Kamer Suresi

Mekke’de risaletin 8 veya 9. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 55 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen “ay” anlamındaki الْقَمَر el-kamer kelimesinden alan Kamer sûresi, inişe göre de, resmî sıralamada da 54. sûredir.

Kamer sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Necm sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Her iki sûrede de tıpkı Neml’de olduğu gibi çeşitli peygamberlerin helak edilen kavimleriyle ilgili kısa bilgiler verilmektedir.

Kamer sûresi, yaklaşan Son Saat’le ilgili bir mesajla başlamakta, o dönemde Ay’ın yarılmış olacağı bilgisini vermektedir. Daha sonra müşriklerin herhangi bir mucize görseler bile ona inanmayacakları bildirilerek, mahşerde bunların korkunç akıbetine dikkat çekilmektedir.

9. âyetten itibaren, öncelikle Hz. Nûh’un kavminin ona yaptıkları hatırlatılmakta, ardından yaşadıkları felaket beyan edilmektedir. Peşinden ‘Âd kavminin Hz. Hûd’a düşmanlıkları gündeme getirilmekte, sonuçta korkunç bir kasırga ile nasıl helak edildikleri haber verilmektedir.

23. âyetten itibaren, söz Hz. Sâlih’e ve onun kavmi Semûd’a getirilmekte, onların Allah’ın sembol kıldığı deveyi nasıl hunharca katlettikleri ifade edildikten sonra onların da helak edildikleri bildirilmektedir.

33. âyetten itibaren, konu Hz. Lût’a getirilmekte, onların da azgınlıklarının sonucunu en şiddetli şekilde yaşadıkları beyan edilmektedir. Benzer şekilde Firavun ailesinin de uyarıcılara itibar etmedikleri, sahte güçlerine güvenmelerinin sonucunda hepsinin hezimete uğratıldığı ve birlikteliklerinin bozulduğu bildirilmektedir.

43. âyetten itibaren, kafirlerin ellerinde hiçbir garantinin olmadığı, inkarcıların hezimete uğrayacağı, Yüce Allah’ın her şeyi bir ölçü ile yarattığı, Son Saat’in buluşma zamanı oluşu beyan edilmektedir.

51. âyetten itibaren, önceki azgınların da helak edildiği, her türlü fiilin kaydedildiği, muttakilerin ödüllendirileceği müjdesi ile sûre sonra erdirilmektedir. Sûrede yer alan kıssaların sonunda dört defa “Biz bu Kur’ân’ı gerçeği hatırlasınlar diye kolaylaştırdık; gerçeği hatırlayanlar nerede!” ifadesi yer almakta, böylece vahyin hem kolay olduğu hem de amacının ne olduğu açık ifadelerle ortaya konulmaktadır.

Yüce Allah, sûrenin 33-42. âyetlerinde Hz. Lût’un kavmiyle Firavun’un uyarıları reddetmelerini ve bunun sonucunda yaşadıkları akıbeti gündeme getirmekte, özellikle Hz. Lût’un kavmi hakkında diğerine göre biraz daha fazla detay vermektedir.

a) Lût Kavminin Akıbeti

Yüce Allah, sûrenin 33-40. âyetlerinde Hz. Lût’un kavminin uyarıları reddettiklerini, bunun üzerine inanç ailesi hariç üzerlerine taş yağdıran bir felaket gönderdiğini, diğerlerini ilahi bir nimet olarak kurtardığını, şükredenlere böyle karşılık verdiğini bildirmektedir.

Ardından, Hz. Lut’un onları ilahi azapla karşılaşmaları noktasında uyardığı, onların bunu kuşkuyla karşıladıkları belirtilmekte, sonrasında bu sapkın milletin Hz. Lut’un melek olan misfafirlerinden yararlanmak istedikleri, bunun üzerine gözlerinin kör edildiği ve kendilerine “Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın” dendiği beyan edilmektedir.

Daha sonra, bir sabah erkenden onların kararlı (devamlı) bir azap ile yakalandıkları ve (kendilerine) “Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın” dendiği bildirilmektedir.

Kıssanın sonunda tekrar Kur’ân’ın gerçekleri hatırlamak için kolaylaştırıldığı ve bundan yararlananların yok denecek kadar az olduğu vurgulanmaktadır.

