Sâffât Suresi

Mekke’de risâletin 10-11. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 182 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen “sıra sıra dizilenler” anlamındaki الصَّآفَّات es-sâffât kelimesinden alan Sâffât sûresi inişe göre 66, resmî sıralamada ise 37. sûredir.

Sâffât sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yâsîn sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrenin de yeminlerle başlaması, öldükten sonra mahşer diriltilmesini inkar edenlerin durumu (Yâsîn 77-78; Sâffât 16-18), mahşer için büyük gürültünün yaşanması (Yâsîn 53; Sâffât 19), azgınların cehenneme atılmaları (Yâsîn 59-64; Sâffât 22-24) gibi konuları örnek olarak verebiliriz.

Sâffât sûresi, çeşitli sıfatlara yeminle başlamakta, Yüce Allah’ın kudretine, cinlerin bilgi çalma girişimlerinin engellenmesine ve sonuçlarına dair bilgilerle devam etmektedir. 11. âyetten itibaren, müşriklerin duyarsızlığı, alaycılıkları, öldükten sonra diriltilmeye inanmayanlara yönelik kınayıcı ifadeler yer almakta, bu arada mahşerde insanların birbirilerini suçlayacakları, ancak azapta ortak olmaları noktasında sonucun değişmeyeceği haber verilmektedir.

40. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın has kullarının mahşerdeki ödüller içindeki durumu gündeme getirilmekte, bu arada azgın kişilerin cehennemdeki yeriyle ilgili göndermeler yapılmaktadır. 75. âyetten itibaren, sırasıyla Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ, Hz. Hârûn, Hz. İlyâs, Hz. Lût, Hz. Yûnus peygamberlerin kıssaları belli ölçülerde ve boyutlarda dile getirilmektedir.

149. âyetten itibaren, Mekkeli müşriklerin Yüce Allah’a çocuk isnadı bağlamında bunun korkunç bir yalan olduğu üzerinde durulmakta, ardından Yüce Allah ile cinler arasında senep bağı kurma algıları ve kabulleri şiddetle reddedilmekte, Yüce Allah’ın bu tür yakıştırmalaradan münezzeh ve yüce olduğu özellikle vurgulanmaktadır. Bununla birlikte bu iddia sahipleri ve tapındıkları varlıkların cehenneme atılacakları haber verilmektedir.

167. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın peygamberlerine yardım etme uygulaması, onların mutlaka galip gelecekleri, dolayısıyla müşriklerin cezalandırılmasıyla ilgili aceleye gerek olmadığı, çünkü kendilerine belli bir süre yaşamaları için süre verildiği beyan edilmektedir.

180-182. âyetlerde ise şu bilgi yer almaktadır: “Senin izzet sahibi Rabbin, onların isnat etmekte oldukları vasıflardan yücedir, münezzehtir. Gönderilen bütün peygamberlere selam olsun! Âlemlerin Rabbi olan Allah’a da hamd olsun!”

Yüce Allah sûrenin 123-132. âyetlerinde Hz. İlyas’a yer vermekte, kavmine yaptığı tebliğ konularına yer vermekte, Ba‘l adlı puta tapmalarını şiddetle eleştirdiğini aktarmakta, onu yalanlamalarının sonucunda azabı hak ettiklerine dair bilgiler verilmektedir.

a) Hz. İlyâs’ın Kıssası -I-

Yüce Allah, sûrenin 123-126. âyetlerinde Hz. İlyâs’ın da elçilerden birisi olduğunu, “(Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmaz mısınız?” sözleriyle kavmine tebliğde bulunduğunu, devamında onlara şöyle dediğini hatırlatmaktadır: “Yaratanların en iyisini yani sizin de Rabbiniz, atalarınızın da Rabbi olan Allah’ı bırakıp da Ba‘l’e mi yalvarıyorsunuz? (demişti).”

ı. Kavmine Tebliği

وَاِنَّ اِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَ اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اَلَا تَتَّقُونَ “Şüphesiz ki İlyas da elçilerdendi. Hani kavmine ‘(Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmuyor musunuz?’ demişti.”

