Nasr Suresi

Medine’de hicrî 8 veya 9. yılda indirilmiş olması muhtemel olan, Kur’ân’ın en kısa sûrelerinden biri olan, 3 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen ve “yardım” manasına gelen نَصْر nasr kelimesinden alan Nasr sûresi, inişte 111, resmî sıralamada 110. sûredir.

Bu sûresinin Kâfirûn sûresiyle yakın bir irtibatı vardır. Bu irtibat, sözü edilen yardıma ve fethin veriliş nedenine bağlanmalıdır. Bizce bu neden, muhtemelen Hz. Peygamber’in Kâfirûn sûresinde dile getirdiği “ben, sizin taptığınız gibi o varlıklara tapmadım, tapmıyorum ve tapmayacağım” kararlılığıdır. İşte bu kararlılık, ona Yüce Allah’ın yardımı ve Mekke’nin fethi olarak geri dönmüştür.

Bu sûrede, genel tercihe göre Mekke’nin fethi müjdelenmektedir. İnsanların gruplar halinde Yüce Allah’ın dinine gireceği ve bunu Hz. Peygamber’in de göreceği ifade edilmekte, bu nedenle Yüce Allah’a hamdetmesi ve istiğfarda bulunması ondan istenmektedir.

a) Sûrenin İniş Zamanı

Genel kabule göre ilk âyetteki fethin Mekke’nin fethi olması nedeniyle, bu sûrenin Medine döneminin sonlarına yakın bir zamanda, muhtemelen Hayber’in fethinden sonra hicrî 8 veya 9. yılda indirilmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Bu durumda, bazı rivayetlerde yer alan, Hz. Peygamber’in bu sûre indirildikten kısa bir süre sonra vefat ettiği yolundaki haberler, tekrar gözden geçirilmeye muhtaçtır ve Kur’ân metninin verileri ışığında yeniden değerlendirilmelidir.

b) İlâhî Yardım ve İnsanların Dine Yönelişi

Yüce Allah, sûrenin ilk âyetinde yardımın ve fethin kaynağının kendisi olduğunu bildirmekte, sonrasında insanların gruplar halinde Yüce Allah’ın dinine gireceğini müjdelemekte ve Hz. Peygamber’in de hamd ve istiğfarda bulunmasını kendisine emretmektedir.

ı. Yüce Allah’ın Yardımı ve Zafer

اِذَا جَآءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَالْفَتْحُ “Allah’ın yardımı ve zafer geldiği zaman.”

Âyetteki اِذَا جَآءَ izâ câe ifadesi “geldiği zaman”; نَصْرُ اللّٰهِ nasrullâhi tamlaması “Allah’ın yardımı”; وَالْفَتْحُ ve’l-fethu sözcüğü ise “ve zafer” demektrir.

Burada Yüce Allah’ın yardımı ve O’nun vereceği zaferin gelişinden söz edilmektedir.

1. Bu âyet Mekke’nin fethiyle ilgili yorumlanmaktadır. Bu cümleyle ilişkili olacak şekilde bazı hatırlatmalarda bulunmak istiyoruz.

a) Bu sûre, Kâfirûn sûresinin son âyetindeki “benim dinim bana, sizinki de sizedir” ifadesiyle buluşturulabilir. Bu takdirde “benim dinim banadır” cümlesinin karşılığı, Nasr sûresinde sözü edilen yardım, fetih ve insanların gruplar halinde Allah’ın dinine girmesidir. “Sizin dininiz de sizedir” cümlesinin karşılığı ise bir sonraki sûre olan Mesed’de, Ebû Leheb’in kahrolması bedduasıdır. Râzî’nin kurduğu bu anlam ilişkisi, sûrelerin dizilişindeki sistemi ortaya koymada son derece çarpıcı ufuklar kazandırmaktadır.

b) Bu âyetteki اِذَا izâ edatı, başında bulunduğu fiilin henüz gerçekleşmediğini ve bir süre sonra meydana geleceğini göstermektedir. Geleceğinden söz edilen yardım ve fethin Mekke’nin fethi olduğunda âlimlerimiz fikir birliğindedir.(1) Esasında bu olay, Kasas 28/85. âyette vaad edilen “Me‘âd (döndürülme yeri), yani Mekke’ye mutlaka döndürülme” sözüdür.

