Yâsîn Suresi

Mekke’de risâletin 5-6. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 83 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen يٰسٓ yâsîn kelimesinden alan Yâsîn sûresi, inişe göre 39, resmî sıralamada ise 36. sûredir.

Yâsîn sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Fâtır sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Fâtır 1’de ve Yâsîn 81’de “göklerin ve yerin yaratılması”, Fâtır 4’te ve Yâsîn 15’te “elçilerin yalanlanması” hatırlatılmaktadır. Fâtır 6’da ve Yâsîn 60’da “şeytanın düşmanlığı” gündeme getirilmektedir. Fâtır 9’da ve Yâsîn 33’te “ölü toprağın diriltilmesi”nden söz edilmektedir. Fâtır 12-13, 27-28’de ve Yâsîn 33-44’te “kâinat kitabından çeşitli örnekler” verilmektedir. Fâtır 33-35 ve Yâsîn 55-58’de “cennetliklerin sahip olacağı nimetler” müjdelenmektedir.

Yâsîn sûresi mukatta‘a harfleriyle başlamakta, surenin ilk 12 âyetinde vahye, risâlete, muhatapların umursamazlığına, tebliğin kimlere fayda vereceğine, yapılanların kaydettirildiğine ve dolayısıyla Yüce Allah’ın kudretine dikkat çekilmektedir.

13-32. âyetler arasında bir şehir halkına dair darb-ı mesel yer almakta, bu çerçevede söz konusu şehir halkının elçileri yalanlamaları, buna kerşılık elçilerin verdiği esaslı cevaplar, şehir halkının elçiler nedeniyle uğrsuzluğa uğratıldıkları sözleri ile onlara verilen cevaplar, ardından bir yiğit kişinin halkına karşı söylediği muhteşem tebliğ prensipleri, sonrasında ilgili kişiye yönelik şehir halkının karşı çıkışı, onunla aly edişleri, nihayetinde bu kişinin son sözleri ile şehir halkının akıbetine dair Yüce Allah’ın tüm insanlık tarihinde uyguladığı azgınlara yönelik sistemi hakkında bilgiler verilmektedir.

33-44. âyetlerde kâinat kitabından yedi başlık verilmekte, bu çerçevede ölü toprağın canlandırılması, evrendeki çifterli yaratılış, gecenin durumu, Güneş’in hareket sistemi, Ay’ın çeşitli menzillere sahip kılınışı, gece ve gündüzün kendi sistemlerini sürdürmeleri, her bir gök cisminin belli bir yörüngede yüzmeleri ile suyun yani denizlerin insan hizmetine sunulma sistemi hakkında esaslı bilgiler verilmektedir.

45-54. âyetlerde hak ve hakikatle alay eden müşriklerin bazı özellikleri ile kıyamet-âhiret sürecine dair alay içerikli sözlerine karşılık Sûr borusuna üflenmenin aniliği, o esnada insanların yaşayacağı korkunç çaresizlik, ikinci üflemeden sonra mahşer için yaşanacak diriltilme, insanlara yapılacak uygulamanın onların hak edişlerinin sonucu oluşu gündeme getirilmektedir. 55-65. âyetlerde cennetliklerin mutlu halleri, kendileri ve eşlerinin cennet meyveleri arasında nimetlendirilmeleri, cennetteki huzurlu durumları, istedikleri her şeyle buluşturulacakları, Yüce Allah’tan sözlü selamla nimetlendirilecekleri, suçlulara seslenileceği, onların bir kenara ayrılmalarının isteneceği, Allah’ın onlardan dünyada aldığı kulluk sözü ile şeytana ibadet etmemeleri gerektiği ve şeytanın insanlara düşman oluşunun hatırlatılması, mahşerde yargılamada ağızlarının mühürleneceği, elleri ve ayaklarının dünyada yapıp ettiklerine şahitlik edecekleri haber verilmektedir. 66-68. âyetlerde ise Yüce Allah’ın insan üzerindeki mutlak hâkimiyeti ve çeşitli nimetleri hatırlatılmaktadır.

69 ve 70. âyetlerde hem bütünüyle Kur’ân’ın hem de özellikle Yâsîn sûresinin indiriliş gayesi beyan edilmekte, diri olan ve ruhen diri kalmak isteyenlerin uyarılması gerekçe olarak sunulmaktadır. 71-76’da söz yeniden kâinat kitabının ayetlerinden olan “hayvanların yaratılma gerekçesi”ne getirilmekte, bu arada putların ve putperestlerin mahşerdeki etkisizliği ve çaresizliği hatırlatılmaktadır.

