Zilzâl Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 3 veya 4. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 8 âyetten oluşan ve adını ilk âyette geçen “sarsıntı, deprem” anlamındaki زِلْزَال zilzâl kelimesinden alan Zilzâl sûresi, iniş sırasına göre 31, resmî sıralamada ise 99. sûredir. Bu sure “Zelzele sûresi” olarak da isimlendirilmektedir.

Zilzâl sûresinin, resmi sıralamada Medenî olan öncesindeki Beyyine sûresiyle yakın anlam ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. Önceki sûrenin sonunda ödül hak edenlerin cennetlere gideceği müjdesi verilince, sanki “bu ödüle ne zaman kavuşacağız?” sorusu zımnen sorulmuş kabul edilir. İşte bunun cevabı olarak, “Yerküre kendisine has sarsıntı ile sallandığı zaman…” cümleleriyle başlayan Zilzâl sûresi indirilmiş kabul edilebilir. Kâfirlerin cehennem tehdidine aldırış etmemeleri üzerine, bunun mutlaka gerçekleşeceği ve zamanının da kıyâmet-âhiret süreci olduğu sûrenin bütününde ifade edilmiş olmaktadır.

Zilzâl sûresinde “Yeryüzü kendine has sarsıntısıyla sallandığı, yeryüzü ağırlıklarını (dışarı) çıkardığı ve insan, ‘Ne oluyor buna!’ dediği vakit” ifadeleri gereği kâinat sisteminin yıkılışı olan “Son Saat” ve yeni bir düzenin kurulması manasında “kıyâmet günü”nden söz edildiği görülmektedir.

Diriltilme, “Kim zerre miktarı hayır işlerse onu görecektir. Kim de zerre miktarı şer işlerse onu görecektir” ifadeleri gereği yapılanların âhirette gösterilmesi ve zerre miktarı hiçbir şeyin gizli kalmayacağı içeriği, sûrenin Mekkî oluşunun delillerindendir.

Sûrenin ilk grup âyetinde Son Saat ve sonrasına dair çok çarpıcı ifadeler zikredilmektedir. Bu arada nankör insanın derin şaşkınlığı gündeme getirilmektedir. Son üç âyette ise, insanların mahşer için ortaya çıkacağı ve herkesin dünyada yaptığını orada göreceği bildirilmektedir.

a) Son Saat - Âhiret Süreci

Yüce Allah sûrenin 1-5. âyetlerinde Son Saat ve mahşer hakkındaki üç hakikata “Yeryüzü kendine has sarsıntısıyla sallandığı, arz ağırlıklarını dışarı çıkardığı ve insan, ‘Ne oluyor buna!’ dediği vakit” şeklinde yer vermekte ve o gün yeryüzünün kendisindeki haberleri konuşacağını ve gerekçesini şu şekilde beyan etmektedir: “İşte o gün, Rabbinin ona bildirmesiyle (yeryüzü dile gelip) haberlerini anlatacaktır.”

ı. En Şiddetli Deprem

اِذَا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزَالَهَا وَاَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقَالَهَا وَقَالَ الْاِنْسَانُ مَا لَهَا “Yer, şiddetli sarsıntısıyla sarsıldığı zaman, yer, ağırlıklarını çıkarttığı (zaman), insan ‘Buna (yere) ne oluyor?’ dediği (zaman).”

Buradaki اِذَا زُلْزِلَتِ izâ zülzileti ifafesi sarsıldığı zaman”; الْاَرْضُ el-ardu kelimesi “arz, yeryüzü”; زِلْزَالَهَا zilzâlehâ ifadesi “şiddetli bir sarsıntı şeklinde”; وَاَخْرَجَتِ ve ahracet fiili “ve çıkardı(ğı zaman)”; الْاَرْضُ el-ardu kelimesi “arz, yeryüzü”; اَثْقَالَهَا eskâlehâ tamlaması “onun ağırlıklarını”; وَقَالَ ve kâle fiili “ve demiş olacak, ve dediği zaman”; الْاِنْسَانُ el-insânu kelimesi “nankör insan, insanoğlu”; مَا لَهَا mâ lehâ ifadesi ise “buna ne oluyor” demektir.