Buradaki وَاِنَّ اِلْيَاسَ ve inne ilyâse kelimesi “muhakkak ki İlyâs da”; لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَ lemine’l-murselîne sözcüğü “rasüllerden idi, elçilerden idi, peygamberlerden(dir)”; اِذْ قَالَ iz kâle fiili “hani, demişti ki”; لِقَوْمِه likavmihî tamlaması “onun kendi kavmine”; اَلَا تَتَّقُونَ elâ tettekûne sorusu “takvâlı, duyarlı davranmayacak mısınız” demektir.

Burada Hz. İlyâs’ın peygamberlerden olduğu ve kavmine yönelik uyarısı gündeme getirilmektedir.

1.وَاِنَّ اِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَ “Şüphesiz ki İlyas da elçilerdendi.” Yüce Allah Hz. İlyâs’ın da diğerleri gibi peygamberlerden olduğunu beyan etmektedir. Kur’ân’da Hz. İlyâs’ın ismi En‘âm 6/85’te vahiy alan peygamberler arasında sayılmaktadır. Yorumunu yapmakta olduğumuz pasajda ise tebliği ve kavmiyle ilgili çeşitli bilgilere yer verilmektedir.

Hz. İlyâs’ın miladdan önce IX. yüzyılda Kuzey İsrail Krallığı’nda yaşadığı, Kitâb-ı Mukaddes’te(1) adının Elijah olup İsrailoğlu peygamberlerden biri olduğu ve peşinden de Elyesa’ (Elisha) peygamberin geldiği ifade edilmektedir.(2) Hz. İlyâs’ın bütün peygamberler gibi vahiy aldığının beyan edilmesi ve yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de ifade edildiği üzere gönderilmiş elçilerden olması Yüce Allah’ın peygamberleri arasında ayırım yapmamanın gerekliliğini(3) ortaya koymaktadır.

Bazı müfessirlerimize göre Hz. İlyâs aslında Hz. İdris’tir. Hatta İbn Mes‘ûd’un bu âyeti idrîse şeklinde okuduğu rivayet edilmektedir. Bazıları Hz. İlyâs’ın Hızır, bazıları ise Hızır değil bir başka peygamber olduğu, dahası Yûşa‘ peygamberin torunlarından biri olduğu ve Ba‘albek adlı şehre gönderildiği görüşündedir. Bazıları Hz. İlyâs’ın Hz. Hârûn’un soyundan geldiği kanaatindedir.(4) Bütün bu ihtimalleri nakletmedeki amacımız, bu konudaki farklı yaklaşımları dile getirmektir; yoksa Hz. İlyâs’ın vahiy aldığında ve peygamberlerden biri olduğunda herhangi bir şüphemiz kesinlikle yoktur.

2. اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اَلَا تَتَّقُونَ “Hani kavmine ‘(Allah’a karşı) takvâlı (duyarlı) olmuyor musunuz?’ demişti.” Hz. İlyâs bütün peygamberler gibi kavmine risalet öğretilerini tebliğ etmiş ve kendilerini duyarlı olmaya davet etmiştir. Âyetteki اَلَا تَتَّقُونَ elâ tettekûne ifadesi her ne kadar “korunmaz mısınız?” şeklinde soru kalıbıyla gelse de maksat “muttaki olun; Allah’a karşı duyarlı olun” manasında anlaşılmalıdır.

Bakara 2/2’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, takvâ, “kötülüklerden korunabilme özelliği”dir. Asıl itibariyle v-k-y kökünden gelen ve “korumak” anlamını veren takvâ kelimesi, ittekâ şeklinde beş harfli fiil olarak “korunmak” demektir. Buradan hareketle takvâ’yı “sorumluluğunu bilmek, sorumlu davranmak, hassas ve bilinçli olmak”, muttakî’yi ise “sorumluluğunu bilen, günahlardan korunan, sorumlu davranan, hassas ve bilinçli kişi” şeklinde anlayabiliriz.