ı. Lût Kavminin ve Müminlerin Sonu

كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ بِالنُّذُرِ اِنَّآ اَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا اِلَّآ اٰلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ نِعْمَةً مِنْ عِنْدِنَا كَذٰلِكَ نَجْز۪ي مَنْ شَكَرَ “Lut’un kavmi de uyarıları yalanlamıştı. Lut’un ailesi (destekçileri) hariç, üzerlerine taş göndermiştik (yağdırmıştık). Onları (Lut’un destekçilerini) ise katımızdan bir nimet olarak seher vakti kurtarmıştık. Biz şükredenin karşılığını işte böyle veririz.”

Buradaki كَذَّبَتْ kezzebet fiili “yalanlamıştı”; قَوْمُ kavmu kelimesi “kavim, kavmi”; لُوطٍ lûtın sözcüğü “Lût’un”;بِالنُّذُرِ bi’n-nüzur kelimesi “uyarı(cı)ları”;اِنَّآ innâ ifadesi “muhakkak ki biz”; اَرْسَلْنَا arselnâ fiili “göndermiştik”; عَلَيْهِمْ ‘aleyhim ifadesi “onlara, üzerlerine”;حَاصِبًا hâsıben sözcüğü “taş fırtınası”; اِلَّآ اٰلَ لُوطٍ illâ âle lûtın istisnası “Lût’un ailesi hariç”; نَجَّيْنَاهُمْ necceynâhum fiili “onları biz kurtarmıştık”; بِسَحَرٍ biseharin ifadesi “seher vaktinde, seherde”; نِعْمَةً nı‘meten sözcüğü “bir nimet olarak”; مِنْ عِنْدِنَا min ‘ındinâ ifadesi “bizim katımızdan”; كَذٰلِكَ kezâlik ifadesi “işte böyle”; نَجْز۪ي neczî fiili “karşılığını veririz, ödüllendireceğiz”; مَنْ شَكَرَmen şekera ifadesi ise “şükreden(ler)e” demektir.

Bu âyetlerde Hz. Lût’un kavminin uyarıları inkarları ve bunun sonucunda üzerilerine gönderilen bir taş yağmuruyla helak edilmeleri, inananların ise sahur vakti kurtarılmaları gündeme getirilmektedir.

Hz. Lût’un kavminin kıssası hakkında genel bilgileri Şu‘arâ’ 26/160-175’te genel bilgiler vermiştik. Bu nedenle Kamer sûresinde söz konusu kıssanın sadece burada gündeme getirilen noktaları üzerinde duracağız.

1.كَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ بِالنُّذُرِ “Lut’un kavmi de uyarıları yalanlamıştı.” Burada sûrenin dördüncü kıssası ele alınmakta, Hz. Lût’un kavminin bütün uyarıları ve elbette onları kendilerine tebliğ eden peygamberleri, özel olarak da Hz. Lût’u yalanladıkları beyan edilmektedir.

Âyette geçen النُّذُر en-nüzür kelimesini önceki âyetlerde de geçtiği üzere “Allah’ın uyarıları”(1) veya “uyarıcılar, yani peygamberler” manasına da alabiliriz. Bu itibarla Şu‘arâ’ 26/160’ta النُّذُر en-nüzür kelimesini tefsir etmek üzere الْمُرْسَل۪ين el-murselîne sözcüğü zikredilmektedir. Diğer örneklerde olduğu gibi burada da söz konusu kavim sadece kendilerine gönderilmiş olan bir peygamberi değil, o döneme kadarki bütün peygamber öğretilerini yalanlamışlardı.