Sûrenin son grup âyeti olan 77-83’te ise, aslında sûrenin ana mesajı olan “âhiret bilinci”, mahşerde diriltilmeyi inkâr edenlerin dile getirdiği çarpık fikir esas alınarak üç temel cevap verilmektedir. Bu noktada “ilk yaratılış”, “ateşin yaratılması” ve “kâinatın var edilişi” çok çarpıcı ifadelerle ele alınmaktadır. Ardından, âhiretteki diriltilmenin Allah için son derece kolay olduğu ve bunun sadece bir “ol” emriyle ve oluşun başlamasıyla gerçekleşeceği beyan edilmektedir. Çünkü her şeyin kontrolü sadece Allah’ın elindedir, dönüş sadece O’na olacaktır.

Yüce Allah sûrenin 28-32. âyetlerinde darb-ı meselin üçüncü ve son aşamasına dair bilgiler vermektedir. Bu çerçevede azgınlık yapanların helak edilmesiyle ilgili uyguladığı ilahi sisteme değinmekte, böyleleri için ordular göndermediğini, bunlar için tek bir gürültünün yeteceğini, kendilerine yazık eden kulların durumunun feci olacağını, onlar gibi öncekilerin de sonrakilerin de ilahi huzurda hesap vermek üzere hazır kılıncaklarını bildirmektedir.

a) Yüce Allah’ın Azgın Kavimlere Muamelesi

Yüce Allah, sûrenin 28-29. âyetlerinde inkârcı toplumlara karşı nasıl bir uygulama içerisinde olduğunu beyan ederek, peygamberleri yalanlayanların üzerine ordu gönderip göndermemesiyle ilgili şu bilgileri vermektedir: “Biz o (yiğit)ten sonra, şehir halkını (helâk etmek için) üzerlerine gökten herhangi bir ordu indirmedik ve (daha önce başkalarına) indirmiş de değildik.”

Ardından, bu türden azgınların helakiyle ilgili olarak ilahi sistemin şu şekilde gerçekleştiği bildirilmektedir: “(Onların cezası) sadece korkunç bir sesten ibarettir; bir de bakarsın ki sönüverirler.”

ı. Gökten Ordu İndirilmemesi

وَمَآ اَنْزَلْنَا عَلٰى قَوْمِه۪ مِنْ بَعْدِه۪ مِنْ جُنْدٍ مِنَ السَّمَآءِ وَمَا كُنَّا مُنْزِل۪ينَ “O (adam)ın ardından, şehir halkını (helak etmek için) üzerlerine gökten herhangi bir ordu indirmedik; (daha önce) de indiriciler değildik.”

Âyettekiوَمَآ اَنْزَلْنَا ve mâ enzelnâ fiili “ve indirmemiştik”; عَلٰى قَوْمِه۪ ‘alâ kavmihî tamlaması “onun kavmine, o yiğit kişinin azgın kavmine”; مِنْ بَعْدِه۪ min ba‘dihî tamlaması “ondan sonra”; مِنْ جُنْدٍ min cündin kelimesi “hiçbir asker, hiçbir ordu”; مِنَ السَّمَآءِ mine’s-semâi sözcüğü “gökten”; وَمَا كُنَّا ve mâ künnâ fiili “ve biz (şöyle de) değildik”; مُنْزِل۪ينَ münzilîne kelimesi ise “indirenler, indiriciler” demektir.

Burada helak edileceklerle ilgili olarak gökten ordular indirilmeye gerek olmadığı ve Yüce Allah’ın böyle bir sünnetinin bulunmadığı gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah yiğit bilge insandan sonra darb-ı mesele konu olayın “üçüncü” kısmını gündeme getirmekte ve o şehir halkına gökten herhangi bir ordu indirmediğini, zaten böyle bir uygulama sisteminin de olmadığını beyan etmektedir. İnsanların azgınlığı göklerdeki orduların harekete geçirilmesini gerektirecek boyuta varamaz; çünkü insanların azgınlığı çok ciddi boyutlarda bir müdahaleyi gerektirmez.

Hem azgınlık ve sapkınlık yapan o şehir halkına, hem de daha öncesine ait olaylarda böyle gökten herhangi bir ordu göndermeye hiç ihtiyaç hissedilmemişti; böyle bir şeye gerek duyulmamıştı.

