Sâffât Suresi

Buradakiوَاِنَّ يُونُسَ ve inne yûnuse ifadesi “muhakkak ki Yûnus da”; لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَ lemine’l-murselîne kelimesi “rasullerden, elçilerden (idi), peygamberlerden (idi)”; اِذْ اَبَقَ iz ebeka fiili “hani, bir zamanlar kaçmıştı”; اِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ ile’l-fülki’l-meşhûni tamlaması “dolu bir gemiye”; فَسَاهَمَ fe sâheme fiili “karşılıklı olarak kura çekmişlerdi”; فَكَانَ fe kâne fiili “o (şöyle) olmuştu, (şöyle) idi”; مِنَ الْمُدْحَض۪ينَ mine’l-mudhadîne ifadesi “kaybedenlerden”; فَالْتَقَمَهُ fe’ltekamehû fiili “onu yutmuştu”; الْحُوت el-hûtü kelimesi “balık”; وَهُوَ ve huve zamiri “o (şöyle iken)”; مُل۪يم mülîmun sözcüğü ise “kınayan, (kendini kınayıcı idi)” demektir.

Burada Hz. Yûnus’un gemiye binişi ve sonrasında yaşadığı birtakım olaylar gündeme getirilmektedir.

1. وَاِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَ “Şüphesiz ki Yunus da elçilerdendi.” Yüce Allah bu bağlamda Hz. İlyâs ve Hz. Lût için kullandığı ifadeyi Hz. Yûnus için de kullanmakta ve Hz. Yûnus’un da diğerleri gibi peygamberlerden olduğunu beyan etmektedir. Yüce Allah Hz. Yûnus’un da peygamberlerden olduğunu beyan ederek bir gemiye binip uzaklaştığını haber vermektedir.

Hz. Yûnus’la ilgili olarak Yûnus 10/98’de geniş bilgi verdiğimiz için burada detaya girmek istemiyoruz. Sadece bu sûrede dile getirilen hususlara değinmekle yetineceğiz.

Hz. Yûnus’tan dolayı ismi “Yûnus Sûresi” diye belirlenen sûrede Hz. Yûnus’un kavmine değinilmektedir. Buna göre söz konusu kavmin iman ettiği, bu nedenle dünya hayatında alçaltıcı, rezillik veren azabın kendilerinden kaldırıldığı ve belli bir süreye kadar yaşatıldıkları beyan edilmektedir.(1)

2. اِذْ اَبَقَ اِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ “Hani o, dolu bir gemiye (binip) kaçmıştı.” Yüce Allah bu âyette Hz. Yûnus’un bir gemiyle bulunduğu yerden (Ninova’dan) kaçtığını beyan etmektedir.

Kur’ân’da sadece bu âyette geçen اَبَقَ ebeka fiili “kaçmak”(2) manasına gelmekte, genelde “kölenin efendisinden kaçması” anlamını içerdiği için burada mecazi bir mana vermektedir.(3) Bilindiği üzere, Hz. Yûnus risaletini tebliğle yükümlü tutulduğu Ninova halkının olumsuz tavrı nedeniyle onlardan kurtulmak için Yüce Allah’ın herhangi bir buyruğu olmadan bu şehri terk etmişti. İşte bu âyette söz konusu terk edişin devamında bir gemiye binip oradan uzaklaşmak istediği bildirilmektedir.

3. فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ الْمُدْحَض۪ينَ “(Gemide olanlarla) karşılıklı kura çekmişler ve (Yunus da) kaybedenlerden olmuştu.” Kur’ân’da sadece bu âyette geçen سَاهَمَ sâheme fiili “karşılıklı olarak kura çekmek, kura çekimine katılmak” manasına gelirken, aynı şekilde yine Kur’ân’da sadece bu âyette geçen الْمُدْحَض۪ين el-mudhadîne kelimesi ise “mağlup olup kaybedenler” demektir. Hz. Yûnus’un bindiği gemi belli ki tıkabasa dolu olduğu ve muhtemelen fırtına nedeniyle deniz yolculuğu şartları elvermediği için gemiciler yolculardan birisini veya bir kısmını gemiden aşağı atma fikrini ileri sürmüşlerdi.

