Nâzi‘ât Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 3 veya 4. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 46 âyetten oluşan ve adını “söküp çıkaranlar” anlamındaki النَّازِعَات en-nâzi‘ât kelimesinden alan Nâzi‘ât sûresi, nüzûl sırasına göre 48, resmi sıralamada ise 79. sûredir.

Nâzi‘ât sûresi ile Nebe’ sûresi, hem iniş sırasına göre, hem de resmî sıralamaya göre peş peşe geldikleri için adeta birbirlerinin devamı gibi bir görüntü vermekte, içerikleri büyük bir benzerlik arz etmektedir. Bu çerçevede her iki surede de Son Saat, kıyamet-âhiret, iyilere ödüller, kötülere azap vs. konular ele alınmakta, muhataplara doğru bir ahiret bilinci kazandırılmak istenmektedir. Sûrenin ilk âyetlerinde, neyi ifade ettikleri hususunda tartışmaların yaşandığı “Söküp çıkaranlara, yavaşça şenlendirenlere, yüzdürdükçe yüzdürenlere, yarıştıkça yarışanlara (yarışta önde olanlara) ve işleri düzenleyenlere yemin olsun!” şeklinde beş sıfata yemin edilmektedir.

6. âyetten itibaren, Son Saat/kıyâmet ve o esnada yaşanacak korkunç manzaralardan bir demet sunulmakta ve inkârcıların diriltilmeyle ilgili alaycı sözlerine değinilerek, Son Saat’in ansızın geleceği bilgisine yer verilmektedir.

15. âyetten itibaren, Hz. Mûsâ’nın Firavun ile olan mücadelesinden, Hz. Musa’nın ona yönelik tebliğ teklifinden, buna karşılık olarak Firavun’un karşı çıkışlarından ve yaşadığı feci sondan söz edilerek, bu kıssanın derin saygı duymak isteyenler için nice ibretler içerdiği beyan edilmektedir.

27. âyetten itibaren, ibretler kâinat kitabından da verilmeye devam edilerek, konu yeniden Son Saat’e getirilmekte ve mahşerde yaşanacak sınıflandırmanın sonuçları hakkında bilgi verilmektedir. Sûrenin sonunda ise, Son Saat’in/kıyâmetin vaktinin Hz. Peygamber dâhil hiç kimse tarafından bilinemeyeceği ilân edilerek, o konuda bilginin sadece Yüce Allah’a ait olduğu şu şekilde beyan edilmektedir:

“Sana o (Son) Saat’in demir atma zamanından soruyorlar. Onu bilme konusunda sen nerede olabilirsin ki! Onun sonuyla ilgili bilgi sadece Rabbine aittir. Sen sadece ondan (Son Saat’ten) saygı ile korkanları uyarıcısın. Mahşeri gördükleri gün, (dünyada) sanki bir yatsı vakti veya (gündüzün) kuşluğu kadar kalmış gibi olacaklar.”

Yüce Allah, Hz. Musa ve Firavun’la ilgili kıssayı muhataplara kısaca hatırlattıktan sonra, sûrenin 27-33. âyetlerinde kâinat kitabının âyetlerini devreye sokmakta, kıssalardan ders almayanlar için konuyu daha net ortaya koymak ve anlatım çeşitliliği oluşturmak üzere, herkesin her an müşahede ettiği gerçeklerden örnekler vermektedir. İşte şimdi inceleyeceğimiz âyet grubunda bu tür ifadeler yer almaktadır.



a) İnsanın ve Göğün Yaratılış Mukayesesi



Yüce Allah sûrenin 27-29. âyetlerinde kainat kitabından çeşitli başlıklar vermekte ve şu bilgileri dile getirmektedir: “Sizin yaratılışınız mı daha güçlüdür, yoksa (Allah’ın) inşa ettiği gök mü? (Allah, göğün yüzen) cisimlerini yükseltmiş ve onları düzene kavuşturmuştur. Gecesini karanlık yapmış, (gündüz) ışığını çıkarıp var etmiştir.”

ı. Göğün Yapısı



ءَاَنْتُمْ اَشَدُّ خَلْقًا اَمِ السَّمَآءُ بَنٰيهَا رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوّٰيهَا “Sizin yaratılışınız mı daha güçlüdür, yoksa (Allah’ın) oluşturduğu gök mü? (Göğün) cisimlerini yükseltmiş ve onları düzene kavuşturmuştur.”



Buradaki ءَاَنْتُمْ eentüm sorusu “siz mi”; اَشَدُّ eşeddü kelimesi “daha şiddetli(siniz), güçlü(sünüz), sağlam(sınız)”;خَلْقًا halk sözcüğü “yaratılış bakımından”; اَمِ السَّمَآءُ emi’s-semâu sorusu “yoksa gök mü, uzay mı”;بَنٰيهَا benâhâ fiili “(Allah) onu bina etti, inşa etti, yarattı”; رَفَعَ refe‘a fiili “yükseltti”; سَمْكَهَا semkehâ tamlaması “onun yüzen cisimlerini, aşağıdan yukarıya doğru mesafelerini, boy ve yüksekliğini”; فَسَوّٰيهَا fe sevvâhâ fiili ise “ve onu düzene koydu, dengeli kıldı” demektir.