2. اِنَّآ اَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا اِلَّآ اٰلَ لُوطٍ نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ نِعْمَةً مِنْ عِنْدِنَا كَذٰلِكَ نَجْز۪ي مَنْ شَكَرَ “Lut’un ailesi (destekçileri) hariç, üzerlerine taş göndermiştik (yağdırmıştık). Onları (Lut’un destekçilerini) ise katımızdan bir nimet olarak seher vakti kurtarmıştık. Biz şükredenin karşılığını işte böyle veririz.” Bu iki âyette azgın bir kavim olan Hz. Lût’un düşmanlarına ve onunla birlikte hareket eden müminlere yönelik iki tavır ele alınmaktadır.

a)اِنَّآ اَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ حَاصِبًا اِلَّآ اٰلَ لُوطٍ “Lut’un ailesi (destekçileri) hariç, şüphesiz ki üzerlerine taş göndermiştik (yağdırmıştık).” Yüce Allah Hz. Lût’un inanç ailesi hariç, diğer azgınlara yukarıdan bir taş yağmuru gönderdiğini beyan etmektedir. Yüce Allah Neml 27/58’de de belirttiğimiz üzere Hıcr 15/73’te bu azap kasırgasından önce Hz. Lût’un kavminin helakiyle ilgili olarak gün doğarken, yani sabaha yakın bir vakitte korkunç bir gürültünün, meydana gelen depremin kendilerini yakaladığını haber vermektedir. Lût kavminin helak başlangıcının sabaha karşı gerçekleşen bu korkunç gürültü olduğu anlaşılmaktadır.

Çeşitli âyetlerde(2) geçen حَاصِب hâsıb kelimesi “bela fırtınası”, “azap kasırgası”, “taş yağdıran bir kasırga”, “taş fırtınası”(3) gibi anlamlar vermektedir. Öncesindeki اَرْسَلْنَا arselnâ fiili de عَلَي ‘alâ edatıyla kullanıldığı için, Zâriyât 51/33’te olduğu gibi bu taş fırtınasının yukarıdan aşağıya doğru gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Zaten A‘râf 7/84, Hûd 11/82, Şu‘arâ’ 26/173, Neml 27/58’te bu azap taşlarının yukarıdan yağdırıldığı, ‘Ankebût 29/34’te ise gökten geldiği açıkça ifade edilmektedir.

Burada ve Hıcr 15/59’da اِلَّآ اٰلَ لُوطٍ illâ âle lûtın “Lût’un (inanç) ailesi müstesna” şeklinde bir istisna ifadesi yer almakta ve bu azap fırtınasından Hz. Lût’un inanç ailesinin istisna edilip kurtarıldığı beyan edilmektedir. Nitekim Zâriyât 51/36’da da belirtildiği gibi, o toplumda bir evden başka ahalisi Müslüman bir başka ev de yoktu.

Açıklamalarımızda “inanç ailesi” şeklinde bir ifadeyi özellikle kullanmaktayız; çünkü Hz. Lût’un biyolojik ailesi içerisinde kendisine ihanet edenler vardı. Bu kişi A‘râf 7/83, Hûd 11/81, Hıcr 15/60, Neml 27/57 ve ‘Ankebût 29/32-33’ten de anlaşıldığı gibi Hz. Lût’un eşiydi ve tıpkı Hz. Nûh’un eşinin yaptığı gibi bu kadın da kocasına hıyanet etmişti.(4)

b) نَجَّيْنَاهُمْ بِسَحَرٍ نِعْمَةً مِنْ عِنْدِنَا “Onları (Lut’un destekçilerini) ise katımızdan bir nimet olarak seher vakti kurtarmıştık.” Bu ifade müminlerin ilâhî bir nimet gereği sahur vaktinde kurtarıldığını göstermektedir. Hıcr 15/66’da azgın kavmin sabaha yakın bir zamanda köklerinin kesilip helak edilecekleri beyan edilmişken, Hûd 11/81’de ise müminlerin yola çıkartılıp kurtarılma vakti sabah, sabaha yakın bir zaman olarak belirlenmektedir.

c) كَذٰلِكَ نَجْز۪ي مَنْ شَكَرَ“Biz şükredenin karşılığını işte böyle veririz.” Bu ifade Kamer 54/14’te Hz. Nûh için beyan edilen husus gibi “işte biz şükredenleri böyle ödüllendiririz” manasına gelmektedir. Şükredenler hem inkârcıların dünyada yaşadıkları felaketten kurtarılmışlardır; hem de mahşerde ateş azabından uzak tutulmuş olacaklardır. Fâtır 35/36’da ise Yüce Allah’ın âyetlerine karşı kâfirce bir tutum sergileyenlerin cehenneme atılacakları beyan edilerek o tür nankörlük içerisinde olanların da karşılıklarının bu şekilde verileceği bildirilmektedir.

