Cinn Suresi

Mekke’de risaletin 10. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 28 âyetten oluşan, adını ilk âyetindeki “saklı, görünmeyen varlık” anlamındaki الْجِنّ el-cinn kelimesinden alan Cinn sûresi, inişe göre 63, resmî sıralamada ise 72. sûredir. Bu sûrenin iniş zamanı veya sırası hakkında çeşitli kanaatler ileri sürülse de sûrenin Mekke döneminin sonlarına yakın bir tarihte indirildiği anlaşılmaktadır.

Cinn sûresinin, öncesindeki Nûh sûresiyle yakın anlam ilişkisi vardır. Nûh sûresinde vahyin tevhid içerikli yapısı özelinde Hz. Nûh’un kavmine yönelik daveti üzerinde durulmuştu. Bu sûrede de benzer şekilde tevhid inancıyla taban tabana zıt olarak şekillenen “cin” kavramı, cinlere yüklenen ve hatalarla dolu olan anlayış ele alınarak, bunun tevhide aykırılığı söz konusu edilmektedir. Nûh sûresinde çeşitli putlar hakkında bilgi verilirken, bu sûrede de bazı zayıf inançlı insanların cinlere sığınmaları eleştirilmektedir.

Sûrenin ilk âyetlerinde bazı cinlerin Hz. Peygamber’i dinledikleri, bu arada Kur’ân’ın doğru yola ulaştıran kaynak olduğunu, ona inandıklarını, Allah’a ortak koşmayacaklarını, Allah’ın yüceliğini ve eşi ile çocuğunun bulunmadığını itiraf ettikleri bildirilmektedir. Bazı insanların cinlere sığındıkları ve bu nedenle cinlerin de kendilerinde anlamsız bir güç vehmettikleri ifade edilmektedir. 8. âyetten itibaren, göğü yokladıkları, ancak onu tam korumalı bir halde buldukları ve göksel haberler dinlemek için çeşitli yerlerde oturmalarının imkânsızlaştığı dile getirilmektedir. Cinlerin çeşitli konulardaki acizliklerini itiraf ettiklerini içeren âyetlerden sonra, içlerinde haktan yana olanlar olduğu gibi, sapanların da bulunduğu belirtilmektedir.

18. âyetten itibaren, mescitlerin Yüce Allah’a aidiyeti, ibadette devreye hiç kimseyi sokmamak ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamak gerektiği üzerinde durulmakta, yaratılmışların gaybı bilemeyeceği, bu nedenle Son Saat’le ilgili hiç kimsenin bilgi sahibi olmadığı, Yüce Allah’ın dilediği elçiye vahiy ile bildirdiklerinin de bu konuyu içermediği mesaj olarak muhataplara iletilmektedir. Sûrenin ana konusu, cin veya insanların gaybı bilemeyeceği, bu nedenle tevhide aykırı bir tutumdan uzaklaşmaları gerektiğidir.

Sûrenin 8-15. âyetlerinde söz yeniden cinlerin ifadelerine getirilmekte ve onların göğe ulaşma ve oradan bilgi elde etme girişimleri hatırlatılmaktadır. Yüce Allah sûrenin 10-15. âyetlerinde cinlere ait sözleri bitirmekte ve onların çeşitli itiraflarına değinerek, benzer türden yanlışlıkları insanların yapmaması gerektiğini öğütlemektedir. Bu arada Yüce Allah’a gerçekten inanıp güvenenlerin herhangi bir ziyana uğramayacakları gibi, gazaba da muhatap kılınmayacakları müjdesi bu âyet grubunda yer almaktadır.

a) Cinlerin Gökten Bilgi Dinleme Girişimleri

Yüce Allah sûrenin 8-9. âyetlerinde, cinlerin göğe yöneliş girişimlerine dair sözlerine yer vermekte ve “Biz, göğü de yokladık; fakat onu güçlü muhafızlarla, ışık (ve alev) huzmeleriyle doldurulmuş bulduk” ifadeleri doğrultusunda onların göğün yapısının çok sağlam, çok güçlü olduğunu ve göreni hayrette bıraktığını konuşmalarına yansıttıklarını bildirmektedir.

Ardından, cinlerin gökten haber çalmaya teşebbüs ettiklerine, belli yerlerde oturduklarına, artık buna teşebbüs etmenin korkunç sonuçları olacağına şu şekilde değinilmektedir: “Hâlbuki (daha önce) biz (haber) dinlemek için göğün müsait yerlerinde oturuyorduk; fakat şimdi kim (haber/bilgi) dinlemek isterse, kendisini takip eden bir alev huzmesi bulur.”

ı. Göğün Korunaklı Yapısı

وَاَنَّا لَمَسْنَا السَّمَآءَ فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَد۪يدًا وَشُهُبًا “Biz göğü de yokladık fakat onu güçlü koruyucularla, ışık hüzmeleriyle doldurulmuş bulduk.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; لَمَسْنَا lemesnâ fiili “dokunurduk, yoklardık”; السَّمَآءَ es-semâe kelimesi “göğü, uzayı, yüce makamı”; فَوَجَدْنَاهَا fe vecednâhâ fiili “onu bulurduk”; مُلِئَتْ müliet edilgen fiili “doldurulmuş olmak”; حَرَسًا harasen kelimesi “bekçiyle, muhafızla”;شَد۪يدًا şedîden kelimesi “şiddetli, kuvvetli”; وَشُهُبًا ve şuhüben sözcüğü ise “ve ateş aleviyle, ışın ve göktaşı ile” demektir.

Burada cinlerin gökten bilgi dinlemek gayesiyle gerçekleştirdikleri girişim ve onun sonucu gündeme getirilmektedir.

1. وَاَنَّا لَمَسْنَا السَّمَآءَ “Biz göğü de yokladık.” Cinlerin göklerle ilişkisi hakkında çeşitli tartışmaların yapıldığı bilinmektedir. Biz söz konusu bilgi kirliliğine ve sonuçsuz tartışmalara girmeden, konuyu Kur’ân’ın ele aldığı çerçevede sınırlı tutmaya çalışacağız.

Burada sözü edilen mesele cinlerin göğe, yani yücelere doğru yönelmesi ve bilgi sahibi olma girişiminde bulunmalarıyla ilgili sözleridir. Demek istedikleri şudur: “Merakımızdan dolayı göğe dokunduk, oraya erişmek istedik.”

Âyetteki لَمَسْنَا lemesnâ fiili Râzî’nin dediği gibi “tecessüs etmek, araştırmak” anlamına da gelmektedir. Durum böyle olunca, maksadı bir “girişim” olarak kabul etme zorunluluğu vardır. Dahası bu söz cinlere aittir; sözün içeriği mutlak surette gerçekleşmiştir denemez. Söz cinlere ait olduğu için kendi zanlarında bazı ifadeler dile getirmişlerdir.