Burada Yüce Allah’ın kainat kitabından çeşitli başlıkları gündeme getirilmektedir.



Yüce Allah, “yakından uzağa anlatım metodu” gereği, öncelikle inkârcı insana, ardından bütün insanlığa bir ibret levhası sunmaktadır. İnsanın ve dolayısıyla bütün mahlûkatın yaratıcısının Yüce Allah olduğunu kabul eden Mekkeli müşrikler, âhirette yeniden diriltilme konusunda büyük oranda inkâr içindeydiler. Bu inkârın anlamsızlığını ve delilden yoksunluğunu deşifre etmek üzere insanın ve göklerin yaratılışının mukayesesi yapılmakta, gece ve gündüze dikkat çekilmektedir.



Yüce Allah, önceki kıssaya da dolaylı bir gönderme yaparak Firavun’un sahte ve güçsüz ilâhlık iddiasının yersizliğini ortaya koymakta, insanı da gökleri de yaratanın Kendisi olduğunu beyan etmektedir.

Yüce Allah bu tür hatırlatmalarla hem Firavun’un güçsüzlüğünü ortaya koymakta, hem Mekkeli müşrik yöneticilere ders vermekte, hem de bütün insanların dikkatlerini bu gerçeğe çekmektedir.



1. ءَاَنْتُمْ اَشَدُّ خَلْقًا اَمِ السَّمَآءُ بَنٰيهَا “Sizin yaratılışınız mı daha güçlüdür, yoksa (Allah’ın) oluşturduğu gök mü?” Âyetin sonunda yer alan بَنٰي benâ fiili, Ferrâ’nın da belirttiği üzere hemen öncesindeki es-semâ’ kelimesini nitelendirmektedir.(1) Maksat göğün, yani uzayın çok güçlü bir şekilde yaratıldığını beyandır.



a) Gökleri ve yeri yaratanın, onların ve insanların sahibinin, bütün bunları rızıklandıranın, dahası kâinatın idaresini elinde bulunduranın Yüce Allah olduğunu itiraf eden(2) Mekkeli bazı müşrikler, mahşer diriltilmesini inkâr ediyorlardı. Kâinatı bunca düzenine ve ince planına sahip olarak yaratan gücün, insanı yeniden yaratamayacağı zannı, Kur’ân’da şiddetli bir şekilde reddedilmektedir.

Yüce Allah, gökleri ve yeri yaratmanın daha ağır ve büyük bir iş olduğunu beyan ederek, insanların yeniden yaratılmasının çok daha kolay olduğunu ifade etmekte, böylece müşriklerin mantıksızlığını gözler önüne sermektedir.(3) Bu konuda Mü’min 40/57’de şöyle buyrulmaktadır: “Elbette göklerin ve yerin yaratılması, insanların (yeniden) yaratılmasından daha büyük bir şeydir. Fakat insanların çoğu bilmezler.”



İşte, yorumunu yaptığımız Nâzi‘ât 79/27’de de aynı konu gündeme getirilmekte, Yüce Allah’ın eşsiz ve erişilmez gücüne dair bir mukayese yapılmakta ve o gücün varlıklar üzerindeki etkinliği ve yetkinliği özellikle dikkatlere sunulmaktadır.



b) Bu âyeti, “Sizi (tekrar) yaratmak, göğü yaratmış olan Allah için daha mı zordur?” şeklinde anlamlandıranlar da vardır.(4) Bu durumda maksat, bağlama da uygun olarak, insanın mahşer için yeniden diriltilmesiyle ilgilidir. Söylenmek istenen şudur: “Ey nankör insan tipi, bunca ihtişamına rağmen gökleri ve yeri Yüce Allah’ın yarattığını kabul ediyorsunuz da, insanın âhirette yeniden diriltilmesini neden inkâr ediyorsunuz! İnsanı yeniden yaratmak, gökleri ve yeri yaratmaktan daha zor değil ki!”

Firavun’un yaptığı gibi, sahte ilâhlık iddiası nasıl büyük bir densizlik ise, mahşer diriltilmesini inkâr da benzer içerikte kınamaya konu edilmektedir.