Bir başka ihtimal olarak da şunu söyleyebiliriz: Gemi yolculuğu ağır geçeceği için böyle fırtınalı bir günün gelip çatmasının kimden dolayı başlarına geldiğini tespit amacıyla kura çekmeyi kararlaştırmış olabilirler(4) ki bu görüş diğerine göre daha anlaşılabilirdir. Çünkü geminin bir kişiden dolayı batması akıl kârı değildir.

Bu durumda ya ağır şartların sorumlusunu bulup cezalandırmayı düşünmeliyiz ya da kur’a çekiminde bir kişinin değil, pek çok insanın katıldığını benimsemeliyiz ki zaten âyetin sonundaki الْمُدْحَض۪ين el-mudhadîne kelimesinin çoğul getirilmesinde böyle bir durum anlaşılmaktadır. Bu gibi nedenlerle aralarında kura çekmeyi teklif etmişler ve sonuçta kura Hz. Yûnus’a çıkmıştı. İşte âyette Hz. Yûnus’un da bu kura işlemine katıldığı, ancak kaybedenlerden olduğu beyan edilmektedir.

4. فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُل۪يمٌ “Kendini kınayıp dururken onu bir balık yutmuştu.” Bu cümlenin sonunda yer alan وَهُوَ مُل۪يمٌ ve huve mülîmun ifadesi “kendini kınarken” manasında bir kez de Firavun için Zâriyât 51/40’ta yer almaktadır. Gemidekilerin kura çekimi sonrasında kaybedenlerden olan Hz. Yûnus’un denize atıldığı anlaşılmaktadır.

Ninova’daki tebliğini bırakarak başka bir yere doğru yola çıkmak isteyen Hz. Yûnus, belli ki yaptığının yanlış olduğunu anlamış ve derin bir pişmanlık içerisine girmişti. Yüce Allah da yorumunu yapmakta olduğumuz âyette Hz. Yûnus’un pişmanlık duyduğunu belirtirerek kendisini kınadığını ve pişmanlık yaşadığını beyan etmektedir.

Bu kıssanın çok az da olsa farklı bir boyutu Enbiyâ 21/87-88’de şu şekilde ele alınmaktadır: “Hani bir zamanlar o, hakkında işlem yapmayacağımızı düşünerek (kavmine duyduğu) öfkeyle (görev yerinden) çekip gitmişti. Derken o (düştüğü) zifiri karanlığın içinde şöyle dua etmişti: ‘(Ey Rabbim!) Seni her türlü eksiklikten tenzih ederim; Senden başka ilah yoktur. Ben gerçekten kendisine haksızlık edenlerdenim.’ Bunun üzerine Biz de onun bu duasını kabul ettik ve içine düştüğü sıkıntıdan onu kurtarmıştık. Biz, müminleri işte böyle kurtarırız.”

Kalem 68/48’deki bilgiyi de düşünerek şunu söyleyebiliriz: Bu sesleniş bir inilti şeklinde de, kahır içerisinde de, yalvarma üslubunda da, haykırışla da, feryat üzere de gerçekleşmiş olabilir. Elbette onun bu durumu derin sıkıntı, üzüntü ve huzursuzluk halini ortaya koymakta, ancak kime sığınacağı bilincini de kaybetmediğini göstermektedir.

Hz. Yûnus’un yaptığı hata Râzî’nin de dediği gibi kavminin helak edileceği haberini almasına rağmen o süreyi beklemeyip şehri terk etmesiydi.(5) Sanıldığı gibi Hz. Yûnus risalet görevini bırakmamış, sadece kavminin aşırı tepkisi nedeniyle muhtemelen başkalarını daha kolay ikna edebileceği duygusuyla bir başka şehre doğru gitmeyi düşünmüştü. Ancak bir peygamber için Yüce Allah’ın emrini beklemeden böyle bir davranış da yanlış olduğu için Hz. Yûnus bunun faturasını ödemek durumunda kalmıştır.

