Mü'minûn Suresi

Mekke’de risâletin 12. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 118 âyetten oluşan, adını ilk âyetindeki “müminler” anlamına gelen الْمُؤْمِنُون el-mü’minûn kelimesinden alan Mü’minûn sûresi, inişe göre 80, resmî sıralamada ise 23. sûredir.

Mü’minûn sûresi, resmi sıralama bakımından öncesinde yer alan Hacc sûresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki sûre de “insanın yaratılışı” (Hacc 5; Mü’minûn 12-15); “mahşerdeki diriltiliş” (Hacc 5-6; Mü’minûn 16); “kâinat kitabından başlıklar” (Hacc 63-65; Mü’minûn 17-20); “Son Saat’in gerçekliği” (Hacc 1-2; Mü’minûn 101); “çeşitli peygamberlerin kıssaları” (Hacc 42-45; Mü’minûn 23-50); “zamanın görece oluşu” (Hacc 47; Mü’minûn 113-114); “birtakım ilahi emirler” (Hacc 77; Mü’minûn 1-11) gibi konularda ortak mesajlara sahiptir.

Mü’minûn sûresi, müminlerin çeşitli özellikleri, onların Firdevs cennetine vâris olacakları, insanın yaratılışı, kâinat kitabından başlıklar bağlamında göklerin üzerinde yedi yol oluşu, yağmurun yağdırılması, hayvanların yaratılışındaki çeşitli ibretler ele alınmaktadır.

23. âyetten itibaren, sırasıyla Hz. Nûh’un, Hz. Hûd’un, Hz. Mûsâ ve Hz. Hârûn’un, ayrıca özet de olsa Hz. Meryem ve Hz. İsa’nın kıssası, Yüce Allah’a karşı derin saygı duyanların çeşitli özellikleri, inkârcıların çeşitli nankörlükleri, Yüce Allah’ın eşsiz ve erişilmez kudretine dair bildirimler, mahşerdeki diriltilmeye dair öğretiler yer almaktadır.

83. âyetten itibaren, inkârcıların Allah inancı noktasındaki üç soruya cevap bağlamında çarpık algıları, Yüce Allah’ın hiçbir şekilde çocuk edinmediği, şeytanın insana karşı vesvese vericiliği ele alınmakta, inkârcıların ölümleri sonrasında dünyaya geri döndürülme istekleri, onlara verilecek olan olumsuz cevap, mahşerdeki terazilerde sevap tartısının hafif gelmesi sonrası cehennemdeki korkunç akıbet gündeme getirilmektedir.

105. âyetten itibaren, nankörlerin mahşerdeki sorgulanmaları, onların dile getireceği çeşitli pişmanlıklar, kendilerine verilecek sert karşılıklar, dünya hayatlarında müminlere karşı takındıkları alacılıklarının kendilerine hatırlatılması, dünyada kalış sürelerinin sorulması üzerine “bir gün veya yarım gün” kaldıklarını söylemeleri beyan edilmektedir.

115. âyetten itibaren ise, insanların dünyada boşuna yaratılmadığı beyanı, Yüce Allah’ın mutlak hükümran oluşu, şirk içerikli kabullerin mahşerde perişan akıbetleri, kafirlerin kurtuluşa eremeyecekleri, nihayet mağfiret ve rahmet duası dile getirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 23-30. âyetlerinde Hz. Nûh’un ve kavminin kıssasına yer vermekte, bu çerçevede tevhid vurgusunu, kafir yöneticilerin kendisiyle alay edişini, sonrasında gemi yapımı emri ile inkarcıların feci akıbetini dile getirmektedir.

a) Hz. Nûh’un Kıssası

Yüce Allah, sûrenin 23-26. âyetlerinde Hz. Nûh’u elçi olarak kavmine gönderdiğini, onun da kendilerine “Ey kavmim! Allah’a kulluk edin; sizin için O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur. Hâlâ duyarlı davranmayacak mısınız?” dediğini nakletmektedir.

Ardından, kavminden inkârcı ileri gelenlerinin ona şöyle dediği aktarılmaktadır: “Bu, tıpkı sizin gibi bir beşer olmaktan başka bir şey değildir. Size üstün (hâkim) olmak istiyor. Eğer Allah (peygamber göndermek) isteseydi, muhakkak ki melekler gönderirdi. Biz önceki atalarımızdan böyle bir şey duymadık. Bu, yalnızca kendisinde mecnunluk bulunan bir kimsedir. Öyle ise, bir süreye kadar ona katlanıp bekleyin (bakalım).” Bunun üzerine Hz. Nûh’un da “Ey Rabbim! Beni yalanlamalarına karşı bana yardım et!’ dediği bildirilmektedir.

ı. Kavmine Tevhidi Tebliği

وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا نُوحًا اِلٰى قَوْمِه۪ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُ اَفَلَا تَتَّقُونَ “Yemin olsun ki Nuh’u elçi olarak kavmine göndermiştik de ‘Ey kavmim! Allah’a kulluk edin! Sizin için O’ndan başka ilah yoktur. (Hâlâ) takvâlı (duyarlı) davranmayacak mısınız?’ demişti.”

Âyetteki وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا ve lekad arselnâ fiili “yemin olsun ki göndermiştik”; نُوحًا nûhan kelimesi “Nûh’u”;اِلٰى قَوْمِه۪ ilâ kavmihî ifadesi “onun kendi kavmine”; فَقَالَ fe kâle fiili “demişti ki”; يَا قَوْمِ yâ kavmi hitabı “ey benim kavmim”; اعْبُدُوا u‘büdû isteği “kulluk edin, ibadet edin”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’a”; مَا لَكُمْ mâ leküm ifadesi “sizin için yoktur”; مِنْ اِلٰهٍ min ilâhin ifadesi “hiçbir ilah”; غَيْرُهُ ğayruhû ifadesi “O’ndan başka”; اَفَلَا تَتَّقُونَ efelâ tettekûne ifadesi “takvalı, duyarlı, sorumlu davranmayacak mısınız?” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine peygamber olarak gönderilmesi ve tebliğinin bir kısmı gündeme getirilmektedir.

Hz. Nûh kıssası hakkında geniş bilgiler içermesi ve sûre de adını Hz. Nûh’tan aldığı için bu kıssa hakkında detaylı bilgileri Nûh 71/1’de vereceğiz. Hz. Nûh’un kıssasıyla ilgili olarak ayrıca A‘râf 7/59-64, Şu‘arâ’ 26/106-122, Sâffât 37/75-82, Kamer 54/9-17 ve Nûh 71/1-28 gibi âyetlerde çeşitli bilgiler yer aldığı için söz konusu bilgilere ayrıntılı olarak tekrar değinmeyecek, sadece bu sûrede zikredilen hususlara değinmekle yetineceğiz.

1. وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا نُوحًا اِلٰى قَوْمِه۪ “Yemin olsun ki Nuh’u elçi olarak kavmine göndermiştik.” Bu ifadenin benzerleri A‘râf 7/59 ve Hûd 11/25’te de geçmektedir. Yüce Allah cümlenin başına وَلَقَدْ ve lekad ifadesini getirerek Hz. Nûh’u kavmine kendisinin peygamber olarak gönderdiğini vurgulu bir ifadeyle beyan etmekte, hem peygamberini sahiplenmekte, hem de muhataplarına onun yalnız olmadığını göstermektedir.

Peygamberi yalanlamanın Yüce Allah’ı yalanlamak olduğu bu vesileyle bir kez daha ortaya konulmakta, böylece risalet öğretileriyle alay etmenin korkunç bir faturasının geleceği herkese bildirilmek istenmektedir.

2. فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللّٰهَ مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُ “(Nuh) ‘Ey kavmim! Allah’a kulluk edin! Sizin için O’ndan başka ilah yoktur.’ demişti.” Mesaj olarak Hûd 11/26’da da yer almakta olan bu ifade, peygamberlerin ümmetlerine tebliğleri bağlamında A‘râf 7/59, 65, 73, 85 ve Mü’minûn 23/32’de de geçmektedir. Hz. Nûh kavmine yönelik tebliğinde tevhid vurgusu yapmaktadır. Zaten Nahl 16/36’da da beyan edildiği gibi, bütün peygamberlerin görevlendiriliş gayesi de bundan başka bir şey değildir.

Hz. Nûh tebliğine başlarken يَا قَوْمِ yâ kavmi “ey kavmim” diyerek onları sahiplendiğini, kendilerini dışlamadığını ve onları ötekileştirmek niyetinde olmadığını belirtmektedir. Bir aidiyet psikolojisiyle hareket ederek, kendisinin de onlardan olduğunu ve elbette yapacağı sunumlarda onların aleyhine değil, aksine lehlerine prensipler üzerinde duracağını kendilerine hissettirmek istemektedir.

