Şu‘arâ Suresi

Mekke’de risâletin 8. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 227 âyetten oluşan, adını 224. âyetinde “şairler” anlamındaki الشُّعَرَآء eş-şu‘arâ’ kelimesinden alan Şu‘arâ’ sûresi, inişe göre 51, resmî sıralamada ise 26. sûredir.

Şu‘arâ’ sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Furkân sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Her iki sûrede de çeşitli peygamber kıssalarının bulunması bir ortak yöndür. Ayrıca her iki sûrede de iyi insanların özellikleri ele alınmakta, kurtuluşun nasıl mümkün olacağı üzerinde durulmaktadır.

Şu‘arâ’ sûresi, vahyin apaçıklığı mesajıyla başlamakta, müşriklerin alaycılığına ve hakikatlerden yüz çeviriciğine dikkat çekilmekte, Yüce Allah’ın kudretine dikkat çekmek için yeryüzünde çeşitli bitkilerin yaratılmasında nice ibretlerin bulunduğu, ancak insanların çoğunluğunun iman etmemesi dile getirilmektedir.

10. âyetten itibaren, Hz. Mûsâ’nın kıssasına geçilmekte, onun azgın Firavun’un kavmine gönderilme emrine karşılık Hz. Musa’nın eski bir suçu nedeniyle çekinmesi dile getirilmekte, bu nedenle Hz. Hârûn’a risâlet verilmesi isteğinin ardından Firavun’la olan geçmişe dair birtakım konuşmaları gündeme getirilmektedir.

23. âyetten itibaren, Firavun’un Yüce Allah hakkındaki alaycı sorusuna Hz. Musa’nın verdiği etraflı cevaplar dile getirilmekte, ddaha sonra büyücülerle ilgili pasaj yer almakta, Hz. Musa karşısında mağlup olan ve sonuçta iman ettiklerini ilan eden büyücülere yönelik Firavun’un tehditlerinden, büyücülerin muhteşem teslimiyetinden söz edilmektedir. Kıssanın son bölümünde Hz. Musa’nın beraberindeki İsrailoğullarıyla birlikte denizden geçirilmesi ve bu esnada Firavun ve adamlarıın yarılan denizin içerisinde boğulmaları hatırlatılmaktadır.

69. âyetten itibaren, Hz. İbrâhîm’in kıssası başlamakta, onun “tevhîd ilanı” diyebileceğimiz çok önemli hatırlatmaları şu şekilde dile getirilmektedir: “Beni yaratan ve bana doğru yolu gösteren; beni yediren ve içiren; hastalandığımda bana şifa veren; beni öldürecek, sonra diriltecek olan; Hesap günü benim için hatalarımı bağışlayacağını umduğum kudret işte sadece O’dur (Allah’tır).” Daha sonra çeşitli dua cümlelerine yer verilmekte ve karşıtlarının mahşerdeki feci akıbeti ele alınmaktadır.

105. âyetten itibaren, sırasıyla Hz. Nûh, Hz. Hûd, Hz. Sâlih, Hz. Lût ve Hz. Şu‘ayb’ın kıssaları ana hatlarıyla ve benzer içerikleriyle gündeme getirilmektedir. Sûrenin 192-196. âyetlerde vahyin çok nefis bir tanımı şu şekilde yapılmaktadır: “Kuşkusuz o (mesaj/Kur’ân), âlemlerin Rabbinin indirmesidir. Uyarıcılardan olasın diye Kur’ân’ı apaçık Arapça diliyle er-Rûhu’l-Emîn (Güvenilir Rûh/Cebrail) senin kalbine indirmiştir. Kur’ân, daha öncekilerin kitaplarında da (ana içerik olarak) vardı.” Buna karşılık müşriklerin alaycılıkları ifade edilmekte, vahye şeytanların herhangi bir müdahalesinin olamayacağı, bundan engellendikleri gibi konular ele alınmaktadır.

Son grup âyette ise söz sûreye adını veren “şairler”e getirilmekte, onların peşinden gidenlerin azgınlıkları hatırlatılmakta, ancak bütün şairlerin kötü olmadığı, iman edip sâlih amel sahibi olanlarının bulunduğu beyan edilerek sûre sona erdirilmektedir.

Yüce Allah sûrenin 105-122. âyetlerinde Hz. Nûh’un ve kavminin kıssasını gündeme getirmekte, diğer sûrelerde yer alan kısımlara ilave olarak kıssanın sadece burada geçen birtakım detayları üzerinde durmaktadır.

Hz. Nûh kıssası hakkında geniş bilgiler içerdiği ve sûre de adını Hz. Nûh’tan aldığı için, bu kıssa hakkında detaylı bilgileri Nûh 71/1’de vereceğiz. Bu sûredeki bölümü ise iki ana başlıkta ele alacak ve yorumlarımızı bu çerçevede yapmaya çalışacağız.

a) Hz. Nûh’un ve Kavminin Kıssası

Yüce Allah, sûrenin 105-110. âyetlerinde Hz. Nûh’un kavminin elçileri veya peygamber öğretilerini yalanladıklarını, ardından bu sûrede bundan sonra zikredilecek diğer kıssalarda da yer alan şu davet ilkelerini hatırlatmaktadır:

“Kardeşleri Nûh onlara şöyle demişti: (Allah’a karşı) duyarlı olmaz mısınız? Ben, size gönderilmiş güvenilir bir elçiyim. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin. Buna karşılık sizden hiçbir ücret istemiyorum. Benim ücretim, ancak âlemlerin Rabbinedir. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin.”

ı. Kavminin Yalanlaması

كَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍۨ الْمُرْسَل۪ينَ Nuh’un kavmi de elçileri yalanlamıştı.”

Âyetteki كَذَّبَتْ kezzebet fiili “yalanlamıştı”; قَوْمُ نُوحٍۨ kavmu nûhın tamlaması “Nûh’un kavmi”; الْمُرْسَل۪ين el-murselîne kelimesi ise “elçileri, peygamberleri, resülleri” demektir.

Bu âyette kavminin Hz. Nûh’un risâlet öğretilerini yalanlamaları gündeme getirilmektedir.

Furkân 25/37’de açıkladığımız üzere, konuyla ilgili olarak orada da “elçiler, peygamberler” anlamında er-rusül kelimesi geçmektedir. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de “elçiler, peygamberler” manasına gelen الْمُرْسَل۪ين el-murselîne kelimesi kullanılmaktadır.

Bu toplumun yalanladığı peygamber Hz. Nûh olmasına rağmen, kelimenin çoğul getirilme nedeni, bütün peygamberleri ve onların tebliğ ettiği risâlet öğretilerini yalanlamış olmalarıdır. Nitekim Hz. Nûh onlara tebliğinde “Ben size Rabbimin risâlet öğretilerini/O’nun mesajlarını tebliğ ediyorum” derken(1) risâlât kelimesini kullanmış, maksadının peygamberlik “prensipleri” olduğunu göstermiştir.

