Sâffât Suresi

Mekke’de risâletin 10-11. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 182 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen “sıra sıra dizilenler” anlamındaki الصَّآفَّات es-sâffât kelimesinden alan Sâffât sûresi inişe göre 66, resmî sıralamada ise 37. sûredir.

Sâffât sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yâsîn sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrenin de yeminlerle başlaması, öldükten sonra mahşer diriltilmesini inkar edenlerin durumu (Yâsîn 77-78; Sâffât 16-18), mahşer için büyük gürültünün yaşanması (Yâsîn 53; Sâffât 19), azgınların cehenneme atılmaları (Yâsîn 59-64; Sâffât 22-24) gibi konuları örnek olarak verebiliriz.

Sâffât sûresi, çeşitli sıfatlara yeminle başlamakta, Yüce Allah’ın kudretine, cinlerin bilgi çalma girişimlerinin engellenmesine ve sonuçlarına dair bilgilerle devam etmektedir. 11. âyetten itibaren, müşriklerin duyarsızlığı, alaycılıkları, öldükten sonra diriltilmeye inanmayanlara yönelik kınayıcı ifadeler yer almakta, bu arada mahşerde insanların birbirilerini suçlayacakları, ancak azapta ortak olmaları noktasında sonucun değişmeyeceği haber verilmektedir.

40. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın has kullarının mahşerdeki ödüller içindeki durumu gündeme getirilmekte, bu arada azgın kişilerin cehennemdeki yeriyle ilgili göndermeler yapılmaktadır. 75. âyetten itibaren, sırasıyla Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ, Hz. Hârûn, Hz. İlyâs, Hz. Lût, Hz. Yûnus peygamberlerin kıssaları belli ölçülerde ve boyutlarda dile getirilmektedir.

149. âyetten itibaren, Mekkeli müşriklerin Yüce Allah’a çocuk isnadı bağlamında bunun korkunç bir yalan olduğu üzerinde durulmakta, ardından Yüce Allah ile cinler arasında senep bağı kurma algıları ve kabulleri şiddetle reddedilmekte, Yüce Allah’ın bu tür yakıştırmalaradan münezzeh ve yüce olduğu özellikle vurgulanmaktadır. Bununla birlikte bu iddia sahipleri ve tapındıkları varlıkların cehenneme atılacakları haber verilmektedir.

167. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın peygamberlerine yardım etme uygulaması, onların mutlaka galip gelecekleri, dolayısıyla müşriklerin cezalandırılmasıyla ilgili aceleye gerek olmadığı, çünkü kendilerine belli bir süre yaşamaları için süre verildiği beyan edilmektedir.

180-182. âyetlerde ise şu bilgi yer almaktadır: “Senin izzet sahibi Rabbin, onların isnat etmekte oldukları vasıflardan yücedir, münezzehtir. Gönderilen bütün peygamberlere selam olsun! Âlemlerin Rabbi olan Allah’a da hamd olsun!”

Yüce Allah, sûrenin 75-82. âyetlerinde Hz. Nûh’un kıssasından kısa bir bölümü ele almakta, olumsuz bir insan tipi olmak üzere peygamber kıssalarının birine gönderme yapmaktadır. Bu vesileyle iman etmiş olanların mutlu sonlarıyla inkarcıların yaşadığı feci akıbete dair bilgilendirmelerde bulunmakta, muhatapların ibret almasını istemektedir.

Hz. Nûh ile ilgili detaylı bilgileri adını Hz. Nuh’tan aldığı için Nûh 71/1’de vereceğiz. Bu yüzden burada zikredilen bölümlerle ilgili beyanlarla yetineceğiz.

a) Hz. Nûh’un Kıssası -I-

Yüce Allah, sûrenin 75-76. âyetlerinde ihlaslı kullarından bir bölümünü hatırlatmak üzere söze Hz. Nûh ile başlamakta, onun samimi yakarışına olumlu cevap verdiğini, kendisini ve müminleri büyük beladan kurtardığını dile getirmekte, müminlere moral vermek istemektedir.

ı. Hz. Nûh’un Duasına İcabet

وَلَقَدْ نَادٰينَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُج۪يبُونَ “Yemin olsun ki Nuh, bize yalvarıp yakarmıştı. Biz duayı ne güzel kabul edeniz!”