Hz. Yûnus’u yutan balık için burada ve Kalem 68/48’de الْحُوت el-hût kelimesi kullanılmaktayken, Enbiyâ’ 21/87’de ise en-nûn sözcüğü geçmektedir. Üç âyette yer alan bu iki kelime de esasında aynı manayı içermekte ve Hz. Yûnus’un denize atıldığından onu yutan balığı ifade etmektedir. Bu balık sanıldığı gibi mutlak surette Hz. Yûnus’u yutmakla onu öldürmeyi sağlayacak bir unsur olarak görülmemelidir.

Belki de başka daha korkunç balıkların felaketinden onu kurtaracak bir sığınak olması da düşünülebilir. Denize atılma ve boğulma korkusu kendisine ceza olarak yeterli görülmüş, ancak beraberinde çare gönderilerek bir balığın onu koruması sağlanmış da olabilir. Allah en iyisini bilendir.

Bu balığın karnı Hz. Yûnus’un içindeki büyük ve derin çöküntüyü sembolize etmektedir. Anlaşılıyor ki zayıf yaratılmış olan insanoğlu(6) bu özelliğini peygamberlerde bile göstermekte, bir insan peygamber bile olsa birtakım sıkıntılar ve hatalar yapabilmektedir.(7) Ancak peygamberler bu noktada da insanlar için örnektir ve bir hatayı iki kez yapmamakta, sürekli hata işlememekte ve tevbe etmeden ölmemekte bu örnekliklerini sürdürmektedirler.

ıı. Kurtarılma Nedeni

فَلَوْلَآ اَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّح۪ينَ لَلَبِثَ ف۪ي بَطْنِه۪ٓ اِلٰى يَوْمِ يُبْعَثُونَ “(Allah’ı) tesbih edenlerden (yüceltenlerden) olmasaydı, (insanların) diriltilecekleri güne kadar elbette o (balığın) karnında kalırdı.”

Buradaki فَلَوْلَآ اَنَّهُ كَانَ fe levlâ ennehû kâne ifadesi “eğer o (şöyle) olmamış olsaydı”; مِنَ الْمُسَبِّح۪ينَ lemine’l-müsebbihîne kelimesi “tesbih edenlerden”;لَلَبِثَ lelebise fiili “elbette kalmış olurdu”; ف۪ي بَطْنِه۪ fî batnihî tamlaması “onun, (balığın) karnında”; اِلٰى يَوْمِ يُبْعَثُونَ ilâ yevmi yub‘asûne ifadesi “(insanların) diriltilecekleri güne kadar” demektir.

Burada Hz. Yûnus’un yaşadığı olayla ilgili bazı detaylar gündeme getirilmektedir.

1. فَلَوْلَآ اَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّح۪ينَ “(Allah’ı) tesbih edenlerden (yüceltenlerden) olmasaydı.” Yüce Allah Hz. Yûnus’un balığın karnından kurtarılmasını “tesbihine”, yani “Yüce Allah’ı eksiliklerden tenzihine ve Rabbini hatırlamasına” bağlamaktadır.

Âyette geçen لَوْلَا levlâ edatına lev manası verilmelidir. Buradaki tesbîh ifadesi de Hz. Yûnus’un yaptığı hatanın farkına varması ve yanlıştan tevbe etmesi şeklinde yorumlanmalıdır. Zira önceki âyette de aktardığımız üzere, Enbiyâ’ 21/87’deki ifadeler bunu gerektirmektedir. Zira Hz. Yûnus balığın karnında şunu itiraf etmişti: “(Ey Rabbim!) Seni her türlü eksiklikten tenzih ederim; Senden başka hiçbir ilah yoktur. Ben gerçekten kendisine haksızlık edenlerdenim.”

Hz. Yûnus bu sözleriyle tevbesini dile getirince Yüce Allah da Enbiyâ’ 21/88’de zikredildiği gibi şöyle buyurmuştu: “Biz de onun bu duasını kabul etmiş ve içine düştüğü sıkıntıdan onu kurtarmıştık. Biz, müminleri işte böyle kurtarırız.” Konunun ele alındığı Kalem 68/49’da “Şayet Rabbinden ona bir nimet yetişmemiş olsaydı” ifadesi de Hz. Yûnus’un tevbesinin kabul edildiğinin bir delilir.