“Göklerin ve yerin orduları sadece Allah’ındır; O’nun kontrolündedir”,(1) “Rabbinin ordularını Allah’tan başka hiç kimse bilemez”(2) ve “Bizim ordularımız mutlaka galip geleceklerdir”(3) âyetleri, kâinatın mutlak hâkimi olan Yüce Allah’ın insan idrakini aşan nice ordularının bulunduğunu göstermektedir. Âlimlerimiz burada sözü edilen مِنْ جُنْدٍ مِنَ السَّمَآء “Gökten herhangi bir ordu” ifadesini “melekler” şeklinde anlamış,(4) dolayısıyla insanların helakinde meleklerin görevlendirilmemiş olduğunu kabullenmiş oldular.

Aslında burada doğrudan ve mahiyeti insan idrakinin dışında bir ordu gönderilmediği beyan edilmektedir. Ayrıca yine bu ifade, bu tür emirlerin yukarıdan, üst makamdan, yani ilâhî kaynaktan geldiğine delildir. Böyle olunca söz konusu şehir halkının “yerden” kaynaklanan bir felaketle helak edilmiş olmalarının önünde herhangi bir engel de yoktur; nitekim sonraki âyette buna dolaylı bir gönderme vardır.(5)

Yüce Allah’ın ordular göndermediği bu şekilde beyan edilmesine rağmen, Kur’ân’da bu konuda başka ifadelerin de bulunduğu gözden kaçırılmamalıdır. Meselâ Tevbe 9/25-26’da Huneyn gazvesinde Yüce Allah’ın Hz. Peygamber’e ve müminlere huzur ve insanların göremeyeceği ordular gönderdiği beyan edilmektedir. Aynı şekilde Tevbe 9/40’ta hicret esnasında mağaradayken Hz. Peygamberle arkadaşına indirilen gönül huzurundan ve insanların göremeyeceği ordulardan söz edilmektedir. Ayrıca Ahzâb 33/9’da düşmanların üzerine gönderilen rüzgâr ve görülemeyen ordulardan bahis vardır.

Örneğini verdiğimiz âyetler arasındaki ortak anlam ilişkisini şöyle yorumlayabiliriz: Yâsîn 36/28’de sözü edilen durum bir şehrin veya ülkenin mahiyeti bilinmeyen ve gökten gelebileceği beyan edilen bir orduyla helak edilebileceğiyle ilgilidir; diğer üç âyetteki durum ise kısmî bir müdahaledir.

Ayrıca Tevbe 9/26 ve 40’taki iki örnekte “görülmeyen ordular” ifadesi “gönül huzuru, moral”, Ahzâb 33/9’daki ise “rüzgâr”la birlikte zikredilmektedir. “Sekînet, gönül huzuru, moral ve rüzgâr” eğer görülemeyen ordular olarak kabul edilirse, konunun gökle ve meleklerle değil, melekî güçlerle ilişkili olduğu ortaya çıkar. Böyle olunca Yâsîn 36/28 ile diğer üç örnek arasında herhangi bir anlam zıtlığından söz edilemez.

Bu arada Âl-i İmrân 3/124-125 ve Enfâl 8/9’da Yüce Allah’ın Bedir’de Müslümanlara 1000, 3000 ve 5000 melekle yardım edebileceği beyan edilmektedir. Bir kavmin, yani Mekkelilerin tamamının yok edilmesi manasına gelmemesi nedeniyle, Âl-i İmrân 3/124-125 ile Yâsîn 36/28 arasında herhangi bir anlam zıtlığından söz edilemez. Çünkü Yâsîn 36/28’de “gökten herhangi bir ordu indirilmediği” ifade edilmişken, burada meleklerin destek olarak gönderilmesinden söz edilmektedir. Böylece iki âyet grubu arasında herhangi bir tezat bulunmamaktadır.

Kaldı ki Yüce Allah bu yardımın gerekçelerini verirken, meleklerin doğrudan savaşa katılıp çarpışmalarından değil, farklı katkılarından söz etmektedir: “Müjde vermek, moral sağlamak, zaferin sadece Yüce Allah’ın yardımıyla elde edileceğini öğretmek, güvence olan bir iç sükûnet vermek, yağmur yağdırarak susuz kalma korkusunu gidermek, arındırmak, şeytanın kirini gidermek, yürekleri güçlendirmek, ayakları sabit kılmak, Allah’ın beraberliğini bildirmek, müminlerin dirençli olmasını temin etmek, kâfirlerin kalplerine korku salmak,”(6) “kâfirlerin bir bölümünü mahvetmek, onları alçaltmak ve böylece umutsuzluğa kapılarak onları geri döndürmek.”(7)

Burada sayılanlara bakıldığında, meleklerin doğrudan savaşmasından değil de melekelerin devreye sokulmasından söz edildiği anlaşılmaktadır. Böyle olunca, Yüce Allah’ın müminlere yardımı daha iyi anlaşılmakta ve âyetler arasında herhangi bir anlam zıtlığının olmadığı görülmektedir.