Söz konusu لَمَسْنَا lemesnâ fiili Elmalılı’nın da belirttiği gibi “uzanmak”, “istekle araştırmak”, “denemek”, “dokunmak” anlamlarında mecazî bir içeriğe sahip olarak da anlaşılabilir. Dolayısıyla sözünü ettiğimiz girişimin yücelere yönelik haber alma denemesi olduğu daha belirginleşmiş olmaktadır. Aksi takdirde, dokunmayı maddi bir eylem olarak alırsak, dokunulacak göğü de maddi bir nesne olarak açıklamamız gerekecektir ki bu, vakıaya uygun değildir.

Böyle olunca âyetten maksat, cinlerin gayb bilgileri almak için girişimde bulunmalarıdır. Varlıkların kendi başına yücelerden bilgi alması mümkün değildir. Çünkü yüceler makamına dair bilgiler gaybdır ve Yüce Allah bildirmediği sürece gaybı göklerde ve yerde O’ndan başka hiç kimse bilememektedir.(1)

Esasında, âyetteki السَّمَآءَ es-semâ’ kelimesi “yükseklik, yüce yer, yüce makam” anlamlarına da gelmektedir. Biz bu âyetteki anlamın gökten, yani “yüce katın sakinleri” demek olan mele-i a‘lâdan ilâhî bilgi çalma girişimi(2) ile ilgili olduğunu düşünmekteyiz. İlâhî iradenin izni olmadan gerçekleşen bu girişimin nasıl sonuçlandığı âyetin devam eden cümlesinde yer almaktadır.

2. فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَد۪يدًا وَشُهُبًا “Fakat onu güçlü koruyucularla, ışık hüzmeleriyle doldurulmuş bulduk.” Göğe her yöneldiklerinde karşılaştıkları manzara göğün korunaklı yapısıdır. İlâhî rıza olmadan gerçekleştirilen girişimler elbette akamete uğratılacaktır. Nitekim bu âyette göğün güçlü ve sert muhafızlarla, ayrıca ateş aleviyle dolu olduğu beyan edilmektedir.

Maksat şudur: Gökten bilgi almak mümkün değildir. Bunun yolu Yüce Allah’ın peygamberlerine gönderdiği bilgilere ulaşmaktan geçer. Gök bilgisi isteyenler vahye kulak vermeli ve elçileri dinlemelidirler. Cinlerin de bazı insanların da ilâhî vahyi dışlayıp risalete sırt çevirmelerinin sonucunda giriştikleri bilgi çalma işlemi elbette cevapsız bırakılmayacaktı, zaten öyle de oldu.

Peygamberlerin tebliğ ettiği bilgilere itibar etmeyip kendilerini “Allah’ın oğlu ve Allah’ın sevgilileri” ilan eden Yahudi ve Hıristiyanlar başta olmak üzere,(3) her kim veya herhangi bir varlık eğer Allah’ın belirlediği sistemden rol çalmaya kalkışırsa göreceği muamele budur.

Kur’ân’da sadece bu âyette geçen شُهُبًا şuhüb kelimesini “vahyin aydınlatıcılığı” olarak kabul edebiliriz. Buna göre, göğe veya gök cisimlerine bakarak bilgi savurganlığı yapan, gaybdan haber verme iddiasında olan veya gayba taş atar gibi haber hezeyanlarında bulunanlar esasında bu âyetin öncelikli muhataplarıdır. Her kim bu tür bir çabanın ve derin aldatmacanın içine girer de insanlara yalanlar ve hezeyanlar savurursa, bilsin ki Yüce Allah ona parıldayan bir vahiy ile cevap vermektedir.

İnsanüstü âlemden bilgi vermek sadece vahyin sahibi olan Yüce Allah’a aittir. O’na rağmen, O’nun izni olmadan ve belirlediği vahiy akışı sisteminden ayrı olarak, özellikle de risalete ve vahye meydan okurcasına gerçekleştirilen bu girişimler her zaman karşılarında vahyin şaşkınlık ve hayret veren aydınlığını bulacaklarını bilmelidirler.

Vahyin aydınlığı onların gözlerini alacak, gördükleri hakikatlerin parlayan yapısı onları adeta şaşkınlığa terk edecektir. Işığı gece lambasından ibaret sayanlar Güneş’i gördüklerinde nasıl ki gözleri kamaşırsa, cehalet karanlığına batanlar da vahyin aydınlığı karşısında derin bir şaşkınlık ve göz kamaşması yaşayacaklardır. Vahye rağmen birtakım iddialar ortaya atanların ışığı, yalancının yatsı vakti sönen mumuna benzer.

Karanlıklarla dolu hezeyanlar devamlı olarak karşılarında vahyin aydınlığını bulacaktır; cinlerin karşılaştığı durum da bundan ibarettir. Şimdilerde veya her ne zaman meydana geliyorsa, bilinmelidir ki gayba taş atmaktan öte herhangi bir değer taşımayan astroloji ve onunla ilgilenenlerin iddiaları, vahyin açık, berrak, açıklayıcı ve aydınlatıcı yapısı ile karşılaşacak ve kesin bir ifadeyle daima reddedilecektir. Âyette verilmek istenen mesajın bu olduğu kanaatindeyiz. Allahü a‘lemu bi’s-savâbi. “Allah doğruyu bilen tek kudrettir.”

ıı. Dinleme Girişimlerinin Başarısızlığı

وَاَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْاٰنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا “(Oysa) biz (haber) dinlemek için göğün (çeşitli) yerlerinde oturuyorduk; (fakat) şimdi kim (haber) dinlemek isterse, kendisini takip eden bir alev huzmesi bulu(yo)r.”

Âyettekiوَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; كُنَّا künnâ fiili “(şöyle) idik”; نَقْعُدُ nak’udü fiili “oturuyor(duk)”; مَقَاعِدَ mekâ‘ıde kelimesi “oturma yerlerine, konaklama makamlarına”; لِلسَّمْعِ li’s-sem‘ı sözcüğü “dinlemek için”; فَمَنْ يَسْتَمِعِ fe men yestemi‘ ifadesi “her kim dinlerse, dinleme girişiminde bulunursa”; الْاٰنَ el-âne kelimesi “şimdi”; يَجِدْ yecid fiili “bulur”; لَهُ lehû ifadesi “kendisi için”;شِهَابًا şihâben sözcüğü “parlak bir alev, bir ateş topu, ateş huzmesi”; رَصَدًا rasaden kelimesi ise “gözetleyen, gözleyen, bekleyen” demektir.

Burada cinlerin gökten haber çalmak için bazı dinleme yerlerine oturduklarına dair ifadeleri gündeme getirilmektedir. Bu bağlamda doğru bilgiyi oluşturmak bakımından yorumunu yapacağımız âyette konuyla ilgili olarak açık ifadeler yer almaktadır.

1. وَاَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ “(Oysa) biz (haber) dinlemek için göğün (çeşitli) yerlerinde oturuyorduk.” Cinlerin göğe yönelmeleri ile ilgili açıklayıcı bilgilerden birisi işte bu âyette yer almaktadır. Onlar haber alma girişimi için göğün uygun yerlerinde konakladıklarını veya beklediklerini ifade etmektedirler.

Âyette “gökten haber almayı başardıkları” şeklinde bir ifade yoktur. Allah’ın izin vermediği ve onaylamadığı bir şey gerçekleşemez; üstelik eğer bu girişim bir tür hırsızlık ise hiçbir varlığın bunu başarması mümkün değildir. Şu‘arâ’ 26/212 ve Sâffât 37/8’de dile getirilen husus da budur.

Âyetin ikinci cümlesini bu girişim hakkında Kur’ân’daki diğer âyetleri de hatırlatarak incelemeye çalışacağız. Bu bir girişimdir, sonucu da kendi ürettikleri hezeyanlara inanmak ve onlarla başkalarını saptırmaktan ibarettir. Aldıklarını iddia ettikleri haberler büyük bir ihtimalle daha yüksekte sandıkları hemcinslerinden elde ettikleri veya ürettikleri hezeyanlardır.

2. فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْاٰنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا “(Fakat) şimdi kim (haber) dinlemek isterse, kendisini takip eden bir alev huzmesi bulu(yo)r.” Âyetin bu cümlesinde haber çalma girişiminin sonucu hakkında bilgi verilmektedir. Kur’ân’da çeşitli âyetlerde(4) zikredilen شِهَاب şihâb kelimesi “ateş parçası, alev huzmesi” demektir.

a) Şu‘arâ’ 26/210-212’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, cinlerin haber alma veya rol çalma girişimleri hakkında Kur’ân’da çeşitli âyetler vardır.(5) İlgili âyetlerde de görüleceği üzere, bu tür iddialar Kur’ân’da şiddetli bir şekilde reddedilmektedir.

Bu tür âyetlerde “kovulmuş şeytan” ifadesi insanlardan şeytanlığa soyunanları da içerebilir. Yıldızlar, insan şeytanları olan müneccimleri taşlamaktadırlar. Onlar görünmeyene taş atar gibi yıldızlara bakarak birtakım sözler atarlar; gelecekten haber vermeye kalkışırlar; kehanetlerde bulunurlar. Bâtıl düşüncelerini yıldızlara atarlar, fikirlerini onlara dayandırmaya çalışırlar. Yıldızlardan ahkâm çıkarmaya gayret ederler.(6)

b) Bir önceki âyette geçen şuhüb kelimesine yaptığımız yorumu burada da yapabiliriz. Önceki âyette şuhüb kelimesinin herhangi bir sıfatı yokken burada رَصَد rasad diye bir sıfatla getirilmiştir.

“Gözetlemek, gözetleyiciler” anlamına gelen bu kelime ile birlikte شِهَابًا رَصَدًا şihâben rasaden tamlaması, vahyin sahte sözleri ve gelecekten haber verme girişimlerini geçersiz kıldığını ortaya koymaktadır. Her yalana karşı onu iptal edecek şekilde adeta ona kilitlenmiş bir vahiy parçası mutlaka vardır. Her kim ne durumda ve ne gerekçeyle olursa olsun, vahye karşı bir duruş veya karşı çıkış içerisinde bulunursa vahyin aydınlığı onu geçersiz kılacaktır.

Artık üstün bir güce ait bilgiler veya mesajlar her durumda vahyin şaşmaz terazisine sunulmak zorundadır. Sûrenin beşinci âyetinin yorumunda da ele aldığımız gibi, artık din adına her bilgi Kur’ân’dan destek almak ve onunla uyumlu olmak zorundadır. Öncelikle vahyin ilk muhatapları olan “Mekkeli müşrikler” olmak üzere, evrensel anlamda bütün muhataplar vahyin etkinliğini, aydınlığını ve belirleyici konumunu anlamak durumundadırlar.

Artık hiç kimse Yüce Allah tarafından kâinatın bir kullanma kılavuzu olarak gönderilen ve içerisinde insana gereken her türlü temel değerleri barındıran vahye karşı yalan ve iftiralar üretemeyecektir; üretirse de vahyin duvarına çarpmaktan kurtulamayacaktır. Cinler bu gerçeği anlamışlardı; yazık ki bazı insanların bunu anlaması daha uzun zaman alacağa benziyor.

Sözün burasında merhum Elmalılı’nın âyet hakkındaki yorumunu aktarmak istiyoruz:

“Burada çoğunlukla şihâbın açık anlamında ısrar edilirse de, bize göre asıl maksat nübüvvet nuru ve Kur’ân âyetleriyle hakikat âleminde parlatılan ve bâtıl fikirlere karşı fırlatılan ateşli uyarılardır. Zira doğal olay olan o şihâbların Peygamber’in görevlendirilmesinden önce de meydana geldiği rivayetlerde de inkâr edilmiyor.”

“Peygamber’in gönderildiği sıralarda denildiği gibi fazla birçok şihâb yağmuru olmuş ve bunlardan müneccimler, kâhinler ve şeytanlar korkup türlü manalar çıkarmaya çalışmış olsunlar. Fakat bu durumda onlardan gök haberleri kesilmiş değil, bilakis çoğalmış ve kulak hırsızlığına daha çok fırsat verilmiş olur.”

“Hâlbuki İbn Abbâs hazretlerinin söylediği ve bu âyetin de anlattığı mana, bu şihâbların, onlardan gök haberlerini kesmiş ve gök kapılarını birer zabıt olarak tutmuş, doldurmuş olmalarıdır. Bu ise onların maneviyatlarını, yalanlarını, alçaklık ve isyanlarını yakan hakikat şihâblarını (nurlarını) anlatıyor ki, onlar Muhammedî gökten parıldayan nurlu âyetler ve mucizelerdir.”

“Onun karşısında insan ve cin şeytanlarının ödleri kopmuş, dilleri tutulmuştur. Bu tecrübeleri yapmış olan cinler, artık eskisi gibi gaybdan dem vurmaya, gelecekten haber vermeye kalkışmayıp, yalan söylemiş olmaktan sakınarak ilerisi hakkında imanlarını itirafa devam etmişlerdir.”(7)

b) Cinlerin Çeşitli İtirafları

Yüce Allah sûrenin 10-12. âyetlerinde gaybın hiç kimse tarafından bilinemeyeceğini bir de cinlerin itirafına konu edinerek şu şekilde gündeme getirmektedir: “(Göğün haberlerinden dinlememizin engellenmesiyle) yeryüzündekilere kötülük mü edildiğini, yoksa Rablerinin onlara bir hayır mı dilediğini bilemiyoruz.”

Ardından, cinlerin kendi aralarında farklı gruplar olduğu ifade edilmerek, Yüce Allah’ı âciz bırakamayacakları itirafı şöyle beyan edilmektedir: “(Artık) yeryüzünde Allah’ı hiçbir şekilde âciz bırakamayacağımızı ve başka yere kaçmakla da elinden kurtulamayacağımızı iyice anladık.”