2. رَفَعَ سَمْكَهَا فَسَوّٰيهَا “(Allah göğün) cisimlerini yükseltmiş ve onları düzene kavuşturmuştur.” Yüce Allah, bir önceki âyette uzayın yapısının insana göre daha güçlü ve sağlam olduğunu beyan ettikten sonra, bu âyette de sözü uzay cisimlerinin konumuna ve düzenine getirmektedir.



a) Âyette özellikle yükseklik olarak göğün mesafesinin çok uzun olduğu, bir anlamda insan tarafından ucu bucağı kestirilemeyen bir uzaklık ifade ettiği söylenebilir.



b) Kur’ân’da, göklerin insanların görebileceği direkler olmadan yükseltildiği,(5) yeryüzüne düşmemesi için göğün yüksekte tutulduğu,(6) insanların üzerinde yedi yol ve sistemin şekillendirildiği(7) ve yükseltilen göğün, çok güçlü olarak inşa edildiği beyan edilmektedir.(8)

c) Bunların dışında, göğün yükseltildiğinin ve sisteme bir dengenin konulduğunun ifade edildiği Rahmân 55/7. âyet ile bu âyetteki سَوّٰي sevvâ fiili, benzer bir içerikte ve birbirine yakın bir anlamda buluşmaktadır. “Dengeli kılmak” ve “düzene koymak” aynı hedefin parçalarıdır. Bütün varlıkların tesviyesinden söz eden A‘lâ 87/2’deki sevvâ fiilinin anlam alanı içerisinde elbette gökler de vardır.



Bu durumda, en baştan beri varlıkların Yüce Allah tarafından bir düzene sahip kılındığını ve onlarda herhangi bir karmaşıklığın ve düzensizliğin bulunmadığını söylemek durumundayız. Nitekim Kâf 50/6 ve Mülk 67/3-4’te dile getirilen “tabaka tabaka yedi kat göğün yapısında düzensizlik olmadığı, tekrar tekrar incelense de orada bir boşluk, kusur ve ayıbın bulunamayacağı” beyan edilmektedir. Bu kusursuzluk ile yorumunu yaptığımız âyetteki ifadeler birbirini desteklemektedir.

d) Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen سَمْك semk kelimesi, “balık” anlamıyla da ortak bir köke sahip olduğu için, gök cisimlerinin uzayda adeta denizdeki balığın yüzmesi gibi yüzmekte olduğunu söyleyebiliriz. Böylece, Yâsîn 36/37-40 ve Enbiyâ’ 21/33. âyetlerinde sözü edilen “gezegenlerin ve yıldızların kendi yörüngelerinde yüzmekte olduğu” gerçeği, bu âyetle muhteşem bir uyum arz etmektedir.



Yükseltilen ve eşsiz bir dengeye kavuşturulan uzay ve gök cisimlerinin bu yapısı, ilâhi kudretin erişilmezliğinin en önemli delilleri arasında yer almaktadır.



ıı. Gece ve Gündüz



وَاَغْطَشَ لَيْلَهَا وَاَخْرَجَ ضُحٰيهَا “Gecesini karanlık yapmış, (gündüz) ışığını çıkarıp var etmiştir.”



Âyetteki وَاَغْطَشَ ve ağtaşe fiili “ve kararttı, karanlık yaptı”; لَيْلَهَا leylehâ tamlaması “onun gecesini”; وَاَخْرَجَve ahrace fiili “ve çıkarttı”; ضُحٰيهَا duhâhâ sözcüğü ise “onun ışığını, gündüzünü, kuşluk vaktini” demektir.

Yüce Allah, “uzaktan yakına anlatım metodu”nu kullanarak, uzaydaki düzenden sonra, sözü daha yakına, gece ve gündüze getirmektedir.



1. Yâsîn 36/37’de ifade edildiği üzere, gündüzün ışığı geceden sökülüp alınınca insanlar karanlığa düşerler. Bu âyetle de sistemin bir diğer yönü hatırlatılmakta, önce gecenin karanlık hâline, ardından gündüzün aydınlığına dikkat çekilmektedir.



2. Bu âyetin mesajı A‘râf 7/54, Lokmân 31/29 ve Zümer 39/5. âyetleriyle birlikte anlaşılmalıdır. Gece ve gündüz birbirini takip eder; hiçbir gece sürekli olmadığı için başka bir geceyle takip edilmez; peş peşe iki gece gelmez.(9) Gece sürekli olsaydı gündüzün ışığını, gündüz sürekli olsaydı bu defa da dinlenmek için geceyi Yüce Allah’tan başka hiçbir varlık getiremezdi.(10) İşte bütün bu âyetler, Yüce Allah’ın kâinatı programladığı sistemini göstermekte ve erişilmez gücünü ispat etmektedir.

3. Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen اَغْطَشَ ağtaşe fiili “karartmak, karanlık yapmak” manasına gelmektedir.(11) Ayrıca لَيْلَهَا leylehâ “göğün gecesi” ve ضُحٰيهَا duhâhâ “göğün gündüzü” denilerek, hem “gece” hem de “gündüz” kelimeleri veya kavramlarıالسَّمَآءُ es-semâ’ kelimesine, yani “göğe” nispet edilmekte, dolayısıyla hâ zamirleri السَّمَآءُ es-semâ’ kelimesine gitmektedir. Bunun sebebi, gece ve gündüzün güneş ışıklarının dünyaya ulaşması veya ulaşmamasıyla meydana gelişidir.