ıı. Tek Gürültü

اِنْ كَانَتْ اِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَاِذَا هُمْ خَامِدُونَ “(Bekledikleri), korkunç bir sesten başka bir şey değildir; bir de bakarsın ki yere serilirler.”

Âyetteki اِنْ كَانَتْ in kânet ifadesi “(bekledikler şey) değildi”; اِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً illâ sayhaten vâhıdeten istisnası “bir tek gürültüden başka bir şey”; فَاِذَا هُمْ fe izâ hum ifadesi “bir de bakarsın ki onlar”; خَامِدُون hâmidûne kelimesi ise “sönenler, yere serilenler (olurlar)” demektir.

Burada Yüce Allah’ın nankör insanları helak etmedeki gücüyle ilgili bir hatırlatma gündeme getirilmektedir.

Kur’ân’da 13 kez(8) geçen الصَّيْحَة es-sayhah kelimesi “büyük gürültü”, “korkunç sarsıntı”, “şiddetli deprem”, “ani darbe”, “çığlık” gibi anlamlar içermektedir. Bu âyete “(Eğer ceza gerekseydi) korkunç bir ses yeterdi; o zaman da bir anda sönüverirlerdi” şeklinde de anlam verilebilir. Biz konuyu bir “kıssa” değil de “darb-ı mesel” olarak kabul ettiğimiz için, bu âyeti de bu mantık çerçevesinde düşünmek durumundayız.

Buna göre maksat şudur: “Onlar için gökten bir orduya gerek yoktu; ille de bir müdahale gerekseydi tek bir gürültü onlara yeterdi; hepsi sönüp giderlerdi.” Bu anlama göre, söz konusu şehir halkı da öncekiler de gökten gelen bir ordu ile helak edilmiş değillerdi.

Bu âyet, söz konusu şehir halkının bir tek gürültü ile helak edildiği şeklinde de yorumlanmıştır. Buna göre verilmek istenen mesaj şudur: “Onlara gökten ordu gönderilmesine gerek yoktu; bir tek gürültü onların yere serilmesine, sönüp gitmelerine yetti.” Anlatılan bu olay bir kıssa gibi kabul edildiğinde böyle bir helakin yaşanmış olduğu ifade edilmektedir; hatta bu kavmin Cebrâîl (as)’ın çıkardığı bir gürültü ile helak edildikleri, öldürülüp hareket edemez hale getirildikleri ifade edilmektedir.(9)

Âyetin sonunda yer alan فَاِذَا هُمْ fe izâ hüm ifadesindeki fâ ve izâ edatlarının özel isimleri vardır. Buna göre, Arapça teknik açısından فَ fâ edatına fâ-i cezâiyye veya fâ-i cevâbiyye; اِذَا izâ edatına ise izâ-i müfâca‘a denmektedir. Bu edatlar birlikte kullanıldığında bir işin hemen gerçekleştiğini manaya katarlar.

Buna göre söz konusu ifade, “bir de bakarsın ki onlar hemen …” manasına gelmekte, sayha-i vâhıde adı verilen şiddetli gürültünün hemen ardından sönüp gidecekleri, bu durumda artık kendilerine zaman tanınmayacağı beyan edilmiş olmaktadır. Âyette geçen خَامِدُون hâmidûne kelimesi bir kez de Enbiyâ’ 21/15’te geçmekte ve “insanların sönüp yere serileceklerini” anlam olarak içermektedir.

b) Yüce Allah’ın Azgın Kavimlere Muamelesi

Yüce Allah, sûrenin 30-32. âyetlerinde peygamberlerle alay edenlere hitaben onları kınadığını ve bütün insanların mahşerde nasıl bir araya getirileceğini şu şekilde beyan etmektedir: “Âh, kendilerine gelen her elçi ile mutlak sûrette alay eden şu kullara yazıklar olsun! Onlar (müşrikler), kendilerinden önce nice kavimleri helâk ettiğimizi ve onların (eskilerin), diğerlerine (yaşamakta olanlara) tekrar dönüp gelemediğini hiç düşünmediler mi! Elbette onların hepsi, bütünü huzurumuzda hazır kılınacaklardır.”