c) Ayrıca Duhâ 93/5. âyette Hz. Peygamber’e verileceği, onun da memnun olacağı bildirilen nimetlerden ikisi işte Nasr sûresindeki “yardım” ve “fetih”tir. Bu ikramlar aynı zamanda Kevser sûresindeki “çok hayır” kavramına yapılan bir göndermedir.

d) Âyetteki fethin Hayber’in fethi veya Taif’in fethi olduğu rivayetleri varsa da, bu görüşler fazlaca desteğe sahip değillerdir. Âyetin başındaki izâ edatı, geçmiş zaman kipini gelecek zamana da çevirir. Bu durumda, hem Yüce Allah’ın fethiyle yardımının, hem de insanların Allah’ın dinine gruplar halinde girmelerinin ileride gerçekleşeceği ifade edilmiş olmaktadır.

Mekke’nin fethi gerçekleştikten sonra, her gazve ve fetihten sonra tekrarladığı üzere Hz. Peygamber şu duayı dile getirmiştir: “Allah’tan başka ilâh yoktur; O, kuluna yardım etmiştir ve müşrik toplulukları da yalnız başına hezimete uğratmıştır.”(2)

e) Yüce Allah, müminleri yardımsız bırakmayacağını, onları destekleyeceğini, kendisinin ve elçilerinin mutlaka galip geleceğini beyan etmektedir.(3) Özellikle Saff 61/13’te fethin yakın olduğunu ve Feth 48/1’de fethin nasip kılındığını beyan ederek, Nasr sûresinde geleceğinden söz edilen fethin “Mekke’nin fethi” olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu noktada Feth 48/3 ile yorumunu yapmakta olduğumuz Nasr 110/1’de verilen bilgilerin de aynı konuda olduğunu hatırlamak gerekmektedir. Esasında Âl-i İmrân 3/126’da “Uhud”la, Enfâl 8/10’da “Bedir”le ilişkili bağlamlarda da ilahî yardımın gücüne dikkat çekilmekte, zaferin Yüce Allah’tan geldiği hatırlatılmak istenmektedir.

f) Bu fethin, şirke veya küfre karşı bütün fetihleri kapsaması da mümkündür ve bu anlam, âyetin herkes, her zaman ve her mekân için daha evrensel bir mahiyet kazanmasını sağlamaktadır.

2. Şu‘arâ’ 26/90 ve Kaaf 50/31’de de belirtildiği gibi, âhirette “takvâ sahiplerine cennet nasıl yaklaştırılacaksa”, Hz. Peygamber kendisine düşen görevleri yaptığı için, bu dünyada da Yüce Allah’ın yardımına ve fethe o gitmemiş, ilâhî yardım ve fetih adeta onun ayağına getirilmiştir. Çünkü âyetteki ifade “Allah’ın yardımı ve fetih geldiği zaman” şeklindedir. Demek ki insanlar, üzerlerine düşen görevleri hakkıyla yaparlarsa, hak ettikleri karşılık onlara mutlaka ulaştırılacaktır. Bu âyetin insanlara verdiği en önemli mesajlardan biri budur.

Hz. Nûh gemiyi muhtemelen suyun olmadığı yerde inşa etmesine rağmen, görevini yapmasının karşılığında deniz onun ayağına getirilmiş, ateşe atılmak istenen Hz. İbrahim için de, ateş serinlik ve rahatlık yurduna dönüştürülmüştür. Başkaları için zindan veya hayattan kopuş olarak nitelendirilse de, zindan Hz. Yûsuf için ilâhî hakikatlerin okutulduğu bir okul olmuş, risâlet öğretilerinin ana maddeleri kendisine orada sunulmuştur.

Okula o gitmemiş, adeta okul onun ayağına getirilmiş, tebliğ için insan arayışına girmeden, muhataplar onun önünde hazır bulundurulmuşlardır. Hz. Mûsa için de durum bundan farklı değildi. Sarayın yanından bile geçmek onlar için hayal iken, Yüce Allah Firavun’un sarayını onun barınağı yapmış, adeta kale içeriden fethedilmiştir.

Örneklerini daha da arttırmamız mümkün olan bu tür gerçekler hakkındaki genel ilke, Nasr sûresinin bu ilk âyetinde dile getirilmiş olmaktadır. Bu âyet, insana yüklenen görev ve sorumluluğun yine ona dönen yanını öğretmekte, hak edenler hak ettikleri ödüle gitmeden, ödül adeta onların ayağına getirilmektedir.

