Hûd Suresi

Mekke’de risâletin 11-12. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 123 âyetten oluşan, adını 50. âyette geçen هُود hûd kelimesinden alan Hûd sûresi, inişe göre 69, resmî sıralamada ise 11. sûredir.

Hûd sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yûnus sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrede de mukatta‘a harfleriyle başlayıp ilahi mesaja dikkat çekilmesi (Yûnus 1-2; Hûd 1-2), kâinat kitabına gönderme yapılması (Yûnus 3-6, ; Hûd 7), müşriklerin Hz. Peygamber’den sıra dışı istekleri ve beklentileri (Yûnus 15-16; Hûd 12), Hz. Nûh’un kıssasına dair içerikler (Yûnus 71-73; Hûd 25-49), Hz. Mûsâ’nın Firavun ve İsrailoğullarıyla ilişkileri (Yûnus 75-93; Hûd 96-99) gibi konular ele alınmaktadır. Bu arada vahyin benzerinin getirilmesi manasında meydan okuyuculuğu da her iki sûrenin ortak konuları arasındadır (Yûnus 38; Hûd 13). Hûd sûresi, mukatta‘a harferiyle başlamakta, Yüce Allah’tan başkasına kulluk edilmemesi için âyetlerin bizzat Yüce Allah tarafından açıklandığı beyan edilmekte, insanların Yüce Allah’a yönelik görevlerine dikkat çekilmektedir. Bu arada kâinat kitabından bir pasaj ile insanoğlunun çeşitli davranış özellikleri üzerinde durulmaktadır.

12. âyetten itibaren, Hz. Peygamber’in muhataplarının baskısıyla vahiyden uzak tutulma girişimlerinin sonuçsuz kaldığı, sonrasında vahyin 10 sûrelik meydan okuyuşu, dünya hayatının geçiciliği ve aldatıcılığı ile Yüce Allah’a yalan iftira edenlerin en zalimler olduğu bilgisine yer verilmekte, iman edip salih ameller işleyenlerin ise cennet ödülleriyle buluşturulacağı belirtilmektedir.

25-49. âyetlerde, Hz. Nûh’un, 50-60. âyetlerde Hz. Hûd’un, 61-68. âyetlerde Hz. Sâlih’in, 69-76. âyetlerde Hz. İbrâhim’in, 77-83. âyetlerde Hz. Lût’tan, 84-95. âyetlerde Hz. Şuayb’ın, 96-99. âyetlerde ise Hz. Mûsâ’nın kıssalarına yer verilmekte, kıssaların çok önemli ibretlik yanları dikkatlere sunulmaktadır.

100. âyetten itibaren, azgınların mahşerdeki korkunç akıbeti gündeme getirilmekte, cehennemin de cennetin de gökler ve yer devam ettiği sürece devam edeceği bildirilmekte, her ikisi için de Yüce Allah’ın dilemesi durumunda durumun değişebileceği beyan edilmektedir.

112. âyette, başta Hz. Peygamber olmak üzere her müslümanın emredildiği üzere istikamet sahibi olması emri yer almakta, 113. âyette zalimlere zerre kadar bile olsa meyledilmemesi gerektiği, aksi takdirde ateşin kaçınılmaz olacağı ve Yüce Allah’tan başka hiçbir dostun olamayacağı, söz konusu kişilere yardım edilemeyeceği ifade edilmektedir.

114. âyetten itibaren, namaz vakitlerine, helak edilen kavimlerin helak nedenlerine, insanlığın ihtilafa devam ettiklerine, kıssaların anlatılma nedenine ve inkârcılara yönelik azap tehdidine yer verilmekte, son âyette ise Yüce Allah’ın bilgisine, O’na kulluk edip güvenilmesinin zorunlu olduğuna ve kullarının yaptığından habersiz olmadığına değinilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 96-99. âyetlerinde Hz. Mûsâ’nın kıssasından kısa bir kesit ele almakta, diğer sûrelerde yer alan kısımlara ilave olarak, kıssanın sadece burada geçen birtakım yönlerine dikkat çekmektedir. Hz. Mûsâ’nın kıssası hakkındaki genel bilgileri ise Tâhâ 20/9’da vereceğiz. Burada kıssanın ilgili kısmını kısaca ele alacak ve yorumlarımızı bu çerçevede yapmaya çalışacağız.