Kutuplara yakın bölgelerdeki durum hariç, ışıkla buluşan yerlerde gündüz, buluşmayan yerlerde ise gece olmaktadır. Yani gece, ışıktan yoksun zamandır. Bu itibarla, gök cisimlerinden biri olan Güneş nedeniyle gece ve gündüz göğe nispet edilerek sunulmaktadır. Aslında bir önceki âyetteki semk kelimesinin “balık” ve “yüzmek” anlamları sayesinde, uzay boşluğundaki cisimlerin muhtemelen elips şeklinde ve hareket halinde oldukları anlaşılmaktadır. Enbiyâ’ 21/33 ve Yâsîn 36/40’da sözü edilen yüzme işleminin anlamı da bu olsa gerektir.

Ayrıca Târık 86/11’de ifade edildiği üzere, uzaydaki bütün gezegenler ve yıldızlar bir “dönüş hareketi”ne sahiptirler. Bunların arasında elbette Güneş de vardır; ancak Güneş ışıklarının dünyaya ulaşmasında, Güneş’in hareketi değil, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüşü etkindir. Kavram dünya ile ilgili olsa da, gece ve gündüzün oluşumu bütünüyle sistemi ilgilendirdiği için Nâzi‘ât 29’daki gece ve gündüz ifadeleri es-semâ’ kelimesine, yani “göğe” nispet edilerek kullanılmaktadır.



4. “Gecenin içinden aydınlığın çıkartılması”, fiziksel bir dönüşümü ifade ettiği gibi, aynı zamanda karanlıkların sürekli olmadığını da beyan etmiş olmaktadır. Gecenin en karanlık anı gündüze en yakın zamanıdır. Bu nedenle, Mekke müşriklerine hem kâinatın düzeni hakkında bilgi ve ibret levhaları sunulmakta, hem de müminlere moral verilerek şirk ve inkâr karanlığının sona ereceği müjdesi dile getirilmiş olmaktadır.

Yüce Allah, sistemi gereği geceyi kararttığını, gündüzü de aydınlık yarattığını ve bu gücün sahibinin sadece kendisi olduğunu belirtmektedir.



b) Yeryüzünün, Dağların Yapısı ve Yaratılış Gayesi



Yüce Allah sûrenin 30-33. âyetlerinde yine kainat kitabından olmak züere bu defa yeryüzünün yapısını, ilgili bazı ayetlerini ve yaratılan gıdaların ne için var edildiğini şu şekilde dile getirmektedir: “Daha sonra da yeryüzünü yaymış (döşemiş)tir. Yerküreden suyunu ve bitki örtüsünü de O çıkarmıştır. Dağları (yere) O çakmıştır. (Allah bütün bunları) sizin ve hayvanlarınızın geçimi olarak (yaratmıştır).”



ı. Yeryüzü, Sular, Bitki Örtüsü ve Dağlar



وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذٰلِكَ دَحٰيهَا اَخْرَجَ مِنْهَا مَآءَهَا وَمَرْعٰيهَا وَالْجِبَالَ اَرْسٰيهَا “Daha sonra da yeri yaymıştır. Ondan (yerden) suyunu ve bitki örtüsünü de çıkarmıştır. Dağları (yere) çakmıştır.”

Buradaki وَالْاَرْضَ ve’l-arda kelimesi “ve yeryüzünü”; بَعْدَ ذٰلِكَ ba‘de zâlike ifadesi “ondan (gökten) sonra”; دَحٰيهَا dehâhâ fiili “onu yaydı, yuvarlaklaştırdı, döşedi”; اَخْرَجَ ahrace fiili “çıkarttı”; مِنْهَا minhâ ifadesi “ondan”; مَآءَهَا mâehâ tamlaması “onun suyunu, su kaynağını”; وَمَرْعٰيهَا ve mer‘âhâ tamlaması “ve onun bitkisini, bitki örtüsünü ve besin kaynaklarını, otlaklarını”; وَالْجِبَالَ ve’l-cibâle kelimesi “ve dağları da”; اَرْسٰيهَا ersâhâ fiili ise “onları yerleştirdi, oturttu, dikti ve çaktı” demektir.



Bu âyetlerde yeryüzünün yaratılış sırası ve bazı şekilsel özellikleri, özellikle dağların yeryüzüne çakılmasıyla ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.



Yüce Allah, kudretini ortaya koymak ve öncelikle inkârcıların, ardından da bütün insanların o kudret karşısında saygı ile eğilmelerini sağlamak için “uzaktan yakına anlatım metodu”nu kullanarak sözü bu sefer yeryüzüne ve dağlara getirmektedir.

1. وَالْاَرْضَ بَعْدَ ذٰلِكَ دَحٰيهَا “Daha sonra da yeri yaymıştır.” Bakara 2/21 ve Fâtır 35/27’de de açıkladığımız üzere, yeryüzünün yaratılışı hakkında Kur’ân’da oldukça fazla bilgi verilmektedir. Bu bağlamda دَحٰي dehâ fiili “yuvarlaklaştırmak”, yani yeryüzüne elips veya yuvarlağa benzer coğrafik şeklini vermek anlamına gelir.