Burada Son Saat adı verilen felaket, yerin ağırlıklarını çıkarması ve nankör insanın şaşkınlığı gündeme getirilmektedir.

Zilzâl sûresinin ilk üç âyetinde Son Saat-âhiret gerçeklerine dair önemli bilgiler verilmekte ve çeşitli hatırlatmalar yapılmaktadır.

1. اِذَا زُلْزِلَتِ الْاَرْضُ زِلْزَالَهَا “Yer, şiddetli sarsıntısıyla sarsıldığı zaman.” Günlük kullanımımızda “kıyâmet” dediğimiz şey için Kur’ân’da es-sâ‘ah, yani “Son Saat” kelimesi kullanılmaktadır. Kıyâmet ise âhiret veya mahşerde yaşanacak yeni bir sistemin kurulup devreye girmesi, yeni bir kıyamın sağlanması demektir. Zaman zaman bizim de Son Saat yerine kıyâmet kelimesini kullanmamızın nedeni yaygın kullanım alışkanlığıdır. Bu konuda açıklamalarımızı Kıyâmet 75/1’de yaptığımız için burada tekrara düşmek istemiyoruz.

Müzzemmil 73/18’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, Kur’ân’da Son Saat ve kıyâmetle ilgili konularda genellikle edilgen kalıplar kullanılmaktadır. Bunun nedeni, olayın şiddetini ve dehşetini muhatabın zihninde canlandırmak, olayı yapanın kimliğinden ziyade, dikkatleri bizzat olayın etkisine ve önemine daha yoğun bir şekilde çekmektir.

Âyette de belirtildiği üzere, yerkürenin bütünüyle sarsılması, yaşanacak sarsıcı olayların büyüklüğünü göstermektedir. Burada “yeryüzünün sarsılması” ifadesinin söylenmesi, “parçayı anarak bütünü kastetme kuralı” gereğidir. Bu çerçevede maksat, kâinattaki sistemin bütünüyle sona ermesi, bir değişim ve dönüşüme tâbi tutulmasıdır.

Son Saat’le ilgili Hacc 22/1-2’de şu bilgiler yer almaktadır: “Ey insanlar! Rabbinize karşı duyarlı olun! Çünkü Son Saat’in depremi müthiş bir şeydir! Onu gördüğünüz gün, her emzikli emzirdiğini unutur; her gebe varlık yavrusunu düşürür. İnsanları da sarhoş olmamalarına rağmen sarhoş bir halde görürsün. Fakat Allah’ın (mahşerdeki) azabı çok daha dehşetlidir!”

Son Saat’in (kıyâmetin) herkesi etkileyecek karakteri hakkında Neml 27/87. âyette de şu bilgiler yer almaktadır: “Sûr’a üfürüldüğü gün -Allah’ın diledikleri hariç- göklerde ve yerde bulunanlar bayılır. (Sonunda) hepsi boyunları bükük olarak Allah’a gelirler.” Benzer şekilde bayılmaların yaşanacağı bilgisi Zümer 39/68. âyette de yer almaktadır. Her iki âyette de ifade edildiği üzere, bu büyük sarsıntı nedeniyle, göklerde ve yerde bulunanlar bayılacaktır; ancak Yüce Allah’ın diledikleri bundan istisna edilecekler ve o dehşetten etkilenmeyeceklerdir.

Ayrıca “Kim bir iyilikle gelirse (veya âhirete bir iyilik getirirse), ona daha iyisi verilir. Bu tür insanlar, o gün korkudan güvende olurlar” mealindeki Neml 27/89. âyette kıyâmet-âhiret sürecinde sıkıntıların yaşanacağı, ancak hayır sahiplerinin bundan ayrı tutulacağı açıkça ifade edilmektedir. Zilzâl sûresinin ilk âyetinde sözü edilen sarsıntı, “Sûr’a ilk üfürüş”le gerçekleşecek olandır; yani “Son Saat”tir.