Bu âyetlerden güne dair şöyle bir sonuç çıkartabiliriz: İnkârcıların ve azgınların toplumda yaktığı manevi ateş ve buhran ortamı gece mesabesinde karanlığı temsil etmektedir. İnsanlar bu azgın ve inkârcı tutumlarından ayrılıp tevbe etmezlerse karanlıklar içerisinde helak edilmeye mahkûm olacaklardır. İnkârcılardan yana tavır belirlemeyen, hakkı ve hakikati rehber edilenler ise vahyin aydınlığını temsilen seher vakti sabahın aydınlığında kurtarılmış olacaklardır.

Misyonu “insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak” şeklinde belirlenen vahyin taraftarları hem bu dünyada şirk, küfür, nifak gibi inanç karanlıklarına düşmekten kurtulurlar; böylece dünyevi azaptan muhafaza edilirler; hem de bu sayede mahşerdeki ateş azabından korunmuş olurlar.

Vahiy, boğulmakta olanlar için bir can simidi, çukurlarda perişanlık içinde olanlar için bir kurtuluş ipidir; hablüllâhtır. Peygamberler ümmetlerini bu noktada bilinçlendirmek için görevlendirilmiş, kitaplar da insanlara ilâhî bir yol haritası, bir rehberlik ve bir ışık olsun diye gönderilmiştir. Aklın ve iradenin fıtrata uygun olarak duyarlılık göstermesi, sonuçta hakikat erlerine vaadedilen cennete doğru yol almak Müslümanın şiarı olmalıdır. Rabbimizden niyazımız, bizi de bu bahtiyar kulları arasına ilhak etmesidir.

ıı. Uyarılara İtibar Etmemelerinin Sonu

وَلَقَدْ اَنْذَرَهُمْ بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَنْ ضَيْفِه۪ فَطَمَسْنَآ اَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ وَلَقَدْ صَبَّحَهُمْ بُكْرَةً عَذَابٌ مُسْتَقِرٌّ فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ “Yemin olsun ki yakalamamızla ilgili (Lut daha önceden) kendilerini uyarmıştı, (ama) onlar bu tehditleri kuşkuyla karşılamışlardı. Yemin olsun ki onlar (Lut’un) misafirlerinden (ahlaksızca) yararlanmak bile istemişlerdi de gözlerini kör etmiştik. (Kendilerine) ‘Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın!’ (demiştik). Yemin olsun ki bir sabah erkenden onları kararlı bir azap yakalamıştı. (Kendilerine) ‘Azabımı ve uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın!’ (demiştik).”

Buradakiوَلَقَدْ اَنْذَرَهُمْ ve lekad enzerahum fiili “yemin olsun ki onları uyarmıştı”; بَطْشَتَنَا batşetenâ tamlaması “bizim kıskıvrak yakalamamızla ilgili olarak”; فَتَمَارَوْا fe temâravv fiili “kuşkuyla karşılamışlardı”;بِالنُّذُرِ bi’n-nüzuri kelimesi “uyarı(cı)ları”;وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ ve lekad râvedûhu fiili “yemin olsun ki ondan yararlanmak istemişlerdi”;عَنْ ضَيْفِه۪ ‘an dayfihî ifadesi “onun misafirlerinden”; فَطَمَسْنَاfe tamesnâ fiili “biz de silmiştik, kör etmiştik”; اَعْيُنَهُمْ a‘yunehüm tamlaması “onların gözlerini”; فَذُوقُوا fe zûkû emri “tadın”; عَذَاب۪ي ‘azâbî tamlaması “benim azabımı”; وَنُذُرِ ve nüzuri tamlaması “ve benim uyarılarımı”;وَلَقَدْ صَبَّحَهُمْ ve lekad sabbeha fiili “yemin olsun ki onları sabahlatmıştı”; بُكْرَة bükraten sözcüğü “erken”; عَذَابٌ ‘azâbun kelimesi “(şöyle) bir azap”; مُسْتَقِرٌّ mütekırrun sözcüğü “kararlı, devamlı”; فَذُوقُوا fe zûkû emri “tekrar tadın”; عَذَاب۪ي ‘azâbî tamlaması “benim azabımı”; وَنُذُرِ ve nüzuri tamlaması ise “ve benim uyarılarımı” demektir.