Yeryüzünün bu yapısı “çevresinin kuşatılması”,(12) “yayılması”(13) ve “uzatılıp genişletilmesi”yle(14) birlikte düşünülmelidir. Bu özellikleriyle yeryüzü tıpkı bir beşik(15) veya döşek gibi(16) insanlığın hizmetine sunulmuş ve hayatın devamı için gerekli olan her şey orada var edilmiştir.(17)



Âyetin tercümesi “yeryüzünü yuvarlaklaştırarak bir düzene koydu”(18) şeklinde de yapılabilir. Bu durumda, âyette yeryüzünün yumurtaya benzeyen küresel yapısına işaret edildiği ortaya konulmuş olur. Nitekim Râzî’nin belirttiği gibi, ed-dahv kelimesinin “deve kuşunun yumurtasının yuvası” şeklinde bir anlamı da vardır.(19) Dolayısıyla, yeryüzünün şeklinin yumurtaya benzer bir yapıda olduğu gerçeğine bu kelimeyle de işaret edildiğini söylemekte herhangi bir sakınca yoktur.

Elbette âyetin bu şekilde yorumlanması, nüzûl dönemi insanları için yeni bir bilgi-haber niteliğindedir. Kur’ân’daki bazı kelime ve kavramların çok anlamlı oluşundan yararlanarak, farklı dönemlerde farklı anlamları kullanmanın gerekliliği açık bir gerçektir. Böylece, Kur’ân’da bilimsel gerçeklere işaret eden ve onların keşfini önce Müslümanlara, sonra bütün bilim insanlarına görev olarak yükleyen âyetlerin varlığı bir kez daha ortaya çıkmış olmaktadır.



Yeryüzünün Yaratılış Sırası



“Göklerin ve yeryüzünün altı günde/evrede yaratılması”, “göklerin önce ve yeryüzünün daha sonra yaratılışı” ve “Yüce Allah’ın arşa istivâ edişi” hakkında A‘râf 7/54’te geniş bilgi verdiğimiz için burada detaya girmeyecek, önemine binaen kısa bazı hatırlatmalarla yetineceğiz.

a) Âyette yer alan بَعْدَ ذٰلِكَ ba‘de zâlike ifadesi “bundan sonra, daha sonra” demektir.(20) Buradan hareketle, yeryüzünün göklerden sonra yaratılıp düzenlendiğini söylemek durumundayız. Zaten bu konuda 40 civarındaki âyette, yeryüzünün göklerden sonra yaratıldığı ifade edilmektedir. Çünkü ilgili âyetlerde büyük çoğunlukla es-semâvât, yani “gökler” kelimesi önce, el-ard yani “yeryüzü” sözcüğü ise sonra zikredilmektedir.



Yaratılışta göklerin önce, yeryüzünün sonra yaratıldığı gerçeğinden istisna olarak Tâhâ 20/4. âyeti zikretmek zorundayız. Bu âyetteki durum, âyet sonlarındaki ses uyumunun sağlanması nedenine bağlanmalıdır. Çünkü sûrenin ilgili âyetlerindeki ses uyumu “â” şeklindedir ve es-semâvât kelimesinin sıfatı olan el-‘ulâ kelimesi bu nedenle âyetin sonuna getirilmiştir. Böylece âyette önce el-ard, sonra es-semâvât kelimesi getirilmiştir.

Fussılet sûresinde, yeryüzünün iki evrede yaratıldığı, yaratılıp düzenlenmesinin dört evre sürdüğü, ardından iki evrede de “duman” halindeki göğe yönelip düzenlendiği belirtilmektedir.(21) Yüce Allah, benzer şekilde Bakara 2/29’da da, yeryüzündeki bütün varlıkları insanlar için yarattığını, daha sonra göğe yönelip onu yedi gök halinde şekillendirdiğini beyan etmektedir. Bu iki âyetteki ifadelerden hareketle, yeryüzünün daha önce yaratıldığı anlamı çıkartılmamalıdır. Çünkü her iki âyette de “daha önce var edilen veya duman haline getirilmiş olan gök”ten bahsedilmektedir.



b) Konuyla ilgili bütün âyetleri dikkate alarak, yaratılışın şu şekilde sıralandığını söyleyebiliriz: Önce gökler potansiyel olarak veya duman halinde yaratıldı. Daha sonra yeryüzü iki evrede ve bir bütün halinde var edildi. Ardından yeryüzüne çeşitli ağırlıklar veya dağlar yerleştirildi, bereketler verildi ve besinleri takdir edildi. Yeryüzüyle ilgili bu düzenlemeler yaratılışıyla birlikte dört evreyi kapladı. Yüce Allah, bundan sonra ise daha önce yarattığı ve duman halinde bulundurduğu göğe yöneldi ve onu da yedi gök halinde iki evrede şekillendirdi. Bütün bu işlemler “altı günde, altı dönemde, aşamada, evrede” tamamlanmış oldu.