a) Hz. Mûsâ’nın Tebliği ve Firavun’un Tutumu

Yüce Allah, sûrenin 96-97. âyetlerinde Hz. Mûsâ’yı çeşitli âyetlerle ve apaçık bir delille Firavun’a ve yönetici seçkinlere gönderdiğini, ancak o insanların Firavun’un buyruğuna uyduklarını, oysa onun emrinin hiçbir şekilde doğru olmadığını beyan etmektedir.

ı. Hz. Mûsâ’nın Risaleti ve Firavun’un Sapkınlığı

وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا مُوسٰى بِاٰيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُب۪ينٍ اِلٰى فِرْعَوْنَ وَمَلَا۬ئِه۪ “Yemin olsun ki Musa’yı da ayetlerimizle ve apaçık bir delille Firavun’a ve onun yöneticilerine göndermiştik. Onlar, Firavun’un emrine uymuşlardı. (Oysa) Firavun’un emri asla doğru değildi.”

Buradaki وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا ve lekad arselnâ fiili “yemin olsun ki göndermiştik”; مُوسٰى mûsâ kelimesi “Mûsâ’yı”;بِاٰيَاتِنَا biâyâtina tamlaması “bizim âyetlerimizle”;وَسُلْطَانٍ مُب۪ينٍ ve sültânin mübînin tamlaması “ve apaçık bir delille”; اِلٰى فِرْعَوْنَ ilâ fir‘avne ifadesi “Firavun’a”; وَمَلَا۬ئِه ve meleihî tamlaması ise “onun yöneticilerine” demektir.

Burada Hz. Mûsâ’nın çeşitli âyetlerle ve apaçık delillerle muhataplarına gönderildiği gündeme getirilmektedir.

1. Bu âyetin bir benzeri Mü’min 40/23-24’te de geçmektedir. Yüce Allah Hz. Mûsâ’yı çeşitli âyetlerle ve apaçık sültân ile Firavun’a ve مَلَا۬ئِه meleine yani “onun azgın yönetici tabakasına, yönetici seçkinlerine” gönderdiğini beyan etmektedir.

Âyette sözü edilen اٰيَاتِنَا âyâtinâ “âyetlerimiz” ifadesi İsrâ’ 17/101 ve Neml 27/12'de beyan edilen “dokuz beyan, dokuz mucize” olarak anlaşılabilir.(1) Yüce Allah Hz. Mûsâ’ya dokuz tane “delil, mucize” yani “risaletinin temel öğretileri”ni verdiğini beyan etmektedir. Konuyla ilgili iki ayette geçen تِسْع tis‘a “dokuz” kelimesi rakamsal anlam ifade edebileceği gibi “pek çok, oldukça fazla” gibi çokluk manası da verebilir.

a) Hz. Musa’ya verildiği belirtilen “apaçık dokuz ayet, dokuz delil”den maksadı Hz. Mûsâ’nın kavmine yönlendirdiği “tevhid ilkeleri, çeşitli emirler, yasaklar ve ahlâkî ilkeler” şeklinde “dokuz” içerikte şu şekilde sıralayabiliriz:

Tâhâ 20/44: “Ona yumuşak söz söyleyin; umulur ki (gerçeği) hatırlar veya saygı duyar!”

Tâhâ 20/46: “(Allah ise şöyle) demişti: “Korkmayın, elbette ben sizinle beraberim, duyuyor ve görüyorum.”

Tâhâ 20/47: “Ona (Firavun’a) gidin ve deyin ki: Şüphesiz ki biz Rabbinin elçileriyiz. İsrailoğulları’nı bizimle gönder; onlara eziyet etme! Elbette biz sana Rabbinden bir delil ile geldik. Selam (esenlik), rehbere (vahye) uyanlara olacaktır.”