Bir peygamberi yalanlamak bütün peygamberleri yalanlamak demektir. Bir peygamber bütün peygamberleri, bütün peygamberler bir peygamberi temsil ederler. Dolayısıyla Hz. Nûh’un kavmi daha önce gönderilmiş ne kadar peygamber var idiyse hepsini yalanlamışlardı.(2)

Geleneksel algıda her ne kadar Hz. Nûh ile Hz. Âdem arasında sadece Hz. İdris zikredilse de, hatta bazı müfessirlerce Hz. Nûh ilk peygamber olarak kabul edildiği için, bu tür yorumların yapıldığı kanaatindeyiz. Oysa Hz. Âdem ve ondan sonra pek çok peygamber gönderilmiş olmalıdır. Çünkü Yüce Allah her ümmete bir peygamber gönderdiğini beyan etmektedir.(3)

Onların isminin Kur’ân’da zikredilmemesi, Hz. Nûh’tan önce peygamber gönderilmediği anlamına gelmez. Zira Kur’ân’da zikri geçen peygamberler bütün peygamberler değildir.(4) Vahyin indirildiği toplum tarafından adı ve kıssası bilinenler zikredilmiştir ki böylece muhatapların bu konuda Hz. Peygamber’i yalanlamasının önüne geçilmiştir.

Mü’minûn 23/24’te Hz. Nûh’un kavmi onun risâleti için “Allah dileseydi melekler indirirdi; Biz önceki atalarımızdan böyle bir şey işitmedik” diyerek risâlet kurumu hakkında bilgi sahibi oldukları anlaşılmaktadır. Buradan hareketle, onların daha önce gelen peygamberleri bildikleri, tecrübe sahibi oldukları ve beşer peygamber istemeyen yapıları ortaya konulmakta, peygamberlik kurumuna karşı bir dirence sahip oldukları görülmektedir.

Bu ve benzer gerekçeler nedeniyle, “Hz. Nûh’un kavminin yalanladığı elçiler”, Hz. Nûh da dâhil olmak üzere, “önceki bütün peygamberler” olabilir. Hatta bu peygamberlerin “Hz. Nûh’tan sonra gelen peygamberler” olması da mümkündür.(5) Yüce Allah Âl-i İmrân 3/81’de beyan ettiği gibi, kendilerinden sonra gelen peygamber(ler)e iman edip onlara destek olmaları noktasında bütün peygamberlerden söz almıştır.

Şüphesiz Hz. Nuh da bunlar arasında vardı ve elbette kavminden bu noktada istekte bulunmuştu. Demek ki, onun kavmi bu öğretiyi reddetmişti; bu nedenle, sonra gelecek bütün peygamberleri reddettiklerini söylemek de doğrudur.

Bu görüşler çerçevesinde şunu söyleyebiliriz: Hz. Nûh’un kavmi Hz. Nûh’u yalanlamakla aslında “gelmiş ve gelecek bütün peygamberleri de yalanlamış” olmaktaydılar. Esasında onların karşı çıktığı şey peygamberler ve onların şahısları da değildi; En‘âm 6/33’te de belirtildiği gibi Yüce Allah’ın âyetlerini yalanlayarak bütün peygamber öğretilerini ve ilâhî prensipleri reddetmişlerdi.

ıı. Davet İlkeleri

اِذْ قَالَ لَهُمْ اَخُوهُمْ نُوحٌ اَلَا تَتَّقُونَ اِنّ۪ي لَكُمْ رَسُولٌ اَم۪ينٌ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُونِ وَمَآ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ اَجْرٍ اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلٰى رَبِّ الْعَالَم۪ينَ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُونِ “Kardeşleri Nuh onlara şöyle demişti: (Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmaz mısınız? Ben size (gönderilmiş) güvenilir bir elçiyim. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin! Buna karşılık sizden hiçbir ücret istemiyorum. Benim ücretim yalnızca âlemlerin Rabbine aittir. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin!”

Buradakiاِذْ قَالَ iz kâle ifadesi “hani, bir zamanlar demişti ki”; لَهُمْ lehum ifadesi “onlara”; اَخُوهُمْ ehûhüm tamlaması “onların kardeşi”; نُوحٌ nûhun kelimesi “Nûh”;اَلَا تَتَّقُونَ elâ tettekkûne sorusu “takvâlı (duyarlı) davranmıyor musunuz”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”; رَسُولٌ اَم۪ينٌ Resülün emînun tamlaması “güvenilir bir elçi(yim)”;فَاتَّقُوا fettekû emri “takvâlı, duyarlı olun”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’a karşı”;وَاَط۪يعُونِ ve etî‘ûni emri “ve bana itaat edin”;وَمَآ اَسْـَٔلُكُمْ ve mâ es’elüküm fiili “ve ben sizden istemiyorum”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “ona (tebliğe) karşılık”; مِنْ اَجْرٍ min ecrin ifadesi “herhangi bir ücret”; اِنْ اَجْرِيَ in ecriye ifadesi “benim ecrim, ücretim (şöyle) değildir”;اِلَّا عَلٰى رَبِّ الْعَالَم۪ينَ illâ ‘alâ rabbi’l-‘âlemîne istisnası “âlemlerin Rabbinden başkasının üzerine”; فَاتَّقُوا fettekû emri “takvâlı, duyarlı olun”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’a karşı”;وَاَط۪يعُونِ ve etî‘ûni emri ise “ve bana itaat edin” demektir.

Burada Hz. Nûh’un, kavmine yönelik tebliğ ilkeleri gündeme getirilmektedir.

1.اِذْ قَالَ لَهُمْ اَخُوهُمْ نُوحٌ اَلَا تَتَّقُونَ اِنّ۪ي لَكُمْ رَسُولٌ اَم۪ينٌ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُونِ “Kardeşleri Nuh onlara şöyle demişti: (Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmaz mısınız? Ben size (gönderilmiş) güvenilir bir elçiyim. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin!” Hz. Nûh’un tebliğ ilkeleri bağlamında Nûh 71/1’de oldukça geniş değerlendirmeler yapacağımız için burada sadece bazı hatırlatmalarla yetineceğiz.

a)اِذْ قَالَ لَهُمْ اَخُوهُمْ نُوحٌ اَلَا تَتَّقُونَ “Kardeşleri Nûh onlara şöyle demişti: (Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmaz mısınız?” Yüce Allah Hz. Nûh’u kavmine göndermesiyle ilgili olarak اَخُوهُمْ ehûhum “kardeşleri” ifadesi kullanmakta, böylece her peygamberin kendi kavminden seçildiği mesajını vermektedir.

Burada sözü edilen “kardeşliğin” akrabalık ilişkisi olduğu, yoksa din kardeşliğinin söz konusu olmadığı açıktır. İbrâhîm 14/4’te de beyan edildiği gibi, risâletin ilk muhatapları kimler ise, peygamberler onlardan seçilmekte, kitap da onların diliyle gönderilmekteydi. Bu temel prensip peygamberler tarihinin çok önemli bir özelliğidir.

Nahl 16/36’da da beyan edildiği gibi, her peygamberin tebliğinde ilk sırada yer alan husus, “Tek Allah’a kulluk etmek ve Tâğût’tan kaçınmak”tır. Hz. Nûh’un tebliğinde de ilk sırayı tevhide verdiği pek çok âyette açıkça görülmektedir.(6) Konu hakkında detaylı bilgiler yerine “tevhide vurgu ve davet” hatırlatmasıyla yetineceğiz.