2. اَخْرَجَ مِنْهَا مَآءَهَا وَمَرْعٰيهَا “Ondan (yerden) suyunu ve bitki örtüsünü de çıkarmıştır.” Yüce Allah, bir önceki âyette yeryüzünün coğrafî yapısı hakkında bilgi verdikten sonra, şimdi de yeryüzünde su ve besin kaynaklarını var edişini gündeme getirmektedir.



a) Konuya biraz daha farklı boyutuyla Fussılet 41/10’da değinilmekte, yeryüzünün bereketlendirildiği, besin kaynaklarının şekillendirildiği ve bütün bunların yeryüzü sakinlerinin hizmetine sunulduğu beyan edilmektedir. Dolayısıyla, Nâzi‘ât 79/31 ile Fussılet 41/10. âyetlerin birbirinin tefsîri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Burada üç kelimeyle değinilen konu orada detaylandırılarak sunulmakta, böylece “Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsîri” tekniğinin güzel ve çarpıcı bir örneği verilmiş olmaktadır.

b) ‘Abese 80/24-32’de gıdaların oluşum safhaları gündeme getirilmekte ve Kâf 50/7-11’de de benzer bilgilere yer verilmektedir. Hıcr 15/14-21’de “her şeyin dengeli ve ölçülü bir şekilde yaratıldığı, insanlar ve diğer varlıklar için hayat ve geçim imkânlarının var edildiği, her şeyin kaynağının Allah katında olduğu ve belli bir ölçüye göre hizmete sunulduğu” beyan edilmektedir. Nahl 16/15’te “yeryüzünde nehirlerin ve yolların yaratıldığı”, Enbiyâ’ 21/30’da “hayatın kaynağının su olduğu” belirtilerek, suyun önemine dikkat çekilmektedir. Bu konuda daha pek çok örnek âyet Kur’ân’da vardır.



c) Kur’ân’da, suyun gökten, yani bulutlardan yağdırıldığını ifade eden âyetler bulunmasına rağmen, bu âyette konu, yeryüzündeki su gözeleri, su kaynakları, ırmaklar veya nehirler olarak belirlenmektedir. “Suyu çıkarmak” ifadesi, yeraltından çıkan ve çeşitli boyutlarla oluşan bütün su çeşitlerini içermektedir. Ayrıca A‘lâ 87/4’te de geçtiği gibi mer‘â kelimesi, doğrudan veya dolaylı olarak toprak kaynaklı bütün besin kaynaklarını içermektedir. Zikr-i cüz’ irâde-i küll, yani “parçayı anarak bütünü kastetme kuralı” gereği, burada sözü edilen mâ’ “su” ve mer‘â “otlak” kelimeleri, bütün su ve besin kaynaklarını içermektedir.

d) Sûrede “uzaktan yakına anlatım metodu” kullanılarak, önce gökten söz edilmekte, ardından sıra yeryüzüne getirilmektedir. Yorumunu yapmakta olduğumuz Nâzi‘ât 79/30-31. âyette ise, bu anlatım yeniden daha yakına getirilerek, inkârcı insanın ders alması sağlanmak istenmektedir. İnsan ne kadar inkârcı veya nankör olsa da, içtiği suya ve yediği gıdaya bakmak durumundadır. Böylece en yakınında ve onun için vazgeçilmez olan şeylere ibret nazarıyla bakmasını sağlamak önemli bir eğitim tekniğidir, Kur’ân’da kullanılan üslup da budur.



Suyun ve besin kaynaklarının topraktan çıkartılışı, aslında bir anlamda öldükten sonra âhirette diriltilmeyi de düşündürten bir gerçektir. Yaşanan sürekli değişim ve dönüşüm, bir gün bu hayatın da sona ereceğini ve yerine yeni bir hayatın başlayacağını adeta haykırmaktadır. İşte, Yüce Allah’ın su ve besin kaynaklarını var eden güç olduğu beyan edilerek, mahşer için diriltmede de eşsiz gücüne dikkat çekilmektedir.

3. وَالْجِبَالَ اَرْسٰيهَا “Dağları (yere) çakmıştır.” Kur’ân’ın indirildiği dönemlerde, uzayla ilgili bilgiler elbette günümüzdeki seviyede değildi; dolayısıyla o dönem insanları gezegenlerin hacimleri hakkında yeterli bilgiye sahip değillerdi. Onların gözünde belki de en büyük cisimler “dağlar”dı.



Bu nedenle Yüce Allah, Kur’ân’da pek çok âyette dağların yapısını gündeme getirmekte, hem o dönemde yaşayanların anlayacağı bilgileri vermekte, hem de daha sonraki dönemlerde yaşayacakların keşfedeceği bilimsel gerçeklere ışık tutmaktadır. Bu nedenle, Kur’ân’da sıklıkla dağlara değinilmekte ve dağlar ibret içerikli anlatımlara konu edinilmektedir.(22)



Dağlar yeryüzüne çakılmış birer kazık vazifesini gören ve dikili oluşlarıyla çukurları dengeleyen bir konumda yaratılmışlardır.