Tâhâ 20/48: “Azabın, (gerçeği) yalanlayıp yüz çevirenlere (uygulanacağı) elbette bize vahyolunmuştur.”

Tâhâ 20/50: “(Musa da) ‘Bizim Rabbimiz her şeye yaratılışını veren sonra da (yaratılışa uygun) yol gösterendir.’ demişti.”

Tâhâ 20/52: “(Musa) şöyle demişti: Onlar hakkındaki bilgi Rabbimin katında bir kitaptadır. Rabbim şaşırmaz ve unutmaz.”

Tâhâ 20/53: “(Allah) yeri sizin için beşik yapan, onda sizin için yollar açan ve gökten de su indirendir. O (su) saye(sin)de çeşitli bitkilerden de çiftler çıkarmıştık.”

Tâhâ 20/54: “Yiyin; hayvanlarınızı otlatın! Şüphesiz ki bunda (kötülüklerden) engelleyen akıl sahipleri için deliller vardır.”

Tâhâ 20/55: “Sizi topraktan yarattık; sizi yine oraya döndüreceğiz ve bir kez daha sizi oradan çıkaracağız.”

Bu konuda sözü edilebilecek “dokuz” delille ilgili olarak Şu‘arâ 26/16-33 ve Neml 27/10-12’de şu bilgiler zikredilmektedir:

Şu‘arâ 26/16-17: “Firavun’a gidin ve deyin ki: Şüphesiz ki biz, İsrailoğulları’nı bizimle göndermen için âlemlerin Rabbi’nin elçi(leri)yiz.”

Şu‘arâ 26/24: “(Musa) ‘Kesin inananlar olursanız, (bilin ki) O, göklerin, yerin ve ikisi arasında bulunan her şeyin Rabbidir.’ demişti.”

Şu‘arâ 26/26: “(Musa) ‘O, sizin de Rabbinizdir; önceki atalarınızın da Rabbidir.’ demişti.”

Şu‘arâ 26/28: “(Musa) ‘Aklınızı kullanırsanız (anlarsınız ki Allah), doğunun, batının ve ikisi arasında bulunanların da Rabbidir.’ demişti.”

Şu‘arâ 26/32: “(Musa) asasını atmıştı. Bir de ne görsünler, o (asa) apaçık bir yılan (olmuş)!”

Şu‘arâ 26/33: “Elini de (koynundan) çıkarmıştı. Bir de ne görsünler, o (eli) bakanlara bembeyaz (görünmüştü).”

Neml 27/10: “Asanı (yere) bırak! Onu yılan gibi depreşir görünce, arkasına bakmadan geri dönmüştü. (Ona şöyle söylenmişti): Ey Musa! Korkma! Çünkü benim huzurumda elçiler korkmaz.”

Neml 27/11: “Ancak haksızlık edip sonra da işlediği kötülüğün ardından güzel davranan kişi (bilsin ki) ben ğafûr’um (çok bağışlayıcıyım); rahîm’im (çok merhamet sahibiyim).”

Neml 27/12: “Elini koynuna sok ki kusursuz bembeyaz çıksın! (Sen de) dokuz delil (mucize) ile Firavun’a ve kavmine (git)! Çünkü onlar, yoldan çıkmış bir topluluk oldular.”