Âyetteki وَلَقَدْ نَادٰينَا ve lekad nâdânâ ifadesi “yemin olsun ki bize seslenmişti, yalvarmıştı”; نُوح nûhun kelimesi “Nûh”; فَلَنِعْمَ fe lenı‘me fiili “ne güzel”; الْمُج۪يبُونel-mücîbûne sözcüğü ise “cevap verenler(iz), icabet edenler(iz)” demektir.

Burada önceki âyet grubunun sonunda uyarıcı peygamberler gönderildiği, onların davetine icabet etmeyenlerin akıbetinin felaket olduğu ve bundan sadece ihlaslı kulların istisna edildiği beyan edildikten sonra işte bu kullarla ilgili olarak öncelikle Hz. Nûh gündeme getirilmektedir.

1. Âyette yer alan نَادٰينَا nâdânâ ifadesindeki nâ “bize” zamiri Yüce Allah’ın makamının ve azametinin yüceliğine vurgu yapmak içindir.(1) Buna uygun olarak الْمُج۪يبُون el-mücîbûne kelimesi de çoğul getirilmiştir. Ayrıca âyetin başındaki وَلَقَدْ ve lekad ifadesi hem yemin hem de iki türlü te’kid yani manayı güçlendirme edatıyla verilen bilginin kesinliğini ortaya koymaktadır.

Yüce Allah Hz. Nûh’un kendisine seslendiğini beyan ederek onun duasına icabet ettiğini haber vermekte, böylece hak eden kullarının duasını karşılıksız bırakmadığını bildirmektedir. Âyette sözü edilen “nidâ”, Kamer 54/10’da yer alan ifade gereği “Hz. Nûh’un duası” olarak anlaşılmalıdır. İlgili âyette Hz. Nûh “Rabbine dua etmiş ve ‘ben mağlup oldum; bana yardım et’ diye niyazda bulunmuştu.”

Hûd 11/37 ve Mü’minûn 23/27-29’da da ifade edildiği gibi kavminin boğulacağı bilgisi nedeniyle onun duasında kendisinin ve inanç ailesinin boğulma felaketinden kurtarılması ve bereketli bir inişle iyi bir yere inip konaklamaları da elbette bulunmaktaydı.

Nûh 71/24, 26 ve 28’de yer aldığı üzere, Hz. Nûh kavminin kurduğu tuzakların başarıya ulaşmaması, kâfirlerin cezalandırılması ve zalimlerin zulümlerinin yok olması için yaptığı dua da bu vesileyle yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki nidanın içeriğini kavramada önemli bir yer tutmaktadır.

2. Kur’ân’da 16 kez geçen نِعْمَ nı‘me kelimesi “ne güzel” manasına gelmekte, iyi iş yapanların ecri,(2) Yüce Allah’ın vekil oluşu,(3) Allah’ın dost ve yardımcı oluşu,(4) dünyanın sonu olarak cennet,(5) sevap,(6) Yüce Allah’ın yönelişleri kabul edişi,(7) Hz. Süleyman,(8) Hz. Eyyûb,(9) Yüce Allah’ın imkân yaratıcılığı(10) ve kudreti(11) için kullanılmaktadır. Aynı manayı veren nı‘ımmâ kelimesi ise Bakara 2/271 ve Nisâ’ 4/58’de geçmektedir.

Âyette geçen فَلَنِعْمَ fe lenı‘me kelimesinin başındaki fâ/fe edatı Yüce Allah’ın onun duasına hemen icabet ettiğini gösteren bir ta‘kîbiyye edatıdır. Ayrıca fe harfinden sonra gelen lâm/le edatı da ve lekad ifadesinde var kabul edilen vallâhi “Allah’a yemin olsun ki” şeklinde gizli bir yeminin cevabı durumundadır.(12) Bunun peşinden gelen الْمُج۪يبُون el-mücîbûne kelimesi ise Yüce Allah’ın icabet ediciliğini ortaya koymaktadır.