Hz. Yûnus’un bu tesbihi ne zaman yaptığıyla ilgili olarak iki yaklaşım söz konusu edilebilir. Buna göre tesbîhin balığın karnındayken yapıldığı düşünülebilir ki Enbiyâ’ 21/87’deki bilgiler bunun delilidir. Diğer yaklaşıma göre, bu olay yani balığın karnına girmesi gerçekleşmeden önce de Hz. Yûnus sürekli olarak tesbîhe devam eden birisiydi. Esasında âyette yer alan كَانَ kâne fiili de bunun “geçmiş zamanda” yani “önceden” yapıldığının delilidir.

Bu bağlamda şu hatırlatmayı yapmak durumundayız: Geniş zamanda Yüce Allah’ı anınız ki Allah da sizi başınız dara düştüğünde ansın. Dar zamanda çalacağın kapıyı var zamanda da çalmalısın. Aksi takdirde sadece dar zamanda çalınan kapılar Firavun örneğinde olduğu gibi kilitli olabilir. Hz. Yûnus balığın karnına düştüğünde kurtarılmayı hak ettiyse, bu onun daha önceden Yüce Allah’a samimi kul olması nedenine bağlıdır.

Benzer şekilde boğulmak üzereyken “İsrailoğullarının iman ettiği Yüce Allah’tan başka ilâh olmadığını ve müslümanlardan olduğunu” söyleyen Firavun’un kurtarılmamasının nedeni de vaktinde yani zaman geçmeden, geniş ve normal dönemlerde, hayatın normal akışında bu imana sahip olmamasıydı. Nisâ’ 4/18, En‘âm 6/158, Yûnus 10/90-91, Secde 32/29, Sebe’ 34/52 ve Mü’min 40/85’te dile getirilen husus budur.

2. لَلَبِثَ ف۪ي بَطْنِه۪ٓ اِلٰى يَوْمِ يُبْعَثُونَ “(İnsanların) diriltilecekleri güne kadar elbette o (balığın) karnında kalırdı.” Bu cümle önceki âyetin cevabı durumundadır. Buna göre, Yüce Allah Hz. Yûnus’un denize atılmadan önce tesbih ehli biri olmaması durumunda tâ kıyamet gününe kadar o balığın karnında kalacağını beyan etmektedir ki maksat Hz. Yûnus’un balığın karnında ölüp gitmesidir.

Hz. Yûnus’un, balığın karnında ne kadar kaldığıyla ilgili olarak çeşitli tahminler ileri sürülmektedir. Âyetlerde bu konuda herhangi bir bilgi veya işaret bulunmadığı için kesin bir zaman verilmemesi gerekmektedir. Bir fikir vermesi bakımında bazı âlimlerin bu süreyle ilgili olarak 40 gün, 20 gün, 7 gün, 3 gün gibi ifadeler kullandığını belirtelim.

Bu görüşlere ilave olarak Hasan el-Basrî’nin bununla ilgili olarak Hz. Yûnus’un balığın karnında çok kısa bir süre kaldığını ve hemen ondan çıkartıldığını dediği de nakledilmektedir.(8)

Bizce de akla yakın olan görüş bu olsa gerektir; zira diğer zamanlar anlaşılması zor hatta imkânsız süreleri içermektedir. Oysa balığın karnına girdikten kısa bir süre sonra çıkartılması zaten Hz. Yûnus’un tevbe etmesi ve sözünü ettiğimiz pişmanlıkları dile getirmesi için yeterli bir zaman oluşturmaktaydı.

Esasında devam eden فَنَبَذْنَا fe nebeznâ ifadesindeki fâ/fe edatı ta‘kıbiyye yani “hemen” manasına alınınca da bu anlam desteklenmiş olmaktadır. Gerçeği sadece Yüce Allah bilmektedir.

b) Hz. Yûnus’un Kıssası -II-

Yüce Allah sûrenin 145-148. âyetlerinde Hz. Yûnus’u hasta ve bitkin bir şekilde bir kenara çıkardığını, üzerine geniş yapraklı bir bitki yetiştirdiğini beyan etmekte, sonrasında ise 100.000 kişiden daha fazla bir yere peygamberlik öğretilerini tebliğ etmek üzere görevlendirdiğini, kavminin bir bölümünün iman etmesi nedeniyle belli bir süre yaşatıldıklarını haber vermektedir.