Hz. Peygamber, takvânın, yani duyarlılık ve samimiyetin yerini “kalb” olarak belirlemektedir.(5) Yüce Allah’a karşı takvânın herkesin görevi olduğunu beyan eden Hz. Peygamber,(6) Yüce Allah’tan takvâ istemenin(7) ve Allah’a karşı takvâ sahibi olmanın gereğine de vurgu yapmaktadır.(8) İnsanın, kendisiyle cennete gidebileceği değerin takva olduğunu beyan eden Hz. Peygamber,(9) gerçek ilmin de saygı ve Yüce Allah’a karşı takvâ demek olduğunu ifade etmekte(10) ve müminin değerinin onun takvâsı olduğunu belirtmektedir.(11)

Bütün peygamberlerde olduğu gibi Hz. İlyâs da tebliğinin en önemli konu başlıklarından birisini “Yüce Allah’a karşı sorumluluk bilinci” olarak belirlemiştir. O da diğer peygamberler de muhataplarından muttaki olmalarını istemişlerdir. Takvâ sahibi olmak yaratılışın vazgeçilmez amacıdır. Bu husus son peygamber Hz. Muhammed’in tebliğ ettiği mesajlarda geniş bir yer kaplamakta ve elbette Yüce Allah’ın bütün peygamberlere emrettiği evrensel bir görev olarak tanıtılmaktadır.(12)

Önemine binaen Yüce Allah Hucürât 49/13’te “kulların en değerli olanını en muttakî olanı” diye ilan etmektedir; başka övünç ölçülerinin doğru olmadığı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bizce mesele bir tek cümle ile ortaya konulabilir: “Kur’ân’ın amacı muttakî insan yetiştirmektir”, vesselâm.

ıı. Ba‘l Putuna Tapmalarının Feci Akıbeti

اَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ اَحْسَنَ الْخَالِق۪ينَ اَللّٰهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ اٰبَآئِكُمُ الْاَوَّل۪ينَ “(Şöyle devam etmişti:) Yaratanların en iyisini yani sizin de Rabbiniz, atalarınızın da Rabbi olan Allah’ı bırakıp da Ba‘l’e mi yalvarıyorsunuz?”

Buradaki اَتَدْعُونَ eted‘ûne sorusu “yalvarıyor musunuz, dua mı ediyorsunuz”; بَعْلًا ba‘len kelimesi “Ba‘l putuna”; وَتَذَرُونَ ve tezerûne fiili “ve terk ediyorsunuz”; اَحْسَنَ الْخَالِق۪ين ahsene’l-hâlikîne tamlaması “yaratanların en güzelini, en güzel yaratıcıyı”; اَللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’ı”; رَبَّكُمْ rabbeküm tamlaması “sizin de Rabbiniz, efendiniz, sahibiniz olan”; وَرَبَّ اٰبَآئِكُمُ ve rabbe âbâiküm tamlaması “ve babalarınızın, atalarınızın da Rabbini”; الْاَوَّل۪ين el-evvelîne sözcüğü “önce (geçen)lerin” demektir.

Burada Hz. İlyâs’ın kavmine hitabı ve onların olumsuz tutumlarının sonucu gündeme getirilmektedir.

1. اَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ اَحْسَنَ الْخَالِق۪ينَ “(Şöyle devam etmişti:) Yaratanların en iyisini bırakıp Ba‘l’e mi yalvarıyorsunuz?” Yüce Allah Hz. İlyas’ın tebliğindeki bir sözünü aktarmaktadır.

a) اَتَدْعُونَ بَعْلًا “Ba‘l’e mi yalvarıyorsunuz?” Yüce Allah Hz. İlyâs’ın kavmine hitabına dikkat çekerek onların Ba‘l adlı puta yalvarmalarını eleştirdiğini, gerçek yaratıcı ve herkesin Rabbi olan Yüce Allah’ı terk etmelerini soru cümlesi kalıbında kınamaktadır.

Buradaki تَدْعُونَ ted‘ûne fiiline bazı âlimlerimiz “kulluk etmek” manası vermişlerdir ki bu yaklaşım kelimenin asıl anlamı olan “yalvarmak, dua etmek”le sonuçta aynı noktada buluşmaktadır.(13)

Âyette geçen بَعْل ba‘l kelimesi Kur’ân’da bir putun adı olarak sadece yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçmekte, aynı kalıpta olmak üzere “koca, eş” anlamında ise Nisâ’ 4/128 ve Hûd 11/72’de yer almaktadır. Ayrıca bu‘ûl şeklinde çoğul kalıpta da iki sûrede 4 kez(14) yer almaktadır.