Kelimenin çoğul getirilmesinin muhtemel sebebi, Yüce Allah’ın yüceliğine işaret olmasının yanında Hz. Nûh’un kavminin helakinde meleklerin ve tabiat güçlerinin görevlendirilmesi olabilir. Zira bilindiği üzere, söz konusu kavim büyük bir deniz fırtınası ile helak edilmiş, boğulup gitmişlerdi. Bazı âlimlerimiz ise buradaki الْمُج۪يبُون el-mücîbûne kelimesinin el-mücîbu ene yani “Ben ne güzel icabet ediciyim” manasında olduğu kanaatindedir.(13)

ıı. Hz. Nûh’un ve Müminlerin Kurtarılması

وَنَجَّيْنَاهُ وَاَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظ۪يمِ “Kendisini ve ailesini (destekçilerini) büyük felaketten kurtarmıştık.”

Âyettekiوَنَجَّيْنَاهُ ve necceynâ fiili “ve onu da kurtamıştık”; وَاَهْلَهُ ve ehlehû tamlaması “ve onun ailesini de, inanç ailesini de”; مِنَ الْكَرْبِ الْعَظ۪يمِ mine’l-kerbi’l-‘azîmi tamlaması ise “o büyük belâdan” demektir.

Burada Hz. Nûh ve ona iman edenlerin büyük sıkıntıdan yani denizde tufanda yok olmaktan kurtarıldıkları gündeme getirilmektedir.

Bu âyette ve Enbiyâ’ 21/76’da sözü edilen الْكَرْبِ الْعَظ۪يمِ el-kerbi’l-‘azîmi tamlaması “kafirlerin içinde bulunduğu sıkıntı, felaket ve büyük eziyet”, yani “tufan ve boğulmak” manasına gelmektedir.(14) Bu asıl mana olsa da Râzî’nin dediği gibi buradaki maksat “kavminin Hz. Nûh’a ve müminlere uyguladığı büyük eziyetler” de olabilir.(15)

Âyette geçen اَهْلَهُ ehlehû tamlamasından maksat Hz. Nûh’un “inanç ailesi”dir. Çünkü Kenan adlı oğlu ile eşinin ona iman etmediği ve boğulanlar arasında oldukları Kur’ân’da açıkça yer almaktadır.(16) Dahası kurtarılanlardan maksadın Hz. Nûh ve birlikte gemiye binenler olduğu A‘râf 7/64, Mü’minûn 23/28 ve ‘Ankebût 29/15’te ifade edilmektedir.

Demek ki ilâhi bilgilere iman edip güvenenler bunun ödülünü hem dünyada, hem de âhirette almış olacaklardır. Çünkü Yüce Allah kendisine yönelen samimi dua ve niyazları hiçbir şekilde karşılıksız bırakmamaktadır.

b) Hz. Nûh’un Kıssası -II-

Yüce Allah sûrenin 77-82. âyetlerinde Hz. Nûh’un soyunu boğulmaktan kurtararak geride bıraktığını, isminin sonrakiler arasında hayırla yâdedildiğini, ona esenlik lütfettiğini, iyileri böyle mükâfatlandırdığını, çünkü Hz. Nûh’un inanmış kullardan olduğunu, sonuçta diğerlerini yani inanmayanları ise suda boğduğunu beyan etmektedir.

ı. Neslinin Devamı ve Ona Selâm Gerekliliği

وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمُ الْبَاق۪ينَ وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْاٰخِر۪ينَ سَلَامٌ عَلٰى نُوحٍ فِي الْعَالَم۪ينَ “Biz onun (Nuh’un) soyunu -işte onları- kalıcı kılmıştık. Sonrakiler arasında ona (iyi bir ün) bırakmıştık. Bütün âlemlerde Nuh’a selam olsun!”

Buradaki وَجَعَلْنَا ve ce‘alnâ fiili “ve kılmıştık, yapmıştık”; ذُرِّيَّتَهُ zürriyyetehû tamlaması “onun neslini, zürriyetlerini”; هُمُ hum zamiri “işte onları”; الْبَاق۪ين el-bâkîne sözcüğü “geri kalanlar”; وَتَرَكْنَا ve teraknâ fiili “ve terk etmiştik, (iyi bir ün) bırakmıştık”; عَلَيْه ‘aleyhi ifadesi “onunla ilgili”; فِي الْاٰخِر۪ينَ fi’l-âhırîne kelimesi “sonrakilerde, sonrakiler arasında”; سَلَام selâmun kelimesi “selâm, esenlik olsun”; عَلٰى نُوحٍ ‘alâ nûhın sözcüğü “Nûh’a”; فِي الْعَالَم۪ينَ fi’l-‘âlemîne kelimesi ise “âlemlerde” demektir.