ı. Gaybı Bilememeleri

وَاَنَّا لَا نَدْر۪يٓ اَشَرٌّ اُر۪يدَ بِمَنْ فِي الْاَرْضِ اَمْ اَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا “(Artık) yeryüzündekilere kötülük mü edildiğini, yoksa Rablerinin onlara bir hayır mı dilediğini bilemiyoruz.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; لَا نَدْر۪ي lâ nedrî fiili “bilmiyoruz, idrak edemiyoruz”; اَشَرٌّ eşerrun sorusu “şer mi, kötülük mü”; اُر۪يدَ ürîde edilgen fiili “murad edildi, kastedildi”; بِمَنْ فِي الْاَرْضِ bimen fi’l-ardı sözcüğü “yeryüzündeki kişiler için”; اَمْ اَرَادَ em erâde ifadesi “yoksa istedi mi”; بِهِمْ bihim ifadesi “onlara, onlarla ilgili”; رَبُّهُمْ rabbühüm ifadesi “onların Rabbi”; رَشَدًا raşeden kelimesi ise “hayır, kurtuluş, başarı” demektir.

Burada cinlerin yeryüzündekilerle ilgili kendilerince dile getirdikleri bir ifadesi gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah cinlerin bu çok önemli itirafını hatırlatarak, esasında devamlı olarak her şeyi bilen gücün sadece kendisi olduğunu beyan etmek istemektedir. Yüce Allah’tan başkası gaybı bilemeyeceği için, verdiği kararlarda veya gerçekleştirdiği uygulamalarda işin sonunun nasıl şekilleneceğini yine O’ndan başka hiç kimse bilememektedir.

1. Âyette sözü edilen husus, cinlerin gökten haber alma girişimlerinin sonuçsuz kalmasıyla ilgili olabilir. Buna göre anlam şöyledir: “Gökten bilgi alamamamız yerdekiler için şer midir, yoksa Rableri onlara bir hayır mı murad ediyor, bunu bilmiyoruz.” Cinler gökten bilgi almalarını insanlar için bir hayır zannederek, bunun engellenmesini de insanlar için bir kayıp olarak kabul etmekteydiler. Bu nedenle, kendilerince bir durum değerlendirmesi yaparak ilâhî iradenin maksadını anlayamadıklarını itiraf etmek zorunda kalmışlardı.

2. Âyetteki mesaj, cinlerin insanlara peygamber gönderilmesinin hikmetini kavrayamamalarıyla da ilgili olabilir. Buna göre anlam şöyledir: “İnsanlara peygamber gönderilmesiyle yerdekilere kötülük mü yapıldı, yoksa Rableri onlar için bir hayır mı diledi, bunu anlayamıyoruz.” Buradaki konu bir önceki başlıkta ifade ettiğimizle yakından ilgilidir. Gökten haber alma girişimlerinin sonuçsuz kalmasının muhtemel nedeni yeni bir peygamberin görevlendirilmesidir.

Bu iki ihtimale göre de verilmek istenen ortak mesaj, artık herkesin vahye dayanarak ve onun ilkelerini esas edinerek hayatını düzene koymasıyla ilgilidir. Çünkü her bilenin üzerinde bir başka bilen biri vardır ki o da Yüce Allah’tır.(8) O’nun verdiği kararları tereddütsüz bir şekilde kabul etmek gerektiği bir kez daha cinlerin itiraflarının konusu olmuştur ve insanlar bu noktada bilinçlendirilmektedir.

ıı. Gruplara Bölünmüş Olmaları

وَاَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذٰلِكَ كُنَّا طَرَآئِقَ قِدَدًا “İçimizden iyiler de başkaları (kötüler) de var. Hepimiz türlü türlü yollar tutmuştuk.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizden, içimizden (şöyleleri) vardır”; الصَّالِحُونَ es-sâlihûne kelimesi “iyi olanlar, düzgün davrananlar”; وَمِنَّا ve minnâ ifadesi “ve yine bizden, içimizden (şöyleleri) vardır”; دُونَ ذٰلِكَ dûne zâlike ifadesi “bunun dışında”; كُنَّا künnâ fiili “biz (şöyle) idik”; طَرَآئِقَ tarâıka kelimesi “yollarda”; قِدَدًا kıdeden sözcüğü ise “çeşitli, değişik, farklı” demektir.

Burada cinlerin içerisinde bulunan çeşitli gruplarla ilgili ifadeler gündeme getirilmektedir.

Cinler, itiraflarının ikinci konusunu kendi bölünmüşlükleri olarak belirlemektedirler. Yüce Allah bu âyette cinlerin “sâlih” kavramını ve bunun zıddı kavramları bildiklerini bize hatırlatmaktadır.

1. وَاَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ “İçimizden iyi olanlar var.” Bu ifadesiyle cinler “salâh” ve “ıslâh” kavramlarını dile getirmekte, böylece ıslah ediciliğin ve bozgunculuğun ne demek olduğunu bildiklerini göstermektedirler. “Sâlih olmak” hem kendinin iyi olması, hem de başkalarına yararı olmak anlamına gelir. Sâlihât kavramının özellikle toplumsal iyilikler için kullanıldığını hatırlatmakta yarar vardır. Demek ki bir kısım cinler de bu kavramın bilincindeydi.

2. دُونَ ذٰلِكَ وَمِنَّا “Bunun dışında olanlarımız da var.” Bu cümle, ise salah veya ıslahın zıddı olan bütün tutum ve davranışları içeren geniş kapsamlı bir ifadedir. Bir anlamda hakkın ve hakikatin karşısındaki bütün kabuller söz konusu ifadenin anlam dairesinde yer almaktadır.

Âyetteki دُونَ ذٰلِكَ dûne zâlike ifadesinin başka bir anlamı ise buradaki dûne kelimesinin anlamlarından elde edilmektedir. Bu kelime “altında, aşağısında” anlamıyla değerlendirildiğinde, sâlihlerden olmayanların onlardan daha aşağı mertebede bulunduğunu ve aşağılık varlıklar olduğunu göstermektedir. Belli ki cinler de bu ayırımın farkına varmışlardı.

Bu iki grubun Fâtiha’daki karşılığı şudur: “Sâlihler Yüce Allah’ın nimet verdiği kişilerdir; bunun aşağısındakiler ise gazaba uğratılanlar ve sapıklıkta kalmayı tercih edenlerdir.”

3. كُنَّا طَرَآئِقَ قِدَدًا “Hepimiz türlü türlü yollar tutmuştuk.” Bu ifade ise cinlerin de tıpkı insanlar gibi çeşitli gruplara bölündüğünü ve bölük pörçük olduklarını göstermektedir.