ı. Alaycılığın Sonu: Hasret

يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَاْت۪يهِمْ مِنْ رَسُولٍ اِلَّا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ “Âh, kendilerine gelen her elçi ile mutlaka alay etmiş olan kullara yazıklar olsun!”

Âyetteki يَا حَسْرَة yâ hasrateh ifadesi “âh, hasret çeksin, hasret olsun”; عَلَى الْعِبَادِ ‘ale’l-‘ıbâdi kelimesi “(şu) kullara”; مَا يَاْت۪يهِمْ mâ ye’tîhim fiili “onlara gelmez(di) ki”;مِنْ رَسُولٍ min rasûlin kelimesi “herhangi bir elçi, herhangi bir resül, peygamber”; اِلَّا كَانُوا illâ kânû istisnası “onlar (şöyle) olmamış olsunlar”; بِه bihî ifadesi “onunla”; ۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ yestehziûne fiili ise “alay ediyorlar, onunla alay etmiş olmasınlar, mutlak surette onunla alay etmişlerdi” demektir.

Burada olumsuz insan tipinin duyarsızlığı ve mahşerde çekeceği hasret gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 12-29. âyetleri arasında darb-ı mesele konu edinerek anlattığı bu olayın aslında evrensel anlamda ve bütün peygamberlerin hayatında bir şekilde bulunduğunu beyan edercesine Yâsîn 36/30. âyeti dile getirmektedir. Kendilerine gelen peygamberle alay edenler kınanmanın konusu olmaktadır.

1.يَا حَسْرَةً “Âh, hasret olsun!” Bu ifade, “ey hasret, gel”, “hayretler olsun”, “eyvahlar olsun” şeklinde de yorumlanabilir. Bu durumda âyetin mesajı mahşerle ilişkili kabul edilir ve adeta hasretlik ortam davet edilmiş olur.(10) Buna göre, hasret için “belli insanlar” değil, o niteliğe sahip olan “bütün kavimler”in kınanması ve işin vahameti söz konusu edilmektedir.

Bu arada bu hasreti bir acıma duygusu olarak almak da mümkündür. Anlatılan olaydaki yiğit bilge kişi nasıl ki son isteğini “kavminin gerçeği bilmesi” şeklinde beyan etmişse, burada da yiğit insanların diğerlerine karşı sahip olması gereken bir duygu ve üzüntü dile getiriliyor olabilir. Demek ki bir Müslüman’ın bir kâfire karşı üzülmesi ve onun aleyhine olan şeylere hayıflanması mümkündür.

Kur’ân’da çeşitli âyetlerde(11) geçen حَسْرَة hasrah kelimesi, bilinen anlamda “hasret” demektir. Bakara 2/167 ve Fâtır 35/8’de geçen haserât sözcüğü ise bunun çoğuludur ve “hasretler” manasına gelmektedir. حَسْرَة hasrah kelimesi, başında يَا yâ edatı bulunmadan “kalplerdeki hasret, hüzün, hasret, hayıflanma” manalarında kullanıldığı gibi,(12) vahye itibar etmeyen kâfirler için de kullanılmaktadır.(13)

Ayrıca yevmu’l-hasrah(14) şeklinde kâfirler için “mahşerin bir ismi” ve haserât(15) kalıbında çoğul olarak mahşerdeki “hayıflanmalar” manasında yer almaktadır. Ayrıca bu kelime yâ edatıyla birlikte yâ hasretâ şeklinde bir pişmanlık ifadesi olarak da kullanılmaktadır.(16)

2. الْعِبَادِ el-‘ıbâd kelimesinin başındaki eliflâm takısını “belirteç edatı” anlamına alıp, bu “kullar”ın, yukarıda anlatılan olaydaki şehir halkı olduğunu kabul edenler çoğunluktadır. Ancak biz buradaki eliflâm takısının “cins” manasına geldiğini ve kendilerine gelen elçiyle alay eden herkesi içerdiğini düşünmekteyiz; çünkü âyetin devam eden cümlesi tam anlamıyla bu gerçeği ifade etmektedir.