Ba‘l putu, Kenan bölgesinde yaşayanların yağmur ve bereket ilahı olarak kabul ettiği puttur. Bunlar Yûşâ peygamberin ölümünden sonra bu puta tapmaya başlamışlar, Hz. İlyâs da bu inanışı yıkmaya çalışmıştı.(15)

Ba‘l kelimesinin yöre dillerinden olan İbranîce Fenike dillerinde “efendi” veya “ileri gelen” anlamına geldiği, Suriye ve Filistin’de eski Samîler tarafından tapınılan bir çok erkek putun her birine verilen bir şeref payesi olduğu ifade edilmektedir. Eski Ahid’e göre de bu kelime putperestliğin genel bir tanımlaması olarak kullanılmaktadır.(16) Bütün bu anlatılanlardan anlaşıldığına göre ba‘l kelimesi rab veya ilâh anlamında Menât veya Hübel gibi bir putun adıdır.(17)

b) وَتَذَرُونَ اَحْسَنَ الْخَالِق۪ينَ “Yaratanların en güzelini (en iyisini) terk ediyorsunuz.” Hz. İlyâs kavmine seslendiği bu hitabında en güzel yaratıcı olan Yüce Allah’ı bırakıp terk ettiklerini kendilerine hatırlatarak bunun korkunç bir yanlış olduğuna dikkat çekmiştir.

Burada geçen اَحْسَنَ الْخَالِق۪ين ahsene’l-hâlikîne tamlaması Yüce Allah’ın mükemmel yaratıcı olduğunu ortaya koymaktadır. O’nun yaratması varken başkalarına yaratıcılık isnadı bile akla ziyandır demek istemektedir. Mü’minûn 23/14’te de geçen bu tamlama aslında doğrudan bir tercüme ile “yaratanların en güzeli” şeklinde ifade edilmelidr. Bu durumda Taberî’nin de dediği gibi Arapların her türlü sanatkâr için bu kelimeyi kullandığı, dolayısıyla Yüce Allah’ın en muhteşem sanatkâr olduğu ifade edilmiş olmaktadır.

Konuya sanatkârlık açısından bakıldığında görülen budur; ancak meseleyi yaratma ile ilişkilendireceksek yoktan yaratıcı sadece Yüce Allah olduğuna göre O’nu “yaratanların en güzeli” şeklinde değil de “en güzel, mükemmel yaratan” şeklinde anlamlandırmak daha doğrudur.

Yok eğer hâlık kelimesine “yoktan var etmek” değil de “vardan var etmek”, “vardan dönüştürmek” gibi bir anlam verilirse bu defa da Yüce Allah’ın bu işi en iyi, en güzel, en ustaca ve en mükemmel gerçekleştiren olduğu hatırlanmalı, mesaj bu doğrultuda anlaşılmalıdır. “Merhametlilerin en merhametlisi”, “yaratanların en mükemmeli”, “hüküm verenlerin en güzel ve en sağlam hüküm vereni” vs. ifadeler de hep bu noktada anlaşılıp yorumlanmalıdır.

2. اَللّٰهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ اٰبَآئِكُمُ الْاَوَّل۪ينَ “Sizin de Rabbiniz, atalarınızın da Rabbi olan Allah’ı.” Bu âyet, önceki âyette yer alan اَحْسَنَ الْخَالِق۪ين ahsene’l-hâlikîne tamlamasını açıklamaktadır. Buna göre Hz. İlyâs Yüce Allah’ın hem muhatapların Rabbi olduğunu, hem de onların önceki atalarının Rabbi olduğunu beyan etmektedir. Yüce Allah’ın Rab sıfatıyla anılması O’nun sahipleniciliğini ve bağışlayıcılığını öne çıkarmakta, O’ndan ümit kesmemek gerektiğini akıllara yazmamızı istemektedir.