Burada Hz. Nûh’un neslinin devam ettirildiği ve güzel anılan bir isme sahip kılındığı gündeme getirilmektedir.

1.وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمُ الْبَاق۪ينَ “Biz onun (Nuh’un) soyunu -işte onları- kalıcı kılmıştık.” Yüce Allah Hz. Nûh’un duasına icabet edip onu ve inanç ailesini büyük felaketten kurtardığını beyan ettikten sonra, onun soyunu devam ettirdiğini ifade etmektedir.

Burada sözü edilen “zürriyeti” hem biyolojik olarak insan nesli şeklinde anlayabiliriz; hem de Hz. Nûh’un beraberinde gemide kurtarılan inanç ailesi olarak yorumlayabiliriz. Hz. Peygamber’den rivayet edilen bir hadise göre “Sâm” Arapların, “Hâm” Habeşlilerin, “Yâfes” ise Rumların ve Türklerin atasıdır.(17) Bu konuda benzer başka rivayetler de vardır.(18) Burada anlatılmak istenen husus, o gün yaşanan fırtınada gemiye binen inançlıların kurtarıldığı, inkârcıların ise boğulduğudur.

2. وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْاٰخِر۪ينَ “Sonrakiler arasında ona (iyi bir ün) bırakmıştık.” Yüce Allah Hz. Nûh’un adının sonraki nesiller arasında daima hayırla, iyiliklerle anıldığını beyan ederek, sonraki nesiller arasında iz bırakan bir peygamber olduğuna dikkat çekmektedir. Hz. Nûh’un bu şekilde sonrakiler arasında hayırla anılması daha sonra Hz. İbrâhim’in de duasına konu olmuş ve “Sonra gelenler arasında bana bir doğruluk dili (hayırla anılmayı) nasip eyle”(19) diyerek niyazda bulunmuştur. Sonrakiler arasında bırakılan iyi bir ünün ne olduğu ise bir sonraki âyette gelmektedir.

3. سَلَامٌ عَلٰى نُوحٍ فِي الْعَالَم۪ينَ “Bütün âlemlerde Nuh’a selam olsun!” Bu ifadede bütün âlemlerin Hz. Nûh’u hayırla yâd etmesi istenmektedir. Bu doğrultuda, meleklerin, insanların ve cinlerin ona yönelik olarak “Nûh’a selam olsun” demeleri arzu edilmektedir. Esasında Hûd 11/48’de geçtiği gibi, tufan sonrası gemiden inerlerken kendisine “selâm ve esenlik içerisinde ondan in” dendiği de bilinmektedir.

En‘âm 6/54 ve Yâsîn 36/58’de de ifade ettiğimiz üzere, “barış, esenlik” manasına gelen ve s-l-m kökünden türetilen selâm/es-selâm kelimeleri çeşitli içeriklerde Kur’ân’da 42 kez geçmektedir. Âyetlere bakıldığında selâm edilmesinin hem dünya hem de âhiret hayatında kullanıldığı bilinmektedir. Bu bağlamda insanların birbirlerine hitaplarında selam verilmesi,(20) A‘râftakilere selamla hitap edilmesi,(21) meleklerin peygamberlere selamı(22) verilen bilgiler arasında yer almaktadır.

Yüce Allah çeşitli âyetlerde dünyada peygamberlerine “selâm olsun” buyurduğu gibi,(23) Hz. Yahyâ’ya(24) ve Hz. İsâ’ya(25) da ayrıca hidayete tâbi olanlara(26) da selam dileği bulunmaktadır. Bu arada cennetliklere de bu şekilde bir esenlik ifadesi lutfedilmiş olacaktır.(27)

Fussılet 41/32’de “bağışlayan ve merhamet eden Allah’tan bir ikram olarak” sunulan nimetler gibi cennettekilere bir de sözlü selâm iletileceği Yâsîn 36/58’de müjdelenmektedir. Bu arada ölüm meleklerinin müminlerin canını alırlarken kendilerine selam vermelerini,(28) cennete girerlerken müminlerin selam ile karşılanmalarını,(29) cennetteki konuşmalarının boş söz ve günaha sokan ifadelerden değil, selâm, yani esenlik dileği cümlelerinden oluşacağını belirtmekte yarar vardır.(30)