Mü’minûn 23/23’te de yer aldığı gibi, âyetin sonundaki اَلَا تَتَّقُونَ elâ tettekûne ifadesi “Hâlâ sorumlu, takvâlı, duyarlı davranmayacak mısınız?”, “Sorumluluğunuzu bilmeyecek misiniz?”, “Korkmaz mısınız?” “Korunmaz mısınız?” gibi anlamlar vermektedir. Hz. Nûh, kavmine hitap ederek tek Allah’a iman etmenin önemini vurgulamak istemektedir. Takvâ kavramı “duyarlılık” esasına göre, bir toplumun davet edildiği en önemli değerleri temsil etmektedir; Hz. Nûh’un dikkat çektiği husus da bu olmuştu.

b)اِنّ۪ي لَكُمْ رَسُولٌ اَم۪ينٌ “Ben, size gönderilmiş güvenilir bir elçiyim.” Bu âyette Hz. Nûh kavmine hitabında “güvenilir bir elçi” olduğunu beyan etmekte, benzer âyetlerde ise bu cümle “apaçık uyarıcı”(7) şeklinde dile getirilmektedir. Bir peygamber kendisini hem “güvenilir”, hem de “apaçık uyarıcılık” ifadeleriyle ortaya koyarak, muhataplarının karşısında kapalı kutu olarak değil, sözünün, söyleminin ve idealinin ne olduğu noktasında net bir duruş ortaya koymuş olmalıdır ki bütün peygamberler de bunu başarmışlardır.

Bu arada âyette geçen لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”, “sizin lehinize” manası içererek, elçilik kurumunun kavimlerin yararına esaslardan oluştuğunu hissettirmektedir. Dahası, söylemlerin kendilerine ait olmadığını, elçiliğin bir aktarım ve tebliğ kurumu olması nedeniyle, asıl muhatabın Yüce Allah olduğunu zihinlere kazımaktadır. Zira onların yalanladığı şeyin Yüce Allah’ın âyetleri olduğu beyan edilmektedir.(8)

c) فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُونِ “Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin!” Nûh 71/3’te geniş bir şekilde ele alacağımız üzere, Hz. Nûh, kavmine ikinci kez Yüce Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olmaları gerektiğini beyan etmekte, ardından bu takvanın nasıl gerçekleşeceği noktasında peygambere itaatin zorunluluğunu ifade etmektedir. Takvâya ulaşabilmenin yolu peygambere tâbi olmaktan geçer vesselâm.

2. وَمَآ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ اَجْرٍ اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلٰى رَبِّ الْعَالَم۪ينَ “Buna karşılık sizden hiçbir ücret istemiyorum. Benim ücretim yalnızca âlemlerin Rabbine aittir.” Bu ve benzer âyetlerde geçen مَا mâ ... مِنْ min ve اِنْ in ... اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı, mesajın olabildiğince güçlü bir şekilde vurgulanmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Hz. Nûh’un ve diğer bütün peygamberlerin tebliğ metodu “ecir” üzerine kuruludur; onların bu görevinde kullardan bir beklentiden ve dünyevî bir içerikte “ücret”ten söz edilmemektedir.

Yâsîn 36/21’de de beyan edildiği gibi, “ücret istememek” bütün peygamberlerin uyguladığı ortak prensiplerden birisidir. Onlar tebliğlerinin karşılığını ücret eksenli değil, ecir eksenli yaparlar ve ecirlerini de sadece ve sadece Yüce Allah’tan beklerler.(9) Çünkü peygamberler nezîrdirler; yani kendilerini davalarına adamış kişilerdir. Onların karşıdakilerden istediği tek şey, Şûrâ 42/23’te de belirtildiği gibi “Allah’ı daha çok sevmeleri, O’na daha yakın olma sevgisi”dir. Ayrıca Furkân 25/57’de belirtildiği gibi tebliğin karşılığında beklenen şey, “muhatapların Rabbe giden hakikat yolunu yol edinmeleri”dir.

Bu önemli duyarlılığın bizlere hatırlatılmasının sebebi şudur: Biz de tebliğ görevlerinden maddî menfaat beklememeli, karşılığını Rabbimizin fazlasıyla ikram edeceğini bilmeli, ona göre davranmalıyız. Hiç kimse bir âyete fiyat biçemez ve hiç kimse de Yüce Allah’ın ihsanı kadar cömert olamaz.

Öyleyse, insanlar birbirlerine iyilik yaparlarken onlardan karşılık istememeli, hatta teşekkür dahi beklememelidirler. İnsân 76/9’da vurgulanan husus budur. Dahası, kard-ı hasen denen “güzel borç” kurumu da borcu Yüce Allah’a vermek ve karşılığını O’ndan beklemek şeklinde anlaşılmalıdır.(10)

Şöyle bir söz söylersek her halde hatalı olmaz: Çok ciddi mazeret durumları hariç, “ecir beklenen işten ücret alınmamalı; ücreti alınan şeyden de ecir beklenmemeli”dir.

3. فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُونِ “Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve bana itaat edin!” Önemine binaen “Allah’a karşı duyarlı olmak” ve “peygambere tâbi olmak” Şu‘arâ’ 26/108. âyetten sonra bir daha tekrarlanmakta, 106. âyette zikredilen “takvâ üzere olmak” ise üçüncü kez ifade edilmektedir.

b) Hz. Nûh’un Tebliği ve Aldığı Tepkiler

Yüce Allah, sûrenin 111-122. âyetlerinde kavminin Hz. Nûh’u ve ona tâbi olanları küçümsediklerini, onların suçlamaları hakkında Hz. Nûh’un bilgisi olmadığını, hesaplarını Allah’a vereceklerini, dolayısıyla onları yanından kovmayacağını, görevinin sadece ve sadece apaçık uyarıcılık olduğunu beyan etmiştir.

Ardından, kavminin “Ey Nûh! (Bu davandan) hâlâ vazgeçmezsen (iyi bil ki), taşlanmışlardan (kovulmuşlardan) olacaksın” şeklindeki tehdidi ve Hz. Nûh’un Rabbine yönelik “Ey Rabbim! Kavmim beni yalanladı; benimle onlar arasında hükmünü ver ve hem beni, hem de benimle birlikte inananları kurtar” şeklindeki duası ile Yüce Allah’ın o duaya icabeti bağlamında şu ifadelere yer verilmektedir: “Biz de onu ve beraberindekileri dolu gemide (taşıyarak) kurtarmış, sonra da arkasından kalanları (suda) boğmuştuk.”

Daha sonra ise Hz. Nûh’un kıssasında çokları inanmasa da nice dersler bulunduğu, Yüce Allah’ın eşsiz gücün ve merhametin sahibi olduğu beyan edilmektedir.

ı. Kavmiyle Tartışması

قَالُوٓا اَنُؤْمِنُ لَكَ وَاتَّبَعَكَ الْاَرْذَلُونَ قَالَ وَمَا عِلْم۪ي بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ اِنْ حِسَابُهُمْ اِلَّا عَلٰى رَبّ۪ي لَوْ تَشْعُرُونَ وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الْمُؤْمِن۪ينَ اِنْ اَنَا۬ اِلَّا نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ “(Kavmi) ‘Sana düşük (seviyeli) insanlar uymuşken, biz sana iman eder miyiz hiç!’ demişti. (Nuh) şöyle demişti: Onların (daha önce) neler yaptığına dair hiçbir bilgim yok. Düşünürseniz, onların hesabının ancak Rabbime ait olduğunu anlarsınız. Ben müminleri asla (yanımdan) kovamam. Ben ancak apaçık bir uyarıcıyım.”