Hz. İlyâs’ın aslında kavmine ve bu kıssa aracılığıyla bütün insanlığa söylemek istediği şudur: Sizi de sizden öncekileri de yaratan kudreti birakıp nasıl olur da Ba‘l veya başka bir puta yalvarıp yakarırsınız? Yüce Allah her şeyi yoktan var eden ve yarattığını mükemmel bir şekilde varlık alanına getirip onları koruyup kollayan, onları sahiplenen olmasına rağmen O’nu görmezlikten gelip başka şeylere ilahlık isnad etmek akla ziyan bir kabuldür ve bundan behemehâl vazgeçilmelidir.

b) Hz. İlyâs’ın Kıssası -II-

Yüce Allah sûrenin 127-132. âyetlerinde Hz. İlyas’ın kavminin onu yalanladığını, sonrasında cehennemi hak ettikleri için orada hazır kılınacaklarını beyan etmekte, sonrasında diğer peygamberler gibi onunla da ilgili olarak şu genel bilgiyi zikretmektedir: “Sonra gelenler içinde kendisine bir ün bırakmıştık; ‘İlyâs’a selâm olsun!’ (demiştik). Muhakkak ki biz iyileri işte böyle ödüllendiririz. Muhakkak ki o, bizim mümin kullarımızdandır.”

ı. Hz. İlyas’ı Yalanlayanların Akıbeti

فَكَذَّبُوهُ فَاِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ اِلَّا عِبَادَ اللّٰهِ الْمُخْلَص۪ينَ “(Kavmi) onu (İlyas’ı) yalanlamıştı. Şüphesiz ki Allah’ın samimi kulları hariç onlar (cehennemde) hazır kılınacaklardır.”

Buradaki فَكَذَّبُوهُ fe kezzebûhu fiili “ve onu yalanlamışlardı”; فَاِنَّهُمْ fe innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; لَمُحْضَرُونَ lemuhdarûne kelimesi “elbette hazır kılınanlardır (azapta olacaklardır)”; اِلَّا عِبَادَ اللّٰهِ illâ ‘ıbâdellâhi istisnası “Allah’ın (şu) kulları hariç”; الْمُخْلَص۪ين el-muhlesîne sözcüğü ise “ihlaslı olanlar” demektir.

Burada Hz. İlyas’ın kavminin onu yalanladığı ve ihlaslılar hariç hepsinin ateş ehli olacakları gündeme getirilmektedir.

1. فَكَذَّبُوهُ فَاِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ “(Kavmi) onu (İlyas’ı) yalanlamıştı. Şüphesiz ki onlar (cehennemde) hazır kılınacaklardır.” Yüce Allah Hz. İlyâs’ın kavmine yönelik gerçekleştirdiği tebliğe karşılık onların son derece olumsuz bir tavır içerisine girdiklerini, peygamberlerini yalanlayan diğer milletler gibi bunların da kendisini yalanladığını haber vermektedir. Yalanlayan bu insanların hem ilâhî huzurda hazır kılınacakları, hem de Yüce Allah’a hesap verecekleri bildirilmektedir.

Yâsîn 36/32, 53 ve Sâffât 37/57 gibi âyetlerde de ifade edildiği gibi, bütün insanlar Yüce Allah’ın huzuruna getirtilecekler ve orada dünya hayatındaki kabul ve eylemlerinin hesabını verecekleri beyan edilmiş olmaktadır.

2. اِلَّا عِبَادَ اللّٰهِ الْمُخْلَص۪ينَ “Allah’ın samimi kulları hariç.” Bu âyette sözü edilen hazır kılınmanın olumsuz bir içerik arz ettiğini ve özellikle inkârcıların ve taptıkları putların zorla hazır kılınarak azaba atılacakları manasını içermektedir.(18) Sâffât 37/40, 74’te de yer aldığı üzere Yüce Allah ihlaslı diye tanıttığı kullarını hem dünyada yaşanan felaketlerden koruyacağını, hem de mahşerdeki korkunç akıbetten, yani ateş azabına atılmaktan muhafaza edeceğini müjdelemektedir. Mühim olan nokta, hayatı Yüce Allah’ın emrettiği ve peygamberlerin de uyguladığı gibi vahyin çizdiği istikamette yaşamaya çalışmaktır.

ıı. Sonrakiler Arasında Hayırla Yâdedilmesi

وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْاٰخِر۪ينَ سَلَامٌ عَلٰىٓ اِلْ‌يَاس۪ينَ اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَ اِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِن۪ينَ “Sonrakiler arasında ona (iyi bir ün) bırakmıştık. İlyas’a da selam olsun! Şüphesiz ki biz güzel davrananları işte böyle ödüllendiririz. Şüphesiz ki o, mümin kullarımızdandı. (demişti).”