Bu âyetlerde Hz. Lût’un kavmini uyardığı, onların kendisine verdiği olumsuz cevap ve nihayet sabahleyin helak edilişleri gündeme getirilmektedir.

1. وَلَقَدْ اَنْذَرَهُمْ بَطْشَتَنَا فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ “Yemin olsun ki yakalamamızla ilgili (Lut daha önceden) kendilerini uyarmıştı, (ama) onlar bu tehditleri kuşkuyla karşılamışlardı.” Şu‘arâ’ 26/130’da da zikredildiği üzere, burada geçen بَطْشَتَنَا batşetenâ tamlaması “kıskıvrak yakalamamız” manasına gelmekte ve Yüce Allah’ın erişilmez kuvvet ve kudretini ifade etmektedir.

Önceki nesillerin de karşı konulamayacak biçimde güçlü bir şekilde helak edildiğinin söylendiği Zuhruf 43/8’de de بَطْش batş kelimesi kullanılmaktadır. Âyetteki وَلَقَدْ velekad edatlarından da anlaşılacağı üzere, Hz. Lût bu noktada kavmini daha önceden uyarmıştı; ancak kavmi bütün bu uyarıları şüpheyle karşılamıştı.

2. وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَنْ ضَيْفِه۪ فَطَمَسْنَآ اَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ “Yemin olsun ki onlar (Lut’un) misafirlerinden (ahlaksızca) yararlanmak bile istemişlerdi de gözlerini kör etmiştik. (Kendilerine) ‘Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın!’ (demiştik).” Bu âyette Hz. Lût’a gelen melek misafirlerinden kavminin ahlâksızca istifade etmek istekleri ve bunun sonucunda yaşananlar hakkında bilgi verilmektedir.

a) وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَنْ ضَيْفِه۪ “Dahası onlar, (Lût’un melek) misafirlerinden (ahlâksız emelleri için) yararlanmak bile istemişlerdi.” Hûd 11/78 ve Hıcr 15/61-69’da verilen bilgilerden anlaşıldığına göre Hz. Lût’un yanına gelen misafirler meleklerdi. Muhtemelen düzgün ve yakışıklı birer erkek görünümünde gelmiş oldukları için,(5) homoseksüellik ahlâksızlığına gömülmüş bu kavim onlara da musallat olmaya kalkışmış, kötü emellerini gerçekleştirme noktasında onlardan yararlanmaya yeltenmişlerdi.

b) فَطَمَسْنَآ اَعْيُنَهُمْ “Gözlerini silmiştik.” Bu ifade âlimlerimizin geneli tarafından “Gözlerini kör etmek” manasında yorumlanmıştır.(6) Buna göre melek misafirler gelince Lut kavmi onlara karşı ahlâksız bir düşünce içine girince Yüce Allah da ceza olarak onların gözlerini yüzleriyle aynı şekle dönüştürmüş, yüzlerinde göz bırakmayıp dümdüz hale getirmişti.

Bazı müfessirler ise İbn Abbâs kaynaklı bir görüşe göre, maksadı “idraklerini kapatmak, gerçeği görmekten yoksun bırakmak”(7) şeklinde yorumlamışlardır. Maksat bilinen anlamda körleştirmek ise bunun anlamı, melekler geldiklerinde kötü niyet besleyenlerin onları göremeyecek hale getirilmesidir. Diğer yaklaşıma göre ise onlar bu tür bir istekte bulunmakla aslında çok çirkin bir düşünceye sahip olmuşlardı ve onların bu halini Yüce Allah azap sebebi olarak onaylamış olmaktaydı.

c) فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ “(Kendilerine) ‘Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın’ (demiştik).” Burada ve Kamer 54/39, 48. âyetlerde geçen ذُوقُوا zûkû emri Kur’ân’da çeşitli âyetlerde yer almakta(8) ve muhataplar inkarcılar olduğu için de alay içerikli olarak azabın tadılması manasını vermektedir. İşte âyetin sonundaki bu ifade, Hz. Lût’un kavminin ilâhî azaba muhatap kılındığını ve uyarıları dinlememenin ağır sonuçlarına katlanmakla muhatap kılındıklarını göstermektedir.