Bütün bunların dışında Yüce Allah’ın isimlerinden biri olan es-selâm kelimesi,(31) vahyin aydınlattığı gecenin fecrine kadarki zaman için de,(32) Hz. İbrâhim’in atılacağı belirtilen ateşin durumu için de(33) kullanılmaktadır. Bu arada “hakikat yolu”(34) ve bu yolun ödül yeri anlamında cennet(35) manasında Kur’ân’da selâm kelimesi de geçmektedir. Bütün bunlardan ayrı olarak, Hz. İbrâhim’in babası sağken ona hitabında veya cahillerle karşılaşılırken veya onlardan ayrılırken bile selâm sözü yer almaktadır.(36)

Yüce Allah işte bu geniş kullanım alanına uygun olarak, selâm’ın yani “esenlik dileği”nin muhatabı olarak yorumunu yapmakta olduğumuz âyette Hz. Nûh’a hitap etmekte, kendisinden sonra gelenler arasında ona iyi bir ün bırakılmasının manasını bu şekilde açıklamış olmaktadır.

Demek ki önemli olan nokta Yüce Allah’ın esenlikle anmasına layık olabilmektir; gerisi zaten kendiliğinden gelecek şekilde hayat alanımıza girecektir.

ıı. İyilere Davranış, Diğerlerinin Helaki

اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَ اِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِن۪ينَ ثُمَّ اَغْرَقْنَا الْاٰخَر۪ينَ “Şüphesiz ki biz güzel davrananları işte böyle ödüllendiririz. Şüphesiz ki o, mümin kullarımızdandı. Sonra diğerlerini (suda) boğmuştuk.”

Buradaki اِنَّا innâ ifadesi “şüphesiz ki biz”; كَذٰلِكَ kezâlike kelimesi “işte böyle”; نَجْزِي neczî fiili “karşılık vermekteyiz, ödüllendirmekteyiz”; الْمُحْسِن۪ين el-muhsinîne sözcüğü “güzel ve iyi davrananları”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; مِنْ عِبَادِنَا min ‘ıbâdinâ tamlaması “bizim (şu) kullarımızdan(dır)”; الْمُؤْمِن۪ين el-mü’minîne kelimesi “müminlerden”; ثُمَّ sümme edatı “sonra”; اَغْرَقْنَا ağraknâ fiili “(suda) boğmuştuk”; الْاٰخَر۪ين el-âharîne sözcüğü ise “diğerlerini” demektir.

Burada kimlerin nasıl ödüllendirildiği, kimlerin de nasıl cezalandırıldığı gündeme getirilmektedir.

1. اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَ “Şüphesiz ki biz güzel davrananları işte böyle ödüllendiririz.” Yüce Allah Hz. Nûh örneğinden hareket ederek muhsinleri bu şekilde hem dünyada ödüllendirdiğini, hem de mahşerde kendilerine cennet ödülleri hazırladığını ifade etmektedir.

Âyette geçen الْمُحْسِن۪ين el-muhsinîne kelimesi “iyilik yapanlar”, “işini düzgün yapanlar”, “iman ve ibadetinde samimiyet gösterenler” gibi anlamlar içermektedir. Hz. Peygamber ihsânı tarif ederken şöyle buyurmuştur: “İhsân, Allah’ı görüyormuş gibi ibadet etmendir; sen onu her ne kadar görmüyorsan da O seni görüyor.”(37) “İhsân”, hayatı Yüce Allah bilinciyle yaşama erdemidir ve peygamberlerin hayatında bu son derece açık bir gerçek olarak ortaya serilmiştir.

2. اِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِن۪ينَ “Şüphesiz ki o, mümin kullarımızdandı. Sonra diğerlerini (suda) boğmuştuk.” Önceki âyette sözü edilen muhsinlerin bir başka özelliği Hz. Nûh üzerinden verilmeye devam etmekte ve onun Yüce Allah’ın mümin kullarından, yani tevhidi onaylayanlardan olduğu bildirilmektedir.

