr etmemizi, O’na ortaklar koşmamızı bize emrederdiniz’ demiş olacaklardır. Azabı gördüklerinde, için için yanmış olacaklardır. Biz de o inkâr edenlerin boyunlarına demir halkalar takmış olacağız. Onlar ancak yapmakta oldukları günahları yüzünden cezalandırılacaklardır.”

f) Mü’min 40/47-48’de şu bilgiler yer almaktadır: “(Kâfirler) ateşin içinde birbirleriyle çekişirlerken zayıf olanlar, (kendilerini saptıran) büyüklük taslayanlara ‘Biz size uymuştuk. Şimdi ateşin birazını bizden savabilir misiniz?’ diyecekler. Büyüklük taslayanlar ise ‘Doğrusu hepimiz bunun içindeyiz. Muhakkak ki Allah kulları arasında vereceği hükmü vermiştir’ diyeceklerdir.”

İşte bu ve benzer âyetlerde de görüldüğü gibi, mahşerde çeşitli suçlamalar adeta havada uçuşacak, ancak bütün bunlar hiçbir şekilde sonucu değiştiremeyecektir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz Fussılet 41/29’da zikredildiği gibi “inkarcılar aşağılıklardan olsunlar diye kendilerini saptıranları ayaklarının altına almak isteyeceklerdir.” Ayrıca Ahzâb 33/67-68’de belirtildiği gibi dünyada Yüce Allah’ın peşi sıra başka varlıklara, efendilere, büyüklere itaat edenler mahşerde bunlara lanet edecekler, Zuhruf 43/38’de geçtiği üzere onlara “sen ne kötü bir arkadaşmışsın” diyecek, yine Zuhruf 43/67’ye göre de onlara düşman kesileceklerdir.

Dahası İbrâhim 14/22’de belirtildiği gibi şeytan bile kendisine yönelik şirk iddialarını kabul etmeyecektir. Benzer şekilde İbrâhim 14/22 ve Haşr 59/16’da geçtiği üzere “şeytan”ın, Furkân 25/18 ve Sebe’ 34/40’ta ise “melekler”in, Meryem 19/82’de ise putların veya kendilerine tapınılan varlıkların kendilerine tapanların bu tapmalarını reddedecekleri bildirilmektedir.

Mahşerde birilerinin başkalarından yardım almaları mümkün olmadığı gibi En‘âm 6/94, İbrâhim 14/22; Meryem 19/82, Mü’minûn 23/101, Furkân 25/18, ‘Ankebût 29/25, Rûm 30/13, Ahzâb 33/68, Sebe’ 34/40, Fâtır 35/14, Zuhruf 43/67, Ahkâf 46/6 ve Haşr 59/16 gibi âyetlerde de geçtiği gibi dünyadaki ortak koşmaların konusu olan varlıklar orada bunu reddedeceklerdir.

Nitekim Kasas 28/63. âyetin sonunda “Onlar zaten bize de tapmıyorlardı” şeklinde buna yönelik örnek bir ifade yer almaktadır. Mahşerde perişan olmamak ve pişmanlık yaşamamak için dünya hayatında hak ve hakikatten yana tavır belirleyip ona göre bir hayat yaşamak yaratılışın gayesine uygun davranmaktır.