“Azabın tadılması” elbette bir alay ifadesidir ve Yüce Allah elçilerine ve uyarılarına itibar etmeyip onlara karşı şüphe besleyen, hatta onlarla alay eden azgınlara hitap ederken kendileriyle alay etmekte, hem dünyada hem de mahşerde bu yaptıklarının karşılığını göreceklerini söylemek istemektedir. Uyarılara itibar etmeyenler için azap kaçınılmazdır ve onlar da böyle bir durumla karşılaşmış olacaklardı.

3. فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ وَلَقَدْ صَبَّحَهُمْ بُكْرَةً عَذَابٌ مُسْتَقِرٌّ “Yemin olsun ki bir sabah erkenden onları kararlı bir azap yakalamıştı. (Kendilerine) ‘Azabımı ve uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın!’ (demiştik).” Burada Hz. Lût’un azgın kavminin başına gelen azabın hemبُكْرَة bükrah yani “sabah erken”den gelip çattığı; hem de bu azabın مُسْتَقِرّ müstekırr, yani Kamer 54/3’te de ifade ettiğimiz gibi “kararlı, devamlı, önlenemez ve ertelenemez”(9) olduğu beyan edilmektedir. Özellikle مُسْتَقِرّ müstekırr kelimesi bu azabın hem dünya şartlarında devamlılığını hem de mahşere kadarki süreyi ve sonrası dönemi kesintisiz bir şekilde içereceğini göstermektedir.

Kamer 54/34. âyette müminlerin seher vakti kurtarıldığı ifade edildiğine göre, helak edilenlerin de sabah erken saatlerde bu felaketi yaşamış oldukları anlaşılmaktadır. Zaten Hûd 11/81 ve Hıcr 15/66’da dikkat çekilen husus da budur. Demek ki yorumunu yapmakta olduğumuz âyet ile bu iki âyet aynı noktada buluşmaktadır.

Bir önceki âyette de geçen فَذُوقُوا عَذَاب۪ي وَنُذُرِ “Benim azabımı ve benim uyarılarım(a itibar etmemenizin sonucunu) tadın” ifadesi hem te’kiddir, yani manayı kuvvetlendirmektedir; hem de ilâhî iradenin bu noktadaki kararlılığının göstergesidir.

ııı. Vahyin Kolaylaştırılması

وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْاٰنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ “Yemin olsun ki Kur’an’ı (gerçeği) hatırla(t)mak için kolaylaştırdık. (Hani gerçeği) hatırlayan var mı?”

Âyetteki وَلَقَدْ يَسَّرْنَا ve lekad yessernâ fiili “yemin olsun ki kolaylaştırdık”; الْقُرْاٰنَ el-kur’âne kelimesi “Kur’ân’ı”;لِلذِّكْرِ li’z-zikri sözcüğü “(gerçeği) hatırla(t)mak için”; فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ fe hel min müddekirin sorusu “(gerçeği) hatırlayan(lar) nerede” demektir.

Sûrede dördüncü ve son kez geçen bu ifadede vahyin yani Kur’ân’ın kolaylaştırdığı tekrar beyan edilmektedir. Gerçeği hatırlamak için kolaylaştırıldığı beyan edilen mesajdan öncelikli maksat, bağlam gereği Hz. Lût’un azgın kavmiyle ilgili mesajlardır; ardından Kur’ân’ın sunduğu bütün ilâhî bildirimlerdir.

Bu ifadelerdeki asıl gaye, Rabbimizin gündeme getirdiği gerçekleri okuyup anlamaktır. Vahyin ortaya koyduğu prensiplerden çıkartılması gereken bütün dersleri çıkartarak hayatı Yüce Allah’ın istediği ve peygamberlerin tebliğ edip örnek hayatlarıyla ortaya koyduğu gibi yaşamaktır. Tekrar tekrar vurguladığımız gibi, vahyin bu kadar açık ifadelerine rağmen, Kur’ân’ın zor olduğunu iddia etmenin ne kadar yanlış ve hatalı bir yaklaşım olduğu ortadadır.