Zâriyât 51/56’da da belirtildiği gibi, Yüce Allah’a kulluk etmek yaratılışın gayesidir. Bu emir hem Nahl 16/36’da belirtildiği gibi Yüce Allah’ın bütün peygamberlerin tebliğ ilkelerinin başında zikrettiği bir husustur; hem de bütün peygamberler ümmetlerine bunu tebliğ etmişlerdir.(1)

Aslında insanoğlunun fıtratına yazılmış olan takvâ(2) ve kalplere sevdirilip süslenmiş haldeki iman,(3) yaratılışın gayesine ulaşmadaki en avantajlı unsurdur. Peygamberlerin tebliğ ettiği esaslar zaten insanoğlunun fıtratına yazılmış ve kodlanmış değerlerle birebir uyumludur ve hiçbir şekilde birbiriyle çelişki de arz etmemektedirler.

İşte bu noktadan hareketle, Hz. Nûh da tebliğine tevhid çağrısı ile başlamakta, kulluk için tek ilah olan Yüce Allah’ın belirlenmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Kulluktaki tek ölçü başka bir ortağı olmayan bir kudrete yönelmektir ki o kudret sadece ve sadece Yüce Allah’tır. Hz. Nûh da bu nedenle مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُ “Sizin için O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur” demişti. Bu ifadedeki مَا mâ ve مِنْ min edatları cümleye “hiçbir şekilde” manası katmakta, bu noktada hiçbir tereddüde yer olmadığı bildirilmek istenmektedir.

3. اَفَلَا تَتَّقُونَ “(Hâlâ) takvâlı (duyarlı) davranmayacak mısınız?” A‘râf 7/65, Yûnus 10/31, Mü’minûn 23/32, 87, Şu‘arâ’ 26/109, 124, 142, 161, 177, Sâffât 37/124’te de yer aldığı gibi, âyetin sonundaki اَفَلَا تَتَّقُونَ efelâ tettekûne (elâ tettekûne) ifadesi “hâlâ takvâlı olmayacak mısınız?”, “Hâlâ sorumlu davranmayacak mısınız?”, “Sorumluluğunuzu bilmeyecek misiniz?”, “Korkmaz mısınız?” “Korunmaz mısınız?” şekillerinde tercüme edilmektedir.

Hz. Nûh, kavmine hitap ederek tek Allah’a iman etmenin önemini vurgulamak istemektedir. Takvâ kavramı “duyarlılık” esasına göre bir toplumun davet edildiği en önemli değerleri temsil etmektedir; Hz. Nûh’un dikkat çektiği husus da bu olmuştu.

İşte bu ve benzer âyetlerde pek çok peygamberin din tebliğinde ortaya koyduğu temel değerler söz konusu edildiği ve “takvâ” kavramı da bu noktada çok önemli bir yerde bulunduğu için özellikle ve ince detaylarıyla bilinip tanınmasında büyük faydalar görmekteyiz. Takvâ ve muttakîlik kavramı hakkında Bakara 2/2’de geniş bilgiler verdiğimiz için burada aynı bilgileri tekrarlamak istememekteyiz.

ıı. Kavminin Olumsuz Tutumu

فَقَالَ الْمَلَؤُ۬ا الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا هٰذَآ اِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُر۪يدُ اَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ وَلَوْ شَآءَ اللّٰهُ لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً مَا سَمِعْنَا بِهٰذَا ف۪يٓ اٰبَآئِنَا الْاَوَّل۪ينَ اِنْ هُوَ اِلَّا رَجُلٌ بِه۪ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِه۪ حَتّٰى ح۪ينٍ “Bunun üzerine, kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Bu ancak sizin gibi bir adamdır (insandır). Size üstün olmak istiyor. Allah (peygamber göndermek) isteseydi, elbette melekleri gönderirdi. Biz önceki atalarımızdan böyle bir şey duymadık. Bu, yalnızca kendisinde cinlenmişlik bulunan bir adam (insan)dır. (Öyle ise) bir süreye kadar onu gözetleyin (bakalım)!”

Buradakiفَقَالَ fe kâle fiili “demişti ki”;الْمَلَؤُ۬ا el-meleu kelimesi “yöneticiler”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kafir olanlar, inkar etmiş kişiler”; مِنْ قَوْمِه۪ min kavmihî ifadesi “onun kavminden”; مَا هٰذَا mâ hâzâ ifadesi “bu değildir”;اِلَّا بَشَرٌ illâ beşerun sözcüğü “bir beşerden, insandan başka bir şey”; مِثْلُكُمْ mislüküm ifadesi “sizin gibi”; يُر۪يدُ yürîdü fiili “istemektedir”;اَنْ يَتَفَضَّلَ en yetefeddale fiili “üstünlük kurmak”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “size, sizin üzerinize”;وَلَوْ شَآءَ ve lev şâe ifadesi “ve eğer dileseydi, isteseydi”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”;لَاَنْزَلَ leenzele fiili “elbette indirirdi”; مَلٰٓئِكَة melâiketen kelimesi “melekler”; مَا سَمِعْنَا mâ semi‘nâ fiili “biz işitmemiştik”; ف۪يٓ اٰبَآئِنَا fî âbâinâ ifadesi “bizim babalarımızda, atalarımızdan”; الْاَوَّل۪ين el-evvelîne kelimesi “öncekiler”; اِنْ هُوَ in huve ifadesi “o değildir”;اِلَّا رَجُلٌ illâ racülün sözcüğü “bir kişiden, adamdan başka bir şey”;بِه۪ bihî ifadesi “onunla ilgili vardır, onda vardır”; جِنَّة cinnetün sözcüğü “mecnunluk”; فَتَرَبَّصُوا fe terabbesû emri “(öyleyse) bekleyin”;بِه۪ bihî ifadesi “onunla ilgili”; حَتّٰى ح۪ينٍ hâttâ hînin ifadesi ise “belli bir zamana kadar” demektir.

Burada kafir yöneticilerin Hz. Nûh’a yönelik suçlamaları ve risalet kurumuna dair asılsız beklentileri ve kanaatleri gündeme getirilmektedir.

1. فَقَالَ الْمَلَؤُ۬ا الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا هٰذَآ اِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُر۪يدُ اَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ “Bunun üzerine, kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Bu ancak sizin gibi bir adamdır (insandır). Size üstün olmak istiyor.” Kavmi Hz. Nûh’a yönelik alaycı ifadeler kullanmış, onun da tıpkı kendileri gibi bir insan olduğunu ve diğerlerine üstünlük taslamak istediğini dile getirmişlerdi.

a)فَقَالَ الْمَلَؤُ۬ا الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا هٰذَآ اِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ “Bunun üzerine, kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Bu ancak sizin gibi bir adamdan (insandan) başka bir şey değildir.” Âyette geçen الْمَلَا el-mele’ kelimesi “Hz. Nûh’un kavminin eşrafı ve içlerinde sadece erkeklerin bulunduğu yöneticileri”(4) manasında yorumlandığı gibi, bu ifadeyi kavminin “eşrafı”(5) manasına almak da elbette mümkündür ve bu yaklamış ilk görüşe göre daha da doğrudur. Esasında bir topluluk içerisinde genellikle inkârcılıkta ileri gidenler erkekler olsa da bunu her zaman erkeklerle sınırlı görmek isabetli değildir.