Konuyla ilgili olarak bir rivayette kendisine soru soran Yahudilere Hz. Peygamber’in şunları ifade ettiği nakledilmektedir: “Şirk koşmamak, haksız yere cana kıymamak, hırsızlık yapmamak, zina etmemek, faiz yememek, büyü yapmamak, namuslu bir kadına iftira atmamak, savaştan kaçmamak, özellikle Cumartesi yasağını çiğnememek.”(2) Bu cevabı alan Yahudiler “Eğer kavmimizin bizi öldürmesinden korkmasaydık sana tâbi olurduk” demişlerdi.

b) Hz. Musa’ya verildiği bildirilen “dokuz delil”den maksat eğer “mucizeler” veya delil/ibret anlamında “cezalandırmalar” ise o zaman da şu bilgiler söz konusu olabilir:

Ayette geçen تِسْعَ اٰيَاتٍ tis‘a âyâtin “dokuz ayet” ifadesinden maksat bilinen manada “dokuz” rakamı ile de anlaşılabilir; “çokluk” anlamının kast edildiği de düşünülebilir. Bu durumda “dokuz delil”in Hz. Mûsâ’ya verilen çeşitli “mucizeler” ile “İsrailoğullarına uygulanan çeşitli cezalar” olduğunu söylemeliyiz. Sözü edilen “ayetlerin yani delillerin” bir kısmı A‘râf 7/133’te zikredildiği gibi şu şekilde sayılmaktadır: “Bunun üzerine biz de ayrı ayrı deliller olarak üzerlerine tufan, çekirgeler, haşereler, kurbağalar ve kan göndermiştik. Yine de büyüklük taslamaya devam etmişlerdi; zaten suçlu bir kavim idiler.”

Diğerleriyle birlikte bu delilleri şu şekilde sayabiliriz: Bunlar “‘asâ “değnek”,(3) yed-i beydâ’ “beyaz el”,(4) “denizin yarılması”,(5) “kendisinden on iki su fışkıran kaya”,(6) “tufan”,(7) “çekirge sürüsü”,(8) “haşarat/kımıl (yaban sineği)”,(9) “kurbağa istilası”,(10) “suyun kana dönüşmesi”(11) ve “dağın onların üzerine kaldırılması”dır.(12) Bu sayılanlara “kuraklık ve ürün kıtlığı”,(13) “dilinin dönmemesi ve sonrasında açılması”(14) da ilave edilebilir.

Âyeti her iki şekilde de yorumlamak mümkündür. Hatta Râzî bu çerçevede sayılabilecek delillerin 16 tane olduğunu, âyetteki “dokuz” rakamının Hz. Musa’ya daha fazla mucizenin verilmiş olmasına engel olmadığını beyan etmiştir.(15)

2. Konuyla ilgili çeşitli âyetlerde(16) sözü edilen سُلْطَانٍ مُب۪ينٍ sültân-ı mübîn “apaçık sültân, delil” ifadesi ise Firavun’u ve ülkesindeki bütün bilgili büyücüleri mağlup eden “yılana dönüşen değnek” olarak yorumlanabilir.(17) Ayrıca Nisâ’ 4/153 ve Kasas 28/35’teki kullanımdan hareketle, bu ifadeye “apaçık, açıklayıcı galebe, üstünlük, hâkimiyet, risalet öğretisi” yorumu da yapılabilir.

Râzî, âyât ile sültân kelimelerinin anlam farkına dair şu bilgileri vermiştir: “Âyât, zan ifade eden belirtiler ile kesinlik ifade eden deliller arasında ortak olan şeylere, sültân ise kesinlik ifade eden delillere denilir. Ancak sültân-i mübîn de his ile yani duyularla desteklenen ve desteklenemeyen deliller için kullanılabilir. Demek ki his ile desteklenen kesin delile sültân-ı mübîn de denmektedir.”(18)

ıı. Hz. Mûsâ’nın Risaleti ve Firavun’un Sapkınlığı

فَاتَّبَعُوٓا اَمْرَ فِرْعَوْنَ وَمَآ اَمْرُ فِرْعَوْنَ بِرَش۪يدٍ “Onlar, Firavun’un emrine uymuşlardı. (Oysa) Firavun’un emri asla doğru değildi.”

Ayetteki فَاتَّبَعُوا fettebe‘û fiili “uymuşlardı”; اَمْرَ فِرْعَوْنَ emra fir‘avne tamlaması “Firavun’un emrine, onun buyruğuna”; وَمَآ اَمْرُ فِرْعَوْنَ ve mâ emru fir‘avne tamlaması “Firavun’un emri, buyruğu, isteği (hiçbir şekilde) değildi”; بِرَش۪يدٍ biraşîdin kelimesi ise “doğru, isabetli (olan)” demektir.