Âyette geçen طَرَآئِق tarâika kelimesi bir kez de Mü’minûn 23/17’de zikredilmekte ve “yollar” manasına gelmektedir. Aynı şekilde Kur’ân’da bir kez geçen قِدَد kıded kelimesi ise “farklı, türlü türlü” vs. anlamlar içermektedir.

Ayrılığa düşmelerinin nedeni yanlış bilgilerle hareket etmeleri ve taklit bataklığına saplanmış olmalarıdır. Bu durum sûrenin beşinci âyetinde şöyle dile getirilmişti: “İnsanların ve cinlerin Allah’a iftira etmeyeceklerini sanmıştık.”

Cinlerin bu kavramlar hakkındaki bilgileri önceki vahiyleri takiplerinin sonucudur. İster kendi cinslerinden kendilerine gönderilen peygamberler aracılığıyla olsun, isterse daha önce insanlara gönderilen elçiler vesilesiyle olsun, tebliğ edilen esaslardan haberdar oldukları anlaşılmaktadır.

ııı. Yüce Allah’ı Aciz Bırakamayacakları Bilinci

وَاَنَّا ظَنَنَّآ اَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللّٰهَ فِي الْاَرْضِ وَلَنْ نُعْجِزَهُ هَرَبًا “Allah’ı yeryüzünde asla aciz bırakamayacağımızı ve başka yere kaçmakla da O’nu aciz bırakamayacağımızı (kurtulamayacağımızı) iyice anladık.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; ظَنَنَّا zanennâ fiili “bildik, anladık, sanırdık, zannederdik”;اَنْ لَنْ نُعْجِزَ en len nu‘cize ifadesi “asla ve asla âciz bırakamayacağımızı”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’ı”; فِي الْاَرْضِ fi‘l-ardı ifadesi “yeryüzünde”; وَلَنْ نُعْجِزَهُ ve len nu‘cizehû ifadesi “ve O’nu asla ve asla aciz bırakamayacağızı”; هَرَبًا heraben kelimesi ise “(azabından) kaçmayla ilgili olarak” demektir.

Bu âyette üçüncü itiraf yer almakta ve bir kulun Yüce Allah karşısında âcizliği gündeme getirilmektedir.

Buradaki ظَنَنَّا zanennâ fiili “zannetmek, sanmak” anlamında yorumlanmamalıdır. Sûrenin yedinci âyetindeki kullanımın zıddına bu fiil bu âyette “bilinçli olmak”, “kesin olarak anlamak” manasına gelmektedir. Çünkü bu sözler, artık cinlerin bir gerçeği haykırmasını ve itirafta bulunmalarını içermektedir. Kur’ân’da zanne fiilinin kullanıldığı anlamlardan birisi de “kesin olarak bilmek” şeklindedir.(9) Buradan hareketle, artık vahyin aydınlığıyla baktıkları için zannetmek değil, bilmek söz konusudur.

1. وَاَنَّا ظَنَنَّآ اَنْ لَنْ نُعْجِزَ اللّٰهَ فِي الْاَرْضِ “Allah’ı yeryüzünde asla aciz bırakamayacağımızı iyice anladık.” Bu ifade Ahkâf 46/32’de cinlerin birbirlerine tebliğlerinde de yer almaktadır. Cinlerin artık kesin olarak bildikleri şey, Yüce Allah’ı hiçbir şekilde âciz bırakamayacakları ve hükmünden kaçıp kurtulmanın da mümkün olmadığıdır.

Hem gökten, yani mele-i a‘lâ denilen yüksek katın sakinlerinden bilgi alma konusunda, hem de Yüce Allah’ın dilediğini peygamber olarak görevlendirmesi konusunda hiçbir varlık hiçbir yerde hiçbir şekilde ve hiçbir şeyi Allah’a engel yapamaz, O’nu hiçbir konuda âciz bırakamaz. Çünkü mutlak hükümran olan sadece O’dur; dilediğini yapabilen(10) ve yaptığından hesaba çekilemeyecek tek kudret de yine sadece O’dur.(11)

Âyette الْاَرْضِ el-ard kelimesinin kullanılması, Yüce Allah’ın sadece yeryüzünde âciz bırakılamayacağı, ancak başka mekânlarda bunun mümkün olduğu gibi bir anlam vermez. Zikr-i cüz’ irade-i küll, yani “Parçayı anarak bütünü kastetme kuralı” gereği, maksat söz konusu âciz bırakılamamanın her zaman ve her mekânda geçerli olduğunu ortaya koymaktır. Bu konuda çeşitli âyetlerde(12) çeşitli bilgiler zikredilmektedir.

2. وَلَنْ نُعْجِزَهُ هَرَبًا “Başka yere kaçmakla da O’nu aciz bırakamayacağımızı (kurtulamayacağımızı iyice anladık).” Âyette Yüce Allah’ın âciz bırakılamayacağı meselesinin yanında, bir de O’ndan ve vereceği hükümden kaçıp kurtulmanın imkânsız olduğu vurgulanmaktadır.

Kur’ân’da sadece bu âyette geçen هَرَبًا heraben kelimesinin “nekra/belirteç edatı olmadan” getirilmesi, kaçış için hiçbir yolun ve imkânın bulunmadığını özellikle anlama katmaktadır. Yeryüzünde Yüce Allah’tan kaçıp gökyüzüne sığınmanın da bir anlamı yoktur; çünkü Cinn sûresinin 8 ve 9. âyetlerinde dile getirildiği üzere, orası da güçlü muhafızlarla dolu bir haldedir; muhataba adeta kilitlenmiş ışınlarla şekillendirilmiştir. Allah’ın olmadığı yer ve zaman olmadığı için O’ndan kaçıp kurtulmak da mümkün değildir. Sözün özü şudur: “Allah’tan kaçılmaz; Allah’a kaçılır”,(13) vesselâm.

Âyetin bu ikinci cümlesindeنُعْجِزَ nu‘cize fiili başında olumsuzluk edatıyla tekrar edilmektedir. Bu kullanım, meselenin önemini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Verilecek hükmün ne kadar kesin olduğu ve onun dışında başka hiçbir ihtimalin bulunmadığı özellikle vurgulanmaktadır.

Bu hüküm ebediyyen böyledir; çünkü âyettekiنُعْجِزَ nu‘cize fiillerinin başına لَنْ len edatı getirilmiştir. Bu edat bir işin veya olayın gelecekte kesinlikle meydana gelemeyeceğini ifade eder. Cinlerin gösterdiği bu duyarlılığı insanların da aynı şekilde göstermesi istenmektedir. Zaten sırf bu nedenle onların bu sözlerine son ve evrensel vahiyde yer verilmektedir.

c) İman-İstikamet İlişkisi

Yüce Allah, sûrenin 13-15. âyetlerinde imanın güven anlamını, Allah’a güvenin sonuçlarını şu şekilde vermektedir: “Şüphesiz artık biz, o hidâyeti (yani Kur’ân’ı) işitince ona iman ettik. Rabbine güvenen kişi, kendisine herhangi bir zarar verilmesinden de haksızlığa uğratılmaktan da korkmaz.”