A‘râf 7/60’da da ele aldığımız gibi, Yüce Allah, Hz. Nûh’un kavminden ileri gelen yöneticilerin onu suçladığı konular ve ona karşı sergiledikleri olumsuz tutum hakkında çeşitli sûrelerde bilgiler vermektedir. Bu bağlamda detaya girmeden kısaca hatırlatmalar yapmakla yetineceğiz:

Hz. Nûh’un kavmi;

ı. Onu delilikle suçlamış,(6)

ıı. Ona müfterilik ve yalancılık isnat etmiş,(7)

ııı. Onu küçümsemiş,(8)

ıv. Kendisine sapık demiş,(9)

v. Onu kovmakla tehdit etmiş,(10)

vı. Kendisine azap tehdidinde bulunmuş,(11)

vıı. Onunla alay etmiş,(12)

vııı. Ona inanan ve tâbi olan müminlerle de alay etmiş,(13)

ıx. Ona iman edenleri yanından kovmasını kendisinden istemişlerdi.(14)

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette Hz. Nûh’un kavmi içerisinde yer alan kâfir yöneticiler Hz. Nûh’u hafife almak ve onunla alay etmek için kendisine “sen de bizim gibi bir beşersin” demişlerdi. Benzer küçümsemeler ve alaycılık ifadeleri, İblis’in Hz. Âdem’e yönelik sözlerinde de yer almaktaydı.(15)

Buradan hareketle, insanlarla alay edenlerin aslında İblis’in yolunu izlediklerini ve nihayet onunla aynı akıbeti yaşayacaklarını söyleyebilirz. İnkârcıların müminlerle alay edip onları küçümsemesi, Hz. Nûh,(16) Hz. Hûd,(17) Hz. Sâlih,(18) Hz. Şu‘ayb(19) ve Hz. Muhammed(20) için olduğu gibi, bütün peygamberler(21) için de yaşanmıştı.

b) يُر۪يدُ اَنْ يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ “Size üstün olmak istiyor.” Bu ifade şöyle de tercüme edilebilir: “Size üstünlük kurmak istiyor.” Kâfir yöneticiler Hz. Nûh’un kendileri gibi bir beşer olduğunu söylemekle yetinmemiş, ilave olarak onun kendilerine üstünlük sağlamak istediğini de dile getirmişlerdi. Kendilerinin üstün olduğunu sananlar başkalarının görev yapmalarını üstünlük taslamak gibi algılarlar.

Hz. Nûh’un kâfir yöneticileri o dönemdeki müminleri hor ve hakir gördükleri için onlara hakaret etmiş ve Hûd 11/27’de geçtiği gibi şöyle demişlerdi: “Kavminden ileri gelen kâfirler şöyle demişlerdi: Biz seni sadece bizim gibi bir insan olarak görüyoruz. Bizden, basit görüşle hareket eden alt tabakamızdan başkasının sana uyduğunu görmüyoruz. Sizin bize karşı hiçbir üstünlüğünüzü de görmüyoruz. Aksine sizin yalancılar olduğunuza inanıyoruz.”

Hz. Nûh’un kavminin ileri gelen kâfir yöneticileri Hz. Nûh’a tâbi olanlarla da alay ederek, üstelik vurgulu bir ifade kullanarak onları hafife alan bir değerlendirmede bulunmuşlardı. Kur’ân’da sadece Hûd 11/27’de geçen اَرَاذِل erâzil kelimesinin bir benzeri aynı şekilde yine Hz. Nûh’a tabi olanlar için Şu‘arâ’ 26/111’de الْاَرْذَلُون el-erzelûne şeklinde geçmekte ve “ayak takımı”, “reziller”, “sefiller”, “zayıflar”, “aşağı tabaka” manalarına gelmektedir.(22)

Kur’ân’da sadece Hûd 11/27’de yer alann بَادِيَ الرَّاْيِ bâdiye’r-ra’yi ifadesi de “basit ve dar görüşlü, sığ bakışlı” gibi anlamlar içermektedir. İşte bu âyetlerde de görüldüğü gibi, Hz. Nûh değil, esasında onun dönemindeki kâfir yöneticiler kibirli davranmış, kendilerini diğerlerinden üstün görüp onları dışlamaya ve aşağılamaya çalışmışlardı.

2. وَلَوْ شَآءَ اللّٰهُ لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً مَا سَمِعْنَا بِهٰذَا ف۪يٓ اٰبَآئِنَا الْاَوَّل۪ينَ “Allah (peygamber göndermek) isteseydi, elbette melekleri gönderirdi. Biz önceki atalarımızdan böyle bir şey duymadık.” Hz. Nûh’un kafir kavmi risaletle ilgili olarak Yüce Allah’ın dilemesi halinde peygamber olarak melek gönderebileceğini, Hz. Nûh’un söylediklerini eski atalarından duymadıklarını söylediklerini nakletmektedir.

a) وَلَوْ شَآءَ اللّٰهُ لَاَنْزَلَ مَلٰٓئِكَةً “Allah (peygamber göndermek) isteseydi, elbette melekleri gönderirdi.” Hz. Nûh’un kafir kavmi hâşâ Yüce Allah’a karşı bildirimde bulunmuş ve dilemesi durumunda peygamber olarak insan değil de melekleri gönderebileceğini belirtmişlerdi.

Hz. Nûh’un kâfir yöneticilerinin izinden giden Mekkeli müşrikler de benzer sözleri dile getirmişler ve En‘âm 6/8, 111 ve Furkân 25/7-8 gibi âyetlerde zikredildiği üzere, Hz. Peygamber’in risalet göreviyle ilgili olarak çeşitli şartlar veya mucize istekleri ortaya koymuşlardı.

Bu bağlamda Furkân 25/7-8’de şöyle buyrulmaktadır: “(Kâfirler şöyle dediler): Bu ne biçim peygamber! Yemek yiyor, çarşılarda dolaşıyor! Kendisine bir melek indirilip o da onunla uyarıcı olmalı değil miydi? Veya kendisine bir hazine verilmeli. Ya da kendisinden beslenebileceği bir bahçesi olmalı (değil miydi)?”

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette ve Fussılet 41/14’te geçtiği gibi, Hz. Nûh’un kavmi ile helak edilen eski sapkın kavimlerin de peygamberlikle ilgili olarak Yüce Allah’ın dilemesi halinde peygamber olarak melekleri indirebileceğini söyledikleri bildirilmektedir. Bunların izinden giden Mekkeli müşriklerin melek peygamber beklentisinde oldukları Kur’ân’da açıkça yer almaktadır.(23)

Onların ve öncekilerin melek peygamber beklentilerinin yersiz olduğuyla ilgili olarak İsrâ’ 17/95’te son derece önemli şöyle bir cevap verilmektedir: “De ki: Eğer yeryüzünde yerleşip yürüyenler melekler olsaydı, elbette gökten onlara peygamber olarak bir melek gönderirdik.”

b) مَا سَمِعْنَا بِهٰذَا ف۪يٓ اٰبَآئِنَا الْاَوَّل۪ينَ “Biz önceki atalarımızdan böyle bir şey duymadık.” Hz. Nûh’un zamanındaki kâfir yöneticiler Hz. Nûh’un kendilerine sunduğu tevhid öğretilerini eski atalarından duymadıklarını söylemişler,(24) böylece nasıl bir taklid bataklığında olduklarını ortaya koymuşlardı. Burada onların eski atalarından işitmediklerini söyledikleri şeyin “insanların peygamber olması” gerçeği de olabilir.(25) Her ne olursa olsun, taklide batmış bir zihniyetin sahiplerinin neler söylemiş oldukları işte bu cümlede ortaya konulmaktadır.

Benzer bir beyan Kasas 28/36’da yer aldığı gibi, Hz. Mûsâ hakkında İsrailoğulları tarafından şöyle dile getirilmiştir: “(Mûsâ), onlara apaçık âyetlerimizi (delillerimizi) getirdiğinde ‘Bu, sadece ve sadece uydurulmuş bir büyüdür; önceki atalarımızdan böyle bir şey de işitmedik’ demişlerdi.

Sâd 38/7’de zikredildiği gibi, bu inkârcıların izini takip eden bir başka taklitçi grup olan Mekkeli müşrikler de Hz. Peygamber’in tebliğ ettiği risalet öğretileri hakkında benzer bir tepkiyi şöyle dile getirmişlerdi: “Son dinde (yaşayan son inançların hiç birisinde) bile böyle bir şey işitmedik. Bu, uydurmadan başka bir şey değildir.””

3. اِنْ هُوَ اِلَّا رَجُلٌ بِه۪ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِه۪ حَتّٰى ح۪ينٍ “Bu, yalnızca kendisinde cinlenmişlik bulunan bir adam (insan)dır. (Öyle ise) bir süreye kadar onu gözetleyin (bakalım)!” Hz. Nûh’un zamanındaki kâfir yöneticiler ona yönelik olarak suçlamalarının dozunu arttırmış ve “delirmiş”, “kaçığın teki” olduğunu söylemişlerdi.

a) Önceki peygamberlere olduğu üzere,(26) eski kavimlerden birisi olan Hz. Nûh’un kavmi de ona yönelik olarak Kamer 54/9’da şu suçlamada bulunmuşlardır: “Onlardan önce Nûh’un kavmi de (gerçeği) yalanlamış, kulumuzu yalanlayarak ‘mecnundur’ demişlerdi. (Ardından davetten vazgeçirilmeye) zorlanmıştı.” Hz. Nûh’un kavminin ona yönelttiği suçlamalardan birisi “mecnunluk”tur; yani cinlerin kontrolüne girmesi iddiasıdır.