Burada Hz. Mûsâ dönemindeki insanların pek çoğunun Firavun’un buyruğuna uydukları gündeme getirilmektedir.

1. Yüce Allah Firavun’un yönetimindeki İsrailoğullarının korku veya başka sebeplerle Firavun’un buyruklarına uyduklarını, esasında onun emir ve buyruklarının ise hiçbir şekilde doğruya iletici olmadığını beyan etmektedir. Âyette geçen اَمْر emr kelimesi “emir, buyruk, hüküm, yönetim, kumanda, metot, yol, davranış” gibi anlamlar verebilir; ayrıca Hûd 11/78 ve 97’de de geçen رَش۪يد raşîd sözcüğü ise “doğru, doğruya götüren, sağduyulu, hayra götüren” manasına alınabilir. Cümle مَا mâ ve بِ bâ/bi harfleriyle getirilerek “hiçbir şekilde” yani mutlak olumsuzluk manası içerecek biçimde Firavun’un yolunun felaket olacağı bildirilmektedir. Zaten bir sonraki âyette de bu feci akıbet hakkında açık bilgiler yer almaktadır.

2. Âyette peşpeşe iki kez fir‘avn kelimesinin kullanılması da dikkat çekicidir. Zira ikincisinin yerine zamir kullanılabilecekken fir‘avn kelimesinin yeniden zikredilmesinin muhtemel sebebi, ilkinde Firavun’un “şahsı”nın, ikincisinde ise “sıfatı”nın kast edilmesi olabilir.(19) Demek ki Firavun bir semboldür; firavunluk derin bir aldanış ve kayıptır. Şekli ve muhtevası değişiklik arz etse de akıbet asla değişmemektir.

b) Firavun’un ve Taraftarlarının Akıbeti

Yüce Allah, sûrenin 98-99. âyetlerinde Firavun’un kıyamet gününde kavminin önüne düşeceğini ve onları ateşe sürükleyeceğini, orasının çok kötü varılacak bir yer olduğunu beyan etmekte, sonrasında onların dünyada da kıyamet gününde de lânete uğratıldıklarını, kendilerine verilen bu ateş armağanının(!) çok kötü olduğunu alaycı bir şekilde bildirmektedir.

ı. Firavun’un Ateş Öncülüğü

يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَ وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ “(Firavun), kıyamet gününde kavminin önüne düşecek ve onları ateşe sürükleyecektir. Varılacak o yer ne kötü bir yerdir!”

Âyetteki يَقْدُمُ yakdümü fiili “önüne düşer”; قَوْمَهُ kavmehû tamlaması “onun kavminin”; يَوْمَ الْقِيٰمَةِ yevme’l-kıyâmeti tamlaması “kıyamet günü”;فَاَوْرَدَهُمُ fe evradehum fiili “onları sulamak için götürür”; النَّار en-nâra kelimesi “ateşe”; وَبِئْسَ ve bi’se kelimesi “ne kötü(dür)”; الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ el-virdü’l-mevrûdü tamlaması ise “varılacak yer, sürüklenecek yer” demektir.

Burada Firavun’un kıyamet sonrasındaki korkunç akıbeti gündeme getirilmektedir.

1. يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيٰمَةِ فَاَوْرَدَهُمُ النَّارَ “(Firavun), kıyamet gününde kavminin önüne düşecek ve onları ateşe sürükleyecektir.” Yüce Allah Firavun’un kıyamet gününde kavminin önüne düşeceğini ve onları da cehenneme sürükleyeceğini haber vermektedir. Bu kalıpta sadece burada geçen اَوْرَدَ evrade fiili “sürüyü sulamak için suya götürmek” demektir. Bu manasından hareketle, dünya hayatında Firavun’un peşinden bir sürü gibi gidenlerin mahşerde de aynı şekilde sürü halinde, önlerinde Firavun varken ateşe sürüklenecekleri haber verilmektedir. Dünyada hak ve hakikati önemsemeyenlerin, düşünmeden ve akletmeden bir sürü gibi Firavun’u takip etmeleri kınanmakta, âhirette ise aynı durumun devam edeceği bildirilmektedir.