Buradaki قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”;اَنُؤْمِنُ enü’minü sorusu “iman eder miyiz, inanır mıyız”; لَكَ leke ifadesi “sana”;وَاتَّبَعَكَ ve’ttebe‘ake fiili “ve sana uymuştur, tâbi olmuştur, sana uymuşken”;الْاَرْذَلُونَ el-erzelûne kelimesi “düşük seviyeli olanlar, ayak takımı”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”; وَمَا عِلْم۪ي ve mâ ‘ılmî ifadesi “benim hiçbir bilgim yok”; بِمَا كَانُوا bimâ kânû ifadesi “(onların daha önce şöyle) oldukları şeylerle ilgili olarak”; يَعْمَلُونَ ya‘melûne fiili “yapmakta (oldukları)”; اِنْ حِسَابُهُمْ in hısâbühüm tamlaması “onların hesapları değildir, bağlı değildir, ait değildir”;اِلَّا عَلٰى رَبّ۪ي illâ ‘alâ rabbî istisnası “benim Rabbim’den başkasına”; لَوْ تَشْعُرُونَ lev teş‘urûne fiili “keşke anlasanız”;وَمَآ اَنَاِ۬ ve mâ ene ifadesi “ve ben hiçbir şekilde değilim”; بِطَارِد bitâridi ifadesi “kovucu (olamam)”; الْمُؤْمِن۪ينَ el-mü’minîne kelimesi “mü’minleri, inananları”; اِنْ اَنَا in ene ifadesi “ben (şöyle) değilim”; اِلَّا نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ illâ nezîrun mübînun istisnası ise “apaçık bir uyarıcıdan başka bir kişi” demektir.

Burada kavminin tepkisi ve Hz. Nûh’un onlara karşı verdiği cevaplar gündeme getirilmektedir.

1.قَالُوٓا اَنُؤْمِنُ لَكَ وَاتَّبَعَكَ الْاَرْذَلُونَ “(Kavmi) ‘Sana düşük (seviyeli) insanlar uymuşken, biz sana iman eder miyiz hiç!’ demişti.” Kur’ân’da sadece bu âyette geçen الْاَرْذَلُون el-erzelûne kelimesi “en aşağı tabakadakiler”, “şereften yoksun olanlar”, “en düşükler”, “rezil ve sefil kimseler”, “ayak takımı”, “bayağı adamlar”(11) gibi anlamlar içermektedir. Kavmi, işte bu kelimeyi kullanarak hem Hz. Nuh’u hem de onunla birlikte olan müminleri hor ve hakir gördükleri için onlara hakaret etmişlerdi.

Hûd 11/27’de bununla ilgili olarak erâzil yani “en aşağı adamlar” ve bâdiye’r-ra’yi yani “basit görüşlü ayak takımı olanlar” manasına gelen kelimeler kullanılmıştır. Suçladıkları kişilere ait söylemlerinin sebebi “onların Hz. Nûh’a tâbi oluşları”dır. Kendilerini üstün gördükleri için insan bir peygambere tâbi olmayı gururlarına yediremeyenler kibri tercih edip müminleri ayıplama yoluna gitmişlerdir.

A‘râf 7/60’ta belirtildiği üzere, Hz. Nûh’u “apaçık sapkınlıkta bulunmakla” suçlayan kavmi, Hûd 11/27’de alaycı ifadeler kullanarak muhataplarına şu sözleri yöneltmişlerdi: “Kavminden ileri gelen kâfirler dediler ki: Biz seni sadece bizim gibi bir insan olarak görüyoruz. Bizden, basit görüşle hareket eden alt tabakamızdan başkasının sana uyduğunu görmüyoruz. Sizin bize karşı bir üstünlüğünüzü de görmüyoruz. Bilakis sizin yalancılar olduğunuzu düşünüyoruz.”

Benzer bir küçük görme ve suçlama ifadesi Mü’minûn 23/24’te şu şekildedir: “Bunun üzerine, kavminin inkârcı ileri gelenleri şöyle dediler: Bu, tıpkı sizin gibi bir beşer olmaktan başka bir şey değildir. Size üstün ve hâkim olmak istiyor. Eğer Allah (peygamber göndermek) isteseydi, muhakkak ki melekler gönderirdi. Biz geçmişteki atalarımızdan böyle bir şey duymadık.”

Kavminin kâfir ileri gelenleri belli ki eğer iman ederlerse Hz. Nûh’un kendilerinden mal vs. isteyeceğini sanmışlardı. Bu yüzden Hz. Nûh’a iman edenlerin zayıf ve fakir olduklarını, bu nedenle onlarla aynı karede görünmek istemediklerini belirtme ihtiyacı hissetmişlerdi. Hiç şüphe yok ki bu bir İblis hastalığıdır ve inkârcıların hemen hemen hepsinde bu hastalık depreşmiştir.

Hz. Âdem’e karşı İblis’in kibrinde de,(12) Firavun’da da,(13) sonrasındaki nesillerde de ve nihayet Hz. Peygamer’e iman edip tâbi olanlara karşı müşriklerin tavrında da aynı ahlaksız tutum gözlemlenmektedir.(14) Mesed sûresinin inişine neden olan olayda da benzer bir tutumu Ebû Leheb’in sergilediği ve sûrenin onun kibirli tavrını reddeden bir içerikte indirildiği bilinmektedir. Hümeze sûresinin konusu da budur.

İşte bütün zamanların kâfirlerinin yaptığı gibi peygamberleri ve onlara iman edenleri küçük gören zihniyetin Hz. Nûh’un kavminden itibaren de böyle davrandığı görülmektedir. Her alaycı inkârcı insan, İblîs’in peşinden gidenlerden olduğunu bilmelidir. Artık din adına söylemleri olanlara karşı çıkanların kimin yanında olduklarını bilmeleri gerektiği, sonuçta nasıl bir akıbetle karşılaşacaklarını düşünmelerinin zorunlu olduğu açıkça ortadadır.

2. قَالَ وَمَا عِلْم۪ي بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ اِنْ حِسَابُهُمْ اِلَّا عَلٰى رَبّ۪ي لَوْ تَشْعُرُونَ وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الْمُؤْمِن۪ينَ اِنْ اَنَا۬ اِلَّا نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ “(Nuh) şöyle demişti: Onların (daha önce) neler yaptığına dair hiçbir bilgim yok. Düşünürseniz, onların hesabının ancak Rabbime ait olduğunu anlarsınız. Ben müminleri asla (yanımdan) kovamam. Ben ancak apaçık bir uyarıcıyım.” Yüce Allah, Hz. Nûh’un kavminin söylediği ve müminleri aşağılayıcı bir sözüne verdiği dört cümleden oluşan cevapları aktarmaktadır.

a)قَالَ وَمَا عِلْم۪ي بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ “(Hz. Nûh, kendilerine şu cevabı vermişti): Onların (daha önce) neler yaptığına dair hiçbir bilgim yok.” Kavmi Hz. Nûh’a tâbi olanları aşağılık, basit, ayak takımı olmakla suçlayınca ve Hz. Nûh’a tâbi olmama gerekçelerini de buna dayandırınca, Hz. Nûh işte bu harika cevabı vererek bütün zamanların insanlarına bir bilinç kazandırmayı da amaçlamıştı. Yüce Allah vahiy ile bildirmediği sürece bir insan peygamber bile olsa gaybı bilemez.

Hûd 11/31’de de geçtiği üzere, Hz. Nûh ve elbette bütün peygamberler, “yanlarında hazineler olmadığını, gaybı bilmediklerini, melek olmadıklarını ve nihayet kavminin küçük gördüğü kişilere Yüce Allah’ın herhangi bir hayır indirip indirmeyeceğini bilemeyeceğini” beyan etmektedir.

Kavminin suçladığı o dönemin müminleriyle ilgili nasıl bir özel suçlama konusu olduğu hakkında bilgimiz yoktur. Ancak durum her ne olursa olsun, Hz. Nûh’un kavminin ileri gelen kâfirleri o dönemin müminlerini hor ve hakir görmüşlerdi. Hz. Nûh ile birlikte olmamalarının, ona tâbi olmamalarının sebebi de o dönemin müminlerini küçük görmeleriydi.