Sonraki âyetlerle anlam ilişkisi düşünüldüğünde bu sarsıntının Sûr’a ikinci kez üflenmesi ve dolayısıyla kıyâmet-âhiret süreci için diriltilmenin başlangıcının kast edilmiş olması da muhtemeldir. Ancak bizim tercihimiz ilk görüşten yanadır ve açıklamalarımızı da bu istikamette gerçekleştirdik.

2. وَاَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقَالَهَا وَقَالَ الْاِنْسَانُ مَا لَهَا “Yer, ağırlıklarını çıkarttığı (zaman), insan ‘Buna (yere) ne oluyor?’ dediği (zaman).” Burada mahşer için insanların diriltilmesi ve yaşayacakları şaşkınlık gündeme getirilmektedir.

a) وَاَخْرَجَتِ الْاَرْضُ اَثْقَالَهَا “Arz ağırlıklarını (dışarı) çıkardığı zaman.” Bu âyette sözü edilen olay, tıpkı İnfitâr 82/4. âyette belirtildiği gibi, kabirlerde bulunanların, yani bütün insanların bulundukları yerden sorgulanmak için mahşere çıkartılması işlemidir.

ı. Âyetteki اَثْقَال eskâl kelimesi, Nahl 16/7’de de ifade edildiği gibi, “eşya veya sahip olunan şeyler” demektir. Diriltilme sonrasında yeryüzünün dışarı çıkaracağı ağırlıklar, insanların mahşer için yeniden şekillendirilecek bedenleridir. Zerrelere ayrılmış, atomlara bölünmüş, çürümüş, toprak olmuş, yanıp küle dönmüş veya karada ya da denizde yabani hayvanların yemi haline gelmiş dahi olsalar, mahşer için bütün insanlar yeniden diriltilecektir. Kâf 50/4. âyette de belirtildiği üzere, her ne halde olurlarsa olsunlar, mahiyetini bilemeyeceğimiz şekilde insanoğlunun bir parçası kalmaktadır ve muhtemelen diriltilme de işte o parçadan başlatılacaktır.

ıı. اَثْقَال eskâl kelimesine farklı bir anlam daha verilebilir. Buna göre yeryüzü, kıyâmet günü içindeki bütün hazineleri dışarı çıkartacak, bir anlamda maddî varlıklar yerlerini ve konumlarını kaybedeceklerdir.

ııı. Kıyâmet günü, yeryüzü içerisinde barındırdığı maddî-manevî her şeyi dışarı çıkarıp ortaya serecektir. Böylece gizli saklı hiçbir şey kalmayacaktır. Bir anlamda toprağın gizleme özelliği mahşere kadar sürecek, bu özellik İnşikâk 84/3-4’te dile getirildiği gibi, orada emaneti sahibine iade etmeye dönüşecektir. Bu âyette sözü edilen değişim ise, “Sûr’a ikinci üfleme”yle gerçekleşecektir.

b) وَقَالَ الْاِنْسَانُ مَا لَهَا “İnsan, ‘Ne oluyor buna!’ dediği vakit.” İlk iki âyette Son Saat’in şiddeti ve yerkürenin içindekileri dışarı çıkarması hatırlatılmaktadır. Bu âyette ise nankör insan tipinin veya bütünüyle insanoğlunun, gördüğü bu dehşet karşısında şaşkınlığını gizleyemeyeceği, hayret ve korkuyla neler olup bittiğini haykırıp sormaya başlayacağı bildirilmektedir.