Buradaki وَتَرَكْنَا ve teraknâ fiili “ve terk etmiştik, (iyi bir ün) bırakmıştık”; عَلَيْه ‘aleyhi ifadesi “onunla ilgili”; فِي الْاٰخِر۪ينَ fi’l-âhırîne kelimesi “sonrakiler arasında”; سَلَام selâmun kelimesi “selâm, esenlik (olsun)”; عَلٰىٓ اِلْ‌يَاس۪ينَ ‘lâ ilyâsîne sözcüğü “İlyâs’a”; اِنَّا innâ ifadesi “muhakkak ki biz”; كَذٰلِكَ kezâlike kelimesi “işte böyle”; نَجْزِي neczî fiili “karşılık vermekteyiz”; الْمُحْسِن۪ين el-muhsinîne sözcüğü “iyi ve güzel davrananlar”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; مِنْ عِبَادِنَا min ‘ıbâdinâ tamlaması “bizim (şu) kullarımızdan(dır)”; الْمُؤْمِن۪ين el-mü’minîne kelimesi ise “müminler(den), inanalar(dan)” demektir.

Burada Yüce Allah’ın Hz. İlyâs’a yönelik bazı nimetleri gündeme getirilmektedir.

Bu âyet grubunun benzerleri Sâffât sûresinin 78-81. âyetlerinde Hz. Nûh, 108-111. âyetlerde Hz. İbrâhim, 119-122. âyetlerinde ise Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn için geçmektedir.

1. وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْاٰخِر۪ينَ “Sonrakiler arasında ona (iyi bir ün) bırakmıştık.” Yüce Allah Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn gibi Hz. İlyâs’ın ününün de sonraki nesiller arasında daima hayırla, iyiliklerle anıldığını beyan ederek sonraki nesiller arasında iz bırakan bir peygamber olduğuna dikkat çekmektedir. Sonrakiler arasında bırakılan iyi bir ünün ne olduğu ise bir sonraki âyette gelmektedir.

2. سَلَامٌ عَلٰىٓ اِلْ‌يَاس۪ينَ “İlyas’a da selam olsun!” Burada Hz. İlyas’a selam yani esenlik olması durumundan söz edilmektedir.

Âyette geçen اِلْ‌يَاس۪ين ilyâsîn kelimesi Hz. İlyâs anlamındadır. Bu kekime hakkında bazı düşünceler ileri sürülmektedir. Buna göre;

a) Kelimenin sonundaki în takısı, kelimenin asıl bir unsuru değil, âyetlerin sonundaki ses uyumunu (seci‘) sağlama amacıyla getirilmiştir.

b) Buradaki ilyâsîn kelimesinden maksadın Hz. İlyâs ve mümin ümmeti olduğu da ifade edilmektedir.

c) Hatta bazı âlimlerimize göre mîkâl(19) ile mîkâîl kelimeleri nasıl ki aynı meleği ifade ediyorsa, sînîn(20) ve seynâ’(21) kelimeleri Sina dağını ifade ediyorsa, ilyâs ve ilyâsîn kelimelerinin de Hz. İlyâs için kullanıldığı belirtilmektedir.

d) Bazı âlimlere göre bu kelime âl-i yâsîn şeklinde okunmakta ve maksat Hz. Peygamber’in ailesi veya ümmeti şeklinde yorumlanmaktadır(22) ki bu bağlamdan uzak ve çok çok zorlama bir yorumdur.

Bu kelimeyi başka birisiyle karıştırmaya gerek yoktur; çünkü Sâffât sûresinin 123-132. âyetleri arasında Hz. İlyâs’ın kıssası ele alınmaktadır.

Bu ifadede Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn gibi Hz. İlyâs’ın da hayırla yâd edilmesi istenmektedir. Bu doğrultuda, meleklerin, insanların ve cinlerin onlara yönelik olarak “İlyâs’a selam olsun” demeleri arzu edilmektedir.