Gerçeği hatırla(t)mak için Rabbimiz tarafından kolaylaştırılmış olan bu Kur’ân’ın kolay olan mesajlarını anlamak, onlardan dersler çıkarmak ve nihayet prensiplerini hayata geçirmek noktasında daha bir duyarlılık göstermek Müslüman oluşumuzun en önemli gerekçesidir.

Yüce Allah’tan niyazımız, vahyini hayatının merkezine alan yiğit kullarına bizi de bütün müminleri de ilhak eylemesidir.

b) Firavun Taraftarlarının Akıbeti

Yüce Allah, sûrenin 41-42. âyetlerinde Firavun ailesine de uyarı(cı)ların geldiğini ve Allah’ın âyetlerini yalanladıkları için yakalanıp cezalandırıldıklarını kısaca hatırlatmaktadır.

ı. Firavun Ailesine Uyarı(cı)ların Gelmesi

وَلَقَدْ جَآءَ اٰلَ فِرْعَوْنَ النُّذُرُ “Yemin olsun ki Firavun’un ailesine (destekçilerine) de uyarı(cı)lar gelmişti.”

Âyetteki وَلَقَدْ جَآءَ ve lekad câe fiili “yemin olsun ki gelmişti”; اٰلَ فِرْعَوْنَ âle fir‘avne tamlaması “Firavun’un (inanç) ailesine”; النُّذُرُ en-nüzuru kelimesi ise “uyarı(cı)lar” demektir.

Burada önceki kavimlere geldiği gibi Firavun’un taraftarlarına da mutlak sûrette uyarılar geldiği gündeme getirilmektedir.

Firavun ve dolayısıyla Hz. Mûsâ’nın kıssası hakkında Tâhâ 20/9-98’de oldukça geniş açıklamalar yapmıştık. Bu nedenle Kamer sûresinde söz konusu kıssanın sadece burada gündeme getirilen noktaları üzerinde duracağız.

Âyetin başındaki وَلَقَدْ velekad edatları mananın güçlenmesini sağlamakta ve mesajların muhakkak sûrette muhataplara ulaştığını göstermektedir.

Âyette geçen اٰلَ فِرْعَوْنَ âle fir‘avne “Firavun’un ailesi” tamlaması, elbette içlerinde Firavun’un da bulunduğu onun yandaşları, taraftarları veya inanç ailesi olmalıdır. Zira bu tamlamada Firavun’un eşi kast ediliyor olamazdı; çünkü o hanım müminlerdendi. Ayrıca maksadı Firavun’un kavmi olarak da yorumlamamız mümkündür. Burada müminleri ayırmamızın nedeni, bir sonraki âyette de geçtiği üzere bunların bütün âyetleri yalanlamış olmalarıdır.

Bu âyette geçen النُّذُر en-nüzür kelimesi hem “uyarılar”, hem de “uyarıcılar” manasına gelebilir. Bu iki ihtimal nedeniyle tercümeyi her ikisini de içerecek şekilde “uyarı(cı)lar” olarak yaptık. Maksat eğer “uyarıcılar” diye kabul edilirse, bunlardan maksat Hz. Mûsâ, Hz. Hârun ve diğer peygamberler olmalıdır.(10) “Uyarılar” manasına göre ise onların kendilerine tebliğ ettiği çeşitli ilâhî hakikatlerdir(11) ki Firavun’un inanç ailesine bütün bunlar elbette ulaşmıştı.

ıı. Delilleri Yalanlamaları ve Akıbetleri

كَذَّبُوا بِاٰيَاتِنَا كُلِّهَا فَاَخَذْنَاهُمْ اَخْذَ عَز۪يزٍ مُقْتَدِرٍ “(Fakat) onlar da bütün ayetlerimizi yalanlamışlardı. (Bunun üzerine) biz de onları, güç ve kudretimize uygun bir şekilde yakalamıştık.”