Zümer 39/68’de “diriltilme sonrası yaşanacak şaşkın bakış” ifadelerinin yanında, yorumunu yapmakta olduğumuz âyettekine benzer bir durum Yâsîn 36/51-52. âyetlerde şöyle ifade edilmektedir:

“Nihayet Sûr’a (ikinci kez) üfürüldüğünde, bir de bakarsın ki onlar, kabirlerinden (kalkarak) Rablerine koşarlar ve ‘Âh, eyvâh! Bizi (uyku yeri) kabrimizden kim kaldırıp (uyandırdı)? Bu, Rahmân’ın vaadettiği (kıyâmet ve mahşer)dir; peygamberler (demek ki) gerçeği söylemişlerdi (haklıymışlar!)’ derler.” Âyetlerde belirtilen insanın korkuyla karışık şaşkınlığı, bir süre sonra yerini yeryüzünün gerçekleri ortaya koymasına bırakacaktır.

ıı. Yeryüzünün Konuşması/Haberlerini Anlatması

يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا بِاَنَّ رَبَّكَ اَوْحٰى لَهَا “İşte o gün (yer), haberlerini söyler. Çünkü Rabbin ona vahyetmiş (bildirmiş olacak)tır.”

Buradaki يَوْمَئِذٍ yevmeizin kelimesi “o gün”; تُحَدِّثُ tühaddisü fiili “konuşacak, anlatacak”;اَخْبَارَهَا ahbârahâ sözcüğü “onun haberlerini”; بِاَنَّ رَبَّكَ bienne rabbeke tamlaması “çünkü muhakkak ki senin Rabbin”; اَوْحٰى evhâ fiili “vahyetmiş (olacaktır)”; لَهَا lehâ ifadesi ise “ona, yeryüzüne” demektir.

Bu âyetlerde âhiret şartlarında kendisine özel bir şekilde yeni haliyle yer alacak olan yeryüzü hakkında sıra dışı bilgiler verilmekte, Yüce Allah kendisine vahyetmiş olacağı için yeryüzünün konuşacağı, haberlerini anlatacağı gündeme getirilmektedir.

1. يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ اَخْبَارَهَا “İşte o gün (yer), haberlerini söyler.” Yeryüzü, mahşerde haberlerini bir bir anlatacak ve gizli saklı hiçbir şey kalmayacaktır. Burada söz konusu bu durum dolaylı olarak gündeme getirilmektedir.

Bilindiği üzere Yüce Allah Kur’ân’da çeşitli varlıklara yemin etmektedir. Bazı müfessirler bu yeminleri şahitlik anlamına yorumlamaktadır. Bu bağlamda Târık 86/12 ve Şems 91/6 gibi âyetlerde de yeryüzü muhatap alınıp, bir anlamda onun şahitliği söz konusu edilmektedir. İşte âhirette yeryüzünün haberlerini anlatması, dünyadayken belirlenen şahitliğin âhirette bilfiil hayata geçirilmesidir.

Yeryüzünün âhirette konuşması, oranın şartlarına göre gerçekleşecektir. Dünyadayken bazı cansız varlıkların, mesela göğün ve yerin konuşmasından söz eden âyetler vardır.(1) Bu âyetteki konuşma işlemi, Fussılet 41/12. âyetin de işaretiyle, yaratılışa uygun olarak varlığını ve işlevini devam ettirmek demektir. Nitekim yaratılış, bir anlamda Yüce Allah’ın varlıkların tabiatını özel ölçülerde şekillendirmesidir. Âhirette cehennemin konuşacağı,(2) cehennemlikleri göreceği(3) ve bazı vücut organlarının dile geleceği(4) de açıkça bildirilmektedir.

Demek ki yeryüzü, mahiyetini bizim bilemeyeceğimiz şekilde mahşerde konuşacaktır. İnsanlarla ilgili olarak organların dile gelmesi ve yapılanları birer birer aktarmaları kabul ettiğimiz görüştür. Ancak bunun bu dünyada yapılanların -Allah bilir ya- belki de bir film gibi orada insanlara seyrettirilmesi şeklinde olması da akla gelmektedir. Bu takdirde, konuşanlar yine insanların kendi organları olacaktır. Bu yaklaşım ilk etapta cazip görünse de mahşer şartlarının bedensel ve cismani olacağı gerçeği ile çelişebileceği de unutulmamalıdır.