Hz. Nûh, kendisiyle birlikte olanların zahiren inanmış olmalarına baktığını, hiç kimsenin içini veya kalbini bilemediğini, dolayısıyla doğru bilgiye dayanmadan, bazı insanların yanlış değerlendirmeleriyle insanlar hakkında suçlamada bulunulamayacağını da ortaya koymaktadır. Çünkü Yüce Allah bildirmediği sürece peygamber bile olsalar insanlar gaybı bilemezler.

b) اِنْ حِسَابُهُمْ اِلَّا عَلٰى رَبّ۪ي لَوْ تَشْعُرُونَ “Onların hesabı sadece Rabbime aittir; keşke bunu anlasaydınız!” Hz. Nûh cevabının ikincisini oluşturan bu sözü ile şunu söylemek istemekteydi: “Onların yaptıklarından ben sorumlu değilim; kendilerini hesaba çekecek olan da ben değilim. Onlar hesabını sadece ve sadece Yüce Allah’a verecekler; keşke bunu olsun anlayabilseydiniz!”

Hûd 11/29’da da geçtiği gibi, Hz. Nûh “Onlar Rablerine kavuşacaklardır” diyerek hesabın sadece Yüce Allah’a ait olduğunu, Allah adına insanların hiç kimseye hesap sormayacağı ilkesini de öğretmektedir. Benzer bir ilke Hz. Peygamber ve müşrikler üzerinden En‘âm 6/52 ve 69’da da dile getirilmektedir.

Âyetteki اِنْ in ... اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı, durumun sadece Yüce Allah’a ait olduğunu, bu noktada başka hiç kimsenin yetkisinin olamayacağını bildirmektedir. Eğer o dönemin müminlerinin içlerinde sakladığı herhangi bir olumsuz duygu veya düşünce varsa onun hesabını da kendisinin değil, açık veya gizli her bir şeyi bilen Yüce Allah’ın soracağını bildirmektedir.

Âyetin sonundaki لَوْ تَشْعُرُونَ lev teş‘urûne ifadesi, Hûd 11/29’da yer alan “Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak görüyorum” mealindeki cümleyi karşılamaktadır. Bu ifade “aklını çalıştırmak, gerçeği fark edebilmek, iyice düşünmek” manasına gelmekte, insanların herhangi bir konuda fikir sahibi olmak ya da birileriyle ilgili değerlendirmede bulunmak için aklını çalıştırmasının ve doğru değerlendirme yapmasının zorunlu olduğunu göstermektedir.

Aklını çalıştırmayanların üzerine pislik yağdırılacağı(15) gerçeğinden hareketle, vaktiyle Hz. Nûh’un da aynı gerçeği dile getirdiğini görmekteyiz. Hz. Nûh, bu ifadesiyle kavminin müminlerle ilgili değerlendirmelerinin akıl süzgecinden geçmediğini, doğru ve saygıdeğer bir durum arz etmediğini ortaya koymaktadır.

c)وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الْمُؤْمِن۪ينَ “Ben, müminleri hiçbir şekilde (imandan veya yanımdan) kovamam.” Hz. Nûh, kavminin başta naklettiğimiz sözüne üçüncü cevap cümlesinde “müminleri çevresinden kovmayacağını” bildirmektedir. Hûd 11/29’da da olduğu gibi âyetteki مَا mâ ... بِ bi edat kullanımı “hiçbir şekilde” manası vermekte, Hz. Nûh’un çevresinde olup ona iman eden ve tâbi olan müminleri kovmasının hiçbir şekilde mümkün olmadığı, o konuda son derece kararlı olduğu ortaya konulmaktadır.

Konuyla ilgili olarak Hûd 11/29-30’da şöyle buyrulmaktadır: “Ey kavmim! Allah’ın emirlerini bildirmeye karşılık sizden herhangi bir mal istemiyorum. Benim mükâfatım ancak Allah’a aittir. Ben iman edenleri hiçbir şekilde kovacak değilim; çünkü onlar Rablerine kavuşacaklardır. Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak görüyorum. Ey kavmim! Ben onları kovarsam, beni Allah’tan (onun azabından) kim korur? Gerçeği hatırlamıyor musunuz?”

Yüce Allah Hz. Nûh’un bu söylemiyle uyumlu olacak şekilde En‘âm 6/52’de Hz. Peygamber’e de benzer bir mesaj iletmiş, “Allah’ın rızasını gözeterek sabah akşam Rablerine yalvaranları kovmamasını” ona emretmektedir. Benzer bir beyan Kehf 18/28’de de Şu‘arâ’ 26/215’te de yer almaktadır.

Buradan hareketle, günümüz Müslümanlarının da vitrin hastalığına kapılarak samimi ve fedakâr insanları yanlarından ayırmaması ve onlardan utanmaması gerektiğini bir ders olarak kabul etmeli, bu dürüst tavrı hayatlarının merkezine almaları noktasında bir kararlılık göstermelidirler.

d) اِنْ اَنَا۬ اِلَّا نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ “Ben, ancak apaçık bir uyarıcıyım.” Şu‘arâ’ sûresinin 107. âyetinde Hz. Nûh’un “güvenilir elçi” olduğu beyan edildikten sonra, burada da kendisinin “apaçık bir uyarıcı”lığı gündeme getirilmektedir. Hz. Nûh, kavminin tek cümlelik sözlerine dört maddelik bir cevap dizisi ile karşılık vermiş, hem oların beklentilerinin olumsuz ve anlamsız olduğunu, hem de kendi konumunu açıkça ortaya koymuştur.

Peygamberler tebliğ ettikleri gerçekleri bütün açıklığıyla ifade etmiş, yanlış anlaşılabilecek sözlerden ve tavırlardan kaçınmışlar, bu noktada din tebliğinde bulunacak kişilerin de aynı tutumu göstermeleri gerektiğini kendilerine öğretmişlerdir.

ıı. Kavminin Tehdidi ve Sonuç

قَالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُوم۪ينَ قَالَ رَبِّ اِنَّ قَوْم۪ي كَذَّبُونِ فَافْتَحْ بَيْن۪ي وَبَيْنَهُمْ فَتْحًا وَنَجِّن۪ي وَمَنْ مَعِيَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ فَاَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ثُمَّ اَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاق۪ينَ “(Kavmi) şöyle demişti: ‘Ey Nuh! (Bu davandan) vazgeçmezsen (iyi bil ki) kovulmuşlardan olacaksın!’ (Nuh, Rabbine yönelerek) ‘Rabbim! Kavmim beni yalanladı. Benimle onlar arasında hükmünü ver ve hem beni hem de benimle birlikte inananları kurtar!’ demişti. Biz de onu ve beraberindekileri dolu gemide (taşıyarak) kurtarmıştık. Sonra da geride kalanları (suda) boğmuştuk.”