3. مَا يَاْت۪يهِمْ مِنْ رَسُولٍ اِلَّا كَانُوا بِه۪ يَسْتَهْزِؤُ۫نَ “Kendilerine gelen her elçi ile mutlak sûrette alay ederlerdi.” Bu cümlenin mesaj açısından benzerleri En‘âm 6/10, Ra‘d 13/32, Hıcr 15/11, Enbiyâ’ 21/41, Yâsîn 36/30, Zuhruf 43/7 gibi âyetlerde de zikredilmektedir. Bu ifade, peygamberlerle alay edenleri içermekte, hasrete, kınamaya ve hayıflanmaya neden olan olayın “alaycılık” olduğunu ortaya koymaktadır.

En‘âm 6/10, Ra‘d 13/32, Hıcr 15/11 ve Zuhruf 43/7’de “peygamber”le alay konu edinilmekte, pek çok âyette ise “Allah”, “ayetleri” ve “bütün peygamberler”le alay edenlerin akıbeti hakkında bilgi verilmektedir. Çeşitli âyetlerde onlara yönelik tehditler yer almakta, Hıcr 15/95’te ise bütün alaycılara Yüce Allah’ın yeteceği beyan edilmektedir.

Bu cümle evrensel bir hakikati dile getirmekte, bütün insanlık tarihini “peygamberlerle ve ilâhi mesajlarla alay etmek” noktasında özetlemektedir: “Alaycılığın sonu felakettir ve değerlerle alay edenler mutlak surette hasret çekeceklerdir.” Dünyada müminlerle dalga geçip “alay ekenler mahşerde hasret biçecekler”dir.

ıı. Dünyaya Geri Dönüş Olmaması

اَلَمْ يَرَوْا كَمْ اَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ اَنَّهُمْ اِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ “Onlar (müşrikler), kendilerinden önce nice toplumları helak ettiğimizi, onların (eskilerin), diğerlerine (yaşayanlara) tekrar dönmediklerini hiç mi düşünmediler!”

Âyetteki اَلَمْ يَرَوْا elem yerav fiili “görmediler mi, hiç düşünmediler mi, görsünler, düşünsünler”; كَمْ kem edatı “nice, kaç”; اَهْلَكْنَا ehleknâ fiili “helak etmiştik”; قَبْلَهُمْ kablehüm ifadesi “onlardan önce”; مِنَ الْقُرُونِ mine’l-kurûni kelimesi “nesillerden”; اَنَّهُمْ ennehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; اِلَيْهِمْ ileyhim ifadesi “onlara, diğerlerine, eskiler berikilerine”; لَا يَرْجِعُونَ lâ yerci‘ûne fiili “dönmemektedirler” demektir.

Burada önceki nesillerin pek çoğunun helak edildiği ve yaşamakta olanlara geri dönemedikleri gündeme getirilmektedir.

1. اَلَمْ يَرَوْا كَمْ اَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ “Onlar (müşrikler), kendilerinden önce nice toplumları helak ettiğimizi hiç mi düşünmediler!” Yüce Allah, Mekkeli müşrikleri uyarmak ve geçmişten dersler çıkarmalarını sağlamak için önceki nesiller arasından helak edilenleri dile getirmekte ve onların artık dünyada olmadıklarını beyan ederek Mekkeli müşriklerin akıbetinin de aynı olacağını bildirmektedir. Âyetin başındaki اَلَمْ يَرَوْا elem yerav ifadesi “bilmediler mi, haberleri yok mu?” manasına gelmektedir.

Kâf 50/36’da da beyan edildiği üzere, geçmiş kavimlerin helakini anlamak için yeryüzünde yapılacak seyahatlerde bu gerçeğin fark edilebileceği beyan edilmektedir. “Hakikâti yalanlayanların âkıbeti nasıl olmuş diye yeryüzünde gezip dolaşmadılar mı?”(17) meâlindeki ayetler bu mesajı içermektedir. Maksat öncekilerin âkıbetinden ibret alınmasını sağlamak ve onların düştüğü yanlışa düşülmemesi için uyarıda bulunmaktır.

Helâk edilen önceki kavimlerin Mekkelilerden çok daha güçlü oldukları,(18) çok daha fazla nimet ve imkanlara sahip kılındıkları,(19) yeryüzünde daha fazla kalıcı eser bırakıp sayıca daha kalabalık oldukları da Kur’ân ayetleriyle sabittir.(20) Yüce Allah Mekkeli müşriklere hitaben, yaratılışça daha güçlü oldukları anlaşılan önceki kavimleri helâk ettiği gibi onları da sonra gelecek olan diğer zalim inkârcıları da helâk edebileceğini ifade etmek istemektedir.