Ardından, imanını teslimiyete dönüştürenler ile bunu yapmayanların nasıl bir sonuçla karşılaşacakları “İçimizden (Hakk’a) teslim olanlar da yoldan sapanlar da var. (Hakk’a) teslim olanlar doğru yolu arayıp bulmuşlardır” şeklinde beyan edilerek insanlara bir bilinç kazandırılması amaçlanmaktadır. Buna göre, iradesini haktan veya şerden yana belirleyenlerin bu tercihlerinin sonuçlarını da kabullenmiş olacakları herkese özellikle hatırlatılmakta ve şöyle denilmektedir: “Zâlimler ise cehennem için yakıt olmuş (olacaklardır).”

ı. Yüce Allah’a Güvenin Sağladığı Huzur

وَاَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدٰىٓ اٰمَنَّا بِه۪ فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّه۪ فَلَا يَخَافُ بَخْسًا وَلَا رَهَقًا “Şüphesiz ki artık biz o rehberi (Kur’an’ı) duyunca ona iman ettik. Rabbine güvenen kişi, kendisine herhangi bir zarar verilmesinden de haksızlığa uğratılmaktan da korkmaz.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; لَمَّا سَمِعْنَا lemmâ semi‘nâ ifadesi “işittiğimizde, dinleyip duyduğumuz zaman”; الْهُدٰى el-hüdâ kelimesi “hidayet kaynağını, Kur’ân’ı”; اٰمَنَّا âmennâ fiili “inandık, güvendik”; بِه bihî ifadesi “ona”; فَمَنْ يُؤْمِنْ۪ fe men yü’min ifadesi “her kim inanıp güvenirse”; بِرَبِّه birabbihî ifadesi “onun kendi Rabbine”;فَلَا يَخَافُ fe lâ yehâfü fiili “korkmaz, korkmasın”; بَخْسًا bahsen sözcüğü “ne zarara ve haksızlığa uğratılmaktan, ne hakkı yenilmekten”; وَلَا رَهَقًا ve lâ rahekan kelimesi ise “ne de zulümden, gazap yönünden” demektir.

Bunlar cinlerin hidâyet denen değeri duyduklarında ona hemen iman ettikleri gündeme getirilmektedirler.

Sûrenin ilk âyetlerinde de yer aldığı üzere, burada sözü edilen hidâyet vahiydir, kurtuluşa götüren vesiledir, yani Kur’ân’dır.

1. وَاَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدٰىٓ اٰمَنَّا بِه۪ “Şüphesiz ki artık biz o rehberi (Kur’an’ı) duyunca ona iman ettik.” Cinlerin Kur’ân’ı hidayete götüren değer olarak tanıtması son derece anlamlıdır. Esasında Kur’an’ın isimlerinden biri de hüdâ veya hidayettir. Kur’an dışında hidayet vesilesi aramak boşunadır. Çünkü Hakk’tan öte geriye sapkınlıktan başka bir şey kalmamaktadır.(14)

Hakk’ın temsilcisi O’nun kelamıdır, Kur’ân’dır. Kur’ân’ın beyanına göre, Kur’ân en güzel sözdür;(15) çünkü gerçek Güzel’in sözüdür. Bu itibarla cinlerin Kur’ân’ı hidayet olarak isimlendirmeleri son derece yerinde bir tespittir. Bu gerçek günümüz insanı için de ertelenemez ve ötelenemez bir önemdedir.

Cinler ortaya koydukları bu duyarlı tutumla Hz. Peygamber’in misyonunu ve davasını çok iyi anladıklarını göstermişlerdir. Hidâyet ancak Allah’ın sözüdür; Nebî (as)’ın 23 yıllık risalet hayatı boyunca hiç terk etmeyip uyguladığı sünneti bu olmuştur. Bu gerçeği gözardı etmeden vahyin aydınlığına talip olmak, hayatı bu istikamette yaşamaya çalışmak ve vahiy ile bütünleşmiş bir duruş ortaya koymak yaratılış gayesini kavramaktır. Böyle davrananlardan olmak hepimizin amacı olmalıdır; duamız ve davranışlarımız bu gayenin gerçekleşmesi için şekillenmelidir.

2. فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّه۪ فَلَا يَخَافُ بَخْسًا وَلَا رَهَقًا “Rabbine güvenen kişi, kendisine herhangi bir zarar verilmesinden de haksızlığa uğratılmaktan da korkmaz.” Âyetin bu cümlesi önceki cümle ile yakından ilişkilidir. Vahye iman Allah’a iman etmektir. Bu iki değer birbirinden hiçbir şekilde ayrılmaz. Kur’ân’a inanmak, Yüce Allah’a inanmanın ayrılmaz parçasıdır ve vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu nedenle, iman esaslarının birbirinden ayrı düşünülemeyeceği gerçeğini de burada görmekteyiz.

Âyetin diğer mesajına gelince, فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّه۪ “Rabbine iman eden kişi” ifadesi “inanmak” anlamıyla birlikte, imanın ahlâkî karşılığı demek olan “güvenmek” anlamını da vermektedir; hatta bu cümledeki يُؤْمِنْ yü’min fiili öncelikle “güvenmek” demektir. Bu nedenle söz konusu cümlenin mealini “Rabbine inanıp güvenen kişi” şeklinde vermeyi tercih ettik. Allah’a iman etmek O’na hem inanmak, hem de güvenmektir. Çünkü imân kelimesinin kök anlamı “güvenmek”tir. Yüce Allah’a ne kadar inanılıyorsa o kadar inanılıyor demektir.

Şöyle bir tanım, maksadı etraflıca ortaya koymaktadır:

“İman, inanılması gereken değerlerin bütününe inanmak, inanılan değerlere güvenmek, bu sayede kendisini güvende hissetmek ve çevresine güven vermektir; mü’min de böyle davranan kişidir.”

Anlaşılan o ki, vahye kulak veren, onu can kulağıyla dinleyip kabul eden bazı cinler, inançlarını güvene dönüştürmeyi de başarmışlardır. Çünkü o güven sayesinde artık herhangi bir zarar ve ziyandan korkmaya gerek olmadığını ilan etmektedirler.

Yüce Allah bu âyette şimdilerde cinlerle ilgili çeşitli kabulleri olanlara yine cinlerin dilinden evrensel bir hakikat olarak “ölümsüz ve yürek ferahlatıcı” bir cümle ile seslenmektedir: “Allah’a inanan ve O’na güvenen kişi zarara ve gazaba uğratılmaz.” O’nun izni olmadan da hiç kimse bir başkasına zarar veremez.(16) “Allah’a güvenenlere Allah bir çıkış yolu yaratır; çünkü Allah’a güvenenlere Allah yeter.”(17)

ıı. Müslümanların Doğru Yolda Oluşu

وَاَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ اَسْلَمَ فَاُو۬لٰٓئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا “İçimizden (Allah’a) teslim olanlar da yoldan sapanlar da var. (Allah’a) teslim olanlar, doğru yolu arayıp (bulmuş olan)lardır.”