Büyük fedakârlıklar gerektiren fetihler tarihine bakılınca, bu sûrede müjdesi verilen Mekke’nin fethi için aslında “gidilen fetih yolculuğu”ndan değil, yürekten yapılan fedakârlıklarla şekillenmiş “gelen yardım ve fetih”den söz etmek durumundayız. Hayatında Yüce Allah’ı hesaba katıp O’nun rızasına odaklanan her eylem, aslında nimetin geleceği müjdesini içermektedir. Allah için çıkılan yolda kaybetmek asla yoktur; o yolun adı hem bu dünyada hem de âhirette daima kazanmaktır.

ıı. Gruplar Halinde Müslüman Olunması

وَرَاَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ ف۪ي د۪ينِ اللّٰهِ اَفْوَاجًا “İnsanların Allah’ın dinine akın akın girdiğini gördüğün (zaman).”

Âyetteki وَرَاَيْتَ ve raeyte fiili “ve görürsün, gördüğün (zaman)”; النَّاسَ en-nâse kelimesi “insanları”; يَدْخُلُونَ yedhulûne fiili “giriyorlar”; ف۪ي د۪ينِ اللّٰهِ fî dînillâhi tamlaması “Allah’ın dinine”; اَفْوَاجًا efvâcen kelimesi ise “grup grup, gruplar halinde” demektir.

Burada sözü edilen husus, elbette Mekke’nin fethinde yaşanan gözyaşartıcı insan manzaralarıdır.

1. Hz. Peygamber, “Bugün size ne yapılmasını bekliyorsunuz?” diye sorunca, Mekkeliler “Sen değerli bir kardeşsin, değerli bir kardeşin oğlusun” demişti. Bunun üzerine, Nebî (as) da Hz. Yûsuf’un kardeşlerine dediği gibi, “Bugün size kınama yok, sizleri kınamıyorum; Allah sizi bağışlasın”(4) rahatlığını kendilerine vermişti.(5)

“Gidiniz, serbestsiniz” denilerek, insanlar hiçbir şiddetle karşılaştırılmadan, haysiyetleriyle oynanmadan, herhangi bir müeyyideye tâbi tutulmadan, mallarına ve canlarına hiçbir zarar verilmeyip herhangi bir kısıtlamaya maruz bırakılmadan, Yüce Allah’ın tek din olarak belirlediği İslâm’a seve seve girmeye başlamışlardır. O zamana kadar ihtidâ denen “İslâm’a giriş”ler genellikle fert fert, ikişer ikişer gerçekleşirken, artık kitleler halinde müslümanlaşmalar başlamıştı. Âyette müjdelenen hususlardan biri budur.

2. Nasr sûresinin mesaj derinliklerinde, ileride yaşanacak çeşitli fetihler, mucize olarak önceden bildirilmekte ve insanların, Allah’ın dinine kitleler halinde girecekleri haber verilmektedir. Bunun, Hz. Peygamber dönemiyle sınırlı olmayacağı, bütünüyle tarihe yayılacağı müjdesi de bu âyetlerde görülmektedir. Yürekler fethedilince, ülkelerin fethi zaten gerçekleşmiş olacaktır. Gönül seferberliğini ve gönül birliğini amaçlayan İslâm, Yüce Allah’a teslim olmanın, O’nun dinine girmenin ve hayatı O’nun emrettiği gibi yaşamanın hazzını insanların yaşamalarını sağlayacaktır.

3. Sûrede asıl vurgulanan ve sonraki nesillere verilmek istenen mesaj, işte bu güveni ve Yüce Allah’ın hayata bu şekilde müdahalesini Müslümanların bilgisine sunmak, onların morallerini, motivasyonlarını yüksek tutmak ve hayatlarında kaybetmenin yeri olmadığını beyan etmektir.

Hz. Peygamber hayattayken Arap yarımadasında bu gerçeklik gözlemlenmiş, Feth 48/28’de de vurgulandığı gibi, “Allah’ın dini bütün dinlere üstün gelmiş” ve Mâide 5/3’te vaad edilen “Nimetinin tamamlanması gerçekleşmiş”tir. Söz konusu tecrübeler yaşandığı için, sonraki nesillerin ümitsiz olmaya ve mağlubiyet psikolojisine bürünmeye hakları yoktur; çünkü onların da yardımcısı Yüce Allah’tır.

ııı. Yüce Allah’ı Tesbîh ve O’ndan Bağışlanma Talebi

فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ اِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا “Rabbini hamd (övgü) ile tesbih et (yücelt) ve O’ndan bağışlanma dile! Şüphesiz ki O, tevbeleri çok kabul edendir.”