2. اَنَّهُمْ اِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ “Muhakkak ki onlar (eskileri), diğerlerine (yaşayanlara) tekrar dönmemektedir.” Âyetin sonundaki bu ifade, dünyada insanoğlunun bir hayatının bulunduğunu, hayatını yaşayanların bu âleme yeniden gelmelerinin mümkün olmadığını beyan etmektedir.

En basitinden bakıldığında bile “reenkarnasyon”, yani “yeniden bedenlenme” veya “ruh göçü” denen inanç bu âyetle geçersiz kılınmaktadır. Eskiler milletler halinde yeniden hayata gelmedikleri gibi, fertler de aynı kanuna tabidir ve Fâtır 35/37’de belirtildiği gibi, onlar da bu hayatı bir bedenle ve bir defa yaşamak durumundadır.

3. Bu âyette bir “determinizm” haber verilmektedir. Buna göre helaki hak edenlerin sonu aynı olacaktır. Başka bir deyişle, “yolu aynı olanların sonu da aynı olur.” Bu arada, eskiler hakkındaki tam ve doğru bilgilerin sadece vahiy yoluyla bilinebileceği dolaylı olarak öğretilmektedir.

ııı. İlâhî Huzurda Toplanma

وَاِنْ كُلٌّ لَمَّا جَم۪يعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ “Elbette onların hepsi, tamamı (huzurumuzda) hazır kılınmış (olacak)lardır.”

Âyetteki وَاِنْ كُلٌّ ve in küllün ifadesi “onlar (şundan başka) değildir”; لَمَّا جَم۪يعٌ lemmâ cemî‘un ifadesi “(onların) hepsi, hepsi, tümü”; لَدَيْنَا ledeynâ ifadesi “bizim huzurumuzda, katımızda”; مُحْضَرُون muhdarûne kelimesi ise “hazır bulundurulanlar, hazır kılınmış olanlar” demektir.

Burada önceki ve sonraki nesillerin tümünün Yüce Allah’ın huzurunda toplanacağı gündeme getirilmektedir.

Bu âyette verilmek istenen mesaj “diriltilme”, “toplanma”, “Allah’a sunulma”, “bilgilendirilme”, “sorgulanma/yargılanma”, “değerlendirilme” ve “cennete veya cehenneme sevk edilme” şeklinde mahşerde yaşanacak yedi aşamanın “üçüncüsünü” hatırlatmaktır. Bu darb-ı meselde peygamberlere karşı çıkmış eski kavimlerin akıbetlerinden ders çıkartılması istenmektedir.

Zuhruf 43/35 ve Târık 86/4’te de zikredildiği üzere, âyetteki اِنْ in ve لَمَّا lemmâ edatları hakkında farklı ihtimaller vardır. Buna göre;

1. اِنْ in edatı te’kîd, yani “muhakkaklık” manası veren inne’nin şeddesiz halidir; لَمَّا lemmâ’daki مَا mâ zaiddir ve bu kullanım aslında لَ le “te’kit” şeklinde bir anlama gelmektedir. Bu durumda âyet, وَ اِنَّ كُلا لَجَم۪يعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ “Hepsi, bütünü katımızda hazır kılınacaklardır” takdirinde kabul edilir. Bu ihtimalin yani baştaki in edatının inne manasına gelebileceğinin bir delili Hûd 11/111’de söz konusudur.

2. Diğer ihtimale göre ise اِنْ in edatı مَا mâ, لَمَّا lemmâ edatı ise اِلَّا illâ anlamında kabul edilir ve cümlenin vurgulu bir ifade olduğu anlaşılır. Bu durumda da âyet وَمَا كُلٌّ اِلَّا جَم۪يعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ takdirinde kabul edilir. Her iki durumda da âyetin anlamı aynı mesajı hedeflemektedir ve mahşerde herkesin bir araya toplanacağını ortaya koymaktadır.(21)

Bu arada âyetteki كُلّ küll ve جَم۪يع cemî‘ kelimelerinin arasında bir nüans olduğunu söylemeliyiz. Buna göre جَم۪يع cemî‘ kelimesi “toplanmış”, كُلّ küll kelimesi ise “her bir fert” anlamına gelmektedir. Buna göre âyetin anlamı “Onların her bir ferdi diğeriyle bir araya getirilir, bir araya toplanır, birbirlerine eklenir” şeklinde olur.