Daha sonra benzer ifadeler Firavun tarafından Hz. Mûsâ’ya,(27) müşrikler tarafından da Hz. Peygamber’e(28) yönelik olarak kullanılmıştır. Demek ki peygamberleri delilikle suçlama ahlâksızlığı Hz. Nûh’un kavmi ile başlamış, peygamberlerin izini takip edip hakikati söyleyenler de hemen hemen her zaman aynı suçlamalara muhatap kılınmışlardır.

Bu durum geçmişte böyle olduğu gibi günümüzde de yaşanmakta, muhtemelen gelecekte de aynı şekilde devam edeceğe benzemektedir. Hakikat erlerine “mecnun/cinlenmiş, aklı cinlerin kontrolüne giren kişi” diyenlere karşılık onların savunucusu Yüce Allah’tır ve peygamberleri bu şekilde suçlayanlara cevabı bizzat Yüce Allah vererek onların “mecnûn” olmadığını ilan etmektedir.(29)

b) Hz. Nûh’un kavmi ona bu korkunç suçlamada bulunduktan sonra, birbirlerine yönelerek bir süre daha dayanmalarını, sabır göstermelerini, tahammül etmelerini tavsiye etmişlerdi. Âyette geçen فَتَرَبَّصُوا بِه۪ حَتّٰى ح۪ينٍ fe terabbesû bihî hattâ hînin ifadesi her ne kadar “belli bir zamana kadar onu gözetleyin”, “gözaltında, gözetim altında tutun”(30) şeklinde tercüme edilse de Zemahşerî’nin isabetle vurguladığı gibi maksadın “ona bir süre daha tahammül göstermek”, “bir süre daha kendisine katlanmak” olduğu anlaşılmaktadır.(31)

Bu kafirlerin izinden giden Mekkeli müşrikler de Hz. Peygamber için benzer bir tepkiyi ortaya koymuş, “Yoksa onlar, ‘(O,) bir şairdir; zamanın felaketlerine uğramasını bekliyoruz!’ mu diyorlar!?” mealindeki Tûr 52/30’da belirtildiği gibi zamanın felaketlerinin onu çarpmasını beklediklerini ifade etmişlerdi. Küfür de şirk de taklid de birdir; çünkü hepsi de aynı kaynaktan beslenmekte, bu şaşkınlık yolunu takip edenler hak ve hakikate karşı aynı olumsuz tepkiyi vermektedirler.

ııı. Yüce Allah’a Duası

قَالَ رَبِّ انْصُرْن۪ي بِمَا كَذَّبُونِ “(Nuh) ‘Rabbim! Beni yalanlamalarına karşı bana yardım et!’ demişti.”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; رَبِّ rabbi hitabı “ey Rabbim”; انْصُرْن۪ي unsurnî duası “bana yardım et”; بِمَا كَذَّبُونِ bimâ kezzebûni ifadesi ise “beni yalanlamalarına karşılık” demektir.

Burada Hz. Nûh’un Yüce Allah’a yönelik bir duası gündeme getirilmektedir.

Hz. Nûh’un yaptığı bu dua Mü’minûn 23/39’da geçtiği gibi Hz. Hûd tarafından da kavmine karşı dile getirilmiştir.

Hz. Nûh, kavminin kendisine karşı giriştiği bu düşmanca tutum karşısında Yüce Allah’a dua ve niyazda bulunmuş ve yalanlanmasına karşılık olarak kendisine yardım etmesini istemişti. Hûd 11/36’da da zikredildiği gibi, Hz. Nûh bu duasını Yüce Allah’ın kendisine vahyettiği şu bilgiden sonra yapmıştır: “(Tarafımızdan) Nûh’a şöyle vahyedilmişti: Kavminden iman etmiş olanlardan başkası artık (sana) asla inanmayacak. Öyle ise onların işlemekte olduklarından (günahlardan) dolayı üzülme.”

Konuyla ilgili olarak Kamer 54/10’da şöyle buyrulmaktadır: “(Bunun üzerine Nûh), Rabbine ‘Yenik düştüm, bana yardım et!’ diyerek yalvarmıştı.” Nûh 71/24, 26, 28’de zikredildiği üzere, Hz. Nûh’un dilinden dökülen üç dua cümlesinin söylenme sebebini de bu noktada aramak gerekmektedir.

Onca tebliğ çeşidine müracaat etmesine ve oldukça fazla nimet ve ödül vaadetmesine rağmen, aldığı cevap sadece ve sadece “yalanlanmak” olmuş, korkunç tuzaklara maruz bırakılmıştı. İşte bütün bunların sonucunda Hz. Nûh mağlup olduğunu itiraf etmiş ve Yüce Allah’tan yardım talebinde bulunmuştu.

Şu‘arâ’ 26/117-118’de şöyle buyrulmaktadır: “(Nûh, Rabbi’ne yönelerek), ‘Ey Rabbim! Kavmim beni yalanladı; benimle onlar arasında hükmünü ver ve hem beni hem de benimle birlikte inananları kurtar’ demiş (böyle dua etmişti).” Bu cümle tıpkı Kamer 54/10’da olduğu gibi, peygamber bile olsa bir insanın “bittim” noktasıdır. Eğer yapılabilecek başka şeyler olsaydı bütün peygamberler gibi Hz. Nûh da onu yapardı; ancak geride yapılabilir hiçbir şey kalmadığı için Nûh 71/24 ve 28’dekine benzer bu duayı yapmak zorunda kalmıştı.

Bakara 2/214, En‘âm 6/34 ve Yûsuf 12/110’da da yer aldığı gibi, büyük sıkıntılarla karşılaşan peygamberler daima Yüce Allah’a müracaat etmiş ve sonuçta ilâhî yardım kendilerine ulaştırılmıştır. Peygamberler, gerçek gücün Yüce Allah’a ait olduğunu bildikleri için, ellerinden gelen bütün fedakârlıkları ortaya koyduktan sonra Rabbine yönelmiş ve O’nun yardımını talep etmişlerdir.

Bu çerçevede Hz. Nûh da aynı şekilde davranmış, “Ey Rabbim, onlara azap ederek bana yardım et” diye dua etmiş, Yüce Allah da Sâffât 37/75’te beyan ettiği gibi “Biz ne de güzel icâbet edicileriz” diyerek duasını kabul etmişti.(32)

Buradan çıkartacağımız sonuç şudur: Sıkıntılarla karşılaşıldığında sığınılacak makamın sadece ve sadece Yüce Allah’a ait olduğu bilinmeli, sahte özelliklere, yanıltıcı güç gösterilerine aldanılmamalıdır; dolayısıyla peygamber kıssaları vesilesiyle uğruna fedakârlık yapılan makamdan yardım istemek gerektiği hakikat erlerine öğretilmektedir.

b) Müminlerin Kurtarılmaları

Yüce Allah, sûrenin 27-30. âyetlerinde Hz. Nûh’a şöyle vahyettiğini bildirmektedir: “Gözlerimizin önünde ve vahyimiz (emrimiz) uyarınca gemiyi yap. (Azap) emrimiz gelip de tandır kaynayınca (Nûh’a şöyle) demiştik: Her tür (canlı)dan birer çift ile -içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçmiş olan(lar) dışında- aileni oraya (gemiye) bindir! Zulmetmiş olanlar konusunda bana hiç yalvarma! Zira onlar kesinlikle boğulacaklardır.”

Ardından, yine onlara hitaben “Sen, beraberindekilerle birlikte gemiye yerleştiğin(iz)de ‘Bizi zalimler topluluğundan kurtaran Allah’a hamdolsun; Ey Rabbim(iz)! Beni bereketli bir yere indir. Sen, iskân edenlerin en hayırlısısın” demesi kendilerine emredilmiştir. Nihayet Hz. Nûh’un ve kavminin kıssasında çeşitli ibretler bulunduğu, gerçekten kulların bu şekilde imtihana tâbi tutulduğu bildirilmektedir.

ı. Gemi Yapım Emri ve İlâhî Emir

فَاَوْحَيْنَآ اِلَيْهِ اَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَاِذَا جَآءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Ona şöyle vahyetmiştik: Gözlerimizin önünde ve vahyettiğimiz şekilde gemiyi yap! Emrimiz gelip de tandır kaynayınca her tür (canlı)dan iki çift ile –içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçen(ler) dışında- aileni ona (gemiye) bindir! Haksızlık edenler hakkında bana (herhangi bir şey) söyleme! Şüphesiz ki onlar boğulacaklardır.”