Buradaki قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ lein lem tentehi fiili “eğer vazgeçmezsen, hâlâ vazgeçmediysen”; يَا نُوحُ yâ nûhu hitabı “ey Nûh!”; لَتَكُونَنَّ letekûnenne fiili “mutlaka olacaksın”; مِنَ الْمَرْجُوم۪ينَ mine’l-mercûmîne kelimesi “taşlananlardan, kovulanlardan”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”; رَبِّ rabbi hitabı “ey Rabbim”; اِنَّ قَوْم۪ي inne kavmî tamlaması “muhakkak ki benim kavmim”;كَذَّبُونِ kezzebûni ifadesi “beni yalanlamıştı”; فَافْتَحْ feftah duası “aç, açık hüküm ver”; بَيْن۪ي وَبَيْنَهُمْ beynî ve beynehum ifadesi “benimle onların arasında”; فَتْحًا fethan kelimesi “açık bir hüküm ile”;وَنَجِّن۪ي ve neccinî duası “ve (hem) beni kurtar”; وَمَنْ مَعِيَ ve men me‘ıye ifadesi “ve benimle birlikte olanları”; مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ mine’l-mü’minîne ifadesi “müminlerden oluşan”;فَاَنْجَيْنَاهُ fe enceynâhu fiili “bunun üzerine biz onu da kurtarmıştık”; وَمَنْ مَعَهُ ve men me‘ahû ifadesi “onunla birlikte olan(lar)ı da”; فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ fi’l-fülki’l-meşhûni tamlaması “dolu o gemide”; ثُمَّ sümme edatı “sonra”; اَغْرَقْنَاağraknâ fiili “(suda) boğmuştuk”; بَعْدُ ba‘dü kelimesi “arkasından, sonra”;الْبَاق۪ينَ el-bâkîne kelimesi ise “arkada, geride kalanları” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavminin tehdidi, buna karşılık Hz. Nûh’un cevabı ve Yüce Allah’ın kendilerine nasıl muamelede bulunduğu gündeme getirilmektedir.

1. قَالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُوم۪ينَ“(Kavmi) şöyle demişti: Ey Nuh! (Bu davandan) vazgeçmezsen (iyi bil ki) kovulmuşlardan olacaksın!” Hz. Nûh’un kavmi, öfkelerini bastıramamalarının sonucunda önce Hz. Nûh’u, ardından da beraberindekileri tehdit etmişlerdi. Nitekim âyetin sonundaki الْمَرْجُوم۪ين el-mercûmîne kelimesi çoğul getirildiği için “kovulanların çok olacağı”, dolayısıyla bu tehdidin bütün o inananları içermekte olduğu anlaşılmaktadır.

Yâsîn 36/18’de de beyan edildiği üzere, yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki gibi benzer tehdit örneklerini peygamberlerin hayatında da görmekteyiz.

a) Âzer, oğlu Hz. İbrâhim’e “Eğer vazgeçmezsen seni kovarım, defol git”(16) şeklinde tehditler savurmuştu.

b) Daha sonra Medyen’liler Hz. Şu‘ayb’a ve beraberindekilere “Ya dinimize dönersiniz ya da sizi buradan sürer çıkartırız”(17) ve “Ailen(den hatırını saydıklarımız) olmasaydı seni kovardık”(18) diyerek onu tehdit etmişlerdi.

c) Ashâb-ı Kehf denen mağara delikanlılarına da benzer bir tehdit yapılmıştı.(19)

d) Bir şehir halkının elçilere yönelik ifadelerinde “Sizin yüzünüzden uğursuzluğa uğradık. Eğer vazgeçmezseniz, (bilin ki) sizi kovacağız, size işkence edeceğiz”(20) sözü yer almaktadır.

e) Bu arada bu tür ifadelerin bütün peygamberlere yönelik bir tehdit unsuru olarak kullanıldığı İbrâhim 14/13’te açıkça bildirilmektedir.

Yâsîn 36/18’de de ele alacağımız üzere, r-c-m kökünden gelen recm kelimesinin anlamı “taşlamak, kovmak”tır. Bunun “sözle taşlamak, yanından kovmak” anlamı da elbette vardır. Nitekim şeytanın racîm oluşu,(21) onun ilâhî huzurdan kovulmuşluğundan kaynaklanmaktadır; yoksa maddî anlamda taşlanmaktan değil.

Benzer şekilde insanların sataşması, kınaması için tercümûn(i) fiili(22) kullanıldığı gibi, “boşuna, saçma sözler söylenmesi, gaybe taş atmak” anlamında da racmen bi’l-ğaybi ifadesi kullanılmaktadır.(23) Ayrıca göğü süsleyen cisimlerin şeytanları kovucu olması rucûm kelimesiyle ifade edilerek,(24) maksadın taşla ilgisinin olmadığı anlaşılmaktadır.

Râzî recmin iki türlü anlaşılabileceğini belirterek, âyetin bu bölümünün mesajı hakkında şunları dile getirmektedir: “İlk ihtimal şudur: Sizi sözle, sövüp sayarak adeta taşlarız; bununla da bitmez, işi dövmeye ve işkenceye vardırırız.

İkinci ihtimale göre ise, maksat, “taşlamak, taş yağmuruna tutmak ve sonu ölümle bitecek bir azaba dönüştürmek” şeklindedir.(25) Bunu “öldürmek” şeklinde anlayan âlimlerimiz de vardır;(26) ancak biz bunun doğru olmadığı kanaatindeyiz.

2. قَالَ رَبِّ اِنَّ قَوْم۪ي كَذَّبُونِ فَافْتَحْ بَيْن۪ي وَبَيْنَهُمْ فَتْحًا وَنَجِّن۪ي وَمَنْ مَعِيَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ“(Nuh, Rabbine yönelerek) ‘Rabbim! Kavmim beni yalanladı. Benimle onlar arasında hükmünü ver ve hem beni hem de benimle birlikte inananları kurtar!’ demişti. Biz de onu ve beraberindekileri dolu gemide (taşıyarak) kurtarmıştık. Sonra da geride kalanları (suda) boğmuştuk.” Bu iki âyette Hz. Nûh’un iki cümlesi gündeme getirilmektedir.

a) قَالَ رَبِّ اِنَّ قَوْم۪ي كَذَّبُونِ “(Nuh, Rabbine yönelerek) ‘Rabbim! Kavmim beni yalanladı.’ demişti.” Furkân 25/37’de de beyan edildiği gibi, Hz. Nûh kavminin kendisini yalanladığını bir şikâyet konusu olarak dile getirmektedir. Hz. Nûh gece gündüz çok çeşitli tebliğ ilkelerini devam ettirmesine rağmen, kavminin kesinlikle olumsuz bir tavır içerisinde olduğunu ve kendisini yalanladığını bir şikâyet konusu olarak Rabbine yöneltmektedir.

Konuyla ilgili olarak Nûh 71/17’de şöyle ifadeler yer almaktadır: “Gerçekten de sen onları bağışlayasın diye onları ne zaman davet ettiysem, parmaklarını kulaklarına tıkadılar; (beni görmemek için) elbiselerine büründüler, ayak dirediler ve kibirlendikçe kibirlendiler.”

Aynı şekilde yine Nûh 71/21-22’de şu bilgiler mevcuttur: “(Öğütlerinin fayda vermemesi üzerine) Nûh dedi ki: Ey Rabbim! Doğrusu onlar bana karşı geldiler; malı ve çocuğu kendi ziyanını arttırmaktan başka bir işe yaramayan kimseye uydular. Ayrıca çok büyük tuzaklar kurdular!”

Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere, Hz. Nûh, kavminin onu yalanlamasından duyduğu derin sıkıntıyı kelimelere dökmüş ve Yüce Allah’tan yardım talebinde bulunmuştu. İşte bu talepleri de devam eden âyetlerde yer almaktadır.

b) فَافْتَحْ بَيْن۪ي وَبَيْنَهُمْ فَتْحًا وَنَجِّن۪ي وَمَنْ مَعِيَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ “Benimle onlar arasında hükmünü ver ve hem beni hem de benimle birlikte inananları kurtar! (demişti).” Daha sonraki dönemlerde yaşayan Hz. Şu‘ayb tarafından da dile getirilen bu duada(27) Hz. Nûh’un “hüküm” isteği hatırlatılmaktadır. Hz. Nûh’un duası bağlamında Mü’minûn 23/26 ve Kamer 54/10’da da çeşitli ifadeler yer almaktadır.