Dağların dikilmesi (nüsıbet)(23) ve çakılması (ersâ)(24) ifadeleri, onların yeryüzü için anlamını ortaya koymaktadır. Yüce Allah, dağları yeryüzüne çaktığını ve sağlam bir şekilde yere diktiğini beyan etmektedir. Dağlar yeryüzünün bir anlamda ayakları mesabesindedir. “Yeryüzü ölçeğinde bir beşiğe, dağlardan ayak yakışırdı. Bebeği insan olan bu beşiği sallayan el, Yüce Allah’ın kudret eli; bu eli harekete geçiren şefkat ise ilâhî rahmettir.”(25)

Dağların yere çakılması, bugünkü jeodezik verilerle de tespit edilmiştir. Nitekim yer kabuğunun kalınlığı, dağların altında 60-70 km’ye kadar varmakta, okyanusların tabanında ise 5-6 km’ye kadar incelmektedir.

Ayrıca dağların yeryüzünün değişik bölgelerinde ve değişik yüksekliklerde kazık şeklinde oluşturulması, o bölgelerin “izostatik denge”sinin devamı için son derece büyük bir önem arz etmektedir. İşte, dağların dikilmesi ya da çakılması ile yeryüzündeki dengenin devamı ilişkisi, incelenmesi gereken çok önemli bir konudur.(26)

Murselât 77/27’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, dünyanın ya da üzerindekilerin savrulmaması veya sarsılmaması için Yüce Allah’ın koyduğu kanunların nelerden oluştuğunun araştırılması da gereklidir. Bu bağlamda yerin içinde, magmanın da altındaki çekirdek kısmının bu sarsılmayla ilgisinin nasıl olduğu, yine araştırılması gereken konulardandır.

Konuyu Kur’ân’ın işaretleriyle ele aldığımızda kısaca şu tespitlerde bulunabiliriz:



1. Kur’ân’da çeşitli âyetlerde(27) yer alan ve revâsî denilen “ağırlıklar”ın yeryüzüne konulması, onların yerin içine, yani magmanın da altındaki çekirdek kısmına yerleştirilmesi demektir. Buradaki ağırlıklar, yerin içine yerleştirilen “değişik ağır metaller” olmalıdır; bu sayede yeryüzü savrulmaktan ve yalpalanmaktan kurtulmaktadır. Bu ağırlıklar bir anlamda dengeyi sağlama görevini yerine getirmektedir.

2. İster ersâ, ister mürsâ, isterse râsiye veya revâsî kelimeleri olsun, hepsinde “ağırlık”, “çakmak”, “demir atmak” gibi “ağırlık”la ilgili bir anlam ortaklığı vardır. Özellikle Nâzi‘ât 79/42’de de olduğu üzere, bu kökten gelen mürsâ kelimesinin “demir atma” anlamına gelmesi çok ilginçtir.



“Demir, ağırlık, çakmak” anlamları, yerin altındaki, yani magmanın altında bulunan ağırlıklarla ilişkilendirildiğinde, oradaki ağır metallerden bir bölümünün “demir metalleri” olduğunu söylemek yanlış olmasa gerektir. Buradan hareketle, yerin en merkezinde bazı ağır metallerin bulunduğu ve bunlar sayesinde savrulmanın engellendiği, sistemin bu şekilde belirlendiği anlaşılmış olmaktadır.



3. Sarsılmayla ilgili durum bu olmasına rağmen, yorumunu yapmakta olduğumuz Nâzi‘ât 79/32. âyette sözü edilen husus ise “dağların yerküreye çakılması”dır. Bu çakılma işlemi, dağların toprak altındaki derinliklerde adeta dişliler gibi birbirine geçmiş ve çakılmış durumlarını anlatmaktadır.

Onların hareketsiz gibi görünen bu sağlam ve sabit hallerini yaratan gücün farkına varılması ve önünde saygı ile boyun bükülmesi insan olmanın gereğidir. Yüce Allah’a layık olan şey, büyüklüğünü idrak etmemiz ve emirlerine saygı duyarak buyruklarının gereğini yerine getirmemizdir.



ıı. Sistemin Yaratılış Nedeni



مَتَاعًا لَكُمْ وَلِاَنْعَامِكُمْ “Sizin ve hayvanlarınızın yararlanması için (böyle yapmıştır).”



Âyetteki مَتَاعًا metâ‘an kelimesi “geçim, geçimlik olarak, dünyalık olarak”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”; وَلِاَنْعَامِكُمْ ve li en‘âmiküm ifadesi ise “ve sizin hayvanlarınız için” demektir.