Âyetteki كَذَّبُوا kezzebû “yalanlamışlardı”; بِاٰيَاتِنَا biâyâtinâ ifadesi “bizim ayetlerimizi”; كُلِّهَا küllihâ ifadesi “hepsini”; فَاَخَذْنَاهُمْ fe ehaznâhum fiili “biz de onları hemen yakalamıştık”;اَخْذَ عَز۪يزٍ ahze ‘azîzin tamlaması “güçlü bir yakalayışla”; مُقْتَدِرٍ muktedirin kelimesi ise “son derece kudretli” demektir.

Bu âyette uyarıları yalanlayanların akıbeti hakkındaki bilgi gündeme getirilmektedir.

Âyette dikkat çekilen husus, bu insanların kendilerine gelen bütün âyetleri, mesajları, uyarıları ve dinî prensipleri ayırım yapmadan yalanlamalarıdır. Belli ki bunlar herhangi bir peygamber eliyle sunulan bilgileri bütünüyle reddetmekte, mesajların ilâhî olduğunu kesinlikle kabul etmemektelerdi.

Yalanlandığı belirtilen “bütün âyetlerimiz” ifadesinden maksat kendilerine Hz. Mûsâ vasıtasıyla sunulmuş olan “dokuz mucize” de olabilir.(12) Hangi mana kast ediliyor olursa olsun, bu inkârcıların kendilerine sunulmuş olan bütün uyarıları reddettiği bildirilmektedir.

Burada zikredilen اَخْذَ عَز۪يزٍ ahze ‘azîzin ifadesi “güçlü bir şekilde yakalayış”, bir kez Kamer 54/55’te geçen مُقْتَدِر muktedir kelimesi ise bunun gücünü, azabının son derece kuvvetli ve alt edilemez bir şekilde gerçekleştiği manasını içermektedir ki maksat Yüce Allah’ın güç ve kudretinin erişilmez, eşsiz ve ertelenemez olduğunu ortaya koymaktadır.

Çok güçlü ve karşı konulamaz bir şekilde yakalanmaları, bütün inkârcı zalimlere uygulandığı gibi bunlara da benzer bir uygulamanın yapıldığını göstermektedir. Bilindiği kadarıyla ve diğer âyetlerde haber verildiği üzere bu inkârcı zalimler cezalandırılmış ve denizde boğularak helak edilmişlerdi.

Dipnotlar

• 1 - Taberî, age., XXVII, 100.
• 2 - İsrâ’ 17/68; ‘Ankebût 29/40; Kamer 54/34; Mülk 67/17. 3 - Zemahşerî, age., IV, 427.
  • İsrâ 17/68 ‘Ankebût 29/40 Kamer 54/34 Mülk 67/17
• 4 - Tahrîm 66/10.
  • Tahrîm 66/10
• 5 - Taberî, age., XXVII, 106.
• 6 - Semerkandî, age., III, 375; Zemahşerî, age., IV, 428. 7 - Esed, age., s. 1091.
• 8 - Âl-i İmrân 3/106, 181; En‘âm 6/30; A‘râf 7/39; Enfâl 8/14, 35, 50; Tevbe 9/35; Yûnus 10/52; Hacc 22/22; ‘Ankebût 29/55; Secde 32/14, 20; Sebe’ 34/42; Fâtır 35/37; Zümer 39/24; Ahkâf 46/34; Zâriyât 51/14; Kamer 54/37, 39, 48; Nebe’ 78/30.
  • Âl-i İmrân 3/106 Âl-i İmrân 3/181 En‘âm 6/30 A‘râf 7/39 Enfâl 8/14 Enfâl 8/35 Enfâl 8/50 Tevbe 9/35 Yûnus 10/52 Hacc 22/22 ‘Ankebût 29/55 Secde 32/14 Secde 32/20 Sebe' 34/42 Fâtır 35/37 Zümer 39/24 Ahkâf 46/34 Zâriyât 51/14 Kamer 54/37 Kamer 54/39 Kamer 54/48 Nebe' 78/30
• 9 - Râzî, age., XXIX, 62.
• 10 - Semerkandî, age., III, 375; Zemahşerî, age., IV, 428. 11 - Taberî, age., XXVII, 107; Zemahşerî, age., IV, 428.
• 12 - Semerkandî, age., III, 375; Zemahşerî, age., IV, 428.