ı. فَافْتَحْ بَيْن۪ي وَبَيْنَهُمْ فَتْحًا “Benimle onlar arasında hükmünü ver (demişti).” Fâtır 35/2’de de açıklayacağımız üzere, f-t-h kökünden gelen kelimeler farklı anlamlar vermekten ziyade, birer tefsir örneği olarak “hüküm”, “yargı”, “karar”, “yardım etmek”, “azap göndermek”, “açmak”, “zafer”, “bilgilendirmek”, “öğretmek”, “açıklığa kavuşturmak” gibi anlamlarda yorumlanmaktadır.

Hz. Nûh, Yüce Allah’tan kavmi ile kendisinin arasını açmasını istemekte, bunun için de feth kelimesini kullanmaktadır. Kelimenin buradaki anlamı “açmak”tan ziyade, buna yakın olarak “onlarla arasını açmak”, bir anlamda “aradaki hükmü vermek”(28) şeklindedir. Yemen lehçesinde “hâkimler” için fettâh denmesi de bu anlamın destekçisidir.(29)

Bu cümle tıpkı Kamer 54/10’da olduğu gibi peygamber bile olsa bir insanın “bittim” noktasıdır. Eğer yapılabilecek başka şeyler olsaydı bütün peygamberler gibi Hz. Nûh da onu yapardı; ancak geride yapılabilir hiçbir şey kalmadığı için Nûh 71/24 ve 28’dekine benzer bu duayı yapmak zorunda kalmıştı.

ıı. وَنَجِّن۪ي وَمَنْ مَعِيَ مِنَ الْمُؤْمِن۪ينَ “Hem beni, hem de benimle birlikte inananları kurtar (demişti).” Hz. Nûh’un duasının ikinci cümlesi “kendisini ve onunla birlikte olan müminleri Yüce Allah’ın kurtarması”dır. Hûd 11/37’de beyan edildiği gibi, Hz. Nûh ilâhî bilgilendirme doğrultusunda azgın kavminin boğulacağını bilmekteydi.

Zalimler için dua etmeyip bunu müminlerle sınırlı tutmasının sebebi, aynı ayette geçen “Bana zalimler hakkında hitap etme (onlar için yalvarma); muhakkak ki onlar boğulacaktır” emrinin gereğini yerine getirmesidir. Bu nedenle, o korkunç felaketten korunup kurtarılmaları için dua ve niyazda bulunmuştu. Bu duanın muhtevasında elbette âhiretteki sıkıntılardan kurtarılmış olma manası da vardır.

Bu duada çok önemli bir detay vardır. Bir peygamber duasında sadece kendisini değil, çevresindeki inananları da düşünmekte, bir anlamda ferdi kurtuluşu değil, toplumsal kurtuluşu öncelemekteydi. Nûh 71/28’de dile getirdiği duasında da aynı hassasiyet gözlemlenmektedir. Bütün peygamberler aynı kaynaktan beslendiği ve aynı duyarlılığı gösterdiği için hepsinin duasında bu tür çoğul ifadeler görülmektedir.(30) Azgınlığı ve zalimliği tercih edenler için elbette böyle bir dua söz konusu değildir.

3. فَاَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ثُمَّ اَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاق۪ينَ “Biz de onu ve beraberindekileri dolu gemide (taşıyarak) kurtarmıştık. Sonra da geride kalanları (suda) boğmuştuk. (demişti).” Bu iki âyette ise Hz. Nûh’un duasına Rabbimizin icabeti ile inkârcı kavmine yaşattığı akıbet gündeme getirilmektedir.

a) فَاَنْجَيْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ “Biz de onu ve beraberindekileri dolu gemide kurtarmıştık.” Yüce Allah Hz. Nûh’un duasını kabul ederek onu ve kendisine iman etmiş olanları dolu bir gemide taşıyarak kurtardığını beyan etmektedir. Buradaki اَنْجَيْنَا enceynâ fiili “bir sıkıntılı ortama girmeden muhatapları kurtarmış olmak” manasına alınmalıdır.

Boğulmak üzere olan birinin kurtarılması değil de, hiç boğulma riski taşımadan insanları kurtarmış olmak vakaya daha uygundur. Bu arada fiilin başındaki fâ/fe edatı, duasının hemen ardından Hz. Nûh’un isteğinin kabul edildiği manasını veren bir ta‘kıbiyye edatıdır. Geminin ne ile dolu olduğu konusu Hûd 11/40 ve Mü’minûn 23/27’de yer aldığı üzere “inananlar ve her çiftten varlık” şeklinde anlaşılmalıdır.

b) ثُمَّ اَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاق۪ينَ “Sonra da arkasından kalanları (suda) boğmuştuk.” Bu ifade, gemiyle kurtarılmış olan Hz. Nûh’un ve ona inananların ardından, gemiye binmeyenlerin boğulduğunu ortaya koymaktadır. Yüce Allah göğün yağmur kapılarını açarak ve yeryüzünün sularını fışkırtarak korkunç bir tufanla onları boğduğunu ifade etmektedir.(31) Bu boğulanlar arasında Tahrîm 66/10’daki bilgiler gereği Hz. Nûh’un eşi ve Hûd 11/42-43 gereği gemiye binmeyi reddeden oğlu Ken‘ân da vardı.

Dünyada ve mahşerde azaptan kurtulabilmek için hakikat gemisine binmek gerekmektedir. Bu gemi her peygamberin tebliğ ettiği tevhid prensipleridir. Bunlara itibar etmeyenlerin akıbeti işte bu kıssada anlatıldığı gibi korkunç bir felakettir. Boğulmak için her zaman su gerekmez; bazen hasret ateşinde, bazen psikolojik sıkıntılarda, bazen başka şekillerde de boğulmalar yaşanabilir. Her türlü boğulmanın panzehiri vahye sarılmaktır.

ııı. Çoğu Muhatapların İbret Almaması

اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً وَمَا كَانَ اَكْثَرُهُمْ مُؤْمِن۪ينَ وَاِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَز۪يزُ الرَّح۪يمُ “Çoğu inanmamış olsa da şüphesiz ki bunda bir ders vardır. Şüphesiz ki Rabbin el-‘azîz’dir (mutlak üstündür); er-rahîm’dir (çok merhamet sahibidir).”

Buradaki اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ inne fî zâlike ifadesi “muhakkak ki bunda vardır”; لَاٰيَةً leâyeten sözcüğü “nice ibret(ler), ders(ler)”; وَمَا كَانَ ve mâ kâne fiili “(Onlar şöyle) değildi, (şöyle) olmadılar”; اَكْثَرُهُمْ ekseruhum tamlaması “onların çoğu”; مُؤْمِن۪ينَ mü’minîne kelimesi “inananlar, müminler”;وَاِنَّ رَبَّكَ ve inne rabbeke tamlaması “ve muhakkak ki senin Rabbin”; لَهُوَ lehuve zamiri “mutlak surette O”; الْعَز۪يزُ el-‘azîzü sıfatı “üstün(dür), izzetli(dir)”; الرَّح۪يمُ er-rahîmu sıfatı ise “çok merhametli(dir)” demektir.