Âyetteki وَاَنَّا ve ennâ ifadesi “ve muhakkak ki biz”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizden, içimizden (şöyleleri de) vardır”; الْمُسْلِمُونَ el-müslimûne kelimesi “Hakk’a teslim olanlar, Müslümanlar”; وَمِنَّا ve minnâ ifadesi “ve bizden, içimizden (şöyleleri de) vardır”; الْقَاسِطُونَ el-kâsitûne sözcüğü “haktan sapanlar, zalimler, kâfirler”; فَمَنْ اَسْلَمَ fe men esleme ifadesi “her kim İslâm olur, teslimiyet gösterirse”; فَاُو۬لٰٓئِكَ fe ülâike kelimesi “işte onlar”; تَحَرَّوْا teharrav fiili “arayıp bulmuş olurlar”; رَشَدًا raşeden kelimesi ise “doğruyu, hakkı, istikamet bilincini” demektir.

Burada cinlerin arasında Müslümanların da diğerlerinin de olduğu, teslim olanların hakikati arayıp buldukları gündeme getirilmektedir.

1. وَاَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ “ İçimizden (Allah’a) teslim olanlar da yoldan sapanlar da var.” Bu âyette cinler tıpkı 11. âyette olduğu gibi kendi durumları hakkında değerlendirme yapmaktadırlar. İçlerinde Hakk’a teslim olanlar bulunduğu gibi haktan sapanların da bulunduğunu beyan etmektedirler.

a) Kur’ân’da 36 kez geçen الْمُسْلِمُون el-müslimû(î)ne kelimesinin anlamı ile ilgili detay vermeye gerek olmadığı kanaatindeyiz. Şu kadarını söylemekle yetinelim: Bu kelime, Fâtiha’da sözü edilen “Yüce Allah’ın kendilerine nimet verdiği kimseler”, dolayısıyla “sâlih amel işleyen kişiler”, “hayatını Allah’a teslimiyet içerisinde yaşayanlar” anlamına gelmekte ve ilk insan neslinden itibaren Son Saat’e kadar hayatını Allah’a teslimiyet bilinciyle yaşamaya çalışan insanlardır. Dolayısıyla bu kelime sadece Hz. Muhammed’e iman eden son ümmetin değil, aynı zamanda diğer ümmetlerin içinde hayatını Allah’a teslimiyet bilincinde yaşayanları da kapsamaktadır.

Müslümân kelimesi Hz. Nûh için kullanıldığı gibi,(18) Hz. İbrâhim, Hz. İsmâil, Hz. İshâk, Hz. Ya‘kûb,(19) Hz. Lût’un dönemindeki müminler,(20) Hz. Süleymân’ın davet ettiği Seba halkı,(21) Hz. Mûsâ’ya iman eden büyücüler,(22) onun yanındaki az sayıdaki genç müminler,(23) havariler,(24) Hz. Yûsuf,(25) iman eden ehl-i kitâp,(26) cinler,(27) evrensel anlamda Allah’a teslimiyet içerisinde bulunan herkes(28) için de kullanılmaktadır. Bu arada Firavun da boğulurken kabul edilmese de bu sözü söylemiştir.(29)

b) Âyette zikredilen الْقَاسِطُون el-kâsıtûne kelimesi ise “iman ve İslam yolundan sapıp zulme dalanlar” anlamına gelmektedir. Kaseta kökünden gelen el-kâsıt kelimesi “zulme dalan kişi” anlamına gelirken, yine aynı kökten, ancak akseta kalıbından gelen el-muksıt ise “adaletli davranan kişi” demektir. Akseta kalıbının başındaki hemze “izâle”, yani “kaldırmak” anlamına geldiği için, el-muksıt sözcüğü “zulmü kaldıran, zulmü gideren kişi” demektir.

Dinde Yüce Allah’a tek ilâh olarak inanmak adalettir; ona şirk koşmak ise zulümdür. Bu nedenle, âyetteki el-kâsıtûn kelimesi el-müslimûne kelimesinin zıddı bir konum arz etmektedir. Buna göre ilgili kelime “haktan sapanlar”, “zalimler”, “kâfirler” ve “yoldan çıkmışlar” anlamlarına gelmektedir ve 11. âyetteki dûne zâlike ifadesinin de eş anlamlısı durumundadır. Hâsıl-ı kelâm, el-kâsıtûne kelimesi sâlih ve Müslüman olmayanlar demektir.

2. فَمَنْ اَسْلَمَ فَاُو۬لٰٓئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا “(Allah’a) teslim olanlar, doğru yolu arayıp (bulmuş olan)lardır.” Âyetin bu ikinci cümlesini ve bir sonraki âyeti cinlere ait ifadeler olarak kabul edersek, bilinçli cinlerin yaptığı değerlendirmelerle karşı karşıyayız demektir. Buna göre, İslâm dinine giren, yani Müslüman olan cinler doğruyu ve hakikati arayan, sonunda da bulanlar olarak tanıtılmaktadır. Bizim tercihimiz de bu yöndedir. Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen تَحَرَّوْا teharrav fiili “araştırmak” manasına gelmektedir.

Diğer bir ihtimale göre ise âyetin ilk cümlesi bu sûrede cinlerin son sözleri olarak kabul edilmiş olur. Yorumunu yaptığımız ikinci cümle ve bundan sonraki ifadeler, Yüce Allah’a ait cümleler şeklinde ele alınıp yorumlanmış olur.

Her iki ihtimal de doğrudur; ancak burada asıl önemli olan husus, Müslüman olanların nasıl davranması gerektiğiyle ilgili verilen bilgidir. Kanaatimizce burada bir “Müslüman” tanımı yapılmaktadır. Müslüman, yüreğini ve hayatını Yüce Allah’a ve O’nun yoluna teslim eden, doğru yolu seçen ve orada devamlı kalan kişidir.

Müslüman, doğruya yönelen ve onu isteyen insandır. Müslüman, daima doğruyu, faydalı olanı, bilgiyi araştıran ve inceleyendir. Kur’ân’ı dinleyerek iman edip Müslüman olan cinler, Müslümanın en önemli özelliklerinden biri olan “doğruyu araştırma”yı gündeme getirmişlerdir.

İşte Müslümanlar araştırmacılığı terk ettiklerinden, bilimde üstünlüğü kaybettiler ve üstünlük başkalarının eline geçti. Araştıran kişi bilgiye ulaşır ve onu elde eder. Ardından bilgiyi teknolojide uygulamayı araştırır. Ondan sonra da teknolojik üstünlüğü elde edince ekonomik gücü elde eder; en sonunda araştırmalarını derinleştirip genişletir.