Âyette اَوْرَدَ evrade fiilinin geçmiş zaman kalıbında getirilmesinin sebebi, bunun bir Kur’ân üslubu oluşudur. Söylenmek istenen, bu olayın mutlak surette gerçekleşeceğinin bildirilmesi ve bu gerçeğe iman edilmesi gereğidir. Sanki bu olay olmuş bitmiş gibi kabul edilmeli, ona göre muhatapların tedbirli davranması kendilerinden istenmektedir.

2. وَبِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ “Varılacak o yer ne kötü bir yerdir!” Bu ifade Kur’ân’da cehennemliklerin kötü varış yeri için kullanılan وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ ifadesiyle aynı mesajı vermekte(20) ve varışın korkunç bir mahiyet arz edeceğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitekim Kur’ân’da 37 kez(21) yer alan بِئْسَ bi’se kelimesi “ne kötü” manasına gelmektedir.

Meryem 19/86’da da geçen الْوِرْد el-vird kelimesi “su hissesi”, الْمَوْرُود el-mevrûd sözcüğü ise “varılan, gidilen su” demektir. Önceki cümlede geçen اَوْرَدَ evrade fiili de “suya götürmek” manasına gelmektedir. Bu üç kelime de aynı köktendir ve الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ el-virdü’l-mevrûd tamlaması iki kelime halinde su zannıyla “varılacak yer, sürüklenecek yer” manasında “cehennem” anlamına gelmektedir. İbn Abbâs’ın da belirttiği gibi, bu kelimenin “girmek”(22) manası da konunun bağlamından anlaşılmaktadır. Esasında Meryem 19/71, 86 ve Enbiy’â’ 21/98-99’daki kullanımlar da bunun delilidir.

Dünyada hakikat sandıkları, ancak Firavun’un sapkınlığına alet oldukları için boğularak helak edilmelerine uygun olarak, mahşerde de serinletici suya götürüldüklerini sanacakları bir ortamda başlarında Firavun varken ateşe doğru sürüklenip cezalandırılacaklardır. Dünyada Hz. Mûsâ’yı terk edip güce itibar edenler hem dünyada hem de mahşerde bunun faturasını ağır bir şekilde ödemek zorunda kalacaklardır. Hz. Mûsâ’yı yani hakikati değil de Firavun’u ve evrensel manada firavunluğu tercih edenler de aynı korkunç akıbeti yaşayacaklarını bilmelidirler.

“Sürü mantığıyla hareketin sonu sürü halinde ateşe atılmaktır.” Âyette güne dair verilmek istenen temel bu olsa gerektir.

ıı. Dünyada da Mahşerde de Lanete Uğratılmaları

وَاُتْبِعُوا ف۪ي هٰذِه۪ لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ “Onlar burada (dünyada) da kıyamet gününde de lanete uğratıldılar. (Onlara) verilen bu armağan ne kötü armağandır!”

Âyetteki وَاُتْبِعُوا ve ütbi‘û edilgen fiili “ve takip edildiler, uğratıldılar”; ف۪ي هٰذِه۪ fî hâzihî ifadesi “burada, dünyada da”; لَعْنَة la‘neten kelimesi “lanete”;وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ ve yevme’l-kıyâmeti tamlaması “ve kıyamet gününde de”; بِئْسَ bi’se kelimesi “ne kötü(dür)”; الرِّفْد er-rifdü kelimesi “hediye, armağan, bağış”; الْمَرْفُود el-merfûdü sözcüğü ise “nasiplenmiş olmak, desteklenmiş olmak” demektir.