Bu arada اِلْ‌يَاس۪ينَ ilyâsîn kelmesinin yazılışında اِلْ‌ il kısmının ayrı, يَاس۪ينَ yâsîn kısmının da ayrı yazılmasının sebebi de bilinmemekte, bir hat örneği ve özelliği olarak önümüzde durmaktadır.

3. اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَ “Şüphesiz ki biz güzel davrananları işte böyle ödüllendiririz.” Sâffât sûresinin 80, 105, 110 ve 121. âyetlerinde de belirttiğimiz üzere, Yüce Allah muhsinleri bu şekilde hem dünyada ödüllendirdiğini, hem de mahşerde kendilerine cennet ödülleri hazırladığını ifade etmektedir.

4. اِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِن۪ينَ “Şüphesiz ki o, mümin kullarımızdandı.” Önceki âyette sözü edilen muhsinlerin bir başka özelliği Hz. İlyâs’ın da Yüce Allah’ın mümin kullarından, yani tevhidi onaylayanlardan olduğu şeklindedir. Diğer kullanımlarda da ifade ettiğimiz gibi, bu âyette de geçen الْمُؤْمِن۪ين el-mü’minîne kelimesine “inananlar” manası verilmesinin yanında “güvenenler” anlamı da özellikle verilmelidir. Çünkü Allah’a inanmakla yetinilmemeli, inancı güvene dönüştürmek için çalışılmalı, tevhid üzere bir duruş ortaya konulmalı ve ona göre davranılmalıdır.

Dipnotlar

• 1 - Kitâb-ı Mukaddes, I. Krallar 17 ve II. Krallar 1-2. 2 - Esed, age., s. 918’de 48. not. 3 - Bakara 2/136, 285; Âl-i İmrân 3/84; Nisâ’ 4/152. 4 - Semerkandî, age., III, 151; Taberî, age., XXIII, 91; Zemahşerî, age., IV, 57-58; Râzî, age., XXVI, 161.
  • Bakara 2/136 Bakara 2/285 Âl-i İmrân 3/84 Nisâ 4/152
• 5 - Hadis için bk. Müslim, Birr, 32; Tirmizî, Birr, 18; Ahmed b. Hanbel, II, 277, 360; III, 135, 491; IV, 66, 69; V, 24, 25. 6 - Hadis için bk. Buhârî, İmân, 42; Tirmizî, De‘avât, 45; İbn Mâce, Mukaddime, 6; Dârimî, Mukaddime, 19. 7 - Müslim, Zikir, 73; Nesâî, İsti‘âze, 13, 65. 8 - Ebû Dâvûd, Sünnet, 5; Tirmizî, İlim, 16; İbn Mâce, Cihâd, 8. 9 - Ahmed. b. Hanbel, II, 392. 10 - Dârimî, Mukaddime, 29. 11 - Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, İstanbul, 1992, Cihâd, 35. 12 - Şu‘arâ’ 26/108, 110, 126, 131, 132, 144, 150, 163, 179, 184.
  • Şu‘arâ 26/108 Şu‘arâ 26/110 Şu‘arâ 26/126 Şu‘arâ 26/131 Şu‘arâ 26/132 Şu‘arâ 26/144 Şu‘arâ 26/150 Şu‘arâ 26/163 Şu‘arâ 26/179 Şu‘arâ 26/184
• 13 - Semerkandî, age., III, 151; Zemahşerî, age., IV, 58.
• 14 - Bakara 2/228; Nûr 24/31. 15 - Mustafa Öztürk, Meâl, s. 618. 16 - Esed, age., s. 918’de 49. not. 17 - Semerkandî, age., III, 151; Taberî, age., XXIII, 91-92; Zemahşerî, age., IV, 58; Râzî, age., XXVI, 161.
  • Bakara 2/228 Nûr 24/31
• 18 - Semerkandî, age., III, 152; Taberî, age., XXIII, 94; Râzî, age., XXVI, 162.
• 19 - Bakara 2/98. 20 - Tîn 95/2. 21 - Mü’minûn 23/20. 22 - Semerkandî, age., III, 152; Taberî, age., XXIII, 94-96; Zemahşerî, age., IV, 58; Râzî, age., XXVI, 162.
  • Bakara 2/98 Tîn 95/2 Mü'minûn 23/20