Bu iki âyet önceki bölümlerin sonunda da olduğu gibi, ilk örnek olan kâinat kitabıyla ilgili kullanımının dışında bu sûredeki bölümlerde bulunduğu her yerde söz konusu kıssa ile ilgili anlam bağına sahip manalar vermektedir.

1. اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً وَمَا كَانَ اَكْثَرُهُمْ مُؤْمِن۪ينَ “Çoğu inanmamış olsa da şüphesiz ki bunda bir ders vardır.” Burada yer alan iki cümleye dair kısa açıklamalar yapmak istiyoruz.

a) اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَةً “Muhakkak ki, bunda (nice) ders(ler) vardır.” Âyetteki ف۪ي ذٰلِكَ fî zâlike “bunda” ifadesi, “Nûh’un kıssasında” manasına gelmektedir. اٰيَةً âyeh kelimesi nekra, yani belirteç edatı olmadan geldiği için “nice nice deliller, dersler” manası verebilir.

b) وَمَا كَانَ اَكْثَرُهُمْ مُؤْمِن۪ينَ “Çoğunluğu inanmaz.” Burada sözü edilenler bağlam gereği ve ilk muhataplar açısından Mekkeli müşriklerdir. “Onların çoğunun inanmaması”, içlerinden inanacakların çıkacağı manasına alınmalıdır. Eğer kasıt mevcut hal ise o zaman bu âyete “hiçbiri inanmazlar” anlamı verilebilir.(32)

2. وَاِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَز۪يزُ الرَّح۪يمُ “Şüphesiz ki Rabbin el-‘azîz’dir (mutlak üstündür); er-rahîm’dir (çok merhamet sahibidir).” Burada Rabbimizin iki sıfatı hatırlatılmaktadır.

a)الْعَز۪يزِ el-‘azîz kelimesi “güçlü, üstün, mağlup olmayı engelleyen güç” anlamlarına gelmekte ve pek çok âyette “Yüce Allah’ın sıfatı” olarak kullanılmaktadır.(33) Burada Hz. Nûh’un putperest kavmi başta olmak üzere, bütün inkârcılar muhatap alınmakta ve Yüce Allah’ın izzetinin herkese galip gelmeye yeteceği ortaya konulmaktadır. Başkalarından korkarak onlara boyun eğenlere moral verilmekte, Allah’tan daha güçlü hiç kimsenin bulunmadığı vurgulanarak müminlere de moral verilmesi amaçlanmaktadır.

b) الرَّح۪يمُ er-rahîm sıfatı “merhametli” demektir. Burada el-‘azîz sıfatının ardından er-rahîm sıfatının getirilme sebebi, Yüce Allah’ın kullarına ve kıssa gereği Hz. Nûn kavmine yönelik merhametini hatırlatmak ve rahmetinden ümit kesmemek gerektiğini öğretmek de olabilir. Rahmet sıfatı muhatapların iman edip tevbe ettikten sonra salih amellerle Yüce Allah’ın merhametini elde edebileceklerini onlara hatırlatmaktadır.

Dipnotlar

• 1 - A‘râf 7/62.
  • A‘râf 7/62
• 2 - Semerkandî, age., II, 585; Taberî, age., XIX, 90. 3 - Bakara 2/213; Yûnus 10/47; Ra‘d 13/7; Nahl 16/36; Fâtır 35/24. 4 - Nisâ’ 4/163-164; Mü’min 40/78.
  • Bakara 2/213 Yûnus 10/47 Ra‘d 13/7 Nahl 16/36 Fâtır 35/24 Nisâ 4/164 Mü'min 40/78
• 5 - Semerkandî, age., II, 563.
• 6 - A‘râf 7/59; Hûd 11/25-26; Mü’minûn 23/23; Nûh 71/2-3.
  • A‘râf 7/59 Hûd 11/26 Mü'minûn 23/23 Nûh 71/3
• 7 - Hûd 11/25; Nûh 71/2. 8 - En‘âm 6/33.
  • Hûd 11/25 Nûh 71/2 En‘âm 6/33
• 9 - En‘âm 6/90; Yûnus 10/72; Hûd 11/29, 51; Yûsuf 12/104; Furkân 25/57; Şu‘arâ 26/109, 127, 145, 164, 180; Sebe’ 34/47; Sâd 38/86; Şûrâ 42/23; Tûr 52/40; Kalem 68/46.
  • En‘âm 6/90 Yûnus 10/72 Hûd 11/29 Hûd 11/51 Yûsuf 12/104 Furkân 25/57 Şu‘arâ 26/109 Şu‘arâ 26/127 Şu‘arâ 26/145 Şu‘arâ 26/164 Şu‘arâ 26/180 Sebe' 34/47 Sâd 38/86 Şûrâ 42/23 Tûr 52/40 Kalem 68/46
• 10 - Bakara 2/245; Mâide 5/12; Hadîd 57/11, 18; Teğâbun 64/17; Müzzemmil 73/20.
  • Bakara 2/245 Mâide 5/12 Hadîd 57/11 Hadîd 57/18 Teğâbun 64/17 Müzzemmil 73/20
• 11 - Semerkandî, age., II, 586; Taberî, age., XIX, 90; Zemahşerî, age., III, 312.
• 12 - A‘râf 7/12; İsrâ’ 17/61-62; Sâd 38/76. 13 - Zuhruf 43/54. 14 - Bakara 2/13; Kıyâmet 75/33; Mutaffifûn 83/29-33.
  • A‘râf 7/12 İsrâ 17/62 Sâd 38/76 Zuhruf 43/54 Bakara 2/13 Kıyâmet 75/33 Mutaffifîn 83/33
• 15 - Yûnus 10/100.
  • Yûnus 10/100
• 16 - Meryem 19/46. 17 - A‘râf 7/88. 18 - Hûd 11/91. 19 - Kehf 18/20. 20 - Yâsîn 36/18.
  • Meryem 19/46 A‘râf 7/88 Hûd 11/91 Kehf 18/20 Yâsîn 36/18
• 21 - Âl-i ‘Imrân 3/36; Hıcr 15/17, 34; Nahl 16/98; Sâd 38/77; Tekvîr 81/25. 22 - Dühân 44/20. 23 - Kehf 18/22. 24 - Mülk 67/5.
  • Âl-i İmrân 3/36 Hicr 15/17 Hicr 15/34 Nahl 16/98 Sâd 38/77 Tekvîr 81/25 Duhân 44/20 Kehf 18/22 Mülk 67/5
• 25 - Râzî, age., XXVI, 53. 26 - Semerkandî, age., III, 120; II, 586.
• 27 - A‘râf 7/89.
  • A‘râf 7/89
• 28 - Semerkandî, age., II, 586; Taberî, age., XIX, 91. 29 - Semerkandî, age., II, 586; Zemahşerî, age., III, 315.
• 30 - Bakara 2/127-128; A‘raf 7/89; İbrâhim 14/42; Mümtehıne 60/4-5.
  • Bakara 2/128 A‘râf 7/89 İbrâhîm 14/42 Mümtehine 60/5
• 31 - Yûnus 10/73; Enbiyâ’ 21/77; Furkân 25/37; Şu‘arâ’ 26/120; ‘Ankebût 29/14; Sâffât 37/82; Kamer 54/11-12; Nûh 71/25.
  • Yûnus 10/73 Enbiyâ 21/77 Furkân 25/37 Şu‘arâ 26/120 ‘Ankebût 29/14 Sâffât 37/82 Kamer 54/12 Nûh 71/25
• 32 - Semerkandî, age., III, 575.
• 33 - Isfehânî, age., s. 563.