Burada Firavun ve onun gibilerin hem dünyadaki hem de mahşerdeki lanetlik halleri gündeme getirilmektedir.

1. وَاُتْبِعُوا ف۪ي هٰذِه۪ لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيٰمَةِ “Onlar burada (dünyada) da kıyamet gününde de lanete uğratıldılar.” Yüce Allah Firavun ve onun gibi olanların, onun izini takip edenlerin hem dünyada, hem mahşerde latene tâbi kılındıklarını, lanetli hallerini haber vermektedir. Benzer bir ifade Hz. Hûd’un azgın kavmi olan ‘Âd için de Hûd 11/60’ta şöyle geçmektedir: “Onlar hem bu dünyada hem de kıyamet gününde lânete tâbi tutuldular.” Onlar da dünyada korkunç bir kasırga ile helak edilmiş ve lanetlenmişlerdi; mahşerde ise ebedi ateş azabına çarptırılarak lanetleneceklerdir.(23)

Âyette اُتْبِعُوا utbi‘û “tâbi tutuldular” fiilinin geçmiş zaman kalıbında getirilmesi dünya hayatı için hakikat anlamındadır; mahşer için ise bunun mutlaka gerçekleşeceğini beyan etmeye yöneliktir. Bu tür inatçı zorbaların izinden giden, onlara tâbi olanlar da tıpkı peşinden gittikleri azgınlar gibi dünyada da âhirette de lanetlenecekler, lanetle anılacaklardır. Lanetlenmiş olmak dünyada onların peşini bırakmayacağı gibi ahirette de bırakmayacaktır.

Konunun ele alındığı Kasas 28/42’de şöyle buyrulmaktadır: “Bu dünyada arkalarına lânet taktık (lanetle anılmalarını sağladık); kıyamet gününde de kötülenmişler arasında olacaklardır.” Bu ifade “Allah’ın ve meleklerin laneti onların üzerinedir” demektir. Yüce Allah bu azgınların hem bu dünyada, hem de kıyamet gününde lanetlik olduklarını beyan etmektedir. Onların dünyada lanete uğratılmaları kendilerinden sonrakiler tarafından lanetle anılmaları şeklinde anlaşılabilir.

Bazı âlimlerimiz bu laneti “dünyadayken denizde boğulmaları” şeklinde yorumlamışlardır.(24) Bu kişiler kıyamet gününde de “rezil ve rüsva olmuş, çirkinleştirilmiş, yüzleri kara olan, rahmetten uzak bırakılmış, nefret edilmiş, kovulmuş, bayağılaşmış, helak edilmiş, azap edilmiş kişiler”(25) arasında sayılmaktadırlar.

2. بِئْسَ الرِّفْدُ الْمَرْفُودُ “(Onlara) verilen bu armağan ne kötü armağandır!” Bu ifade “Onlara lanet üzerine lanet yağacak” demektir.(26) Bu cümlenin bir benzeri önceki âyetin sonunda getirilmişti.

Âyette geçen الرِّفْد er-rifd kelimesi “destek, vergi, nasip, hediye, armağan, bağış”, الْمَرْفُود el-merfûd ise “nasiplenmiş olmak, detseklenmiş olmak” manasına gelmekte ve olumsuz içerikte cehennemliklerin oradaki korkunç bir mahrumiyet içerisinde bulunuş hallerini ortaya koymaktadır. Âyetin ilk cümlesiyle birlikte düşünüldüğünde, cehennemliklerin hem dünyada hem de mahşerde lanetle anılmalarının, lanete muhatap kılınmalarının ne kadar da kötü bir durum, ne feci bir nasip ve armağan olduğu beyan edilmiş olmaktadır.

Cümlenin başında gelenبِئْسَ bi’se kelimesi önceki cümlede de olduğu gibi muhataplarla alay etmeyi beraberinde getirmekte, onlarla alay edileceğini bildirmektedir. Cehennemdeki “su”yun da “armağan”ın da elbette olumsuz bir manası vardır. Cehennemlikler nasılki dünyada hak ve hakikatle alay etmişlerse mahşerde de kendileriyle aynı şekilde alay edilecektir.