Âyetteki فَسَبِّحْ fe sebbıh emri “tesbih et, eksikliklerden uzak tut”; بِحَمْدِ رَبِّكَ bi hamdi rabbike ifadesi “senin Rabbini hamd ile”;وَاسْتَغْفِرْهُ ve’stağfirhu emri “ve O’ndan bağışlanma dileğinde bulun, özür dile, istiğfar et”; اِنَّهُ كَانَ innehû kâne ifadesi “muhakkak ki O (şöyle) olandır”; تَوَّابًا tevvâben sözcüğü ise “tevbeleri çokça kabul eden” demektir.

Burada Yüce Allah’ın Hz. Peygamber’in şahsında btünün muhataplardan bir isteği gündeme getirilmektedir.

1.فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ “(O halde) Rabbine hamdederek O’nu tesbih et ve O’ndan mağfiret dile!” Burada sözü edilen tesbîh, Hz. Peygamber’in ifadesiyle “Yüce Allah’ı, her türlü kötülük ve eksiklikten uzak tutmaktır, tenzihtir.”(6)

a) Âyette emredilen tesbih ve istiğfarın, her fetih ve yardımdan sonra yapılmasının istenmesi kuvvetle muhtemeldir. Rivayetlere baktığımızda, Hz. Peygamber’in hayatının sonlarına doğru şu duayı sıklıkla yaptığını görmekteyiz: سبحان الله و بحمده أستغفر الله و أتوب اليه “Allah’ı eksikliklerden tenzih ederim, O’na hamdederim; Allah’a istiğfar eder ve O’na yönelirim.”(7)

Hayatın her anıyla ilişkili olarak Yüce Allah’a yönelik tesbih ve hamd görevimizin olduğunu Nasr 110/3’ten rahatlıkla öğrenebiliyoruz. لا أحصي ثناء عليك أنت كما أثنيت علي نفسك “Ben sana övgüleri saymakla tüketemem; Sen, kendini nasıl övüyorsan işte öylesin.”(8)

b) Meleklerin,(9) gök gürültüsünün,(10) göklerde ve yerdekilerin, ayrıca uçuşan varlıkların,(11) nihayet bütün yaratılmışların(12) oluşturduğu kâinat korosuna Hz. Peygamber özelinde bu son ümmetin de katılması istenmektedir. Bu emir, hayatın tesbihe kodlanmış yapısının farkına varmayı ve insanın kendi iradesiyle o koroya katılmasını, bir anlamda çatlak ses çıkartılmamasını insanlardan istemektedir. Bu durumda tesbîh, hayatın her dönemiyle ilişkili bir bilinç olarak karşımızda durmaktadır, diyebiliriz.

c) Burada sözü edilebilecek tenzîh, yani Yüce Allah’ı eksikliklerden uzak tutma işlemi, önceleri Mekke’nin ve civarının bir gün Müslüman olması konusundaki tereddütlerle ilgili olabilir. Hz. Peygamber Mekke’den hicrete mecbur bırakıldığı için, onun yeniden oraya dönme arzusuna ulaşma isteği, belki de bazı “acaba”ları içermekteydi.

Şimdi bu fetih gerçekleşince onun bu tereddüdü “Yüce Allah, her şeye kadirdir; O’nun gücünün yetmeyeceği hiçbir şey yoktur” ikrarına dönüştürülmektedir. Kasas 28/85’te verilen dolaylı müjdeye rağmen, yaşanan muhtemel tereddütler, bu nedenle tesbih ve istiğfar emriyle karşılanmak istenmiş olabilir. İstiğfâr, “bağışlanma dileğinde bulunmak” demektir. “Acaba Mekke’ye dönebilecek miyiz?” şeklindeki bir kaygı, istiğfâra yer verilmesinin amacını karşılayabilir.