Âyetteki فَاَوْحَيْنَآ fe evhaynâ fiili “vahyetmiştik”; اِلَيْهِ ileyhi ifadesi “ona”; اَنِ اصْنَعِ en ısna‘ emri “yap diye”; الْفُلْك el-fülke kelimesi “bir gemi”; بِاَعْيُنِنَا bi a‘yüninâ ifadesi “bizim gözetimimizde, gözlerimizin önünde”;وَوَحْيِنَا ve vahyinâ tamlaması “ve vahyimizle, vahyimiz gereği”; فَاِذَا جَآءَ fe izâ câe fiili “geldiği zaman”; اَمْرُنَا emrunâ tamlaması “bizim emrimiz, buyruğumuz”; وَفَارَ ve fâra fiili “ve tutuşmuş (olduğu zaman)”; التَّنُّور et-tennûru kelimesi “tandır”; فَاسْلُكْ feslük emri “bindir, al”; ف۪يهَا fîhâ ifadesi “ona, oraya”; مِنْ كُلٍّ min küllin ifadesi “her şeyden”; زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ zevceyni isneyni ifadesi “iki çift”; وَاَهْلَكَ ve ehleke tamlaması “ve bir de (inanç) aileni”; اِلَّا مَنْ سَبَقَ illâ men sebeka ifadesi “geçmiş olanlar hariç”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “hakkında, ona”; الْقَوْل el-kavlü kelimesi “o söz, (azap) sözü”; مِنْهُمْ minhum ifadesi “onlardan”; وَلَا تُخَاطِبْن۪ي ve lâ tuhâtıbnî emri “ve benden istekte bulunma”; فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا fillezîne zalemû ifadesi “zalim olanlar, haksızlık edenler hakkında”; اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; مُغْرَقُون muğrakûne kelimesi ise “boğulanlar (olacaklardır)” demektir.

Burada Hz. Nûh’a yönelik olarak bir gemi yapması emri, gemiye kimleri alması gerektiği ve zalimlerle ilgili nasıl bir tutum içerisine gireceği gündeme getirilmektedir.

1.فَاَوْحَيْنَآ اِلَيْهِ اَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا “Ona şöyle vahyetmiştik: Gözlerimizin önünde ve vahyettiğimiz şekilde gemiyi yap!” Yüce Allah Hz. Nûh’un azgın ve inkârcı yöneticilerinin alaycılıkları karşısında yaptığı “yardım duası”na icabet etmiş ve kendisine bir gemi yapmasını emretmiştir.

Yüce Allah “kavminden artık hiç kimsenin kendisine iman etmeyeceği” şeklindeki bilgi çerçevesinde Hz. Nûh’a özel bildirimde bulunduktan sonra, Hûd 11/37’de de beyan edildiği gibi, azgınların helakinin bir habercisi olarak ona bir gemi yapmasını emretmiştir.

Âyette geçen ve “gözlerimiz” anlamına gelen اَعْيُنِنَا a‘yuninâ ifadesi “gözetimimizde”, “korumamızda”, “gözlerimizin önünde”, “ilmimiz doğrultusunda” manasını içermektedir.(33) Yüce Allah’a bilinen anlamda ve fiziksel herhangi bir organ nispet edilemeyeceği için bu ifadenin mecaz manası verdiğinde şüphemiz yoktur. Çünkü hemen peşinden gelen وَحْيِنَا vahyinâ “vahyimizle”, “talimatımızla”, “emrimizle”(34) ifadesi de bunun bir bilgilendirme ile gerçekleştirildiğini göstermektedir.

Yapılması istenen şey الْفُلْك el-fülk kelmesinin verdiği anlam gereği “gemi”dir. Sanıldığı gibi bu gemi derme çatma bir tekne veya taka değil, azgın dalgalara dayanabilecek yapıda büyük ve dayanıklı bir şekilde inşa edilmişti. Esasında âyetin başındaki اصْنَعِ ısna‘ emri de sıradan bir şey yapmak değil, tıpkı Tâhâ 20/39’da olduğu üzere Hz. Mûsâ’nın özene bezene yetiştirilmesi gibi özel bir çabayı, hatta bir sanatı ifade etmektedir diyebiliriz. Kelimenin başında yer alan ve belirteç edatı olan el takısı, o gemi hakkında Hz. Nûh’a daha önceden bir bilgi verildiğinin delilidir; çünkü el takısı o geminin bilindiğini veya konuşulduğunu göstermektedir.

2. فَاِذَا جَآءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ “Emrimiz gelip de tandır kaynayınca her tür (canlı)dan iki çift ile –içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçen(ler) dışında- aileni ona (gemiye) bindir!” Yüce Allah Hz. Nûh’a bir gemi yapmasını emrettikten sonra, Hz. Nûh bu emri yerine getirmiş ve sonrasında ilâhi emir doğrultusunda gemi harekete geçmeden önce gemiye kimlerin alınması gerektiği kendisine bildirilmişti. Bu bağlamda konuyla ilgili detaylı bilgileri Hûd 11/40’ta verdiğimiz için burada bazı noktaları kısaca hatırlatmakla yetineceğiz.

a) فَاِذَا جَآءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ “(Azap) emrimiz gelip de tandır kaynayınca.” Yüce Allah’ın “emrinin gelmesi”, esasında “azap emrinin, yani azap hükmünün ve kararının uygulanma zamanının gelmiş olması” demektir.(35) Tevbe 9/24, Hûd 11/43, 76 ve Nahl 16/1 gibi âyetlerde de olduğu gibi, inkârcılara yönelik “ilahi emrin gelişi” onların alaya aldıkları ve hesaba katmadıkları ilahi azap emrinin gelişidir ki, burada sözü edilen durum Hz. Nûh’un inkârcı kavminin başına gelecek olan “tufan azabı”dır.

Hûd 11/37’de de açıkladığımız üzere, âyette geçen فَارَ التَّنُّورُ fâra’t-tennûru ifadesi “her taraftan suyun fışkırması”, “her taraftan suların kaynayıp coşması” manasına alınabilir ki bu durumda anlam hakikat değil, mecazdır. Bu izahın delili Kamer 54/11-12’deki ifadeler olabilir. Bu ifadeden maksat, “işin kızışması, şiddetlenmesi” anlamında bir mecaz da olabilir. Arapça’da “Tandır kızdı” ifadesi “iş kızıştı” manasında kullanılmaktadır.

Diğer bir ihtimal ise, söz konusu kullanımın kıssada sözü edilen gemiyle ilişkili olarak bunun buharlı bir gemi olması ve geminin buhar kazanının kaynamasıdır. Râzî’nin naklettiği bu manalardan açıkça anlaşılan şudur: Hz. Nûh’un yaptığı gemi aslında fırını yani tandırı bulunan buharlı bir gemidir ve tandırın fışkırması da şiddetli bir şekilde buharlı geminin kazanının tutuşturulmasıdır.

Bu konuyu inceleyen çeşitli ilim adamlarının kanaatlerini Hûd 11/40’ta aktardığımız için, burada aynı bilgileri tekrarlamıyoruz. Şu kadarını söylemekle yetinelim: Vahyin indirildiği dönemde gemiler hakkında bu şekilde detaylı bir bilgi sahibi olunmasına rağmen, bu gemi için çok basit değerlendirmeler yapmayı da doğru bulmuyoruz. Bazı âlimlerimizin de belirttiği gibi, kelimeleri öncelikle asıl anlamalarında yorumlamak gerekir. Şayet bir sorun olursa o zaman te’vile başvurulabilir.

Şunu gayet net bir şekilde söyleyebiliriz ki, bu gemi mucizevî bir mahiyette değil, azgın sularla boğuşacak şekilde madeni eşyadan üretilmiş bir gemiydi. Zaten geminin yapılma emri ve yapımını ifade eden fiilin s-n-‘a kökünden tercih edilmesi, bu faaliyetin bir anlamda sanatkâr bir şekilde gerçekleştirildiğini göstermektedir.

Bazı dinler tarihi uzmanları, bu geminin malzemesinin madeni levhalardan ve madeni çivilerden oluştuğunu söyleyerek,(36) o dönemde insanların ulaştığı medeniyet seviyesinin sanıldığı gibi ilkel değil, son derece gelişmiş bir mahiyet arz ettiğini ortaya koymuşlardır. Dahası, geminin kaynamasından söz eden âyetlerdeki kullanım da bu geminin sıradan bir taka vs. değil, özellikleri olan ve muhtemelen buharlı bir gemi olduğunu göstermektedir.(37) Bizim anlayabildiğimiz budur; Yüce Allah en doğrusunu bilir.

b) فَاسْلُكْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ “(Nûh’a şöyle demiştik): Her tür (canlı)dan birer çift ile -içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçmiş olan(lar) dışında- aileni oraya (gemiye) bindir!” Yüce Allah Hz. Nûh’a gemiyi yaptırdıktan sonra, artık gemiye kimleri ve neleri alması gerektiğini beyan etmiştir. Bu emrin bir benzeri Hûd 11/40’ta geçmekte, orada ve men âmene ifadesi yer aldığı için emrin kapsamında müminler de zikredilmiş olmaktadır.