Âyette geçen الْمُؤْمِن۪ين el-mü’minîne kelimesine “inananlar” manası verilmesinin yanında “güvenenler” anlamı da özellikle verilmelidir. Çünkü Yüce Allah’a inanmakla yetinilmemeli, inancı güvene dönüştürmek için çalışılmalı, tevhid üzere bir duruş ortaya konulmalı ve ona göre davranışlar gerçekleştirilmelidir.

Yüce Allah muhsin ve mü’min kullarından birisi olan Hz. Nûh’u ödüllendirmiş, dünya hayatında kavminin ona uyguladığı yoğun baskı ve eziyetleri bertaraf ettikten sonra kavmini cezalandırdığı tufan felaketinden hem onu hem de inanç ailesini korumuştur. İşte Yüce Allah’a iman edip güvenenlerin ve bu doğrultuda imanında ve ibadetinde sadakat ve samimiyet gösterenlerin karşılığı bu şekilde verilmektedir.

3. ثُمَّ اَغْرَقْنَا الْاٰخَر۪ينَ “Sonra diğerlerini (suda) boğmuştuk.” Yüce Allah imanlı ve muhsin kullarına hem dünyada, hem de âhirette ödüller verdiğini beyan ettikten sonra inkârcılığı tercih eden azgın, zalim ve sapkın kullarını da dünyada cezalandırdığını beyan etmektedir. Konu Hz. Nûh ve onun azgın kavmi olduğu için onların cezalandırılması “suda boğulmaları” şeklinde tecelli etmiştir.

Kur’ân’da “suda boğulmaları”ndan söz edilenler Hz. Musa’ya düşmanlık yapan Firavun ve adamları ile(38) Hz. Nûh’un kavmi olarak zikredilmektedir.(39) Dünya hayatında müminlere hayatı zindan edenler zulüm işlemiş oldukları ve Yüce Allah da zulmün hesabını dünyada sorduğu için, bu iki kavmin yaptığı zulmü yanlarına kâr bırakmamış, kendilerini dünyada denizlerde boğmuştur.

Yüce Allah göğün yağmur kapılarını açarak ve yeryüzünün sularını fışkırtarak korkunç bir tufanla Hz. Nûh’un azgın kavmini boğduğunu ifade etmektedir.(40) Bu boğulanlar arasında Tahrîm 66/10’daki bilgiler gereği Hz. Nûh’un eşi ve Hûd 11/42-43 gereği gemiye binmeyi reddeden oğlu Ken‘ân da vardı.

Rabbimiz insanları fıtrat ve vicdan sahibi kılarak, onlara akıl ve irade vererek, hakikati öğrenecekleri kitap göndererek ve onun nasıl uygulanacağını göstermek için de peygamber görevlendirerek insanları hakikat yoluna davet etmektedir. Bütün ısrarlara ve uygulanan her türlü tebliğ seçeneklerine rağmen olumsuz bir tavır içerisine girenler esasında sadece peygamberi reddetmiş olmuyorlardı. En‘âm 6/34’te de beyan edildiği gibi o zalimler aslında Yüce Allah’ın âyetlerini yalanlamış oluyorlardı.