Bir rivayete göre, Hz. Peygamber konuyla ilgili olarak, “Yeryüzü, kıyâmet günü (dünyada) üzerinde işlenmiş bütün işleri haber verecektir”(5) buyurmaktadır. Bu rivayette de ortaya konulmuştur ki, âhirette yeryüzü konuşturulacak ve insan fiillerinde gizli saklı hiçbir şey kalmayacaktır.

2. بِاَنَّ رَبَّكَ اَوْحٰى لَهَا “Çünkü Rabbin ona vahyetmiş (bildirmiş olacak)tır.” Yeryüzü işte bu özelliği gereği, kendi şartlarına göre ve belki de mecâzî olarak mahşerde dile gelecektir; çünkü ona da Yüce Allah vahyetmiş olacaktır.

Âyetin başındaki بِاَنَّ رَبَّكَ bienne rabbeke ifadesi “yeryüzünün konuşmasının gerekçesini” vermektedir ki bu da “Rabbimizin yeryüzüne vahyetmesi”dir. Özellikle Fussılet 41/21’de bunun nasıl gerçekleşeceği şu şekilde ifade edilmektedir: “Derilerine, ‘Niçin aleyhimize şahitlik ettiniz?’ derler. Onlar da, ‘Her şeyi konuşturan Allah bizi de konuşturdu. Zaten sizi de ilk defa O yaratmıştır. Şimdi O’na döndürülüyorsunuz’ derler.”

Bu âyetten de anlaşılacağı üzere, cansız varlıkların âhirette konuşturulması ilâhî bir emirle gerçekleşecek ve hiçbir şekilde engellenemeyecektir. Her şeyi konuşturan irade elbette yeryüzünü de konuşturmaya kadirdir.

b) Diriltilme ve Amellerin Görülmesi

Yüce Allah sûrenin 6-8. âyetlerinde kıyâmet-âhiret sürecinde insanların bulundukları yerden diriltilip amelleriyle yüzleştirileceklerini, zerre miktarı hayır veya şer işleyenlerin bunları göreceğini haber vermektedir.

ı. İnsanların Diriltilmesi

يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ اَشْتَاتًا لِيُرَوْا اَعْمَالَهُمْ “O gün, (yaptığı) işleri kendilerine gösterilsin diye insanlar gruplar halinde çıkarlar.”

Âyetteki يَوْمَئِذٍ yevmeizin ifadesi “o gün”; يَصْدُرُ yasdüru fiili “ortaya çıkacaktır”; النَّاسُ en-nâsü kelimesi “insanlar”;اَشْتَاتًا eştâten kelimesi “grup grup, gruplar halinde”; لِيُرَوْا liyüravv edilgen fiili “kendilerine gösterilmek için”; اَعْمَالَهُمْ a‘mâlehum tamlaması ise “onların kendi amelleri” demektir.

Bu âyette âhiretteki sorgulama için insanların ilâhî huzura çıkartılması konu edinilmektedir.

Yüce Allah bu âyette mahşer şartlarında insanların diriltileceğini ve herkese dünyada yapıp ettikleri şeylerin gösterileceğini bildirmektedir.

Kehf 18/48. âyet, bu konuda şu bilgileri içermektedir: “Hepsi Rabbinin huzuruna sıra sıra çıkarılacaktır. Andolsun ki, sizi ilk defasında yarattığımız şekilde bize geleceksiniz. Oysa size vadedilenlerin gerçekleşeceği bir zaman tayin etmediğimizi sanmıştınız, değil mi?”

Benzer içerikte olmak üzere En‘âm 6/94. âyette de şu bilgiler yer almaktadır: “Andolsun ki, sizi ilk defa yarattığımız gibi, teker teker bize geleceksiniz ve (dünyada) size verdiğimiz şeyleri arkanızda bırakacaksınız. Yaratılışınızda ortaklarımız sandığınız şefaatçilerinizi de yanınızda göremeyeceğiz. Andolsun, aranız açılmış ve (ilah) sandığınız şeyler sizden kaybolup gitmiş olacaktır.”