Yüce Allah göğü, yükseltilişini, düzenini, gece-gündüz kavramlarını, yeryüzünün durumunu, su ve besin kaynaklarını, ayrıca dağların yapısını ifade ettikten sonra, bütün bunları niçin ve hangi amaç doğrultusunda yarattığını bu âyette gündeme getirmektedir.

1. Nâzi‘ât sûresinin 27. âyetinden itibaren yer verilen bütün konular ve zerreden kürreye bütün yaratılmışların var ediliş gayesi işte bu âyette özetlenmektedir: “İnsanların ve diğer canlıların geçimi olsunlar diye.”



‘Abese 80/32’de de benzer içerikte, varlıklar âlemine dair detay denilebilecek bilgiler verildikten sonra, Yüce Allah gıdaların ve çeşitli besin maddelerinin yaratılış gerekçesini de aynı şekilde belirlemektedir. Hûd 11/6’da “Yeryüzünde hiçbir canlı yoktur ki rızkı Allah’a ait olmasın” buyrularak konu bütün detayıyla ortaya konulmaktadır. Benzer bir mesaj ‘Ankebût 29/60’ta da söz konusudur.



2. Âyetteki مَتَاع metâ‘ kelimesi, dünyalık gıdalar için kullanıldığından, bu besinlerin geçiciliği de bir anlamda hatırlatılıyor demektir. Metâ‘ geçicidir, sabit (devamlı) değildir ve cennet nimetlerinin aksine kâmil bir yapıları da yoktur.

3. Metâ‘ın geçiciliği, ona gereği kadar değer vermeyi gerektirir. Mal, metâ‘, servet hepsi birer imtihandır. Bu nedenle, onlarla övünmemek gerekir. Aksi takdirde, bunlarla övünenler, sonu ateş olan bir yola girmiş olurlar.(28) Metâ‘ ve malın geçici olduğunu bilenler, ona sahip olmayı becerir, başarır ve onun imtihanını başarıyla vermeye çalışırlar. Mala devamlı ve kalıcı gözüyle bakanlar ise malının kölesi olur ve onun altında aldanmışlık duygusuyla azabın şiddetini arttırırlar.

Dipnotlar

• 1 - Ferrâ, age., III, 233. 2 - En‘âm 6/12; Yûnus 10/31; Mü’minûn 23/86-89; ‘Ankebût 27/61-63; Lokmân 31/25; Zuhruf 43/87.
  • En‘âm 6/12 Yûnus 10/31 Mü'minûn 23/89 Neml 27/63 Lokmân 31/25 Zuhruf 43/87
• 3 - Yâsîn 36/81; Mü’min 40/57. 4 - Esed, age., s. 1232.
  • Yâsîn 36/81 Mü'min 40/57
• 5 - Ra‘d 13/2; Lokmân 31/10; Ğâşiye 88/18. 6 - Hacc 22/65; Fâtır 35/41. 7 - Mü’minûn 23/17. 8 - Zâriyât 51/47.
  • Ra‘d 13/2 Lokmân 31/10 Ğâşiye 88/18 Hacc 22/65 Fâtır 35/41 Mü'minûn 23/17 Zâriyât 51/47
• 9 - Yâsîn 36/40. 10 - Kasas 28/71-72.
  • Yâsîn 36/40 Kasas 28/72
• 11 - Ferrâ, age., III, 233.
• 12 - Şems 91/6 13 - Kâf 50/7; Zâriyât 51/48; Ğâşiye 88/20. 14 - Ra‘d 13/3. 15 - Nebe‘ 78/6. 16 - Bakara 2/22. 17 - Fussılet 41/9-10. 18 - İslâmoğlu, age., s.1218. 19 - Râzî, age., XXXI, 47.
  • Şems 91/6 Kâf 50/7 Zâriyât 51/48 Ğâşiye 88/20 Ra‘d 13/3 Nebe' 78/6 Bakara 2/22 Fussilet 41/10
• 20 - Bu ifadeyi “aynı zamanda, bununla birlikte” anlamında kabul edenler, âyetteki anlamın yaratılışın sıralamasıyla ilgili olmadığını belirtmektedirler (Taberî, age., XXX, 45-46; Râzî, age., XXXI, 47; Yazır, age., VIII, 520-521).
• 21 - Fussılet 41/9-12.
  • Fussilet 41/12
• 22 - Haşr 59/21.
  • Haşr 59/21
• 23 - Ğâşiye 88/19. 24 - Nâzi‘ât 79/32. 25 - İslâmoğlu, age., s. 1213’te 6. not. 26 - Bu bilgileri Jeomorfoloji Bilim dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Uzun’a borçluyum.
  • Ğâşiye 88/19 Nâzi‘ât 79/32
• 27 - Ra‘d 13/3; Nahl 16/15; Enbiyâ’ 21/31; Lokmân 31/10.
  • Ra‘d 13/3 Nahl 16/15 Enbiyâ 21/31 Lokmân 31/10
• 28 - Âl-i İmrân 3/197, 185.
  • Âl-i İmrân 3/197 Âl-i İmrân 3/185