Dipnotlar

• 1 - Zemahşerî, age., IV, 46.
• 2 - Âl-i İmrân 3/136; ‘Ankebût 29/58; Zümer 39/74. 3 - Âl-i İmrân 3/173. 4 - Enfâl 8/40; Hacc 22/78. 5 - Ra‘d 13/24; Nahl 16/30. 6 - Kehf 18/31. 7 - Sâffât 37/75. 8 - Sâd 38/30. 9 - Sâd 38/44. 10 - Zâriyât 51/48. 11 - Murselât 77/23. 12 - Zemahşerî, age., IV, 46; Râzî, age., XXVI, 144.
  • Âl-i İmrân 3/136 ‘Ankebût 29/58 Zümer 39/74 Âl-i İmrân 3/173 Enfâl 8/40 Hacc 22/78 Ra‘d 13/24 Nahl 16/30 Kehf 18/31 Sâffât 37/75 Sâd 38/30 Sâd 38/44 Zâriyât 51/48 Mürselât 77/23
• 13 - Semerkandî, age., III, 144.
• 14 - Semerkandî, age., III, 144; Taberî, age., XXIII, 67. 15 - Râzî, age., XXVI, 145. 16 - Hûd 11/40, 46.
  • Hûd 11/40 Hûd 11/46
• 17 - Semerkandî, age., III, 144. 18 - Taberî, age., XXIII, 67-68; Zemahşerî, age., IV, 46; Râzî, age., XXVI, 145. 19 - Şu‘arâ’ 26/84.
  • Şu‘arâ 26/84
• 20 - Nisâ’ 4/94; En‘âm 6/54. 21 - A‘râf 7/46. 22 - Hûd 11/69; Hıcr 15/52; Zâriyât 51/25.
  • Nisâ 4/94 En‘âm 6/54 A‘râf 7/46 Hûd 11/69 Hicr 15/52 Zâriyât 51/25
• 23 - Neml 27/59; Sâffât 37/79, 109, 120, 130, 181. 24 - Meryem 19/15. 25 - Meryem 19/33. 26 - Tâhâ 20/47. 27 - Yâsîn 36/58. 28 - Nahl 16/32; Vâkı‘a 56/91. 29 - Ra‘d 13/24; Hıcr 15/46; Furkân 25/75; Ahzâb 33/44; Zümer 39/73; Kâf 50/34. 30 - Yûnus 10/10; İbrâhim 14/23; Meryem 19/62; Vâkı‘a 56/26.
  • Neml 27/59 Sâffât 37/79 Sâffât 37/109 Sâffât 37/120 Sâffât 37/130 Sâffât 37/181 Meryem 19/15 Meryem 19/33 Tâhâ 20/47 Yâsîn 36/58 Nahl 16/32 Vâkı‘a 56/91 Ra‘d 13/24 Hicr 15/46 Furkân 25/75 Ahzâb 33/44 Zümer 39/73 Kâf 50/34 Yûnus 10/10 İbrâhîm 14/23 Meryem 19/62 Vâkı‘a 56/26
• 31 - Haşr 59/23. 32 - Kadr 97/5. 33 - Enbiyâ’ 21/69. 34 - Mâide 5/16; Yûnus 10/25. 35 - En‘âm 6/127. 36 - Meryem 19/47; Furkân 25/63; Kasas 28/55; Zuhruf 43/89.
  • Haşr 59/23 Kadir 97/5 Enbiyâ 21/69 Mâide 5/16 Yûnus 10/25 En‘âm 6/127 Meryem 19/47 Furkân 25/63 Kasas 28/55 Zuhruf 43/89
• 37 - Buhârî, Tefsîru Sûre-i 31/2; İman, 37; Müslim, İman, 57; Ebû Dâvûd, Sünneh, 16; Tirmizî, İman, 4; İbn Mâce, Mukaddime, 9; Ahmed b. Hanbel, I, 27, 51, 53, 319; II, 107, 426; IV, 129, 164.
  • Lokmân 31/2
• 38 - Bakara 2/50; A‘râf 7/136; Enfâl 8/54; Yûnus 10/90; Şu‘arâ’ 26/66; İsrâ’ 17/103; Zuhruf 43/55; Dühân 44/24. 39 - A‘râf 7/64; Yûnus 10/73; Hûd 11/37, 43; Enbiyâ’ 21/77; Mü’minûn 23/27; Furkân 25/37; Şu‘arâ’ 26/120; Sâffât 37/82; Nûh 71/25.
  • Bakara 2/50 A‘râf 7/136 Enfâl 8/54 Yûnus 10/90 Şu‘arâ 26/66 İsrâ 17/103 Zuhruf 43/55 Duhân 44/24 A‘râf 7/64 Yûnus 10/73 Hûd 11/37 Hûd 11/43 Enbiyâ 21/77 Mü'minûn 23/27 Furkân 25/37 Şu‘arâ 26/120 Sâffât 37/82 Nûh 71/25
• 40 - Yûnus 10/73; Enbiyâ’ 21/77; Furkân 25/37; Şu‘arâ’ 26/120; ‘Ankebût 29/14; Sâffât 37/82; Kamer 54/11-12; Nûh 71/25.
  • Yûnus 10/73 Enbiyâ 21/77 Furkân 25/37 Şu‘arâ 26/120 ‘Ankebût 29/14 Sâffât 37/82 Kamer 54/12 Nûh 71/25