Yüce Allah, burada meallerini verdiğimiz her iki âyette de mahşerdeki sorgulama öncesinde insanların sorgu için tek tek huzura çıkartılacağını, son âyette özellikle ortak sanılıp tapınılan varlıkların onları terk etmiş olacağını ve ortalarda görülemeyeceklerini belirtmektedir.

Yüce Allah, Meryem 19/93-95’te ise, “Göklerde ve yerde bulunan herkesin Rahmân’ın huzuruna kul olarak çıkacağını, Yüce Allah’ın onları teker teker sayacağını ve hepsinin fert olarak kıyâmet günü Yüce Allah’a hesap vermek için geleceğini” beyan etmektedir.

Nebe’ 78/18. âyette, “Sûr’a üflendiği gün, bölük bölük Allah’a gelirsiniz” buyurulmakta, Câsiye 45/28’de “O gün her ümmeti diz çökmüş görürsün. Her ümmet kendi kitabına çağırılır” ifadesi yer almaktadır. Ayrıca İsrâ’ 17/71’de de şöyle buyrulmaktadır: “Her bir insan topluluğunu önderleri (peygamberleri) ile birlikte çağıracağımız o günde, kimlerin amel defteri sağından verilirse, onlar en küçük bir haksızlığa uğramamış olarak amel defterini okuyacaklardır.”

Bu üç âyet ile bunlardan önce aktardığımız âyetler arasında herhangi bir anlam zıtlığı söz konusu değildir. Bu âyetleri Kehf 18/48’in “Hepsi Rabbinin huzuruna sıra sıra çıkarılmışlardır” şeklindeki ilk cümlesinin ışığında anlamak durumundayız. Buna göre, huzura çıkarılış gruplar halinde olacaksa da, sorgulama tek tek gerçekleşecektir.

ıı. Her Hayrın ve Her Şerrin Görülmesi

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ “Kim zerre kadar iyilik yaparsa onu görür. Kim de zerre kadar kötülük yaparsa onu görür.”

Âyettekiفَمَنْ يَعْمَلْ fe men ya‘mel ifadesi “her kim yaparsa, işlerse”; مِثْقَالَ miskâle kelimeleri “ağırlığınca”; ذَرَّةٍ zerratin sözcüğü “zerre ölçüsü, en küçük”; خَيْرًا hayran kelimesi “hayır, iyilik”; يَرَهُ yerahu fiili “onu görür”;وَمَنْ يَعْمَلْ ve men ya‘mel ifadesi “ve yine her kim yaparsa, işlerse”; مِثْقَالَ miskâle kelimeleri “ağırlığınca”; ذَرَّةٍ zerratin sözcüğü “zerre ölçüsü, en küçük”;شَرًّا şerran kelimesi “şer, kötülük”; يَرَهُ yerahu fiili ise “onu görür” demektir.

Sûrenin bu son âyetleri, boyutu ne olursa olsun, insanoğlunun yaptığı hiçbir şeyin gizli kalmayacağını ve her şeyin açıkça ortaya konulacağını ifade etmektedir.

1. En‘âm 6/160 ve Müzzemmil 73/20 gibi çeşitli âyetlerde geniş bir şekilde ve gerekçeleriyle ele aldığımız bu konu hakkında önemine binaen ve genellikle hatalı sonuçlara varılması nedeniyle burada birtakım âyetlerin meallerini vererek kısa da olsa bazı hatırlatmalarda bulunmak istiyoruz. Bu âyetlerin vermek istediği mesaj Necm 53/39-41’de de değişik ifadelerle dile getirilmektedir. Ayrıca Âl-i İmrân 3/115’teki beyanlar da bu noktada benzer hakiketlere dair bilgi içermektedir.