ı. فَاسْلُكْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ “(Nûh’a şöyle demiştik): Her tür (canlıdan) birer çift (canlı çeşitlerinin her birinden iki eş/çift) oraya (gemiye) bindir!” Yüce Allah bu çerçevede Hz. Nûh’a her türden birer çift almasını emretmiştir. Âyetin akışından anlaşıldığına göre, buradaki maksat canlılardır. Yüce Allah Hz. Nûh’a her canlı türünden iki çift yani bir erkek bir dişiden oluşan çiftler almasını emretmiştir.

Âyette geçen زَوْجَيْن zevceyni ifadesi sanıldığı veya iddia edildiği gibi yeryüzündeki bütün çiftler olamaz. Çünkü yer ve gök, gece ve gündüz, güneş ve ay, karanlık ve ışık, kara ve deniz vs. birer çifttir ve bunların sayısı bizim algımızı aşacak kadar çoktur. Demek ki Hz. Nûh’un gemiye alması istenen iki çiftten kasıt bütün çift yaratılanlar değil, onlar için birinci dereceden önem arz edenlerdir.

Âyetteki زَوْجَيْن zevceyni kelimesi yeryüzündeki bütün hayvan çiftleri de olamaz. Çünkü en azından her hayvan çifti denilince bu kapsama deniz canlıları da gireceği için onların gemiye alınmadığında şüphe yoktur. Dahası, dünyanın çeşitli uzak yörelerinde yaşamakta olan kara hayvanlarını da gemiye almanın pratik olarak imkânı yoktu. Ayrıca evcil hayvanların dışında kalan yabani yani vahşi hayvanların da alınmadığında şüphe yoktur. Bu arada, gündelik hayatta insanlara zararı olan çeşitli hayvanlar, haşerat türü canlılar, kemirgenler vs. de gemiye alınmış olamaz.

Gemiye alınmayan veya alınamayacak canlıların sayısı veya türleri bu saydıklarımızdan ibaret değildir; elbette çok daha fazlası vardır. Bu durumda, gemiye alınması emredilen canlılar o tufanın yaşandığı bölgede yaşayan ve insanların gündelik hayatlarını devam ettirmelerine katkısı olan dört bacaklı evcil hayvanlar ile tavuk, horoz gibi hayvanlar olmalıdır.

Zira bu hayvanların etinden, sütünden, yumurtasından vs. yararlanarak hayatı devam ettirme zorunluluğu vardı. Gündelik hayatta insanların ihtiyaç duyduğu gıdaları onlara sunan hayvanların gemiye alınmasının istendiğini söylemek durumundayız.

ıı. وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ “İçlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçmiş olan(lar) dışında aileni (de gemiye bindir)!” Enbiyâ’ 21/101 ve Sâffât 37/171’de iyi davranan insanlar için güzel hükümlerin geçtiği bildirilmektedir. Bunların aksine, kötü insanlar için de azap hükmü verilmiş olabilir. Yüce Allah’ın Hz. Nûh’un gemiye almasını emrettiği kişilerden bir kısmı onun ailesidir.

Ancak bu aile kapsamında haklarında azap sözü gerçekleşmiş olanlar yoktur ki bunlardan maksat Hûd 11/42 ve 43. âyetlerde de zikredildiği üzere, gemiye binmeyi reddettiği için boğulan “oğlu Ken‘ân” ile Tahrîm 66/10’daki bilgi gereği iman etmeyen “eşi”dir.(38) Bunlar hakkında ezelde herhangi bir hüküm takdir edilmiş değildir. Zira bu kişiler Hz. Nûh’un risalet öğretilerini ısrarla reddettikleri ve kendisini yalanlayanlar arasında kalmayı tercih ettikleri için haklarında azap sözü verilenler arasına kendileri girmiştir.

Kıyâmet 75/33’te geniş bir şekilde ele alacağımız üzere, âyetteki اَهْل ehl kelimesi öncelikle kişinin kendi ailesi manasına alınabilir. Bu durum Şu‘arâ 26/214, Tâha 20/132 ve Tahrîm 66/6’daki kullanımlara uygundur. Ancak bir peygamberin risalet öğretilerini sadece yakınlarına veya ailesine öğrettiği kabulü peygamberliğin evrenselliği ilkesine aykırıdır. Dolayısıyla burada sözü edilenler Hz. Nûh’un inanç ailesidir.

3. وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Zulmedenler hakkında bana hitapta bulunma (hiç yalvarma)! Onlar mutlaka boğulacaklar!” Hûd 11/37’de de geçen bu cümlede iki nokta üzerinde durulmaktadır.

a) وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا “Zulmedenler hakkında bana hitapta bulunma (hiç yalvarma)!” Âyetteki hitap her ne kadar o günkü bütün inkârcıları içeriyorsa da, burada özel olarak Hz. Nûh’un eşi ile azgın oğlu Ken‘ân hakkında bir mesajın da verildiği söylenebilir.(39) Çünkü Hûd 11/46’da bu türden bir uyarıya yer verilmektedir.

Buradaki لَا تُخَاطِبْ lâ tuhâtıb emri “muhatap olmamak”, “yalvarmamak”, “istememek” gibi anlamlara gelmektedir. Yüce Allah Hz. Nûh’a gemi yapmasını emredince, beraberinde kendisini hiçbir şekilde şefkatin kaplamamasını ve o zalimler hakkında herhangi bir istekte bulunmamasını da ondan istemiştir.

Bir kişinin imansızlığı bile kendi başına bir “zulüm”dür. Çünkü adalet “bir şeyi yerli yerince yapmak” olduğu için “imanda tevhid adalet”tir. Zulüm ise “bir şeyi yerinden etmek” manasına geldiği için “inançtaki şirk de zulüm”dür. Bu nedenle, Yüce Allah Hz. Nûh’un inkârcı kavmini hem kendileri doğru iman etmedikleri ve şirki tercih ettikleri için, hem de başkalarının iman ve istikametine engel oldukları için “zalimler” şeklinde nitelendirmiştir.

b) اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Onlar mutlaka boğulacaklar!” Zalimlerle ilgili herhangi bir talepte bulunulmaması emrinin gerekçesi ise âyetin sonunda bu şeklinde verilmektedir. Geminin yapılma emri, beraberinde bir tufanın olacağının habercisiydi.

Hûd 11/37’de de ifadeye çalıştığımız üzere, Yüce Allah Hz. Nûh’u bu özellikteki bir gemide taşıdığını ifade ederek, her dönemin bir kurtarıcı sembolünün bulunduğunu beyan edercesine, bunun peygamber öğretileri olduğunu ifade etmek istemektedir. O gün fesadın kol gezdiği ortamda nasıl ki kurtarıcı sığınak “gemi” idiyse, bugün de söz konusu sığınak İslâm’dır, Kur’ân’dır, vahiydir. Azgınlığın arttığı ortamlarda sular da azmış ve hak edenleri perişan etmiştir. Ancak helak edilmek bütün insanları içermemiş, daima güveli bir limandan da söz edilmiştir ki bu da ilâhî öğretilerin oluşturduğu manevî değerlerdir.

Azgınlaşmış âlemin içinde güvenli yerler mutlaka vardır ve insanoğlu işte bu sığınakları bulmakla yükümlü tutulmuştur. Yüce Allah insanoğluna fıtrat, vicdan, akıl ve irade vererek, ayrıca kitap gönderip peygamberler görevlendirerek bu güvenli sığınağı göstermiştir.

Geriye sadece akıl ve irademizi kullanarak vahyin çizdiği bu yol haritasına göre yaşamak kalmaktadır. Tekrar vurgulayalım ki Hz. Nûh’un o gün inananları kurtarsın diye yaptığı gemi bugün müslümanların hayatında yine vardır ve o günkü gemi bugün Kur’ân’dır, İslâm’dır. Kurtulmak isteyenlerin yegâne yolu Yüce Allah’ın kitabına sığınmaktır.

Tevhide inananlar “tuğyan” seline kapılmamalıdır. Gerekiyorsa Yüce Allah’ın emri doğrultusunda karada gemi yapmalıdırlar; çünkü Allah’ın dediğini yapanlar için karada su lazım olduğunda onu getirmek Rabbimizin işidir. Esasında her tuğyanın bir tufanı olduğu gibi, her tufanın da bir Nûh’u ve onu da kurtaran gemisi vardır.