Doğruyu, güzeli, faydalı olanı ve bilgiyi ne denli araştırıyorsak, o nispette Müslümanlığı yerine getiriyoruz demektir. Müslümanlık, bilgi sevdalılığıdır, bilgi tutkunluğudur; cehaletle mücadele veren ve onun kara bulutunu yırtıp bilginin aydınlığına erendir.(30)

ııı. Kâfirlerin Cehennemlik Oluşu

وَاَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا “Yoldan sapanlar ise cehennem için yakıt olmuş (olacaklardır).”

Âyetteki وَاَمَّا الْقَاسِطُونَve emme’l-kâsitûne sözcüğü “ve haktan sapanlara, zalimlere, kâfirlere gelince”; فَكَانُوا fe kânû fiili “onlar (şöyle) olurlar, olacaklar”; لِجَهَنَّمَ li cehenneme ifadesi “cehennem için”; حَطَبًا hataben sözcüğü ise “odun” demektir.

Müslümanların gerçeği arayan ve bulan özelliği hatırlatıldıktan sonra, şimdi de bunun karşıtı durumundaki zalimlerin ve kâfirlerin durumu gündeme getirilmektedir.

Bu âyetin mesajı ile Ahkâf 46/32’de verilmek istenen mesaj birbirini tamamlar mahiyettedir. Zâlimlik yapan cinler veya insanlar cehennemin yakıtı, yani odunu olacaklardır. Bakara 2/24 ve Tahrîm 66/6’da cehennemin yakıtı olarak vekûd kelimesi geçmektedir. Hak yoldan çıkıp zulme sapanlar ve Allah’a teslim olmayanlar kendilerini cehennemin yakıtı haline getirmektedirler.

Akla şöyle bir soru gelebilir: Eğer âyetteki zalimlerden maksat cinler ise onlar da ateşten yaratıldıklarına göre ateşten yaratılan bir varlık ateşte nasıl yanacaktır? Bu soruya şöyle cevap verilebilir:

Ateşten yaratılmak ateş olmakla eşdeğer değildir. İnsanlar da topraktan yaratılmıştır; ama görüntü toprağa hiç benzememektedir. Önemli bir değişim ve dönüşüm yaşandığı için mahiyette de değişikliklerin olması kaçınılmazdır. Ayrıca “cinler ateş olarak ateşe girecekler” de denmediğine göre sorun kalmamaktadır.

Bir kez de Mesed 111/4’te geçen حَطَب hatab kelimesi kullanılmakta ve bu kelime “odun” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla cinlerin cehennem için yakıt, yani odun haline getirilecekleri anlaşılmakta, böylece mesele açıklığa kavuşmaktadır. İman etmemek cehennemin ta kendisidir ve mahşerde derin yürek yangınlarına neden olacaktır. Rabbimiz inananları böyle bir felaketten muhafaza buyursun.

Dipnotlar

• 1 - Neml 27/65.
  • Neml 27/65
• 2 - Sâffât 37/8.
  • Sâffât 37/8
• 3 - Mâide 5/18.
  • Mâide 5/18
• 4 - Hıcr 15/18; Neml 27/7; Sâffât 37/10; Cinn 72/9. 5 - Hıcr 15/16-18; Şu‘arâ’ 26/210-212; Sâffât 37/6-10; Mülk 67/5. 6 - Ateş, Kur’ân Ansiklopedisi, IV, 411.
  • Hicr 15/18 Neml 27/7 Sâffât 37/10 Cinn 72/9 Hicr 15/18 Şu‘arâ 26/212 Sâffât 37/10 Mülk 67/5
• 7 - Yazır, age., VIII, 378-379.
• 8 - Yûsuf 12/76.
  • Yûsuf 12/76
• 9 - Örnek âyetler için bk. Bakara 2/46; 249; Kıyâmet 75/28.
  • Bakara 2/46 Kıyâmet 75/28
• 10 - Hûd 11/107; Burûc 85/16. 11 - Enbiyâ’ 21/23. 12 - En‘âm 6/134; Tevbe 9/2, 3; Yûnus 10/53; Hûd 11/20, 33; Nahl 16/46; Nûr 24/57; ‘Ankebût 29/22; Zümer 39/51; Şûrâ 42/31; Ahkâf 46/22; Cinn 72/12.
  • Hûd 11/107 Burûc 85/16 Enbiyâ 21/23 En‘âm 6/134 Tevbe 9/2 Tevbe 9/3 Yûnus 10/53 Hûd 11/20 Hûd 11/33 Nahl 16/46 Nûr 24/57 ‘Ankebût 29/22 Zümer 39/51 Şûrâ 42/31 Ahkâf 46/22 Cinn 72/12
• 13 - Zâriyât 51/50.
  • Zâriyât 51/50
• 14 - Yûnus 10/32. 15 - Zümer 39/23.
  • Yûnus 10/32 Zümer 39/23
• 16 - Bakara 2/102. 17 - Talâk 65/2-3.
  • Bakara 2/102 Talâk 65/3
• 18 - Yûnus 10/72. 19 - Bakara 2/128, 133; Âl-i İmrân 3/67. 20 - Zâriyât 51/36. 21 - Neml 27/31, 38, 42. 22 - A‘râf 7/126. 23 - Yûnus 10/84. 24 - Âl-i İmrân 3/52; Mâide 5/111. 25 - Yûsuf 12/101. 26 - Kasas 28/53. 27 - Cinn 72/14. 28 - Bakara 2/132, 136; Âl-i İmrân 3/64, 80, 84, 102; En‘âm 6/163; Hûd 11/14; Hıcr 15/2; Nahl 16/89, 102; Enbiyâ’ 21/108; Hacc 22/78; Neml 27/81, 91; ‘Ankebût 29/46; Rûm 30/53; Ahzâb 33/35; Zümer 39/12; Fussılet 41/33; Zuhruf 43/69; Ahkâf 46/15; Tahrîm 66/5; Kalem 68/35. 29 - Yûnus 10/90.
  • Yûnus 10/72 Bakara 2/128 Bakara 2/133 Âl-i İmrân 3/67 Zâriyât 51/36 Neml 27/31 Neml 27/38 Neml 27/42 A‘râf 7/126 Yûnus 10/84 Âl-i İmrân 3/52 Mâide 5/111 Yûsuf 12/101 Kasas 28/53 Cinn 72/14 Bakara 2/132 Bakara 2/136 Âl-i İmrân 3/64 Âl-i İmrân 3/80 Âl-i İmrân 3/84 Âl-i İmrân 3/102 En‘âm 6/163 Hûd 11/14 Hicr 15/2 Nahl 16/89 Nahl 16/102 Enbiyâ 21/108 Hacc 22/78 Neml 27/81 Neml 27/91 ‘Ankebût 29/46 Rûm 30/53 Ahzâb 33/35 Zümer 39/12 Fussilet 41/33 Zuhruf 43/69 Ahkâf 46/15 Tahrîm 66/5 Kalem 68/35 Yûnus 10/90
• 30 - Bayraklı, age., XX, 68.