Yüce Allah insanların yapıp ettiği her şeyi mükemmel bir şekilde bildiğini haber vermektedir. Bu noktada bazı âyetleri hatırlatmak istiyoruz:

- Âl-i İmrân 3/5’te “Yeryüzünde ve gökte hiçbir şeyin Allah’a gizli kalamayacağı” ifade edilirken, Bakara 2/284’te “gönüllerindeki düşünceleri ortaya koysa da, onları gizlese de insanları Yüce Allah’ın hesaba çekeceği” açıkça belirtilmektedir. Mü’min 40/19-20. âyetlerde “gözlerin hain bakışlarındaki gizliliği ve gönüllerde saklanan her şeyi Yüce Allah’ın bildiği” ilan edilmekte, hüküm vericinin Allah olduğu belirtilmektedir.

- En‘âm 6/59. âyet ise, aslında her şeyi özetlemektedir: “Gaybın anahtarları Allah’ın yanındadır; onları O’ndan başkası bilemez. O, karada ve denizde ne varsa bilir; O’nun ilmi dışında bir yaprak bile düşmez. Yerin karanlıklarındaki tek bir taneyi dahi bilir. Yaş ve kuru ne varsa hepsi apaçık bir kitaptadır.”

- Kehf 18/49’da belirtildiğine göre, insan fiillerinin kaydedildiği amel defterleri, küçük-büyük ayırımı yapmadan mahşerde her şeyi gözler önüne serecek ve kötülük sahiplerini derin bir endişe kaplayacaktır.

- Ra‘d 13/8-10’da konu daha farklı yönleriyle şu şekilde ortaya konulmaktadır: “Her dişinin neye gebe kalacağını, rahimlerin neyi eksik, neyi ziyade edeceğini Allah bilir. O’nun katında her şey ölçü iledir. O, görüleni de görülmeyeni de bilir; çok büyüktür, yücedir. Sizden, sözü gizleyenle, onu açığa vuran, geceleyin gizlenenle gündüzün yürüyen (onun ilminde) eşittir.”

- Lokmân 31/16’da Hz. Lokmân’ın, oğluna nasihatleri arasında yer alan şu hatırlatmalar da oldukça dikkat çekicidir: “Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kötülük), bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu, bir kayanın içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa yine de Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır.”

- Necm 53/39-41’de şöyle buyrulmaktadır: “İnsan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur. Çalışması ileride (âhirette) görülecektir. Sonra da ona (yaptığının) karşılığı tastamam verilecektir.”

- Kamer 54/52-53. âyetlerde küçük-büyük bütün davranışların satır satır kaydedildiği ve yapılanların “ilâhî kayıt kütükleri” olan amel defterlerinde bulunduğu beyan edilmektedir.(6)

- Mülk 67/13-14’te şöyle buyrulmaktadır: “Sözünüzü ister gizleyin, ister açıkça söyleyin; O, gönüllerin derinliklerinde olanı bilir. Unutmayın ki Allah, yarattığı her şeyi bilir; O, her bilgiye vasıtasız bir şekilde ulaşan ve her bir şeyden haberdar olandır.” Bu ifadeler, Yüce Allah’ın bilgisindeki sınırsızlığı ortaya koymaktadır.

Bu ve benzer âyetlerde verilmek istenen mesaj şudur: “İnsan fiilleri kaydedilmektedir ve bunlar sorgulamaya konu edileceklerdir.” En küçük bir iyilik veya kötülük bile sahibine gösterilecek, fiilleri işleyenler şahitlerin huzurunda, işledikleriyle yüzleştirilecek ve açık bir yargılamaya tâbi tutulacaklardır.