ı. Kıyıya Çıkartılıp Kurtarılması

فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَآءِ وَهُوَ سَق۪يمٌ وَاَنْبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْط۪ينٍ “Hâlsiz (hasta) bir vaziyette onu kıyıya çıkarmıştık. Üzerine (gölge etmesi için) geniş yapraklı bir bitki yetiştirmiştik.”

Buradaki فَنَبَذْنَاهُ fe nebeznâhu fiili “ve onu atmıştık, onu çıkarmıştık”,بِالْعَرَآءِ bi’l-‘arâi kelimesi “kıyıya, sahile, ağaçsız, çıplak yere”; وَهُوَ ve huve zamiri “o”; سَق۪يم sekîmun sözcüğü “halsiz idi, mecalsiz(di), hasta idi”; وَاَنْبَتْنَا ve enbetnâ fiili “ve bitirmiştik, yetiştirmiştik”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “onun üzerine”; شَجَرَة şeceraten kelimesi “bir ağaç, bitki”; مِنْ يَقْط۪ينٍ min yaktînin kelimesi ise “geniş yapraklı bitki(ler)den” demektir.

Burada Hz. Yûnus’un yaşadığı olayla ilgili bazı detaylar gündeme getirilmektedir.

1. فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَآءِ وَهُوَ سَق۪يمٌ “Halsiz (hasta) bir vaziyette onu kıyıya çıkarmıştık.” Yüce Allah balığın karnından kurtardığı Hz. Yûnus’u halsiz bir durumda ıssız bir yere çıkardığını haber vermektedir. Pek çok âyette geçen نَبَذْنَا nebeznâ fiili “atmak, çıkarmak”, Kalem 68/49’da da geçen الْعَرَآء el-‘arâ’ kelimesi ise “kıyı”, “sahil”, “ağaçsız, çıplak yer” gibi anlamlar içermektedir. Hz. Yûnus’un bitkin, halsiz, çaresiz ve hasta halini ifade bağlamında da âyette سَق۪يم sekîm kelimesi kullanılmaktadır ki bu kelime Kur’ân’da bir kez de daha önce yorumladığımız Sâffât 37/89’da zikredilmektedir.

Bu konunun işlendiği Kalem 68/49’da şöyle bir ifade yer almaktadır: “Şayet Rabbinden ona bir nimet yetişmemiş olsaydı, mutlaka kınanmış (ve perişan bir halde) ıssız bir sahile atılacaktı.” Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçen نَبَذْنَا nebeznâ fiilinin yerine Kalem 68/49’da نُبِذَ nübize edilgen fiili kullanılmakta, Hz. Yûnus’un durumunu ifade için de burada سَق۪يم sekîm, Kalem 68/49’da ise مَذْمُوم mezmûm yani “çırılçıplak, perişan bir halde” kelimesi tercih edilmektedir.

Âyetlerin birbirini tefsir etmesi tekniğinden hareketle şunu söyleyelim: Âyetler mesaj açısından birbirini tamamlamakta, tefsir etmekte ve konuyu bir bütün olarak algılamak durumunda olduğumuzu ortaya koymaktadır.

Kalem 68/49’da da ele alacağımız üzere, âyetlerin içerdiği anlam çerçevesinde iki ayet grubunda da herhangi bir çelişki yoktur. Çünkü Kalem 68/49’da “Rabbinden bir nimet ulaşmasaydı, Hz. Yûnus’un savunmasız, hor, hakir ve perişan bir şekilde ıssız bir yere savrulup atılmış olacağı” ifade edilmektedir. Nimet ulaştığına göre demek ki bu şekilde bir atılış veya savruluş yaşanmamıştır.

Burada kullanılan fiilin نُبِذَ nübize şeklinde meçhul, edilgen bir kalıpta getirilmesi nimet ulaşmasıydı bu atılma veya savrulma işleminin kontrol dışı bir mahiyet arz edeceğinin göstergesidir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki ifade ise, onun kendiliğinden, kontrolsüz veya doğal bir şekilde değil, özellikle Yüce Allah’ın kontrolünde ve muhtemelen özenli bir yolla kıyıya çıkartıldığını göstermektedir. Zaten ilgili âyetteki nebeznâ fiilinin çoğul getirilmesi, kıyıya çıkartılma işleminin muhtemelen meleklerin eylemiyle ve özenli bir şekilde gerçekleştirildiğinin delilidir.

2. وَاَنْبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْط۪ينٍ “Üzerine (gölge etmesi için) geniş yapraklı bir bitki yetiştirmiştik.” Yüce Allah Hz. Yûnus’un kıyıya çıkartılmasından söz ederken aynı zamanda üzerine muhtemelen gölge yapması için geniş yapraklı bir ağaç bitirdiğini beyan etmektedir.

Kur’ân’da sadece bu âyette geçen يَقْط۪ين yaktîn kelimesi “asma yapraklı kabak, bodur fidan, bal kabağı” gibi anlamlarda değerlendirilmektedir.(9) Bu ağacın çabuk biten, çatallanan, yaprakları büyük olduğu için gölgeliğe elverişli olduğu da belirtilmektedir. Hz. Yûnus kıyıya çıkartıldığında hasta halindeyken ona bir gölge olsun diye böyle bir müdahalenin olduğu anlaşılmaktadır.(10) Bu izah tarzına göre olay Hz. Yûnus’a özel ilâhi bir ikram olarak kabul edilmiş olur.

Bu âyeti “hâl cümlesi” olarak düşündüğümüzde Hz. Yûnus’un kıyıya çıkartıldığı yerde daha önceden böyle geniş yapraklı bir ağacın ya da karpuz veya kabak gibi asma türü geniş yapraklı bir bitkinin yaratılmış olduğunu da kabul edebiliriz. Yüce Allah ağaçsız bir kıyıda nadir de olsa bu tür bir bitki yaratmış olabilir ve Hz. Yûnus da böyle bir ağaçtan istifade etmiş olabilir, bunda garipsenecek bir şey de yoktur. Âyette شَجَرَة şecerah kelimesi kullanıldığı için bunu “ağaç” şeklinde yorumlamak diğer yaklaşımlara göre daha öncelikli olmalıdır.

Bu âyetteki maksadı tam anlamıyla ortaya koymak oldukça zordur. Ancak verilmek istenen mesajı anlamada herhangi bir sorun olmasa gerektir. Çünkü Yüce Allah hayata elverişli yeryüzünü yani ortamı yarattıktan sonra insanı var ettiği gibi, Hz. Yûnus için de benzer bir imkân hazırlamış olabilir. Dahası aslında buradaki mesaj yaşanan her bir zorlukla beraber bir tür kolaylığın bulunduğunu hatırlatmakla ilgili olarak anlaşılmalıdır.

Talâk 65/3, 7 ve İnşirâh 94/4-5’te geçen müjdelerin Hz. Yûnus’un hayatında bu şekilde yaşandığı anlaşılmaktadır. Demek ki Yüce Allah kendisine güvenenleri yalnız bırakmamakta, çaresizlik kabulünü reddetmektedir. “Allah vardır ve mesele yoktur” prensibi hayatımızı çepeçevre kuşatmalıdır, vesselâm.

Anlatılan bu olaydan öğrenebileceğimiz bir başka husus da ecelle ilgilidir. Çünkü Yüce Allah Hz. Yûnus’un tesbih edenlerden olmaması durumunda balığın karnında kalıp öleceğini bildirmekte, böylece tesbih ehli olduğu için belirlenmiş bir ecele kadar yaşatıldığını devam eden âyetlerde dile getirmektedir. Anlaşılıyor ki “ecele tehir” vardır; ancak “eceli tehir” kesinlikle söz konusu değildir. Konuyu En‘âm 6/2’de ele aldığımız için burada detaya girmeyeceğiz.

ıı. Büyük Bir Kente Peygamber Olarak Gönderilmesi

وَاَرْسَلْنَاهُ اِلٰى مِائَةِ اَلْفٍ اَوْ يَز۪يدُونَ فَاٰمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ اِلٰى ح۪ينٍ “Onu, yüz bin hatta daha çok kişiye (peygamber olarak) göndermiştik. (Ona) inanmışlardı; biz de onları bir süreye kadar yaşatmıştık.”