Yüce Allah, müşriklerin Vâkı‘a 56/47-50’de “mahşerde biz mi diriltileceğiz; önceki atalarımız da mı diriltilecek?” şeklindeki karşı çıkışları “Hem öncekiler hem de sonrakiler bilinen bir günün belirli vaktinde bir araya toplanacaklardır” ifadeleriyle cevaplandırılmaktadır. Benzer ifadeler Sâffât 37/16-18’de de zikredilmektedir.

Yâsîn sûresinin 13-32. âyetleri arasında yer alan ve evrensel mesajlar içeren darb-ı mesel bize genel olarak şunları öğretmektedir: Yüce Allah milletleri peygambersiz bırakmamış, onları birbirleriyle desteklemiştir. Müşrikler onları yalanlamış, kendilerini uğursuzluğa uğratmakla suçlamışlar, ancak bunun yanlış olduğu kendilerine bildirilmiştir. Bu arada hakikati savunan “yiğit bilge kişi” sembollüğünde bir tebliğ metodu öğretilmekte, bütün zamanların din tebliğcilerine ölümsüz mesajlar verilmektedir.

Dipnotlar

• 1 - Feth 48/4, 7. 2 - Müddessir 74/31. 3 - Sâffât 37/173. 4 - Semerkandî, age., III, 121. 5 - Râzî, age., XXVI, 61.
  • Fetih 48/4 Fetih 48/7 Müddessir 74/31 Sâffât 37/173
• 6 - Enfâl 8/10-12. 7 - Âl-i İmrân 3/127.
  • Enfâl 8/12 Âl-i İmrân 3/127
• 8 - Hûd 11/67, 94; Hıcr 15/73, 83; Mü’minûn 23/41; ‘Ankebût 29/40; Yâsîn 36/29, 49, 53; Sâd 38/15; Kâf 50/42; Kamer 54/31; Münâfikûn 63/4.
  • Hûd 11/67 Hûd 11/94 Hicr 15/73 Hicr 15/83 Mü'minûn 23/41 ‘Ankebût 29/40 Yâsîn 36/29 Yâsîn 36/49 Yâsîn 36/53 Sâd 38/15 Kâf 50/42 Kamer 54/31 Münâfikûn 63/4
• 9 - Semerkandî, age., III, 121; Râzî, age., XXVI, 62.
• 10 - Zemahşerî, age., IV, 13.
• 11 - Âl-i İmrân 3/156; En‘âm 6/61; Enfâl 8/36; Meryem 19/39; Yâsîn 36/30; Zümer 39/56; Hâkka 69/50. 12 - Âl-i İmrân 3/156; Enfâl 8/36. 13 - Hâkka 69/50. 14 - Meryem 19/39. 15 - Bakara 2/167; Fâtır 35/8. 16 - En‘âm 6/31; Zümer 39/56.
  • Âl-i İmrân 3/156 En‘âm 6/61 Enfâl 8/36 Meryem 19/39 Yâsîn 36/30 Zümer 39/56 Hâkka 69/50 Âl-i İmrân 3/156 Enfâl 8/36 Hâkka 69/50 Meryem 19/39 Bakara 2/167 Fâtır 35/8 En‘âm 6/31 Zümer 39/56
• 17 - Âl-i İmrân 3/137; En‘âm 6/11; Nahl 16/36; Yûsuf 12/109; Hacc 22/46; Neml 27/69; Rûm 30/9, 42; Fâtır 35/44; Mü’min 40/21, 82; Muhammed 47/10.
  • Âl-i İmrân 3/137 En‘âm 6/11 Nahl 16/36 Yûsuf 12/109 Hacc 22/46 Neml 27/69 Rûm 30/9 Rûm 30/42 Fâtır 35/44 Mü'min 40/21 Mü'min 40/82 Muhammed 47/10
• 18 - Muhammed 47/13. 19 - En‘âm 6/6. 20 - A‘râf 7/69; Tevbe 9/69; Rûm 30/9; Fâtır 35/44; Mü’min 40/21, 82; Zuhruf 43/8; Kâf 50/36.
  • Muhammed 47/13 En‘âm 6/6 A‘râf 7/69 Tevbe 9/69 Rûm 30/9 Fâtır 35/44 Mü'min 40/21 Mü'min 40/82 Zuhruf 43/8 Kâf 50/36
• 21 - Zemahşerî, age., IV, 13-14.