İnsan fiillerinin kaydedildiği amel defterleri küçük-büyük ayırımı yapmadan mahşerde her şeyi gözler önüne serecek ve kötülük sahiplerini derin bir endişe kaplayacaktır.(7) Ayrıca Yâsîn 36/12’de de ifade edildiği gibi, küçük büyük bütün davranışların satır satır kaydedildiği ve yapılanların “ilâhî kayıt kütükleri” olan amel defterlerinde bulunduğu beyan edilmektedir.(8)

İnsan fiillerinin mahşerde sahiplerine gösterilmesi, yaptıklarının karşılığının verilip ödüle veya azaba dönüşmesi demek değildir. Çünkü Yüce Allah, “dilediğini/layık gördüğünü bağışlayacak, dilediğine/layık gördüğüne ise azap edecektir.”(9) Dilediğini yapabilen(10) ve yaptığından hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacak yegâne zat Yüce Allah’tır.(11)

Rahmeti her şeyi kuşatan,(12) şirk üzere ölüm hariç, bütün günahları dilediğine bağışlayabileceğini beyan eden(13) Yüce Allah’ın merhametini beklemek ve O’na sığınmak, elbette büyük bir huzur vesilesidir.

2. Zilzâl sûresinin son iki âyeti, meallerini zikrettiğimiz ve daha zikredemediğimiz pek çok âyetin vermek istediği mesajı gözler önüne sermektedir. “İnsan fiillerinin kaydedildiği ve sorgulamaya konu edilecekleri gerçeği” bu âyetlerle iyice pekiştirilmektedir. Küçücük bir iyilik veya kötülük bile sahibine gösterilecek, fiilleri işleyenler şahitlerin huzurunda işledikleriyle yüzleştirilecek ve açık bir yargılamaya tâbi tutulacaklardır.

Elbette, yapılanların görülmesi ille de karşılıklarının verilip ödül veya azaba dönüşmesi demek değildir. Çünkü Yüce Allah dilediğini yani bağışlanmayı dileyen ve ona göre yaşayanları bağışlayacak, dilediğine yani azgınlığı tercih edip ona göre yaşayanlara ise azap edecektir.(14)

Yaptığından hiçbir şekilde sorumlu tutulamayacak olan Yüce Allah’tır.(15) Rahmeti her şeyi kuşatan,(16) şirk hariç, bütün günahları dilediğine bağışlayacağını beyan eden(17) Yüce Allah’ın merhametini beklemek ve O’na sığınmak, elbette boş çevrilmeyeceği umulan bir niyazdır.

Dipnotlar

• 1 - Fussılet 41/11. 2 - Kâf 50/30; Me‘âric 70/17. 3 - Furkân 25/12. 4 - Nûr 24/24; Yâsîn 36/65; Fussılet 41/20.
  • Fussilet 41/11 Kâf 50/30 Me‘âric 70/17 Furkân 25/12 Nûr 24/24 Yâsîn 36/65 Fussilet 41/20
• 5 - Râzî, age., XXXII, 59.
• 6 - Benzer âyetler için bk. Yâsîn 36/12; Mücâdele 58/6.
  • Yâsîn 36/12 Mücâdele 58/6
• 7 - Kehf 18/49. 8 - Kamer 54/52-53. Benzer bir âyet için bk. Mücâdele 58/6. 9 - Bakara 2/284. 10 - Hûd 11/106; Burûc 85/16. 11 - Enbiyâ’ 21/23. 12 - A‘râf 7/156. 13 - Nisâ’ 4/48, 116; Zümer 39/53.
  • Kehf 18/49 Kamer 54/52 Mücâdele 58/6 Bakara 2/284 Hûd 11/106 Burûc 85/16 Enbiyâ 21/23 A‘râf 7/156 Nisâ 4/48 Nisâ 4/116 Zümer 39/53
• 14 - Bakara 2/284. 15 - Hûd 11/107; Enbiyâ’ 21/23; Burûc 85/16. 16 - A‘râf 7/156. 17 - Nisâ’ 4/48, 116; Zümer 39/53.
  • Bakara 2/284 Hûd 11/107 Enbiyâ 21/23 Burûc 85/16 A‘râf 7/156 Nisâ 4/48 Nisâ 4/116 Zümer 39/53