d) Ayrıca, Râzî’nin de belirttiği gibi, Hz. Peygamber’in, kendisine eziyet edenlerden bunun hesabını sormayı düşünmesinin ve bu doğrultuda Yüce Allah’tan yardım talebinde bulunmasının karşılığında, yardım ve fetih nasip olunca bir istiğfar ihtiyacı doğmuş da olabilir. Onun için, hiç kimseden intikam almadan Yüce Allah’a yönelmesi ve O’nu daima bağışlayıcı olarak bulacağı gerçeği kendisine hatırlatılmıştır, denebilir.(13)

e) “Hz. Peygamber’in istiğfar gerektirecek bir davranışta bulunmasını” anlaşılamaz bulanlar bilmelidirler ki, Hz. Peygamber de bir insandır, o da hata yapabilir. Nitekim kendisine bu âyet hatırlatılıp “senin geçmiş ve gelecek bütün günahların affedilmiştir; istiğfara ne gerek var?” diye soranlara “Ben, şükreden bir kul olmayayım mı?”(14) cevabını verdiği, hatta her gün 100 kez istiğfarda bulunduğu rivayet edilmektedir.(15) Önemli olan, hatada ısrarcı olmamaktır.

Muttakî insanların tanımının yapıldığı Âl-i İmrân 3/133-135’te takvâ sahibi olanların hata yapmamasından söz edilmez. Aksine, bir hata işlediklerinde veya kendilerine haksızlık yaptıklarında, hemen Yüce Allah’ı hatırlayıp, hataları nedeniyle bağışlanma dileğinde bulundukları ve bile bile hatada ısrar etmedikleri beyan edilmektedir. Kur’ân’da birtakım âyetler dikkate alındığında, hata yapmayan peygamber anlayışının yanlış olduğu hemen fark edilebilecektir.(16)

Bu konuda unutulmaması gereken nokta şudur: “Bir peygamber aynı hatayı iki kere yapmaz; sürekli hata yapmaz, hatası düzeltilmeden ve istiğfar edip bağışlanmadan ölmez.” Hatanın düzeltilmesi, söz konusu davranışın ümmet için bir hatanın devamını engellemeye yöneliktir. Peygamberlerin masumiyeti de vahyin insanlara ulaştırılması noktasındadır; yoksa hiç hata yapmamalarında değildir.

f) Uzun süre yalnızlığın yaşandığı, çeşitli boykotlara tabi tutulma acılarının çekildiği ve pek çok sıkıntılı olayın tecrübe edildiği günlerden sonra, devletin kurulması, sistemin oturması, zulüm ve işkencenin ardından huzur ve mutluluğun perçinlendiği rahat ortamları yaşamak, elbette dünyevî mutluluklardır. İnsanlar sadece bunlarla bile büyük huzur yaşarlar. Ancak bütün bunlardan daha ileri ve değerli olmak üzere, bir davetin karşılığında insanların kitleler halinde ona katıldığını görmek, daha hoş bir huzur oluşturur.

g) Peygamberlikten önceki hayatında güvenilir oluşu nedeniyle kendisine el-emîn sıfatı takılan Hz. Peygamber, hayata dair ileri düzeyde ve sistemli bir şekilde olumlu yönlendirmelerde bulunmayan, sade bir birey olarak hayatını sürdürmüştü. Pasif iyi bir insan olmak, Mekkeli müşrikler tarafından hiç de yadırganmıyor, hatta itibar bile görüyordu.

Esasında, bir önceki sûrede belirttiğimiz gibi, Hz. Peygamber, peygamberlik döneminden önce de Mekkeliler gibi puta tapıcılık içerisinde değildi; haniflerle birlikte tek Allah inancına sahip biri olarak yaşıyordu. Ancak, toplumun kötü gidişatı nedeniyle zaman zaman Nûr Dağı’ndaki “Arayış” anlamındaki Hira mağarasına çekiliyordu. Onun bu hali için, çevresindekiler “Muhammed Rabbine âşık oldu” diyerek onunla eğleniyor, kendisine karşı bir önlem almayı düşünmek bir yana, onu ciddiye dahi almıyor, adeta içten içe alay ediyorlardı.

Ne zaman ki Hz. Peygamber peygamberlikle görevlendirildi ve Yüce Allah adına bazı söylemlerde bulunmaya başladı, yani bir anlamda aktif iyi olmaya başladı, işte o zaman Mekkelilerin nevri döndü; güvendikleri insanı dışlamaya, onu ve inanırlarını toplumdan soyutlamaya, hatta işi onu öldürmeyi planlamaya kadar vardırdılar. Esasında, Yüce Allah adına gerçekleşen söylemlerinin dışında, yine ona karşı güvenleri tamdı. Nitekim hicret esnasında evinde bulunan eşyanın bir bölümü, onu hicrete mecbur bırakanlara aitti. Mallarını da ona emanet etmişlerdi.