Dipnotlar

• 1 - Semerkandî, age., II, 175.
• 2 - Râzî, age., XXI, 64. Benzer rivayetler için ayrıca bk. Semerkandî, age., II, 348; Taberî, age., XV, 172-173; Zemahşerî, age., II, 670.
• 3 - Tâhâ 20/18. 4 - Tâhâ 20/22. 5 - Şu‘arâ’ 26/63. 6 - Bakara 2/60; A‘râf 7/160. 7 - A‘râf 7/133. 8 - A‘râf 7/133. 9 - A‘râf 7/133. 10 - A‘râf 7/133. 11 - A‘râf 7/133. 12 - Bakara 2/63; Nisâ’ 4/154. 13 - A‘râf 7/130. 14 - Tâhâ 20/27; Şu‘arâ’ 26/13. 15 - Râzî, age., XXI, 64. 16 - Nisâ’ 4/153; Hûd 11/96; Mü’minûn 23/45; Mü’min 40/23; Zâriyât 51/38. 17 - Zemahşerî, age., II, 410.
  • Tâhâ 20/18 Tâhâ 20/22 Şu‘arâ 26/63 Bakara 2/60 A‘râf 7/160 A‘râf 7/133 A‘râf 7/133 A‘râf 7/133 A‘râf 7/133 A‘râf 7/133 Bakara 2/63 Nisâ 4/154 A‘râf 7/130 Tâhâ 20/27 Şu‘arâ 26/13 Nisâ 4/153 Hûd 11/96 Mü'minûn 23/45 Mü'min 40/23 Zâriyât 51/38
• 18 - Râzî, age., XVIII, 52-53.
• 19 - Yazır, age., IV, 567.
• 20 - Semerkandî, age., II, 175. 21 - Bakara 2/102, 126, 206; Âl-i İmrân 3/12, 151, 162, 187, 197; Mâide 5/62, 63, 79, 80; Enfâl 8/16; Tevbe 9/73; Hûd 11/98, 99; Ra‘d 13/18; İbrâhim 14/29; Nahl 16/29; Kehf 18/29, 50; Hacc 22/13, 72; Nûr 24/57; Sâd 38/56, 60; Zümer 39/72; Mü’min 40/76; Zuhruf 43/38; Hucürât 49/11; Hadîd 57/15; Mücâdele 58/8; Cum‘a 62/5; Teğâbun 64/10; Tahrîm 66/9; Mülk 67/6. 22 - Taberî, age., XII, 110.
  • Bakara 2/102 Bakara 2/126 Bakara 2/206 Âl-i İmrân 3/12 Âl-i İmrân 3/151 Âl-i İmrân 3/162 Âl-i İmrân 3/187 Âl-i İmrân 3/197 Mâide 5/62 Mâide 5/63 Mâide 5/79 Mâide 5/80 Enfâl 8/16 Tevbe 9/73 Hûd 11/98 Hûd 11/99 Ra‘d 13/18 İbrâhîm 14/29 Nahl 16/29 Kehf 18/29 Kehf 18/50 Hacc 22/13 Hacc 22/72 Nûr 24/57 Sâd 38/56 Sâd 38/60 Zümer 39/72 Mü'min 40/76 Zuhruf 43/38 Hucurât 49/11 Hadîd 57/15 Mücâdele 58/8 Cum‘a 62/5 Teğâbun 64/10 Tahrîm 66/9 Mülk 67/6
• 23 - Semerkandî, age., II, 162; Taberî, age., XII, 61; Zemahşerî, age., II, 389.
• 24 - Semerkandî, age., II, 175, 626. 25 - Semerkandî, age., II, 626; Taberî, age., XX, 79; Zemahşerî, age., III, 402. 26 - Semerkandî, age., II, 175; Taberî, age., XX, 111; Zemahşerî, age., III, 410.