Dipnotlar

• 1 - Semerkandî, age., III, 223; Taberî, age., XXIV, 106; Zemahşerî, age., IV, 190.
• 2 - Bu konuda bk. Okuyan, Kur’ân’a Göre Yedi Aşamada Âhiret, Düşün yayınları, İstanbul, 2015.
• 3 - Müslim, Zühd ve Rakâik, 17.
• 4 - Nisâ’ 4/56; Nahl 16/80; Hacc 22/20; Zümer 39/23; Fussılet 41/20, 21, 22.
  • Nisâ 4/56 Nahl 16/80 Hacc 22/20 Zümer 39/23 Fussilet 41/20 Fussilet 41/21 Fussilet 41/22
• 5 - Taberî, age., XXIV, 108; Zemahşerî, age., IV, 190. 6 - Semerkandî, age., III, 223.
• 7 - Semerkandî, age., III, 223; Taberî, age., XXIV, 109.
• 8 - Yûsuf 12/21, 23; Muhammed 47/19. 9 - Âl-i İmrân 3/151; En‘âm 6/128; Nahl 16/29; ‘Ankebût 29/68; Zümer 39/32, 60, 72; Mü’min 40/76; Fussılet 41/24; Muhammed 47/12. 10 - Semerkandî, age., I, 482; Taberî, age., VIII, 34; Zemahşerî, age., II, 62.
  • Yûsuf 12/21 Yûsuf 12/23 Muhammed 47/19 Âl-i İmrân 3/151 En‘âm 6/128 Nahl 16/29 ‘Ankebût 29/68 Zümer 39/32 Zümer 39/60 Zümer 39/72 Mü'min 40/76 Fussilet 41/24 Muhammed 47/12
• 11 - Semerkandî, age., II, 300; Taberî, age., XIV, 158; Zemahşerî, age., II, 602; Râzî, age., XX, 96.
• 12 - Nahl 16/84; Mü’minûn 23/108; Rûm 30/57; Fussılet 41/24; Câsiye 45/35; Kıyâmet 75/15-16.
  • Nahl 16/84 Mü'minûn 23/108 Rûm 30/57 Fussilet 41/24 Câsiye 45/35 Kıyâmet 75/16
• 13 - Semerkandî, age., III, 224. 14 - Taberî, age., XXIV, 111. 15 - Semerkandî, age., III, 224; Taberî, age., XXIV, 111.
• 16 - Semerkandî, age., III, 224; Taberî, age., XXIV, 111; Zemahşerî, age., IV, 192.
• 17 - Semerkandî, age., III, 224-225; Taberî, age., XXIV, 112; Zemahşerî, age., IV, 192; Râzî, age., XXVII, 119-120.
• 18 - Semerkandî, age., III, 225; Zemahşerî, age., IV, 192.
• 19 - Bakara 2/39, 81, 162, 217, 257, 275; Âl-i İmrân 3/88, 116; Nisâ’ 4/14, 56, 93; Mâide 5/37, 80; En‘âm 6/128; A‘râf 7/36; Tevbe 9/17, 63, 68; Yûnus 10/27, 52; Hûd 11/8, 107; Ra‘d 13/5; Nahl 16/29; Tâhâ 20/101; Enbiyâ’ 21/99; Mü’minûn 23/103; Furkân 25/69; Secde 32/14; Sâffât 37/9; Zümer 39/72; Mü’min 40/76; Fussılet 41/28; Zuhruf 43/74; Muhammed 47/15; Mücâdile 58/17; Haşr 59/17; Teğâbun 64/10; Müddessir 74/28; Nebe’ 78/23; İnfitâr 82/16; Beyyine 98/6. 20 - Nisâ’ 4/169; Ahzâb 33/65; Cinn 72/23.
  • Bakara 2/39 Bakara 2/81 Bakara 2/162 Bakara 2/217 Bakara 2/257 Bakara 2/275 Âl-i İmrân 3/88 Âl-i İmrân 3/116 Nisâ 4/14 Nisâ 4/56 Nisâ 4/93 Mâide 5/37 Mâide 5/80 En‘âm 6/128 A‘râf 7/36 Tevbe 9/17 Tevbe 9/63 Tevbe 9/68 Yûnus 10/27 Yûnus 10/52 Hûd 11/8 Hûd 11/107 Ra‘d 13/5 Nahl 16/29 Tâhâ 20/101 Enbiyâ 21/99 Mü'minûn 23/103 Furkân 25/69 Secde 32/14 Sâffât 37/9 Zümer 39/72 Mü'min 40/76 Fussilet 41/28 Zuhruf 43/74 Muhammed 47/15 Mücâdele 58/17 Haşr 59/17 Teğâbun 64/10 Müddessir 74/28 Nebe' 78/23 İnfitâr 82/16 Beyyine 98/6 Nisâ 4/169 Ahzâb 33/65 Cinn 72/23
• 21 - A‘râf 7/38-39; İbrâhim 14/21-22; Kasas 28/63; Ahzâb 33/66-68; Sebe’ 34/31-33; Fâtır 35/14; Sâffât 37/27-34; Mü’min 40/47-48; Fussılet 41/29; Ahkâf 46/6.
  • A‘râf 7/39 İbrâhîm 14/22 Kasas 28/63 Ahzâb 33/68 Sebe' 34/33 Fâtır 35/14 Sâffât 37/34 Mü'min 40/48 Fussilet 41/29 Ahkâf 46/6