Vahiy bütün tufanlarda karada gemi yapacakların kılavuzu, rehberi, rotası, yol haritası ve nihayet sığınacağı selamet limanıdır. Vahiy günah okyanuslarının sevap adacığıdır. Vahiy insanları tuğyan çukurlarından kurtaracak hablüllâh’tır, yani ilahi bir kurtuluş ipidir.

Ne mutlu hakikat ipine sarılıp tuğyan ve tufanlardan kurtulabilenlere! Selam olsun adını tarihe altın harflerle yazdırabilen yiğitlere!

ıı. Yüce Allah’a Hamd

فَاِذَا اسْتَوَيْتَ اَنْتَ وَمَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذ۪ي نَجّٰينَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ وَقُلْ رَبِّ اَنْزِلْن۪ي مُنْزَلًا مُبَارَكًا وَاَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِل۪ينَ “Sen beraberindekilerle birlikte gemiye yerleştiğinde de ki: ‘Bizi zalimler topluluğundan kurtaran Allah’a hamdolsun!’ De ki: Rabbim! Beni bereketli bir yere indir! Sen (insanları uygun bir yere) indirenlerin en hayırlısısın.”

Buradaki فَاِذَا اسْتَوَيْتَ fe ize’steveyte fiili “durduğun, yerleştiğin zaman”; اَنْتَ ente zamiri “sen”; وَمَنْ مَعَكَ ve men me‘ake ifadesi “ve seninle birlikte olanlar”; عَلَى الْفُلْكِ ‘ale’l-fülki ifadesi “gemiye”; فَقُلِ fe kul emri “de ki”; الْحَمْدُ elhamdü kelimesi “hamd, övgü”; لِلّٰهِ lillâhi ifadesi “Allah içindir, Allah’a olsun”; الَّذ۪ي نَجّٰينَا ellezî neccânâ ifadesi “bizi kurtaran(dır)”; مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ mine’l-kavmi’z-zâlimîne tamlaması “zalim toplumdan, haksızlık eden topluluktan”; وَقُلْ ve kul emri “ve yine de ki”; رَبِّ rabbi hitabı “ey Rabbim”; اَنْزِلْن۪ي enzilnî duası “beni indir”; مُنْزَلًا مُبَارَكًا münzelen mübâraken tamlaması “bereketli bir yere”; وَاَنْتَ ve ente zamiri “ve sen”; خَيْرُ الْمُنْزِل۪ينَ hayru’l-münzilîne tamlaması ise “indirenlerin en hayırlısı” demektir.

Burada gemiye bindiklerinde bir teşekkür ifadesi olarak Yüce Allah’a hamd etmeleri emri ile ineceklerinde yapacakları dua öğretimi gündeme getirilmektedir.

1.فَاِذَا اسْتَوَيْتَ اَنْتَ وَمَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذ۪ي نَجّٰينَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمينَ ۪ “Sen beraberindekilerle birlikte gemiye yerleştiğinde de ki: Bizi zalimler topluluğundan kurtaran Allah’a hamdolsun!” Yüce Allah Hz. Nûh’a hitap etmiş ve beraberindekilerle birlikte gemiye bindiklerinde artık o zalimlerden kendilerini kurtardığı için Allah’a hamd etmeleri gerektiğini bildirmiştir.

Âyette geçen نَجّٰي neccâ fiili “tufandan kurtarmak, yani tufan ortamından, fırtınanın içinden uzak tutulmak” manasına gelmektedir. Bu arada tufanda kalanlar için “zalim topluluk” denmesinin nedeni, tevhide iman etmeyip şirke bulaştıkları(40) için kendilerine haksızlık etmeleri ve iman edenlere hayatı zindan eden baskı ve zulüm ortaya koymalarıdır.

İşte Yüce Allah, Hz. Nûh’a ve elbette beraberindeki müminlere bu iyilik ve ihsanının karşılığında hamdetmelerini emrederek, bizlere de benzer sıkıntılardan kurtardığında O’na teşekkür etmemiz gerektiğini öğretmiş olmaktadır.

2.وَقُلْ رَبِّ اَنْزِلْن۪ي مُنْزَلًا مُبَارَكًا وَاَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِل۪ينَ “De ki: Rabbim! Beni bereketli bir yere indir! Sen (insanları uygun bir yere) indirenlerin en hayırlısısın.” Yüce Allah Hz. Nûh’a ve onun şahsında gemideki müminlere hitap etmekte, gemiden inmeleriyle ilgili olarak da dua etmeleri gerektiğini bildirmektedir. Âyette geçen مُنْزَلًا مُبَارَكًا münzelen mübâraken tamlaması hem “bereketli bir yere indirme” hem de iniş şekliyle alakalı olarak “güzel bir inişle” anlamında yorumlanabilir.(41)

Kur’ân’da sekiz âyette(42) geçen مُبَارَك mübârak kelimesi “bereketle donatılmış” demektir. Bunların dört tanesinde Kur’ân’ın,(43) diğerlerinde ise Kâbe’nin,(44) Hz. İsa’nın,(45) Hz. Nûh’un gemiden ineceği yerin(46) ve bir de yağmurun(47) sıfatı olarak zikredilmektedir. Bu kelimenin mübârakeh kalıbı da dört âyette(48) zikredilmektedir.

Bu duanın gemiden inişle ve inilen yerle ilgili olması, esasında aynı manayı tamamlar mahiyettedir. Çünkü Hûd 11/48’de şöyle bir ifade yer almaktadır: “(Nûh’a şöyle) denilmişti: Ey Nûh! Sana ve seninle beraber olan(lardan gelen) ümmetlere bizden bir selam ve pekçok bereketle (gemiden) in!” Her iki âyette de بَرَكَات berakât ve مُبَارَك mübârak kelimeleri geçtiği için maksadın iniş ve inilen yerle ilgili olduğu söylenebilir.

Âyetin sonunda yer alan وَاَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِل۪ينَ ve ente hayru’l-münzilîne ifadesi ise Yüce Allah’ın ikram edenlerin yani indirenlerin en hayırlısı, en iyi ve en güvenli şekilde indiren, konaklandıran olduğunu içermektedir. Bu indirmede aynı zamanda Yüce Allah’ın bir ikramının olduğu da düşünülmelidir; zira Kehf 18/107’de de açıkladığımız üzere, الْمُنْزِل۪ين el-münzilîne kelimesinin kök anlamlarından birisi de “ikram etmek”tir.

ııı. Kıssada İbret Bulunuşu

اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ لَاٰيَاتٍ وَاِنْ كُنَّا لَمُبْتَل۪ينَ “Şüphesiz ki bunda çeşitli dersler vardır. Doğrusu biz (kullarımızı böyle) deneriz.”

Âyetteki اِنَّ ف۪ي ذٰلِكَ inne fî zâlike ifadesi “muhakkak ki bunda vardır”; لَاٰيَات leâyâtin ifadesi “elbette nice âyetler, dersler, deliller”; وَاِنْ كُنَّا ve in künnâ ifadesi “ve biz (şöyleyiz)”; لَمُبْتَل۪ينَ lemübtelîne ifadesi ise “elbette deneyenleriz” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kıssasında çeşitli deliller, dersler ve ibretler olduğu gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah kıssaları anlatma sebeplerinden birisini işte bu âyette vermekte ve bunun “çeşitli deliller ve ibretler içermesi” olduğunu beyan etmektedir. Yûsuf 12/3’te de ifade ettiğimiz üzere, kıssaların asıl amacı, derin saygı duymak isteyenler için onlardan “ibret almak, gerçeği hatırlamak”tır.(49) Bu konuda diğer gerekçeler müminlere ve sağduyu yani derin kavrayış sahiplerine rehberlik etmek,(50) derin tefekkür sahibi olmalarını sağlamak(51) vs. şeklinde belirlenmiştir.

Kur’ân’daki örneklerden hareketle söyleyelim ki, azgınların küstahlığından ve hak ettikleri akıbetten dersler çıkarmak, sonuçta isteyenlere saygıyı öğretecek ve korkunç felâketten onları kurtaracaktır. Saygısız toplumların kıssasının anlatılması, onların hatalarını tekrarlamayacak şekilde saygılı insanlar yetiştirmeyi amaçlamaktadır.