Aradan geçen onca yıldan sonra, İslâm inancının mensupları artmıştı ve Hz. Peygamber ümidini yitirmişlik psikolojisine bürünmemesine rağmen, böyle bir durumla karşılaşınca, belki de nasıl teşekkür edeceğini bilemez bir duruma gelmişti. Böyle bir psikoloji eğer yaşandıysa, bunda garipsenecek bir hususiyet yoktur. İnsan, gördüğü büyük bir iyiliğe bazen nasıl teşekkür edeceğini bilemeyebilir.

İşte bu durumda çaresizliğe düşmeden ve ne yapacağını bilemez bir hale gelmeden, Yüce Allah Hz. Peygamber’e yol göstermişti. Onca iyilik ve ihsanın karşılığında sadece tesbih ve istiğfar yapmasını ondan istemiş, böylece muhtemel bir yetersizlik ve yanlışlık yaşanmayıp, ilâhî irade doğrultusunda davranış şekli belirlenerek doğru bir yol tutulmuştur. Peygamberimizin yukarıda naklettiğimiz ifadeleri, bu teşekkür modelinin söze yansıtılmış şeklidir.

h) Yüce Allah, bu âyetleriyle sadece Hz. Peygamber’e değil, bütün insanlara bir davranış modeli sunmakta, adeta onlara hediyeleşmenin yolunu açmakta ve kendisine teşekkür etme şeklini ebedî bir gerçeklik olarak beyan etmektedir. Teşekkür, önce Yüce Allah’ı eksikliklerden uzak tutmak, ardından nimetlere hamd etmek ve yapılması muhtemel bazı hatalardan dolayı özür dilemek şeklinde sıralanmaktadır.

2. اِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا “Muhakkak ki O, tevvâb’dır (tevbeleri çok kabul edendir).” Nasr sûresinde, insanların bir istiğfar geleneği oluşturmaları, davranışları hakkında devamlı bir özür ihtiyacında bulunmaları ve hiç kimsenin kendisini garantide görmemesi gerektiği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca, özür beyanında samimi olanların, Yüce Allah’ı, tevvâb yani yönelişleri daima kabul edici olarak bulacakları da bildirilmektedir. Yüce Allah’ın tevbeyi kabuldeki tutumu, hem bu sûrenin sonundaki ifadede, hem de Nisâ’ 4/110. âyette açıkça ortaya konulmaktadır.

Dipnotlar

• 1 - Taberî, age., XXX, 332-334.
• 2 - Buhârî, Meğâzî, 30; Da‘avât, 52; Cihâd, 133, 197; Umre, 12; Müslim, Hacc, 147, 428. 3 - Bakara 2/214; Âl-i İmrân 3/123-124; En‘âm 6/34; Yûsuf 12/110; Mü’min 40/51; Muhammed 47/7; Mücâdele 58/21.
  • Bakara 2/214 Âl-i İmrân 3/124 En‘âm 6/34 Yûsuf 12/110 Mü'min 40/51 Muhammed 47/7 Mücâdele 58/21
• 4 - Yûsuf 12/92. 5 - Râzî, age., XXXII, 161-162.
  • Yûsuf 12/92
• 6 - İbn Mâce, İkâme, 179. 7 - Müslim, Salât, 221.
• 8 - Müslim, Salât, 222. 9 - Bakara 2/30. 10 - Ra‘d 13/13. 11 - Nûr 24/41. 12 - İsrâ’ 17/44.
  • Bakara 2/30 Ra‘d 13/13 Nûr 24/41 İsrâ 17/44
• 13 - Râzî, age., XXXII, 161. 14 - Buhârî, Teheccüd, 6; Tefsîru Sûre-i Feth, 2; Müslim, Münâfkûn, 79-81; Tirmizî, Salât, 187; Nesâî, Kıyâmu’l-Leyl, 17; İbn Mâce, İkâmeh, 200; Ahmed b. Hanbel, IV, 251, 255; VI, 115. 15 - Ebû Dâvûd, Vitr, 26; Ahmed b. Hanbel, II, 450.
• 16 - Tevbe 9/43; Ahzâb 33/37; Mü’min 40/55; Muhammed 47/19; Feth 48/2; Tahrîm 66/1; ‘Abese 80/1-10; Nasr 110/3.
  • Tevbe 9/43 Ahzâb 33/37 Mü'min 40/55 Muhammed 47/19 Fetih 48/2 Tahrîm 66/1 ‘Abese 80/10 Nasr 110/3