Buradakiوَاَرْسَلْنَاهُ ve arselnâhu fiili “ve onu (elçi, peygamber olarak) göndermiştik”; اِلٰى مِائَةِ اَلْفٍ ilâ mieti elfin ifadesi “yüz bin (kişiye)”; اَوْ يَز۪يدُونَ ev yezîdûne fiili “yani çok fazla (insan)a”; فَاٰمَنُوا fe âmenû fiili “ve (ona) inanmışlardı, iman etmişlerdi”;فَمَتَّعْنَاهُمْ fe metta‘nâhum fiili “biz de onları yaşatmıştık, geçindirmiştik”; اِلٰى ح۪ينٍ ilâ hînin kelimesi ise “belli bir süreye kadar” demektir.

Burada Hz. Yûnus’un çok kalabalık bir yöreye gönderildiği ve onların istikameti gündeme getirilmektedir.

1.وَاَرْسَلْنَاهُ اِلٰى مِائَةِ اَلْفٍ اَوْ يَز۪يدُونَ “Onu, yüz bin hatta daha çok kişiye (peygamber olarak) göndermiştik.” Yüce Allah Hz. Yûnus’un tevbesini kabul ettikten sonra onun risaletine devam etmesi için çok daha kalabalık bir yerde kendisini görevlendirdiğini beyan etmektedir.

Bu görev yerinin adı âyette zikredilmediği için başka bir şehir olabileceği gibi kaçıp terk ettiği, ancak nüfusu daha da kalabalıklaşan Ninova şehri de olabilir;(11) her iki ihtimal de mümkündür. Bu kalabalık şehir eğer eskiden yaşayıp terk ettiği şehir ise, bu kavmin bir süre sonra ona iman ettiği ve belli bir süre nimetlendirildikleri devam eden âyette dile getirilmektedir.

Hz. Yûnus’un samimi yönelişi hakkında Kalem 68/50’de şöyle buyrulmaktadır: “(Sonuçta) Rabbi onu seçmişti (ona yeniden vahiy vermişti) ve kendisini sâlihlerden kılmıştı.” İşte bu seçim ve salihlerden kılınmanın bir gereği olarak Yüce Allah Hz. Yûnus’un risalet görevini bu defa 100.000 kişiden daha fazla nüfusu olan bir yerleşim merkezinde devam ettirdiğini bildirmektedir.

Âyette yer alan مِائَةِ اَلْفٍ اَوْ يَز۪يدُونَ “yüzbin veya daha fazlası” ifadesindeki اَوْ ev edatı “veya” manasından ziyade “yani” anlamına alınmalıdır. Çünkü sayıyı veren Yüce Allah’ın bu konuda rakamı değiştirmesi veya bilmemesi gibi bir sonuçtan kaçınmak gerekmektedir. Bu tür edatların “veya”, “yani” gibi anlamlarının da bulunduğu bilinmektedir. Bu bağlamda Bakara 2/200, Nisâ’ 4/3, Hacc 22/46, Mü’minûn 23/6, Nûr 24/3, Sâffât 37/147, Şûrâ 42/51, Necm 53/9, Mülk 67/10, Me‘âric 70/30 ve Müzzemmil 73/3 gibi âyetleri hatırlatmakla yetinelim.(12)

100.000 sayısından maksadın aslında “büyük kalabalıklar” olduğu böylece ortaya çıkmış olacaktır. Bu konuda bir başka ihtimal ise şehir halkının sayısıyla ilgili ifadenin insanlara ait olduğudur. Buna göre “Görenler onları 100.000 kişi veya daha fazla sayarlar” şeklinde bir yaklaşım söz konusu olabilir.(13)

2. فَاٰمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ اِلٰى ح۪ينٍ “(Ona) inanmışlardı; biz de onları bir süreye kadar yaşatmıştık.” Bu ifade ile Yûnus 10/98’deki bilgiler birbirini tamamlar mahiyettedir. Verilen bilgilere göre, Hz. Yûnus’un görevlendirildiği ve nüfusu 100.000’den fazla olan söz konusu kavmin iman ettiği, bu nedenle dünya hayatında alçaltıcı ve rezillik veren azabın kendilerinden kaldırıldığı, belli bir süreye kadar da yaşatıldıkları beyan edilmektedir.