Kur’ân’da zikri geçen kıssaların her geçtiği yerde farklı boyutlarda dersler içerdiği kesindir. Yûsuf 12/111, Hıcr 15/75, 77, Mü’minûn 23/30, Şu‘arâ’ 26/8, 103, 121, 139, 158, 174, 190 ve Sâd 38/43’te kıssalarda “ibret, ders, mesaj” bulunduğu belirtilerek, bunun özellikle ulü’l-elbâb “öz akıl sahipleri” için böyle olduğu ifade edilmektedir.

Âyetin sonunda yer alan وَاِنْ كُنَّا لَمُبْتَل۪ينَ ve in künnâ lemübtelîne ifadesi “Biz imtihan edenleriz”, “Biz onları deniyorduk”, “Biz (insanoğlunu) sınavdan geçirmekteyiz”, “Biz onları denemişizdir”, “Biz imtihan edenleriz” gibi anlamlar içermekte, hem önceki nesillerin imtihan edildiğini, hem de sonraki nesillerin imtihan edilmekte olduğunu ve imtihan edilecekleri manasını vermektedir.

Dipnotlar

• 1 - Bakara 2/21; Âl-i İmrân 3/51; Nisâ’ 4/36; Mâide 5/72, 117; En‘âm 6/102; A‘râf 7/59, 65, 73, 85; Yûnus 10/3; Hûd 11/50, 61, 84; Meryem 19/36; Enbiyâ’ 21/25, 92; Hacc 22/77; Mü’minûn 23/23, 32; Neml 27/45; ‘Ankebût 29/16, 17, 36, 56; Yâsîn 36/61; Zuhruf 43/64; Necm 53/62; Nûh 71/3. 2 - Şems 91/8. 3 - Hucürât 49/7.
  • Bakara 2/21 Âl-i İmrân 3/51 Nisâ 4/36 Mâide 5/72 Mâide 5/117 En‘âm 6/102 A‘râf 7/59 A‘râf 7/65 A‘râf 7/73 A‘râf 7/85 Yûnus 10/3 Hûd 11/50 Hûd 11/61 Hûd 11/84 Meryem 19/36 Enbiyâ 21/25 Enbiyâ 21/92 Hacc 22/77 Mü'minûn 23/23 Mü'minûn 23/32 Neml 27/45 ‘Ankebût 29/16 ‘Ankebût 29/17 ‘Ankebût 29/36 ‘Ankebût 29/56 Yâsîn 36/61 Zuhruf 43/64 Necm 53/62 Nûh 71/3 Şems 91/8 Hucurât 49/7
• 4 - Taberî, age., VIII, 213; Zemahşerî, age., II, 109. 5 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 26; Zemahşerî, age., II, 373; Râzî, age., XVII, 211.
• 6 - Mü’minûn 23/25; Kamer 54/9. 7 - Hûd 11/27, 35 8 - A‘râf 7/63; Mü’minûn 23/24. 9 - A‘râf 7/60. 10 - Şu‘arâ’ 26/116. 11 - Şu‘arâ’ 26/116. 12 - Hûd 11/32. 13 - Hûd 11/27; Şu‘arâ’ 26/111. 14 - Hûd 11/29, 31. 15 - A‘râf 7/12; Hıcr 15/33; İsrâ’ 17/61; Sâd 38/76.
  • Mü'minûn 23/25 Kamer 54/9 Hûd 11/27 Hûd 11/35 A‘râf 7/63 Mü'minûn 23/24 A‘râf 7/60 Şu‘arâ 26/116 Şu‘arâ 26/116 Hûd 11/32 Hûd 11/27 Şu‘arâ 26/111 Hûd 11/29 Hûd 11/31 A‘râf 7/12 Hicr 15/33 İsrâ 17/61 Sâd 38/76
• 16 - Hûd 11/27; Mü’minûn 23/24. 17 - Mü’minûn 23/33-34. 18 - Şu‘arâ 26/154; Kamer 54/24-25. 19 - Şu‘arâ 26/186. 20 - İsrâ’ 17/94; Enbiyâ’ 21/3; Sâd 38/8; Teğâbun 64/6. 21 - İbrâhim 14/10-11; Yâsîn 36/15.
  • Hûd 11/27 Mü'minûn 23/24 Mü'minûn 23/34 Şu‘arâ 26/154 Kamer 54/25 Şu‘arâ 26/186 İsrâ 17/94 Enbiyâ 21/3 Sâd 38/8 Teğâbun 64/6 İbrâhîm 14/11 Yâsîn 36/15
• 22 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 27; Zemahşerî, age., II, 373.
• 23 - En‘âm 6/8, 9; İsrâ’ 17/95; Furkân 25/7. 24 - Semerkandî, age., II, 499; Taberî, age., XVIII, 16. 25 - Râzî, age., XXIII, 92.
  • En‘âm 6/8 En‘âm 6/9 İsrâ 17/95 Furkân 25/7
• 26 - A‘râf 7/109; Tâhâ 20/63; İsrâ’ 17/101; Şu‘arâ’ 26/27, 34; Mü’min 40/24, 37; Zuhruf 43/49; Zâriyât 51/39, 52; Kamer 54/9, 25. 27 - Şu‘arâ’ 26/27; Zâriyât 51/39. 28 - A‘râf 7/184; Hıcr 15/6; Mü’minûn 23/70; Sebe’ 34/8; Sâffât 37/36; Dühân 44/14; Zâriyât 51/52; Kalem 68/51.
  • A‘râf 7/109 Tâhâ 20/63 İsrâ 17/101 Şu‘arâ 26/27 Şu‘arâ 26/34 Mü'min 40/24 Mü'min 40/37 Zuhruf 43/49 Zâriyât 51/39 Zâriyât 51/52 Kamer 54/9 Kamer 54/25 Şu‘arâ 26/27 Zâriyât 51/39 A‘râf 7/184 Hicr 15/6 Mü'minûn 23/70 Sebe' 34/8 Sâffât 37/36 Duhân 44/14 Zâriyât 51/52 Kalem 68/51
• 29 - Sebe’ 34/46; Tûr 52/29; Kalem 68/2; Tekvîr 81/22. 30 - Semerkandî, age., II, 499; Taberî, age., XVIII, 16; Esed, age., s. 691. 31 - Zemahşerî, age., III, 178.
  • Sebe' 34/46 Tûr 52/29 Kalem 68/2 Tekvîr 81/22
• 32 - Semerkandî, age., III, 371.
• 33 - Semerkandî, age., II, 500; Taberî, age., XVIII, 17; Zemahşerî, age., III, 179. 34 - Semerkandî, age., II, 153; Taberî, age., XII, 33-34.
• 35 - Semerkandî, age., II, 500; Taberî, age., XVIII, 17.
• 36 - Ekrem Sarıkçıoğlu, Kur’an ve Arkeoloji Işığında Nuh Tufanı, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, Ankara 2010, ss. 25-33. 37 - Hûd 11/40; Mü’minûn 23/27.
  • Hûd 11/40 Mü'minûn 23/27
• 38 - Semerkandî, age., II, 155; Taberî, age., XII, 42.
• 39 - Semerkandî, age., II, 153; Râzî, age., XVII, 223.
• 40 - Semerkandî, age., II, 500; Taberî, age., XVIII, 18.
• 41 - Taberî, age., XVIII, 18.
• 42 - Âl-i İmrân 3/96; En‘âm 6/92, 155; Meryem 19/31; Enbiyâ’ 21/50; Mü’minûn 23/29; Sâd 38/29; Kâf 50/9. 43 - En‘âm 6/92, 155; Enbiyâ’ 21/50; Sâd 38/29. 44 - Âl-i İmrân 3/96. 45 - Meryem 19/31. 46 - Mü’minûn 23/29. 47 - Kâf 50/9. 48 - Nûr 24/35, 61; Kasas 28/30; Dühân 44/3.
  • Âl-i İmrân 3/96 En‘âm 6/92 En‘âm 6/155 Meryem 19/31 Enbiyâ 21/50 Mü'minûn 23/29 Sâd 38/29 Kâf 50/9 En‘âm 6/92 En‘âm 6/155 Enbiyâ 21/50 Sâd 38/29 Âl-i İmrân 3/96 Meryem 19/31 Mü'minûn 23/29 Kâf 50/9 Nûr 24/35 Nûr 24/61 Kasas 28/30 Duhân 44/3
• 49 - Hûd 11/103; Yûsuf 12/111; Tâhâ 20/99; Sâd 38/43; Kâf 50/37; Hâkka 69/12; Nâzi‘ât 79/26. 50 - Hûd 11/120. 51 - A‘râf 7/176.
  • Hûd 11/103 Yûsuf 12/111 Tâhâ 20/99 Sâd 38/43 Kâf 50/37 Hâkka 69/12 Nâzi‘ât 79/26 Hûd 11/120 A‘râf 7/176